Heksenleer

W E E S N I E T B A N G

ik ben toch

geen heks?

Zoek met de dobbelsteen je eigen weg door deze tentoonstelling.

Een spel voor kinderen?! Ja! Maar loop de kans niet mis om hier

samen met je kinderen van te genieten. Aan alle volwassenen die dit

boekje in handen krijgen... speel en help ontdekken! Laat je door de

kinderen gidsen en leer zelf ook iets bij over heksen en buitenbeentjes!

Maar let op... Laat je niet betoveren!

Hoe herken

je ze?Wie zijn ze?

Speel het spel met de dobbelsteen en kom alles te weten over de heksen van Bruegel.

Hij tekende 500 jaar geleden een heks waarin wij nog altijd geloven!

wil je alles weten over heksen?

GOOI MET DE DOBBELSTEEN

en

ZOEK HET KUNSTWERK

IN DEZE HANDLEIDING

LEES JE ER ALLES OVER.

HaardHeb je al eens in die vreemde opening

boven de haard gekeken?

Waar loopt dat donkere gat in de

schoorsteen toch heen?

Vroeger was men bang dat langs deze

opening kwade geesten of duivels het

huis zouden binnendringen en dacht

men dat heksen het huis langs de

schoorsteen konden verlaten.

zoek dit kunstwerk

in de tentoonstelling

Heksen kunnen zo goed ruiken,

zelfs in een PIKDONKERE NACHT

kunnen ze een KIND

aan de overkant van de straat

ruiken zonder het te zien.

Heksen kunnen huizen BINNENDRINGEN

zonder deuren te openen.

Heksen kunnen de DUIVEL vangen

in een spiegel, een fles of een kristallen bol.

Weetjes over heksen

Heksen hebben bijzondere krachten.

Ze kunnen vliegen op een bezem.

Zo is het toch?

Wist je dat heksen vliegzalf brouwden in hun heksenketel zodat ze

konden vliegen? Hier vind je het recept. Hou je klaar, want het is een

lijstje met verschrikkelijk vieze en walgelijke ingrediënten!

Volgens Bruegel vloog een heks op een bezem, maar zo dacht men er niet

altijd over. Op andere prenten zien we heksen op stokken of monsters

vliegen. Zoek maar eens in andere kunstwerken! heksen vliegen op een

bezem, toch?

Bezem

zoek dit kunstwerk

in de tentoonstelling

Smeer jezelf, een stoel of stok

in met vliegzalf,

dit is het teken voor de duivel

om je op te halen.

Let op: soms kun je de duivel

niet zien,

soms neemt hij de gedaante

aan van een dier, zoals ...een

zwarte kat.

giftige dieren zoals padden, slangen en spinnen

bloed

beenderen

babyvet

delen van oneetbare planten

stenen

metalen

Meng alles in een heksenketel.

Laat het een dag en nacht trekken op

een laag vuur, liefst bij volle maan.

Geheim recept voor vliegzalf

Uit: 'Het kookboek van echte heksen.' Alles om vliegzalf, kwaadaardige toverdranken

en -poeders te brouwen in je heksenketel.

Kat

zoek dit kunstwerk

in de tentoonstelling

De kat bij de haard is de trouwe vriend van de heks en meestal is hij

zwart. Het verhaal gaat dat heksen zich konden veranderen in een kat,

zo kon de heks moeiteloos in gesloten huizen binnendringen. Een snelle

manier om er achter te komen of de kat een heks was of niet, was het

beest een poot te breken...ai! De volgende dag kon men zien welke vrouw

niet meer kon lopen of pijn had aan haar been op dezelfde plek waar de

kat was geraakt.

Een oude heks smeert de rug van een jonge heks in met vliegzalf.

Boven hen hangt een plankje met een kaars in de vorm van een hand met brandende vingers.

Heb je deze hand met toverkracht al gezien in de tentoonstelling?

Deze kaars kon mensen betoveren en in een diepe slaap doen vallen, of iemand onzichtbaar

maken. De heksen hadden nog meer objecten met magische krachten, zoals toverboeken,

kristallen bollen, ringen en toverspiegels.

Vaak werden ze gebruikt samen met toverformules, toverdrankjes en beschermers of

amuletten. Messen en dolken liggen klaar voor het versnijden van de bestanddelen voor

magische mengsels. Lijkt griezelig echt, toch?

Hand met toverkracht

Neem nu deze handspiegel: heksen probeerden er de duivel mee

te vangen en op te sluiten in een fles, een kristallen bol of een

toverspiegel. Op deze manier hadden ze de duivel in hun macht en

konden ze hem allerlei vragen stellen over de toekomst, hem uithoren

over verborgen schatten of verloren voorwerpen.

zoek dit kunstwerk

in de tentoonstelling

KetelKen je de allereerste heksenprent van Bruegel uit

1565? Daarop zijn maar liefst drie heksenketels te

zien. De ketel aan de linkerkant brouwt een zware

storm, de middelste ketel toont een overstroming en

uit de ketel rechts bij de open haard komen gifitge

dampen. In heksenketels bereidden de heksen hun

giftige tovermiddelen of vliegzalf. Zoals je ziet geloofden

sommige mensen zelfs dat de heksenbrouwsels slecht

weer veroorzaakten!

StrafKijk eens goed naar deze mantel.

Kun je je wel bewegen in zo’n mantel van hout?

Nee, natuurlijk niet.

Het was juist de bedoeling dat de heksen niet weg

konden lopen. Ze werden erin vastgesnoerd als straf

en aan iedereen getoond zodat ze bespot konden

worden. Soms werden er smerige zaken naar hun

hoofd gegooid. Zo kon iedereen zien hoe slecht

ze waren. Op de houten kap verwijzen padden en

slangen naar de toverdranken waarin dieren werden

gekookt, dacht men...zoek dit kunstwerk

in de tentoonstelling

zoek dit kunstwerk

in de tentoonstelling

Natuurlijk niet ... maar dat er buitenbeentjes bestonden, mensen die net iets

anders waren dan anderen, is zeker. Dat is nu nog zo.

Vroeger kregen die mensen de schuld van alles wat mis ging. En er ging heel wat

mis: het was een barre koude tijd waarin niets meer groeide en bloeide zodat de

mensen niet meer konden oogsten en honger leden. Ze zochten een oorzaak

voor alle kommer en kwel.

Zou het niet de schuld zijn van de heksen, de vriendjes van de duivel?

De enige oplossing was de vuurdood: de verbranding op de brandstapel!

In deze tentoonstelling wordt zo’n brandstapel afgebeeld, kan je een afbeelding vinden?

Heksen werden op allerlei manieren gestraft. Niet altijd wachtte hen een gruwelijke dood, soms

moesten ze als straf een voettocht afleggen naar een verre heilige plaats of werden ze met

geschilderde prenten van de duivel behangen. Sommige heksen kregen een teken op hun wang

gebrand. In ieder geval werden ze vernederd of herkenbaar verminkt voor het leven.

Alleen maar omdat ze buitenbeentjes waren en er een schuldige werd gezocht.

Denk jij dat heksen echt bestaan?

Anders kijkenAls je het spel met de dobbelsteen hebt gespeeld en je hebt de weetjes over heksen in deze handleiding gelezen,

dan kijk je al helemaal anders naar het leven van een heks .

haard:

fragment uit: H9

Jacobus en Hermogenes (toegeschreven)

Cornelis Saftleven, ca. 1650

bezem: M13

HekserijscèneDavid Teniers II (omgeving van), ca.

1635

kat:

fragment uit: H3

Sint-Jacob bij de tovenaar

Pieter Bruegel (ontwerper), Pieter van

der Heyden (graveur), 1565

hand met toverkracht:

fragment uit: M1

Heksenkeuken

Frans Francken II, ca. 1610

ketel: H3

Sint-Jacob bij de tovenaar

Pieter Bruegel (ontwerper), Pieter van

der Heyden (graveur), 1565

straf: K5

Schandhuik

Ambrosius Visscher en Jacobus van der

Hoeven, 1688

Bedankt voor je bezoek aan de tentoonstelling

‘De heksen van Bruegel’.

Aan de kassa wacht er nog een verrassing voor

buitenbeentjes.Concept en illustraties Fien Van der Haegen