Het boek voor behoud van de bibliotheek

Eindhoven, november 2011 Sylvie van Dijk Caro Goudriaan Ans Heesterbeek Rob de Kruif

2

Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 3

Het boek voor de bieb ............................................................................................................................. 5

De Bibliotheek ....................................................................................................................................... 15

Waarom boeken belangrijk zijn! Lezen: hobby of basisvoorziening? .................................................. 17

De bijdrage van de stadsdichter aan het boek voor behoud van de bibliotheek ................................. 22

3

Inleiding De SP Eindhoven vindt dat er kritisch gekeken moet worden naar de voorgenomen bezuinigingen op

de bibliotheek. Deze zouden tot gevolg kunnen hebben dat de wijkfilialen gaan sluiten. We vinden de

bibliotheek in de wijk zo’n belangrijke basisvoorziening dat we een estafetteactie op touw hebben

gezet. Deze actie hield in dat er vanaf 12 juli in elke bibliotheek in Eindhoven, lege boeken van de SP

te vinden waren met als boodschap: ‘Schrijf mee aan het boek dat de bieb kan redden.’ Hierbij werd

het publiek gevraagd om een boodschap op de schrijven voor de Wethouder over het belang van de

bibliotheek. Bij alle bibliotheekfilialen zijn we ook een middag aanwezig geweest, om aandacht te

vragen voor de actie en van mensen te horen wat het belang is van ‘hun bieb’. Op 1 september zijn

de boeken weer opgehaald.

In dit rapport “Het boek voor behoud van de bibliotheek” vindt u een samenvatting van wat de

Eindhovenaren in de boeken schreven. Aangevuld met informatie die wij te horen kregen bij het

bezoek aan de bibliotheek. De echte boeken kunt u natuurlijk inzien bij de Wethouder.

Daarnaast is er een artikel opgenomen over de kijk van de SP op de bezuinigingen op de bibliotheek

en een artikel met een meer wetenschappelijke onderbouwing waarom een bibliotheek met boeken

een belangrijke functie in onze maatschappij blijft houden.

4

5

Het boek voor de bieb De lege boeken met de titel “Het boek voor de bieb” hebben in de periode van 12 juli tot 1 september 2011 in de centrale bieb en de negen wijkfilialen gelegen. In totaal waren er veertien boeken die geheel of gedeeltelijk gevuld zijn. 2454 mensen hebben spontaan een reactie gegeven. Dat is veel, gezien de vakantieperiode. Zeven mensen (onder wie drie kinderen) vonden dat de wijkfilialen best weg mogen en zeven mensen hebben hun kritiek op de linkse politieke partijen in het boek geventileerd. 844 mensen hebben een eenvoudige reactie gegeven, bijvoorbeeld: “de bieb moet blijven.” 119 mensen van alle leeftijden schrijven dat ze lezen leuk vinden. De overige 1477 mensen schreven een uitgebreidere bijdrage waarom de bibliotheek moet blijven. In sommige bijdragen zaten een groot aantal redenen. Om het werkbaar te houden, hebben we van elke bijdrage één hoofdreden geteld. Op basis hiervan krijgen we een goede indruk waarom Eindhovenaren vinden dat de bibliotheek moet blijven en wat het belang is van de wijkfilialen. Een groep SP-ers is bij alle wijkfilialen langs geweest om met de bezoekers te praten. Dit heeft verdiepende informatie opgeleverd. Deze hebben we toegevoegd aan de geturfde uitspraken.

6

7

Algemeen

algemeen

Lezen is belangrijk, informatie zoeken, emancipatiefunctie 213

De bieb is laagdrempelig, voor mensen met weinig geld etc. 121

Moet alles via internet/ computer? 26

Angst voor weinig keuze in ‘bieb nieuwe stijl’ 12

Eindhoven Slimste, kennisregio 10

Schandalig dat de bieb ter discussie staat 9

Bieb weg is verarming in NL 7

Heel veel mensen motiveerden waarom kunnen lezen, informatie zoeken, cultuur opsnuiven voor

hen belangrijk is. Het woord beschaving valt vaak in de reacties. Ook op straat viel op dat mensen die

bijvoorbeeld in Afrika hebben gewoond, geschokt zijn dat wij bezuinigen op de bibliotheek. De

bibliotheek hoort bij de basis van beschaving. Via de Stedenband subsidieert Eindhoven de bouw van

bibliotheken in Nicaragua, onze eigen bibliotheken laten we in de kou staan. Hoogopgeleide expats

komen in Eindhoven wonen vanwege de uitstekende voorzieningen, met name de bibliotheek.

Onder de mensen die het over laagdrempelig hadden of over de grote keuze ging het niet alleen over

de boeken en tijdschriften, maar ook over de omvangrijke muziekcollectie van de bibliotheek: van

bladmuziek tot CD’s. De uitgebreide muziekcollectie van de bibliotheek wordt in alle toonaarden

bezongen evenals de deskundigheid en klantvriendelijkheid van het personeel van de bibliotheek.

Toegankelijkheid van cultuur wordt door veel mensen heel belangrijk gevonden. Natuurlijk wordt de

mogelijkheid tot internet genoemd. In de grote bieb staat een piano, waarvan één bezoeker aangaf

dat hij anders geen piano had kunnen studeren, omdat hij er zich zelf geen kan permitteren. Het is

onbegrijpelijk dat vanaf 13 oktober deze muziekcollectie verkocht wordt.

Ook heel belangrijk is het grote aanbod van groteletterboeken. Niet alleen voor de senioren, maar

juist ook voor de mensen in de bloei van hun leven die een visuele handicap hebben. Zij kunnen zich

geen boekenkast vol aangepaste boeken veroorloven.

Er zijn 26 mensen die zich er druk over maken dat er te veel tijd gestoken wordt in computeren

/internet ten koste van een goed boek. Zij zien de bibliotheek als belangrijk rustpunt in de

samenleving.

8

De wijk

Wijk.

Bieb is belangrijke functie/ voorziening in de buurt. 274

Spilfunctie, ontmoeten, cultuur. 107

Witte Dame is te ver weg, dit filiaal lekker dichtbij etc. 117

Veel mensen vertelden dat de bibliotheek een belangrijke ontmoetingsplek is in de wijk. Jong en oud

komt er elkaar tegen. Er is een leestafel. Moeders komen er met hun peuters tijdens het

boodschappen doen. Senioren met hun oppaskleinkinderen of gewoon zelf om de krant te lezen en

anderen te ontmoeten. Tieners komen er hangen of rustig hun huiswerk maken, omdat er thuis geen

plaats voor is, omdat er niemand thuis is of omdat er thuis geen computer is. Regelmatig worden ze

hierbij geholpen door anderen uit de wijk. Vooral in Vaartbroek en op het Nederlandplein is men

enthousiast hierover.

9

10

Kinderen

Kinderen.

Belangrijk om te leren, te lezen, voor school 127

Ontwikkelingsgericht, voor de toekomst. 102

kind kan zelf naar de bieb 25

In de boeken staan hele verhalen waarom lezen zo belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen.

Voor jonge moeders met peuters is het een fijne stop bij het boodschappen doen. Door de

samenwerking met peuterspeelzalen hebben de wijkfilialen ook vroeg contact met ouders die niet zo

gemakkelijk uit zichzelf met hun peuter naar de bibliotheek zouden komen. De drempel wordt lager.

Een groot aantal allochtone ouders leren de taal met hun kinderen via de prentenboeken. Deze

kinderen blijven komen. Voor werkende ouders met basisschoolkinderen is het wijkfiliaal

gemakkelijk, want te combineren met hun boodschappen. Boeken kunnen ook met de oppas in een

andere wijk gehaald worden en thuis weer ingeleverd. Oudere kinderen kunnen zelf naar de bieb en

doen dit ook. Met name moslimmeisjes geven aan dat ze wel zelfstandig naar de bieb mogen in het

winkelcentrum. Als deze in een verzorgingshuis zou zitten, zouden ze er niet meer alleen heen

mogen.

11

Tieners geven aan dat ze in de bibliotheek rustig kunnen studeren. Als beide ouders werken is er hier

een plek waar aanspraak is en waar ze hulp kunnen vragen. Ook zijn er computers om dingen op te

zoeken. Het is een voorziening voor een groep die geen overlast geeft, omdat ze een plekje hebben.

We spraken ook een groep hangtieners die blij zouden zijn als de bieb weggaat. Ze wilden niet in het

boek schrijven maar dit hebben we uit hun mond opgetekend: “Wie is er nu zo hobbyloos dat ‘ie

boeken gaat lezen” en “Fijn want dan komt er hier een uitbreiding van de supermarkt en kunnen we

nog meer jatten.” Achteraf kwamen er twee toch stiekem in het boek schrijven dat de bibliotheek

belangrijk is voor hun kleine broertje omdat ze zelf ook hebben leren lezen met biebboeken.

12

Senioren

Ouderen.

Vind lezen leuk/ belangrijk. 34

Bieb heeft sociale functie. 62

Kan fysiek niet verder weg. 44

Is een leuk uitje. 25

Wat opvalt is dat veel oudere mensen aangeven dat ze al heel lang lid zijn.

Uit deze groep geven 62 mensen aan dat ze niet meer naar de bibliotheek kunnen als het wijkfiliaal

weg is, omdat ze simpelweg fysiek niet in staat zijn zover te reizen. Een afleverservice zoals in Den

Bosch zou zorgen dat ze kunnen blijven lezen, maar de wandeling en de ontmoeting met anderen is

dan verdwenen.

13

Alternatieve bezuinigingen

Bezuinigen.

Bezuinig maar op wat anders. 131

Bieb kan blijven bestaan als ze zelf bezuinigen. Alternatieven die genoemd worden zijn: 31

Als alternatieven om te bezuinigen wordt de bijdrage aan PSV het vaakst genoemd. Wij weten dat dit niets met de begroting te maken heeft, maar de burger ziet dat blijkbaar anders. Ook wordt genoemd dat de Witte Dame verkleind kan worden, of zelfs zou kunnen verdwijnen, ten gunste van de wijkfilialen. Anderen zijn het hier helemaal niet mee eens en willen juist alleen een rijk gevulde Centrale Bieb.

Er wordt aangegeven dat de bieb terug moet naar zijn kernwaarde en moet bezuinigen op de vorm en op de prestigeprojecten die veel geld kosten maar weinig opleveren. Het abonnement kan duurder gemaakt worden. Bezuinigen op Plaza, Effenaar, Van Abbe, Dynamo worden alle genoemd. “Geen Bieb, wel een Blob, belachelijk.” En er kan beter omgegaan worden met geld, zo zouden managers wat minder geld moeten krijgen, maar ook ouders van kinderen zouden niet meer gratis moeten lenen, volgens de boekschrijvers.

14

15

De Bibliotheek Op 5 juli heeft de Eindhovense gemeenteraad ingestemd met een bezuiniging van drie miljoen euro

op de Eindhovense bibliotheek. Volgens ( inmiddels voormalig) bibliotheekdirecteur Torreman

betekent dit dat de huidige negen wijkvestigingen zullen moeten sluiten. "In onderwijsinstellingen en

woonzorgcombinaties zullen bibliotheeksteunpunten komen," is te lezen op de website van de

bibliotheek1. Voor de SP is dat op zich geen probleem, maar dan moet er wel aan flink wat

voorwaarden worden voldaan. Die voorwaarden liggen vooral op het gebied van toegankelijkheid,

beschikbaarheid en een brede collectie. Het college zet in op een collectie jeugdboeken in scholen en

op een collectie voor ‘ouderen en minder mobielen’ ( echt waar, dit is de formulering!) in centra voor

ouderen. Dat is ons dus te beperkt, wij willen fatsoenlijke filialen, met complete collecties voor

iedereen. Daarnaast is niet aangetoond dat deze omslag een bezuiniging oplevert. Is een verbouwing

aan een school per definitie goedkoper dan de huur van een pand in een wijkwinkelcentrum? En

onder welke voorwaarden mag de bibliotheek in de school inwonen? Deze vragen zijn niet

beantwoord. De centrale bibliotheek in de Witte Dame "versobert". Zo komt er een einde aan het

lezingenprogramma voor volwassenen en wil men het cafetaria sluiten. Over het cafetaria vertelde

Torreman in WeSP, het politieke café van SP Eindhoven, op 23 juni 2011 dat "de integrale kostprijs

wordt gedekt door de opbrengst". Het is dus geen onkostenpost. Iedere culturele instelling die

daarvoor kiest kan een horecagedeelte hebben, de bibliotheek dus ook, wat de SP betreft.

E-book versus papieren boek Het Eindhovense college rechtvaardigt de bezuinigingen door onder andere te stellen dat de snel voortschrijdende ontwikkelingen rond internet en e-books de functie van de bibliotheek zullen veranderen: alles kan straks digitaal. Hoewel er berichten zijn over een "stormachtige" en "explosieve" groei van het aantal e-books is de

realiteit dat er in 2010 in Nederland 350.000 e-books werden verkocht. Het omzetaandeel van

digitale boeken bedraagt slechts 0,6%2. De door het Eindhovens college verwachte ondergang van

het papieren boek laat dus nog eventjes op zich wachten. Een voortschrijdende digitalisering van de

boeken als argument voor de huidige bezuiniging op de bibliotheek is op z’n minst zwaar overdreven.

Alternatief

Het is evident dat er bezuinigd moet worden. Maar hoe bezuinigd wordt is een politieke keuze. Zijn

er alternatieven voor bezuinigingen op cultuur? Jazeker. Neem het Van Abbemuseum.

In 2010 had de Eindhovense bibliotheek 957.171 bezoekers3, terwijl het Van Abbemuseum nog niet

een tiende hiervan haalde (72.500 begrote jaarlijkse kassaregistraties voor 2010- 20134). De

bibliotheek, die 6.1 miljoen ontvangt, moet 3 miljoen bezuinigen ( zo’n 49%) terwijl het Van

Abbemuseum 4.6 miljoen euro aan gemeentelijke gelden ontvangt (naast de miljoenen uit

(inter)nationale fondsen) en slechts 200.000 euro hoeft te bezuinigen ( 3.8%). De helft van de

bezoekers komt van buiten Eindhoven. Misschien zou de raad eens het lef moeten hebben om deze

1 Bericht 6 juli 2011 Bibliotheekeindhoven.nl

2 tabaksdetailhandel.nl/tabak/fs3_site.nsf/htmlViewDocuments/BD55EA74C46E374DC1257362002AEDF2

3 Jaarverslag Eindhovense Bibliotheek 2010

4 Productenraming 2010

16

scheve verhouding aan de kaak te stellen en uit te spreken waar het belang voor de Eindhovenaren

ligt.

Een ander aardig voorbeeld ter vergelijking is Plaza Futura. Dit zorgenkind wacht al jaren op een

nieuwe huisvesting, en ondanks de bezuinigingen gaat die er komen. Beloofd is beloofd. Zonder oog

voor de realiteit en de risico’s: de zeer bescheiden bezoekersaantallen, concurrentie met

commerciële bioscopen, gevaar van bezoekersdaling op een nieuwe locatie, afhankelijkheid van de

interesse van grote aantallen bezoekers van buiten Eindhoven, zet het college in op verhuizing naar

NatLab op Strijp S. Dit kost eenmalig zo’n 10 miljoen, maar omdat dit bedrag gereserveerd staat, is

dat geen probleem voor het college en voor een groot deel van de raad. Daarnaast mag Plaza Futura

de eerste jaren rekenen op een forse bijdrage van de gemeente voor de dekking van de

aanloopverliezen. Zelfs de recente investeringen in de rigoureuze aanpassingen aan het gebouw aan

de Leenderweg worden niet als verliespost gezien. Deze droom van de wethouder wordt door de

Eindhovenaren niet gedeeld.

Het belangrijkste doel van de bibliotheek is overigens niet om een hobby te faciliteren, maar om aan

alle mogelijke vormen van educatie te doen. In onze ogen heeft de bibliotheek tevens een functie op

gebeid van cultuur en integratie. De bibliotheek is een algemeen toegankelijke voorziening waar

mensen allerhande informatie kunnen vergaren, achter een computer zitten, etc. Het is dan ook

bijzonder te noemen dat de financiering van de bieb alleen uit de ’cultuurpot’ komt.

Onderwijs en Wijkfunctie Daarnaast verwacht de SP dat deze “bezuiniging” op termijn zeker voor meerkosten gaat zorgen in

het onderwijs. Te weinig lezen kan leerachterstand tot gevolg hebben. Een rondgang in wijken zoals

Vaartbroek heeft aangetoond dat de bibliotheek een belangrijke hangplek en huiswerkplek is voor

nog niet ontspoorde jongeren. Zij hebben bij het verdwijnen van de filialen geen alternatieven. De

vraag is of de Tongelrese jeugd op deze manier ook terecht kan in het bibliotheekpunt in het

Bejaardenthuis Berckelhof, waar medio 2011 een pilot is gestart met alternatieve huisvesting van de

bibliotheek. Dit is voor de SP een belangrijk punt bij de evaluatie.

Emancipatie Eindhoven heeft een stedenband met Chinandega in Nicaragua. Een belangrijk project in de

ontwikkeling van de stedenband is het realiseren van een bibliotheek. Dit is een erkenning van de

rechten van mensen om zich te kunnen ontwikkelen die de Unesco al in het manifest inzake

openbare bibliotheken vastgelegd heeft. Een bibliotheek is een voorwaarde voor de ontwikkeling van

een gemeenschap. Tijdens het politiek café WeSP werd hierop ook gewezen door een geboren

Eindhovense, autodidact, die zich dankzij de bibliotheek heeft weten te ontwikkelen en aan de

armoede heeft weten te ontworstelen. Tijdens de biebestafette spraken wij ook een aantal mensen

die niet in Nederland geboren zijn, zowel hoog opgeleide expats, als mensen die hier asiel gevonden

hebben. Voor hen is de voorziening essentieel. Zij leren Nederlands met hun kinderen via de

prentenboeken en leren hier snel de weg in de Nederlandse samenleving vinden. Deze gesprekken

bevestigden eens te meer welk een belangrijke functie een bibliotheek in de slimste stad ter wereld

heeft.

Voor de SP is de reorganisatie van de biblliotheek zeker geen uitgemaakte zaak, met onze

biebestafette hebben we deze zomer veel mensen bewust gemaakt van het belang van

laagdrempelig leesaanbod. We houden de wethouder wakker!

17

Waarom boeken belangrijk zijn! Lezen: hobby of basisvoorziening?

In Eindhoven staan drastische bezuinigingen op de bibliotheek voor de deur, waardoor mogelijk

wijkfilialen verdwijnen. Doordat de nadruk gemakkelijk komt te liggen op het uitlenen van boeken

zet men in tijden van bezuiniging de bibliotheek snel in het lijstje van hobby’s. In dezelfde hoek als de

schaatsclub en de zangvereniging. Want lezen is een hobby, net als schaatsen en zingen. Lezen

is goed voor je, maar dat is bewegen ook. En als we moeten gaan bezuinigen dan beginnen we met

de hobby’s. Dat is een heel logische reflex. ”Kan dat lidmaatschap van de bibliotheek niet duurder

worden? Om lid te worden van de sportclub moet je ook betalen.” Tegen die redenatie is niks in te

brengen. Behalve dan dat het uitgangspunt niet klopt.

Een openbare bibliotheek is, conform het UNESCO-manifest inzake openbare bibliotheken, een

voorziening die burgers in staat stelt de hun toekomende positie in een gedemocratiseerde

samenleving volwaardig in te nemen. Het belangrijkste doel van de bibliotheek is dus niet om een

hobby te faciliteren, maar om aan alle mogelijke vormen van educatie te doen.

Of gemeentebestuurders deze educatieve rol voor een bibliotheek nu wel of niet erkennen, vaak is er

ook een ander argument voor sluiting van een aantal vestigingen: men verwacht namelijk dat burgers

minder gebruik zullen maken van de bibliotheek om boeken te lenen, omdat men langs de digitale

snelweg alle informatie kan vinden. Ook deze redenatie is op drijfzand gebaseerd.

Cijfers over bibliotheken Eindhoven. In 2010 had de Eindhovense bibliotheek 957.171 bezoekers. De Eindhovense bibliotheek, die 6.1

miljoen ontvangt, moet 3 miljoen bezuinigen, dit is een bezuiniging van 49,1 %. De bibliotheek in

Eindhoven heeft 54.000 leden (dit is een kwart van alle Eindhovenaren en het aantal is groeiend). De

helft van de boeken werden geleend bij de Witte Dame, de andere helft bij de filialen in de wijk. Er

komen bijna een miljoen bezoekers per jaar naar de bibliotheek en dat aantal is weer groeiende.

650.000 mensen maken gebruik van de wijkfilialen, 350.000 mensen komen in de Witte Dame.

Er werden er in oktober 2010 ruim 12.000 handtekeningen opgehaald voor het behoud van de

bibliotheken (de Kruif,2011). Bij de SP- actie waarbij bezoekers werd gevraagd om een reactie

werden bijna 2500 reacties gegeven in een paar weken in de zomerperiode.

Jeugd. De bibliotheek biedt een belangrijke basis bij het ontwikkelen van taal- en leesvaardigheid. Om dit te

leren moeten kinderen en jongeren gewoon veel lezen, zo is uit onderzoek gebleken (Kaldeway,

1999; en vele anderen die zich met dyslexieonderzoek bezig houden). Een vierde van de leerlingen

in groep 8 van het basisonderwijs heeft volgens de Inspectie van het Onderwijs een lees- en

spellingsachterstand. Het is aannemelijk dat vroegtijdige interventie in groep 2 tot en met groep 4

veel problemen met leesvaardigheid kan voorkomen. De individuele begeleiding die hiervoor nodig

is, is voor veel leerkrachten een zware opgave. Onderzoek naar computerondersteunde

leermiddelen is nog maar net opgestart bij de Universiteit van Amsterdam.

18

Een programma met prentenboeken vanaf de peuterleeftijd, samenwerking met peuterspeelzalen,

voorleesmiddagen, beschikbaarheid van leesboekjes op elk leesvaardigheidsniveau en samenwerking

met basisscholen is in de Eindhovense wijkfilialen ontwikkeld.

Een aantal schoolbibliotheken zijn in de afgelopen tien jaar gesloten door een tekort aan financiële

middelen, tekort aan vrijwilligers en ruimtegebrek in het schoolgebouw. De wijkfilialen van de

bibliotheek zijn hierop ingesprongen. Vaak kunnen kinderen boeken in de bibliotheek lenen en op

school weer inleveren. Omdat de bibliotheek in de wijk is, kunnen oudere kinderen er zonder

begeleiding heen. De meeste wijkfilialen zitten in het winkelcentrum, zodat een bezoek voor ouders

met peuters en voor oppasopa’s en -oma’s makkelijk te combineren is met de dagelijkse

boodschappen. Zo is de bibliotheek een ruimte die buiten de school ligt, en meer bij thuis hoort,

waar kinderen zich door middel van boeken kunnen ontwikkelen.

Niet goed kunnen lezen heeft ernstige gevolgen voor het maatschappelijk functioneren van de

leerling. Voor levenslang leren is goed kunnen lezen een cruciale voorwaarde om later niet buiten de

boot te vallen. Er is het nodige onderzoek dat laat zien dat niet goed kunnen lezen ook

gedragsmatige gevolgen voor de leerlingen heeft, zoals vermijdingsgedrag bij lezen, aantasting

zelfvertrouwen en probleemgedrag. Om genoemde redenen dragen verschillende leesdeskundigen

(zie bijvoorbeeld Lyon, 2001) uit, dat goed leren lezen een fundamenteel mensenrecht voor

leerlingen is, omdat goed kunnen lezen een fundamentele vaardigheid is om in de samenleving te

kunnen functioneren. De wijkfilialen hebben hierbij een belangrijke aanvullende functie op de

scholen. De wijk is belangrijk omdat kinderen zelf naar de bibliotheek kunnen gaan, zelfs meisjes uit

streng islamitische gezinnen mogen vaak wel zelfstandig naar de bibliotheek. In Eindhoven is de bieb

extra toegankelijk omdat men de boeken in de ene wijk met de oppasopa of -oma mag ophalen en in

de andere wijk of op school weer mag inleveren.

Sociaal/culturele ontmoetingsplaats De bibliotheek is voor jong en oud een ontmoetingsplaats. Kinderen van ouders die veel lezen, lezen

gemiddeld meer dan kinderen van minder of niet lezende ouders, hetgeen zich vertaalt in betere

schoolprestaties (Kloosterman 2010; Notten 2008). Het is dus bevorderlijk voor kinderen om

volwassenen met boeken bezig te zien, zoals in de bibliotheek gebeurt.

Digitaal lezen. E-readers zijn nog geen goede vervanger voor boeken. Digitaal lezen moet nog gaan doorbreken.

Veel boeken worden via een online portal aangeboden. Volgens Donga (2011),

onderzoekslijncoördinator usability en docentonderzoeker binnen het project Amsterdam E-

boekenstad, is 2011 “the year of the tablet wars”. “We gaan nu pas uitvinden wat e-readers gaan

betekenen nu we de hype voorbij zijn. In de nabije toekomst komen we erachter wie de leiding krijgt

op e-readinggebied. Gerlof vertelt dat studenten hun iPad voornamelijk gebruiken voor gaming,

video en muziek. Hij merkt op dat er op het moment weinig apps zijn voor informatieverwerking of

voor lezen5.

Er is onderscheid tussen lezen ter ontspanning en lezen om informatie te verwerken. Teksten die

bedoeld zijn voor informatieverwerking worden ook elektronisch aangeboden, deze teksten worden

5 Er is verschil tussen E-reader en I-pad. Op een I-pad zijn er apps die het juist wel mogelijk maken om aantekeningen te

maken in teksten.

19

echter afgedrukt om te lezen. Om studeren mogelijk te maken op een e-reader moet eerst worden

vastgesteld hoe men leest om informatie te verwerken. Om informatie te begrijpen moet je actief

bezig zijn met de stof en je moet van gedachten kunnen wisselen met anderen. De e-reader moet

alle verschillende leesstrategieën ondersteunen: oriënterend lezen, globaal lezen, intensief lezen,

kritisch lezen, studerend lezen en zoekend/doelgericht lezen. Onderzoek naar leesstrategieën bij e-

readers moet nog worden opgestart. Kunnen deze leesstrategieën losgelaten worden op de portals?

Hebben deze portals een meerwaarde? E-boekenstad is bezig met onderzoek.

Studenten vinden het niet erg om te lezen van een scherm; ze zijn daar aan gewend. Waar studenten

wel moeite mee hebben is navigatie want op het moment biedt papier veel betere navigatie. Een van

de wensen voor betere navigatie is usability van e-readers, omdat het belangrijk is om te bepalen

waar de lezer is in de tekst. Lezers willen vooruit en achteruit kunnen in een tekst. Ze willen kunnen

bladeren naar een bepaalde paragraaf of hoofdstuk. Bij veel e-readers kun je hiervoor de index

gebruiken, via een zoekopdracht. Maar de indexen van de meeste digitale boeken bieden weinig

interactie. Bij veel e-readers is het moeilijk om vooruit te gaan in een tekst of naar een bepaald

hoofdstuk te gaan. Actief bezig zijn met een tekst, zoals markeren, gebruik van bladwijzers, ezelsoren

en annoteren, wordt slecht ondersteund (Donga 2011). Op de Ipad is het wel mogelijk aantekeningen

te maken..

Wordt er digitaal gelezen dan verwachten beeldschermlezers daarbij ook een bepaalde mate van

interactiviteit in de omgang met de informatie. Bijvoorbeeld de mogelijkheid om door de informatie

te zoeken, aantekeningen te maken of door te sturen. Ook willen beeldschermlezers graag weten

waar ze zich bevinden in een tekst en document. De interactiviteit voorziet in een behoefte, maar

zorgt tegelijkertijd ook voor minder overzicht dan bij van papier lezen het geval is. De lineairiteit en

overzichtelijkheid van papier spreekt veel lezers aan. In vergelijking met papier presenteert een

beeldscherm de informatie op een meer verstrooide wijze. Zo zien we naast de tekst op het

beeldscherm ook de gebruikersinterface met de menu en knoppenbalken (Nielsen, 2000).

Timmer (2010) beschrijft in zijn artikel dat bij de doorbraak van e-readers er op dit moment nog

beperkingen in het ontwerp en fouten in de software zijn die een doorbraak en grootschalig gebruik

in de weg lijken te staan.

Mensen lezen fragmentarisch, dit kan erg goed met behulp van digitale technieken. Er is de

mogelijkheid van hypertekst, waardoor men bij het lezen naar eigen behoefte verdieping kan zoeken

op een thema of snel aanvullende informatie kan vinden. Ook kan direct contact gezocht worden

met vrienden of deskundigen. Dit zijn voordelen die de verwachting versterken dat digitaal lezen een

vlucht gaat nemen. Dat boeken daarmee verdwijnen is nog lang niet gezegd. “Je moet soms alleen

zijn om je autonomie en je vermogen om onafhankelijk na te denken te ontwikkelen.” (S. Turkle,

2011).

We concluderen dat digitale informatiebronnen een mooie aanvulling zijn op de gedrukte media

maar geen vervanger. Achter de computer is veel afleiding, versterkt doordat tekst vaak omgeven

wordt door onrustige keuzemenu’s en er meldingen van berichten doorkomen. Lineair lezen, in een

boek dus, geeft diepere breinactiviteit dan digitaal. (Carr, 2011).

20

De bibliotheek schept de voorwaarde voor diepere verwerking door een omgeving te bieden waar

men zonder al te veel prikkels van buiten rustig een boek uit kan zoeken en lezen. Een slimme stad

zou deze rustpunten moeten koesteren.

Ouderen. Uit cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau (Tijdsbestedingsonderzoek) blijkt dat ouderen

gemiddeld 7,6 uur per week besteden aan lezen van gedrukte media (kranten, boeken etc.). We

weten allemaal dat het voor ouderen gezond is om actief te zijn. Voor velen is lezen een hobby die

hen bij de tijd houdt. Omdat ze veel lezen is de bibliotheek nodig, alle boeken kopen is voor velen

niet mogelijk en niet nodig. Een bibliotheek in het bejaardenhuis ontneemt vele ouderen hun

dagelijks of wekelijks uitje.

Conclusie. Uit het voorgaande mag duidelijk zijn dat papieren boeken gewoon blijven bestaan, naast de e-

readers. De bibliotheek is een basisvoorziening. Voor kinderen is het belangrijk dat ze kunnen lezen.

Lezen is een basisvoorwaarde voor hun verdere leven. Een kind dat niet goed kan lezen zal daar zijn

gehele schoolcarrière last van houden. Een bibliotheek in de school plaatsen, dat kan, maar op die

manier komen kinderen niet in contact met volwassenen die lezen en niet in contact met boeken

voor volwassenen. Tevens is het belangrijk dat lezen een plek heeft in het buitenschoolse leven van

het kind. Er zijn veel ouderen die de bibliotheek gebruiken. Ook voor hen is lezen belangrijk, het mag

duidelijk zijn dat lezen goed is voor cognitieve functies, het houdt ze ‘bij de tijd’. Ook is een

bibliotheek buiten de deur een mooie gelegenheid om erop uit te gaan. Voor deze twee groepen

vinden we het zeker noodzakelijk dat de wijkfilialen zoals die nu bestaan, gehandhaafd blijven.

Omdat de bibliotheek zeker ook naast een culturele functie vooral een educatieve, emanciperende

en welzijnsfunctie heeft, zou er voor de toekomst ook financiering gezocht kunnen worden in die

hoek, zodat de wijkfilialen kunnen blijven bestaan.

Bronnen. Beter leren lezen door computerprogramma, mei 2011 www.balansdigitaal.nl

N. Carr, The Shallows – What the internet is doing to our brains, Norton & Company

G. Donga, Digitaal studeren 2011. www.e-boekenstad.nl

M.C. Dyson, The influence of reading speed and line length on the effectiveness of reading from screen, International Journal of Human computer studies, vol 54, 2001

J. Kaldeway, (1999) Kun je leesvaardigheid trainen artikel www.dsz.service.rug.nl n.a.v. Proefschrift P. Bimmel, training en transfer van leerstrategiën. LOS Contact 19(2) 1999, blz 25-26

Kloosterman, R., N. Notten, J. Tolsma en G. Kraaykamp (2010). ‘The Effects of Parental Reading Socialization and Early School Involvement on Children’s Academic Performance: A Panel Study of Primary School Pupils in the Netherlands’. European Sociological Review, advance access (gepubliceerd 7 maart 2010, gedownload van http://esr.oxfordjournals.org/).

De Kruif, R. http://www.eindhoven.sp.nl/bericht/68326/110827-eindhovense_bibliotheek_versus_van_abbe.html (gepubliceerd 27-8-2011)

Lyon, G., Fletcher, J. Shaywitz, S., Shaywitz, B., Torgesen, J., Wood, F., Schulte, A & Olson, R. (2001). Rethinking Learning Disabillities. In: Finn, C.E. e.a. (2001). Rethinking Special Education for a New Century. Washington: Thoma B. Fordham Foundation.

Nielsen, 2000. Functioneel webdesign.

Notten, N., G. Kraaykamp en W. Ultee (2008). ‘Ouderlijke mediasocialisatie: hulpbron of handicap? Een studie naar de langetermijneffecten van mediasocialisatie op hetonderwijssucces van kinderen.’ Mens en maatschappij, jaargang 83 nr. 4, pp. 360-375.

L. Nowak, Digital reading theory and its relationship to academic reading practices

PISA rapport 'Reading for Change' over leesprestaties in verschillende landen is via deze pagina te downloaden in het engels, Duits of Frans. PISA is het OECD 'Programme for International Student Assessment'

Onderwijsinspectie: informatie van de site en onderzoeksrapport basisvaardigheden taal in het basisonderwijs 2008

21

Sellen & Harper, 2001. The Myth of the Paperless Office. Korte samenvatting in pdf.

M. Timmer,(2010) De e-reader in een zakelijke omgeving: Waarom nog niet., Open Universiteit

S. Turkle – Interview door P. Giessen, Volkskrant 27-8-2011

Vos & van der Voordt, 2001. Het kantoor van morgen vandaag bezien. M&O Tijdschrift voor Management en Organisatie (55) nr.4, 46-62

22

De bijdrage van de stadsdichter aan het boek voor behoud van de

bibliotheek

Niet meer nodig

stadions zijn niet meer nodig iedereen kan voetbal zien op tv.

theaters zijn niet meer nodig

muziek, dans of toneel ’t kan op dvd.

buurthuizen zijn niet meer nodig we hebben toch social media.

scholen zijn niet meer nodig

we weten alles dankzij wikipedia.

musea zijn niet meer nodig alle kunst kan digitaal.

bioscopen zijn niet meer nodig

op you tube vind je het allemaal.

sportzalen zijn niet meer nodig thuis kun je bewegen met de wi-i.

speeltuinen zijn niet meer nodig

sinds je kunt gamen met playstation 3.

bibliotheken zijn niet meer nodig want het papieren boek verdwijnt.

subsidies zijn niet meer nodig omdat we al de gulste zijn.

slimmer worden is niet nodig omdat we al de slimste zijn.

2 september 2011 Piet van den Boom