Download - Fex 150623 - innovatie - innoveren door nieuw organiseren - hans lekkerkerk, radboud universiteit

Transcript

1 1

Innoverendoor ‘nieuw organiseren’

dr.ir.L.J. Lekkerkerk (Hans)

Op 2015-06-23Locatie:

Valid Consultancy,

Van Deventerlaan 101,

3528 AG Utrecht

(c)2015-Lekkerkerk

2

Innoveren door nieuw organiseren

1. ‘oud’ organiseren

2. ‘nieuw’ (?) organiseren – als hype?

3. nieuwe structuur ontwerpen

4. innoveren en nieuw organiseren

(c)2015-Lekkerkerk

3

1) Oud organiseren

(c)2015-Lekkerkerk

4

Over ‘oud organiseren’:

1. Hoe word ik een rat, 2002

2. Het drama Ahold, 2004

3. Intensieve menshouderij, 2004

4. Kantoorlog, 2005

5. De prooi (ABN-AMRO), 2009

6. Ontregelen, 2008

7. Zo Zuidas, 2011

8. Dit kan niet waar zijn, 2015

Hoeveel van deze

titels heeft u al

gelezen?

(c)2015-Lekkerkerk

5

Eisen aan organisaties hoger …

Bolwijn & 1960’s efficiency/kosten

Kumpe: 1970’s + kwaliteit

1980’s + flexibiliteit

1990’s + innovativiteit

Lekker- 2000’s + duurzaamheid

kerk: 2010’s + verantwoordelijkheid

2020’s + ethisch

(c)2015-Lekkerkerk

6

Multiple values & stakeholdersSinds wat stakeholder 3 bottomlines

1960’s efficiency/kosten klant + kapitaal

1970’s + kwaliteit klant profit

1980’s + flexibiliteit klant

1990’s + innovativiteit klant

2000’s + duurzaamheid milieu planet

2010’s + verantw.’heid mens people

2020’s + ethisch mens

(c)2015-Lekkerkerk

7

Bovendien, ontwikkelingen als …

• Biotechnologie, genetische manipulatie,

• nanotechnologie, 3D-printen,

• ICT, social media, big data,

• Internet of things & robotisering,

• Dubbele vergrijzing, zorgkostenstijging,

• Psychisch ziek; stress, burn-out, depressie,

• Globalisering en ongelijkheid,

• … Welke eisen stelt dit aan uw organisatie?

(c)2015-Lekkerkerk

8

‘oude’ organisatiestructuur• Functioneel: soort bij soort = afdeling

• Scheiden doen en denken

• Taaksplitsing dus veel coördinatie = managers

• Gelaagde hiërarchie, span-of-control

• Procedures, systemen, prikklok

• Targets, KPI’s, afrekenen, winstmaximalisatie

Hoe ‘oud’ is uw organisatie(structuur)?

(c)2015-Lekkerkerk

9

Ofwel … ‘oud organiseren’ geeft• Onmenselijke organisaties

• met structuren die niet

• door snel en succesvol samen innoveren

• antwoord op ontwikkelingen hebben en

• tegelijk aan alle eisen

• van al hun belanghebbenden

kunnen voldoen

(c)2015-Lekkerkerk

11

Wat nu?

• Niet meer oud, dan maar

• ‘nieuw’ organiseren

Nee, niet

• Het Nieuwe Werken

(c)2015-Lekkerkerk

12

2) ‘nieuw’ organiseren – hype?

(c)2015-Lekkerkerk

1313

‘nieuw organiseren’ als trend“Authentic organizations …

are also suspicious of fads and fashions that sweep the corporate world.” (1)

have an internal locus of control (2)

(c)2015-Lekkerkerk

1 Goffee & Jones: Creating the best workplace on earth, HBR May 2013 p.99-106

2 Cobbenhagen, J. (1999) proefschrift Uni Maastricht

1414

Buzz … ‘nieuw’ organiseren 1VPRO – Tegenlicht-uitzendingen:

• Het einde van de manager, op 15-2-’15

• Nederland kantelt, op 22-2-’15

• Prof Jan Rotmans, ‘transitie-prof.’:• ‘Verbindt mensen in een nieuwe, innovatieve samenleving’

• Bankgeheimen; Joris Luijendijk, op 8-3-’15

• Het werk van morgen, op 22-3-’15

(c)2015-Lekkerkerk(c)2015-Lekkerkerk

1515

Buzz … ‘nieuw’ organiseren 2Platforms:

• Ned. Centrum voor Sociale Innovatie (al r.i.p.)

• http://www.nieuworganiseren.nu/ (Ben Kuiken)

• http://www.innovatieforganiseren.nl/

• http://www.nederlandkantelt.nl/

• Flanders Synergy

• Das demokratische Unternehmen

• EUWIN: EU workplace innovation network https://www.tno.nl/nl/aandachtsgebieden/gezond-leven/prevention-work-health/innovatie-en-

arbeidsproductiviteit/euwin-europees-leernetwerk-voor-workplace-innovation/

(c)2015-Lekkerkerk(c)2015-Lekkerkerk

1616

Buzz … ‘nieuw’ organiseren 3Boeken als:

• The responsible company, 2012, Chouinard

• Conscious capitalism, 2013, Mackey & Sisodia

• Unboss, 2014, Kolind & Bøtter

• Reinventing organizations, 2014, Fr. Laloux

• Over Buurtzorg NL – Jos de Blok

(c)2015-Lekkerkerk

Van gehoord?

al gelezen?

(c)2015-Lekkerkerk

17

Wij gaan ‘nieuw’ organiseren 1

Dus: Men neme het Buurtzorg-model

• 600 teams met elk een wijk – 7.200 mw

• ~12 mw/team, zelfsturend, autonoom

• 15 regiocoaches: alleen adviseur

• 30 mw centraal: financiën en Buurtzorgweb

• En: … 0, nul, geen managers!!

In welke andere organisaties kan je dit kopiëren?

(c)2015-Lekkerkerk

18

Buurtzorg kopiëren als

• Vraag geografisch verspreid

• Per marktje één team

• Elk teamlid kan (bijna) alle taken

• Teams alleen ‘pooled interdependent’ (ICT-shared, kennisuitwisseling)

Wat voor organisaties voldoen hieraan?

(c)2015-Lekkerkerk

19

Wij gaan ‘nieuw’ organiseren 2

Dan nemen we wel Cellenstructuur (BSO)

1. Klein begin: 1 cel groeit tot 25 à 30 mw

2. Bij 30 mw ‘celdeling’ => Dus 2 cellen,

3. Elke cel ong 15 mw & celleider, helft van klanten/werk, andere locatie: groeien!

4. IF any cel > 30 THEN go to step 2 ELSE wait

Hoe lang gaat (ging) dit goed?

(c)2015-Lekkerkerk

20

Cellen kan als

1. Groeimodel bij verwachting snelle groei

2. Regel ‘bij 30 mw ‘celdeling’ niet strikt1. Cel aan product of eigen klanten koppelen

2. Als geen product/klantgebonden afsplitsing kan, dan sub-cellen

3. Bij voorkeur één enkele stappen of project tussen opdracht en leveren

Welke organisaties voldoen hieraan?*

*Zie Wintsen, E (2007) Eckart’s Notes

p.200 lijstje

(c)2015-Lekkerkerk

21

Wij gaan ‘nieuw’ organiseren 3

Dan gaan we kantelen (lean, stromen):

1. Zoek deelverzameling producten of klanten

2. Van functionele afdeling naar stromen met vaste groep mw

3. Incl. value definitie, op order en kaizen

4. Wat als groep groter is dan teamgrens

(c)2015-Lekkerkerk

22

Kantelen / lean / stromen kan als

1. Opdeelbare totale orderstroom

2. Per deelstroom beperkte fluctuatie

3. Qua kennis vergelijkbare processtappen tbv multi-inzetbaarheid

4. Meer in serie- tot massafabricage/diensten

(c)2015-Lekkerkerk

23

Wij gaan ‘nieuw’ organiseren 4

Dan gaan we ‘zelfsturen’

1. Vervang afdeling door ‘team’

2. Ontsla alle midden-management (plat!)

3. Verder geen structuuraanpassing.

4. ‘Teams, gij zult zelf sturen’:

(c)2015-Lekkerkerk

24

Zelfsturen kan als

1. Het team zelf KAN sturen .. foto

2. Beperkt afhankelijk van andere teams

3. Elkaar nodig hebben bij / aanvullen in het werk

(c)2015-Lekkerkerk

25

Wij gaan ‘nieuw’ organiseren 5

Of we gaan …

1. Holacracy* invoeren

2. Sociocratische kringen invoeren

3. Medewerkers ‘associates’ noemen

4. Medewerkers mede-eigenaars maken

5. …

*= sociocratie + agile; zie website

(c)2015-Lekkerkerk

26

Wij gaan ‘nieuw’ organiseren 1-5

Zo kom je bij de 75% …

“According to McKinsey’s research,

less than a quarter of

organizational-redesign efforts succeed.”http://www.mckinsey.com/insights/organization/Getting_organizational_rede

sign_right?cid=other-eml-alt-mkq-mck-oth-1506 (juni 2015)

Uw reorganisaties: ook 1 op 3 succes?

(c)2015-Lekkerkerk

27

Wij gaan ‘nieuw’ organiseren 1-5Wel aan alle eisen voldoen, maar:

1. Buurtzorg past niet

2. Celprincipe past niet

3. Stromen maken lukt niet

4. Zelfsturing is ooit al mislukt

5. Al te modieus voor ons

(c)2015-Lekkerkerk

28

‘oud’ versus ‘nieuw’• Functioneel: soort bij

soort = afdeling

• Scheiden doen en denken

• Taaksplitsing dus veel coördinatie = managers

• Gelaagde hiërarchie, span-of-control

• Procedures, systemen, prikklok

• Targets, KPI’s, afrekenen, winstmaximalisatie

• ….

• …

• ….

• ….

• ..

• …

Wat zet ‘nieuw’

hier tegenover

volgens u?

(c)2015-Lekkerkerk

29

‘oud’ versus ‘nieuw’, volgens mij• Functioneel: soort bij

soort = afdeling

• Scheiden doen en denken

• Taaksplitsing dus veel coördinatie = managers

• Gelaagde hiërarchie, span-of-control

• Procedures, systemen, prikklok

• Targets, KPI’s, afrekenen, winstmaximalisatie

• Stroom, autonome teams

• Denken & doen

• Zo min mogelijk splitsen, weinig coördinatie

• Platte structuur, team van 6-12 mw,

• Minimum critical specification & vakmens

• Intrinsiek, hoger doel

(c)2015-Lekkerkerk

30

Maar is dit zo ‘nieuw’?Grijzend, … denken aan:• Eckart Wintzen - BSO - cellenstructuur (1976), • Ricardo Semler - SemCo - zelfsturing (1981),of• Ulbo de Sitter - moderne sociotechniek (1980/’94)• ‘management & arbeid nieuwe stijl’ MANS (1980)• Gerard Endenburg - sociocratie (1970/’90)• BPR, Lean-TPS-kaizen-JIT=TPM• Arbeiderszelfbestuur, coöperaties

(c)2015-Lekkerkerk

31

Innoveren door ‘nieuw’ organiseren

Vragen als:

1. ‘wat is hier nu zo nieuw aan?’: Weinig:

was het te vroeg?Of is nu ‘Tipping point’ bereikt?

2. ‘wat betekent nieuw organiseren voor structuur en werkwijzen?’,

3. ‘welke randvoorwaarden zijn er?’ en

4. ‘verbetert dit het innovatievermogen?’

(c)2015-Lekkerkerk

32

3) ‘nieuw’ organiserenmaar dan ‘echt’

(c)2015-Lekkerkerk

33

‘nieuw’ organiseren gaat over

1. Leiderschap & managementstijl

• Decentraliseren, Vertrouwen, Zonder managers

2. Cultuur

• Betrokken, resultaatgericht

3. Structuur?

• Nogal oppervlakkig (teams, Buurtzorg)

(c)2015-Lekkerkerk

34

‘nieuwe’ … ontwerpen

1. Fiets

2. Auto

3. Zeewering

4. Software

Wat voor mensen zijn

hiervoor nodig?

(c)2015-Lekkerkerk

35

‘nieuwe’ … ontwerpen

1. Strategie

2. HR-maatregelen

3. Structuur

Nogmaals:

Wat voor mensen zijn

hiervoor nodig?

(c)2015-Lekkerkerk

36

Wie kan ‘nieuwe’ structuur ontwerpen?

Een manager die …

• Een harkje kan tekenen

• Mintzberg’s barbapappa’s kan tekenen

• Een processchema kan uittekenen

(c)2015-Lekkerkerk

37

‘nieuw’ organiseren

• Vraagt veel meer deskundige aandacht voor organisatiestructuur

• Fundering voor– Zelfsturing door autonome teams

– Managerarm door weinig coördinatiebehoefte

(c)2015-Lekkerkerk

38

Structuurontwerp 1

Structuur = arbeidsdeling + coördinatie

Arbeid = wat in organisatie moet gebeuren

Coördinatie = gevolg van taakverdeling

Dus slim verdelen in onderdelen = minder coördinatie tussen onderdelen:

• Functioneel => veel

• Flow, team => weinig

(c)2015-Lekkerkerk

39

Functionele afstemmingschaos

Kuipers e.a. (2010)

Het nieuwe organiseren,

fig 9.5

(c)2015-Lekkerkerk

40

Structuurontwerp 2

• Functioneel => veel coördinatie

Maar

• Economies of scale-logica dominant

• Men weet niet beter, sinds peutertijd:

– Kleur bij kleur

– Soort bij soort

(c)2015-Lekkerkerk

41

Structuurontwerp 3

• Functioneel: beter niet, daarom

• Stroom, Flow, team vormen:

– Economies of scope

– Afgeronde bijdrage: intrinsieke motivatie

(c)2015-Lekkerkerk

42

Structuurontwerp 4

Stromen maken = ‘knippen’

• Aantal mensen in primair proces

• Hoeveel ‘Lego-blokken’

– Teams : 6-12 mens (limiet: 4-20)

– Unit: 120-150 mens (Dunbar nr, W.L.Gore)

– Business unit: 1.200-1.500

– ‘Lekkerkerk’s law of 12’: 12-120-1.200

(c)2015-Lekkerkerk

43

Structuurontwerp 5

Stromen maken = ‘knippen’ in primair proces

• Transformeren van (ofwel: ‘maken’)

– Materiaal, klant, informatie

– Op order of op prognose (= op voorraad), KOOP

• Voorbereiden

• Ondersteunen

(c)2015-Lekkerkerk

44

Structuurontwerp 6

‘knippen’ in primair proces

• Soorten klanten

• Geografische markt

• Product / dienst

• Proceskenmerk

Kuipers e.a. (2010)

Fig. 12-1

(c)2015-Lekkerkerk

45

Structuurontwerp 7

‘knippen’ in primair proces

• Gehele organisatie

• Klantenorderstroom

• Top-down: start niet ‘op de vloer’

• Ook geen ‘kwartetten’ door MT

Kuipers e.a. (2010)

Fig. 12-1

(c)2015-Lekkerkerk

46

Structuurontwerp 8

Van: afstemming ‘tussen’ Naar: interne afstemming

Kuipers e.a.

(2010)

Fig. 12-1

Kuipers e.a. (2010)

Het nieuwe

organiseren,

fig 9.5

Elke lijn = interface

= kans op storing

(c)2015-Lekkerkerk

47

Structuurontwerp 9

Stromen als Autonome Voortbrengings-eenheden:

• Basis voor zelfsturing / decentraliseren

• Reductie interfaces en complexiteit: lagere storingskans

Kuipers e.a.

(2010)

Fig. 12-1

(c)2015-Lekkerkerk

48

Structuurontwerp 10

Op ProductieStructuur volgt

De BesturingsStructuur:

• Operationeel

• Inrichting

• Strategie

Bottom-up:Production Structure

INPUT OUTPUT

Operational Regulation

Regulation by design

Strategic Regulation

(c)2015-Lekkerkerk

49

Structuurontwerp 11

De BesturingsStructuur – Operationeel regelen

Inclusief continu verbeteren

Bottom-up ontwerpen:

per groep, per stroom, over stromen

R

(c)2015-Lekkerkerk

50

Innoveren door ‘nieuw’ organiseren

Vragen als:

1. ‘wat is hier nu zo nieuw aan?’:

2. ‘wat betekent nieuw organiseren voor structuur en werkwijzen?’,

• Een fundamenteel herontwerp van de ProductieStructuur

3. ‘welke randvoorwaarden zijn er?’ en

4. ‘verbetert dit het innovatievermogen?’

(c)2015-Lekkerkerk

51

Randvoorwaarden voor ‘nieuw’ organiseren

• Gedegen structuurontwerpkennis

• Flexibele Systemen (ERP, machines, gebouw)

• Management en Eigenaar bereid

– Vertrouwen te schenken

– Control los te laten

– Bij tegenslag de controlreflex onderdrukken

– Economies of scope te geloven voor je het ziet

– Geduld voor lange teamontwikkeling – 2 jaar

(c)2015-Lekkerkerk

52

4) Innoveren bij ‘nieuw’ organiseren

(c)2015-Lekkerkerk

53

Innoveren bij ‘nieuw’ organiseren

• Autonome eenheden gevormd

• Ambidexterity: incrementeel & radicaal

• Incrementele innovatie in eenheden

– Gericht op eigen markt

• Radicale innovatie centraal

– Nieuwe eenheid

– Nieuw product/dienst & proces

– Kannibaliseren bestaande eenheden

(c)2015-Lekkerkerk

5454

Welke ‘functies’ in organisaties

(c)2015-Lekkerkerk

Het Model Innovatie- en Organisatiestructuur – het MIOS

‘noodzakelijke en voldoende’ functies(c)2015-Lekkerkerk

5555

Doelen

bepalen-C4

Balanceren-

C3

Regisseren-

C2

Onthouden-C1

Voortbrengen-V1

product / dienstInnoveren-I1

Ver-

kennen

toe-

komst

I4

Ver-

kennen

heden

V4

Plannen

toe-

komst-I3

Plannen

heden-

V3

Regelen

voortbrengen-V2

Regelen

innoveren-I2

“exploitatie”“exploratie”

Het MIOS: roze = innovatiestructuur

(c)2015-Lekkerkerk(c)2015-Lekkerkerk

5656

Doelen

bepalen-C4

Balanceren-

C3

Regisseren-

C2

Onthouden-C1

Voortbrengen-V1

product / dienstInnoveren-I1

Ver-

kennen

toe-

komst

I4

Ver-

kennen

heden

V4

Plannen

toe-

komst-I3

Plannen

heden-

V3

Regelen

voortbrengen-V2

Regelen

innoveren-I2

“exploitatie”“exploratie”

Kleine organisatie

Innoveren-I1

Radicale projecten

Incrementele proj.

(c)2015-Lekkerkerk

Eerst incrementele innovatie

uitbouwen business

Vervolgens (radicale) innovatie

leidt tot nieuwe BU’s

57

Organisatiesmet meer BU’s

57

Doelen

bepalen-C4

Balanceren-

C3

Regisseren-

C2

Onthouden-C1

Voortbrengen-V1

product / dienstInnoveren-I1

Ver-

kennen

toe-

komst

I4

Ver-

kennen

heden

V4

Plannen

toe-

komst-I3

Plannen

heden-

V3

Regelen

voortbrengen-V2

Regelen

innoveren-I2

“exploitatie”“exploratie”

Doelen

bepalen-C4

Balanceren-

C3

Regisseren-

C2

Onthouden-C1

Voortbrengen-V1

product / dienstInnoveren-I1

Ver-

kennen

toe-

komst

I4

Ver-

kennen

heden

V4

Plannen

toe-

komst-I3

Plannen

heden-

V3

Regelen

voortbrengen-V2

Regelen

innoveren-I2

“exploitatie”“exploratie”Doelen

bepalen-C4

Balanceren-

C3

Regisseren-

C2

Onthouden-C1

Voortbrengen-V1

product / dienstInnoveren-I1

Ver-

kennen

toe-

komst

I4

Ver-

kennen

heden

V4

Plannen

toe-

komst-I3

Plannen

heden-

V3

Regelen

voortbrengen-V2

Regelen

innoveren-I2

“exploitatie”“exploratie”Doelen

bepalen-C4

Balanceren-

C3

Regisseren-

C2

Onthouden-C1

Voortbrengen-V1

product / dienstInnoveren-I1

Ver-

kennen

toe-

komst

I4

Ver-

kennen

heden

V4

Plannen

toe-

komst-I3

Plannen

heden-

V3

Regelen

voortbrengen-V2

Regelen

innoveren-I2

“exploitatie”“exploratie”

Doelen

bepalen-C4

Bala

ncer

en-

C3Regi

sser

en-

C2

Onthouden-C1

Voortbr

engen-

V1

produc

t /

dienst

Innove

ren-I1

Ver-

kennen

toe-

komst

I4

Ver-

kennen

heden

V4

Plannen

toe-

komst-I3

Plannen

heden-

V3

Regele

n

voortbr

engen-

V2

Regele

n

innover

en-I2

“exploitatie”“exploratie”

Radicale innovatie =>

nieuwe BU.

Centrale innovatie-

groep doet dit

(c)2015-Lekkerkerk

Bestaande BU’s doen vooral

incrementele innovatie

+ V4 / V3

5858

Structuur beoordelen

(c)2015-Lekkerkerk

5959

Afsluiting• Nieuw is niet altijd nieuw

• Nieuw organiseren is hoognodig

• Nieuw organiseren vraagt fundamentele kijk op structuur

• ProductieStructuur = Basis voor succes bij– Zelfsturing & resultaatgerichtheid

– Verantwoordelijkheid op de vloer

– Innovatie door de vloer (en elders)

(c)2015-Lekkerkerk

6060

Bronnen1. Foto’s: onheilsprofeet en draaimolen: op het web

(met dank aan onbekende maker)

2. Kuipers, Van Amelsvoort, Kramer (2010) Het nieuwe organiseren. Alternatieven voor de bureaucratie, Acco, Leuven.

3. Lekkerkerk, L.J. (2012) Innovatie- en OrganisatieStructuur. Ontwikkeling en test van een functiemodel voor structuuronderzoek en –diagnose, proefschrift RU, Innovatica, Nijmegen.

4. Wintzen, E. (2007) Eckart’s notes, Lemniscaat.

(c)2015-Lekkerkerk(c)2015-Lekkerkerk