11

FARO

Het geheugen van een stad

De Buurt als plaats voor activering en participatie

dr. Guy Redig

Kabinetschef van Bert Anciaux

Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel

Februari 2008

22

Vooraf:

Dit is de visie van het kabinet van een minister.

U krijgt dus een “waarde”-vol en dus ook,

zeker in deze context

en op dit moment

een politiek verhaal.

33

Waarom dit onderwerp?

De mens organiseert zichzelf in gemeenschappen…… trouwens zonder gemeenschap geen mensen…en vice versa

De moderne mens combineert verschillende gemeenschappen, leeft, werkt, ontspant, leert, beweegt in uiteenlopende verbanden.

Sommige daarvan lijken natuurlijk: het gezin, de familie en soms de buurt,

… andere zijn wel bewust gekozen, maar lijken soms onvrij: arbeid, school.

Enkele zijn duidelijk verplicht, nl. de formele en wettelijke gemeenschappen: de overheid, de overheden. We hebben er nogal wat: het district, de stad, de provincie, gemeenschap/gewest, land en Europese Unie

De mens maakt gemeenschap(pen)

44

Waarom dit onderwerp?

De verplichte en wettelijke gemeenschappen

Na een eeuwenlange, turbulente zoektocht,

om de “macht” tussen en van mensen te disciplineren

en de natuur te bedwingen (cultuur)

construeerden we een systeem (West-Europa, Noord-Amerika)

Dit systeem is gebaseerd op drie grote inzichten:

1. Het geloof in de maakbaarheid: beleid, planning (verlichting)

2. De rechtsstaat en de delegatiedemocratie als handelings-omgeving (19de eeuw)

3. De verzorgingsstaat & welvaartsstaat (na WO II)

55

Waarom dit onderwerp?

Hebben we problemen …

Het maakbare, de empirie, het bedwingen van de natuur, de pretentie van de menselijke cultuur,

versus nieuwe bescheidenheid, hulpeloosheid, ecologische depressies, grenzen aan de beheersbaarheid en planning

Rechtsstaat & democratie, scheiding van de machten, geloof in de vertegenwoordiging en collectieve wilsvorming,

versus oude politieke cultuur, verlies van geloof en betrokkenheid, cynisme, terugkeer van het fascisme, racisme, onverschilligheid, afhaken…Verzorgingsstaat: het sprookje (verzorging, bescherming, verzekering…), de verplichte solidariteit…

werd een spookje: onbetaalbaar, vrijbuitergedrag, cynisme, verdwijnen van solidariteit, twijfels bij marktcorrecties enz.

66

Waarom dit onderwerp?

Op zoek naar remedies

Expliciete herbevestiging van de waarden: rechtsstaat & democratie, geloof in verplichte solidariteit en herverdeling en een gezond maar niet overdreven vertrouwen in de maakbaarheid

Maar…

• deze bevestiging is niet automatisch, vanzelfsprekend

• ook niet vrijblijvend

Dus…

• niet in dezelfde vallen trappen (pretentie, onmacht, onkunde)

• niet toegeven aan cynisme

• verzet tegen onwil, onverschilligheid, ongeloof, onkunde

77

Hoe aanpakken?

Ontmoeting en gemeenschapsvorming

Het overheidsbeleid moet een aantal gemeenschappelijke krachtlijnen trekken: diversiteit & interculturaliteit, doorzichtigheid & effectiviteit & efficiëntie…

Maar “ontmoeting en gemeenschapsvorming” worden specifiek gevat door twee begrippen:

• activering

• participatie (met diversiteit en interculturaliteit)

88

Hoe aanpakken?

Activeringsbeleid (1)

Activering duidt op

• een overheid die

• heel bewust, duurzaam en systematisch

• stimuleert, faciliteert, ondersteunt, respecteert, sensibiliseert, begeleidt, vormt, (h)erkent...

Activering die leidt naar

• engagement, initiatief, betrokkenheid

• verantwoordelijkheid & aansprakelijkheid

• kortom participatie (zie verder)

99

Hoe aanpakken?

Activeringsbeleid (2)

Activering gericht naar

• individuele burgers

• informeel georganiseerde burgers (buurt- & straat, actiegroepen…)

• formeel georganiseerde burgers (maatschappelijk middenveld)MAATSCHAPPELIJKE activering als de som van:

• sociale activering (betrokkenheid op elkaar)

• culturele activering (produceren en genieten van cultuur…)

• politieke activering (betrokkenheid op de formele gemeenschappen)

• economische activering (arbeid

1010

Hoe aanpakken?

Creatie van maatschappelijk kapitaal

Activering leidt naar de creatie van maatschappelijk kapitaal. Kapitaal is o.a:

• een bezit maar ook een vermogen (tot)

• dat kan toenemen of afnemen

• dat verschillend van aard kan zijn: pscyhologisch, sociaal, cultureel, politiek, economisch

Hypothese hierbij:

• de creatie van individueel maatschappelijk kapitaal

• leidt naar gemeenschappelijke activering (particuliere projecten)

• en leidt naar beleidsparticipatie

• en dus een stevig democratische, participatieve samenleving

1111

voor

Soort

individueel

project

particulier project of

een vereniging

deBUURTWIJK

Gemeen-schap, de maatscha

ppij

PsychologischKapitaal

Cultureel kapitaal

Sociaal kapitaal

Economisch kapitaal

Politiek kapitaal

Hypothese: creatie van maatschappelijk kapitaal bij individuen leidt naar gemeenschapsvorming via

particuliere projecten

1212

Hoe aanpakken?

Participatiebeleid (1)

Participatie is een ruim, breed en soms zo vaag begrip.

Het krijgt systematisch aandacht in onze beleidsvoering.

We hebben het geoperationaliseerd

• als een continuüm

• tussen DEELNEMEN

• en DEELHEBBEN

1313

Hoe aanpakken?

Participatie = een waardeconcept (1)

PARTICIPATIE

Participatie = deelnemen

- je neemt je deel

- je bent een belanghebbende of stake holder

- je bent eerder een klant of gebruiker

Participatie = deelhebben

- je hebt je deel

- je bent mede-eigenaar, dus een share holder

- je bent een partner, een metgezelJe neemt deel aan een

“andermans” project, ver-deelde verantwoordelijkheid.

Je hebt een contractenrelatie

Wij en zij: andere belangen

Je hebt een gedeeld project, er is een gedeelde verantwoordelijkheid.

Een partnershiprelatie

WIJ-project, gezamenlijk

1414

Deelhebben

Deelnemencontinuüm

bestuurslid

vrijwilliger

publiek

doelgroep

personeelslid

gebruikermedewerker

Aanbod, productie

Deelnemen, publiek

Wordt wederzijds bepaald

Hoe aanpakken?

Participatie = een waardeconcept (2)

1515

Wat is meer participatie (deelhebben/nemen)?

• meer in aantal (mensen, kansen, plaatsen…)

• meer in kwaliteiten: soorten, aard, intensiteit…

Het geheel van bijv. het cultuur-, jeugdwerk- en sportbeleid is gericht op zoveel mogelijk DEELNEMERS en DEELHEBBERS

Het succes van het –beleid wordt daaraan getoetst

Participatiebeleid = het screenen van de beleidsmaatregelen op mate van participatiesucces

Hoe aanpakken?

Participatiebeleid (2)

1616

Waarom meer participatie? We willen zo eerlijk & billijk mogelijk herverdelenWe willen effectief en efficiënt zijnWe willen creatie van meer maatschappelijke activering = maatschappelijk kapitaal

Hoe? • we creëren (basis)voorzieningen voor een zo breed mogelijk publiek• we zoeken systematisch naar zowel drempels, hinderpalen als succesfactoren ifv participatie• we pakken deze drempels aan: we verbijzonderen om ze zo effectief mogelijk te verlagen

Hoe aanpakken?

Participatiebeleid (3)

1717

Subintrige: diversiteit en Subintrige: diversiteit en interculturaliteitinterculturaliteit

Een visie

De mythe van de vroegere monocultuur en de huidige onbeheersbare krabbenmand en het gedoogbeleid. Of het ondraagbare van de verdraagzaamheid: ik verdraag jou als jij me tolereert

Interculturaliteit als radicaal en noodzakelijk antwoord:• interculturaliteit als gewenste realiteit• interculturaliteit als positieve realiteit• interculturaliteit als voorwaarde voor gemeenschapsvormingInterculturaliteit als resultaat van

en als voorwaarde voor diversiteit

1818

Diversiteit als aandachtspuntDiversiteit als aandachtspuntSterk verbonden met het participatiebeleid

De participatievraag: in welke mate “genieten” de burgers van het overheidsbeleid?

Participatie heeft heel diverse inhouden:

• zowel deelhebben als deelnemen

• in kwaliteit en in kwantiteit

Deze participatie wordt zeker bepaald door de mate waarin het aanbod aansluiting vindt bij de

diversiteit van de bevolking

19

Concrete toepassing van een activerings- en participatiebeleid…

WAAR ?

Hierbij twee belangrijke toepassingsgebieden:

1.Het maatschappelijk middenveld, het verenigingsleven.

2.De onmiddellijke woon- en leefomgeving: buurt, straat, wijk, dorp…

Deze bijdrage zoomt in op de “buurt”.

Het activerings- en participatiebeleid van overheden vraagt om concrete toepassing.

2020

De onmiddellijke woon- en leefomgeving,

Bijvoorbeeld de BUURT (1)Wie - wat is de buurt ? Een complex biotoop

BUURT / WIJK / STRAAT

DE REGELAAR: HET GEMEENTEBESTUUR

BEWONERS GEBRUIKERS PASSANTEN

2121

BUURT (2)

Wie is de buurt ? Een complex biotoop

Burgers,gezinnen

Verenigingen, organisaties

BUURT: BEWONERS, GEBRUIKERS & PASSANTEN

Social-profit instellingen

Scholen, hulp en verzorging enz.

Public-profit voorzieningen

De Lijn, nutsvoorzieningen

Handelaars

Bedrijven

DE REGELAAR: HET GEMEENTEBESTUUR

2222

BUURT (3)

De BUURT bestaat eigenlijk niet

Bestaat de buurt eigenlijk wel?

Het is geen of nauwelijks een politiek gegeven

• er is geen democratisch gelegitimeerd bestuur

• buurt wordt in de wetgeving (gemeentedecreet) niet of nauwelijks vermeld (wijkbudgetten)

Buurt is een (meestal) vaag geografisch gegeven

• er zijn zelden objectieve grenzen

• het is meestal een wat vage, subjectieve woonbeleving

2323

BUURT (4)

De BUURT moet gecreëerd worden

Stelling:

Het buurtniveau is het niveau van de NABIJHEID

Lokale besturen moeten, veel meer dan momenteel het geval is, kiezen voor een buurtgerichte aanpak.

Dit betekent:

• de keuze voor een interactieve participatieve bestuursstijl in alle geledingen van het lokaal bestuur (de absolute voorwaarde)

• het investeren in buurtstructuren. Daarbij niet één systeem, maar opgebouwd als samenwerkingsproject met de buurtactoren

• het investeren in de overdracht van verantwoordelijkheden, waar mogelijk (draagvermogen): o.a buurtbudgetten

2424

Dit betekent vooral de nabijheidstaken ook op het buurtniveau organiseren:• creatie van een buurtnetwerk en buurtoverleg: betrokkenheid van alle buurtactoren en het gemeentebestuur• zorg & verantwoordelijkheid voor de publieke ruimte, verkeerscirculatie (moeilijkheid: transitopdrachten)• actieve en passieve veiligheid• manifestaties• ….

BUURT (5)

De BUURT moet gecreëerd worden

2525

Een moraal voor de overheid

De overheid moet handelen• doelgericht voorwaarden scheppen voor activering en participatie

• steun en stimuli verlenen ter inspiratie en (h)erkenning van goede praktijk

• streven naar een duurzaam en gemeenschappelijk project

• moet de buurt veel meer in beeld brengen

De overheid moet voorbeeld geven• de overheid is hierbij nog lang geen voorbeeld

• is evenzeer toe aan een doelgerichte en –matige aanpak

• …

TenslotteTenslotte

2626

TenslotteTenslotte

Een moraal voor het veld

De overheid is hier hoogstens een voorwaardenschepper, een stimulans, een inspirator

Er zal weinig veranderen op het veld• zonder goesting

• zonder creativiteit

• zonder volharding

• zonder eigenaarschap

• zonder grote diversiteit van methodes en aanpak

• …

van en door het veld

2727

Dank voor het luisteren