Download - Energy Future

Transcript
Page 1: Energy Future

EnErgyfuture.nl

is een initiatief van

mede mogelijk gemaakt door

museum boerhaave en nrc media

Page 2: Energy Future

© ja

sOn

ha

wK

Es

Page 3: Energy Future

Beste lezer,

Een van de grote vraagstukken van de 21e eeuw is of er

wel genoeg betaalbare en schone energie beschikbaar

zal zijn voor 9 miljard mensen in 2050. Onlangs hebben

wij de 7 miljardste wereldburger mogen begroeten en

het duurde slechts twaalf jaar om de wereldbevolking

van 6 naar 7 miljard te laten groeien. In Nederland, waar

weinig bevolkingsgroei is, is dit maar moeilijk voor te

stellen. Van deze 7 miljard mensen komen er steeds meer

in steden te wonen. Nu leeft ongeveer de helft van de

wereldbevolking in de stad, straks zo’n drie kwart. Vrij

vertaald kan je zeggen dat er elke week een stad met 1

miljoen mensen bijkomt in de wereld.

Het goede nieuws is dat steeds meer mensen onder de

armoedegrens vandaan komen en tot de middenklasse

in hun land gaan behoren. Dat is duidelijk zichtbaar in

China en India en hopelijk straks ook steeds meer in

Afrika. Deze mensen kunnen zich nu ook een brommer,

koelkast en later een auto veroorloven. Consequentie is

wel dat de vraag naar energie (en naar voedsel en water)

hierdoor enorm toeneemt en tussen nu en 2050 op z’n

minst zal verdubbelen.

Maar kunnen wij wel aan deze vraag naar energie

voldoen en ook op een manier die het klimaat verdraagt?

Alle studies en scenario’s maken duidelijk hoe moeilijk

het zal worden om hieraan te voldoen. In de afgelopen

tien jaar was de groei in kolengebruik in de wereld

even groot als de groei in wind, zon, nucleair, olie en gas

bij elkaar! Om in 2050 over voldoende betaalbare en

duurzame energie te beschikken, moeten wij nu in actie

komen.

In deze fotobijlage laten wij graag zien wat de

mogelijkheden zijn en aan welke technologieën wordt

gewerkt om vraag en aanbod in de toekomst met

elkaar in evenwicht te houden. Naast de traditionele

energiebronnen die voorlopig belangrijk blijven, komen

er steeds meer hernieuwbare energiebronnen. In de

komende decennia zullen deze steeds belangrijker

worden.

Het eerste wat helpt, is het zuiniger en efficiënter

omgaan met energie. Alles wat wij aan verspilling

kunnen tegengaan, is goed. Wij moeten bewuster en

zuiniger omgaan met onze kostbare grondstoffen en

energiebronnen. Technologie helpt daarbij, maar het gaat

ook om ons eigen gedrag. Hernieuwbare energiebronnen,

zoals zon, wind en biobrandstoffen, doen op grote

schaal hun intrede, maar zij zullen niet alleen aan de

energievraag kunnen voldoen. Een van de belangrijkste

ontwikkelingen van de laatste jaren is het vinden van

nieuwe voorraden aardgas. Aardgas als de schoonste

fossiele brandstof heeft een reserve voor 250 jaar gebruik

– en mogelijk meer. Het gebruik van aardgas in een

elektriciteitscentrale vermindert de uitstoot van CO2 met

de helft in vergelijking met kolen.

Op de wereldwijde verstedelijking: dit zou weleens

een van de meest positieve ontwikkelingen kunnen

worden. Mensen leven compact in steden, met korte

vervoersafstanden en een groot potentieel voor

efficiënt energiegebruik, zoals stadsverwarming. Langs

de A20 bij Rotterdam zie ik altijd die gasgestookte

elektriciteitscentrale staan, midden in de gebouwde

omgeving. Veilig en schoon voorziet hij Rotterdam

van elektriciteit en verwarming voor de woningen, en

stroom voor de tram, metro en straks de elektrische auto.

Prachtig, die technologie van gecombineerde elektriciteit

en verwarming, voor slim ontworpen steden.

Bij Shell zijn we optimistisch over de mogelijkheden

van technologie (waar wij hard aan werken), maar er

is meer nodig. De energietransitie is een grote opgave

en het raakt ons allemaal. Ik wens u veel plezier toe bij

de prachtige beelden van ons energiesysteem en de

innovaties die worden ontwikkeld.

Dick Benschop

President-directeur Shell Nederland

VOOrwOOrd

EnErgy Future 2

Page 4: Energy Future
Page 5: Energy Future

De overgang van traditionele fossiele

brandstoffen naar duurzame energie

zal vele decennia duren. Aardgas

kan in dit overgangstraject een

belangrijke rol spelen, want van alle

fossiele brandstoffen is het verreweg

de schoonste. Er zit bovendien nog

meer dan voldoende aardgas in de

grond, ook in Nederland. Het gasveld

in Slochteren (Groningen) heeft

vijftig jaar na ontdekking nog bijna

1.000 miljard kubieke meter gas.

Internationaal zijn de toch al enorme

voorraden verder gestegen door de

opkomst van onconventioneel gas dat

is opgeslagen in steenlagen. Aardgas

wordt vervoerd via pijplijnen of in

vloeibare vorm in speciale schepen

naar LNG-terminals in Europa, Japan

en de Verenigde Staten. Met behulp

van geavanceerde technologieën kan

aardgas tegenwoordig ook al diesel of

vliegtuigkerosine vervangen.

aardgasIn OVErVLOEd

EnErgy future 4

Page 6: Energy Future

Olie is de grootste energiebron

die in gebruik is. Een derde van de

wereldbehoefte aan energie wordt door

olie voorzien, zo’n 85 miljoen vaten

van 159 liter per dag. Schoonebeek

is het grootste olieveld op het

Europese vasteland. De Nederlandse

Aardolie Maatschappij (NAM) heeft

in 2011 dit veld in Drenthe weer in

productie genomen. De traditionele

jaknikkers zijn inmiddels vervangen

door moderne installaties die onder

meer stoom injecteren. NAM verwacht

in de komende 25 jaar zo’n 100 tot

120 miljoen vaten in Schoonebeek te

produceren.

hetzwartEgoud

Page 7: Energy Future

© E

rn

st b

Od

E

EnErgy Future 6

Page 8: Energy Future

© tO

by

sMIth

Page 9: Energy Future

De Chinese economische groei

is momenteel een belangrijke

pijler waarop het herstel van de

wereldeconomie balanceert. De

inspanning die nodig is om de Chinese

economie te laten groeien, is echter

vooral gebaseerd op het gebruik van

steenkool. De Chinese regering wil daar

wat aan doen en heeft onlangs gezegd

dat de toename van CO2-uitstoot in 2020

met 40 tot 45 procent gereduceerd moet

zijn. Ook stelt China dat in 2020 15

procent van de energie uit alternatieve

energiebronnen zou moeten komen.

kolenKOnIngchina

EnErgy Future 8

Page 10: Energy Future

© ty

rO

nE tu

rn

Er

In Nederland geproduceerde

elektriciteit wordt voornamelijk

opgewekt met behulp van aardgas. In

elektriciteitscentrales staan turbines,

te vergelijken met een fietsdynamo,

die worden aangedreven door stoom.

Deze stoom wordt opgewekt door

verbranding van aardgas. Afhankelijk

van de vraag zullen de generatoren

gas bij moeten geven of terugnemen.

Dat vergt enige coördinatie van de

centrales, die van Polen tot Portugal met

elkaar zijn verbonden. Er is steeds meer

behoefte aan elektriciteit, dus moeten

we er zuinig mee omspringen. In en om

het huis valt al een hoop te besparen

door bijvoorbeeld te kiezen voor

ledverlichting en apparaten uit te zetten

in plaats van op stand-by te laten staan.

elektriciteitOngEKEndpopulair

Page 11: Energy Future

EnErgy future 10

Page 12: Energy Future

© tO

by

sMIth

Page 13: Energy Future

Kernenergie staat al jarenlang ter

discussie, want het heeft grote voor-

en nadelen. Kernenergie op zich is

een bijzonder schone energievorm,

er komt immers geen broeikasgas bij

vrij. Bovendien kan een kerncentrale

honderdduizenden huishoudens tegelijk

van elektriciteit voorzien. Uranium, de

grondstof van kernenergie, is ook nog

eens relatief goedkoop. Het is voorradig

in verschillende landen met een laag

geopolitiek risico. Een belangrijk

nadeel blijft echter het radioactieve

afval. En hoewel het risico van een

‘meltdown’ van een kerncentrale zeer

klein is, hebben de gebeurtenissen bij

Fukushima in Japan de discussie omtrent

de veiligheid van kernenergie weer op

scherp gezet.

schone energie isnIEt aLtIjd VOOrdELIg

EnErgy Future 12

Page 14: Energy Future

© ja

sOn

ha

wK

Es

Page 15: Energy Future

Elektriciteit wordt ook opgewekt door

waterkrachtcentrales, die stromend

of neerstortend water gebruiken om

een turbine in beweging te brengen.

Deze hydraulische centrales bevinden

zich in stromen en rivieren, met een al

dan niet kunstmatige dam. Aangezien

waterkrachtcentrales geen CO2 uitstoten,

worden ze gezien als opwekkers van

‘groene energie’. Echter, in natuur- en

milieukringen bestaan bezwaren tegen

deze vorm van stroomopwekking,

met name wanneer een stuwmeer

bij de centrale is aangelegd. Een van

de negatieve factoren hierbij is dat

het ecosysteem van waterdieren flink

verstoord wordt.

hoe groenIs grOEn

EnErgy Future 14

Page 16: Energy Future

© C

aM

ErO

n d

aV

IdsO

n

Page 17: Energy Future

Iedereen – gezinnen en bedrijven –

die elektriciteit en gas gebruikt, betaalt

energiebelasting. Het doel van deze

belasting is om energie duurder te

maken, waardoor er zuiniger mee wordt

omgegaan. Maar niet iedereen betaalt

evenveel; zo is kerosine bijvoorbeeld

vrij van accijns. Grootverbruikers van

energie in industrie en landbouw

betalen ook minder. Huishoudens

gebruiken ‘slechts’ 20 procent van

de totale elektriciteitsproductie,

maar betalen gemiddeld wel meer

energiebelasting per kilowattuur

(kWh) dan groot- verbruikers zoals de

staalindustrie. Zal het afschaffen van

deze en andere subsidies een schoner en

innovatiever bedrijfsleven stimuleren?

wie verbruikt hEt MEEst

© K

EVIn

KO

OLEy

EnErgy Future 16

Page 18: Energy Future

Een goede doorstroming van weg-

en waterverkeer is nodig om te komen

tot een efficiënt energietransport.

Energietransitie is daarbij het sleutel-

woord. Als gevolg van verduurzaming

zullen andere eisen worden gesteld

en gelden andere uitgangspunten dan

in het verleden. Zoveel is zeker, maar

hoe energietransitie precies vorm gaat

krijgen, staat nog allerminst vast. Het is

lastig te voorspellen hoe die verduur-

zaming zich in Nederland laat vertalen.

Neemt bijvoorbeeld elektrisch rijden

een grotere vlucht dan voorzien?

Andersom kan natuurlijk ook. De groei

van elektrisch vervoer blijft achter bij de

doelstelling, en de aangelegde infrastruc-

tuur wordt daardoor onvoldoende benut.

Toch zullen we de energie-infrastructuur

nu al gereed moeten maken voor de

komende veertig jaar.

in 205060% MIndErCO2-uItstOOt

Page 19: Energy Future

© C

hr

IstO

Ph

gIE

LEn

EnErgy future 18

Page 20: Energy Future

© a

LEx M

aC

LEan

Page 21: Energy Future

We gaan met z’n allen naar alle

waarschijnlijkheid niet minder rijden:

in 2010 reden er wereldwijd ongeveer

1 miljard auto’s, naar verwachting zijn

dat er ongeveer 1,5 miljard in 2030 en

2 miljard in 2050. Tegen die tijd moeten

alle auto’s op benzine en diesel uit de

stedelijke gebieden van de weg, zo

wil de Europese Commissie. Het doel

is om de CO2-uitstoot in de komende

decennia met 60 procent terug te

dringen. Elektrische auto’s zouden dan

een goed alternatief kunnen zijn, maar

om de groei van het aantal ‘nul-emissie’

auto’s sneller op gang te brengen, moet

ook worden gewerkt aan een passende

infrastructuur. Afhankelijk van deze

ontwikkelingen schatten onderzoekers

het percentage elektrische auto’s in

2030 tussen de 7 en 33 procent.

in 20502 MILjard autO’s

EnErgy Future 20

Page 22: Energy Future

Urbanisatie is niet nieuw, maar nooit

groeide de bevolking in stedelijke

gebieden sneller dan de afgelopen

decennia. Sinds 2007 wonen er meer

dan 3,3 miljard mensen in stedelijke

gebieden. In grootte is dit slechts 3

procent van het totale aardoppervlak.

Uitgaande van het huidige geboortecijfer

zal rond 2050 drie kwart van de

wereldbevolking in steden wonen.

Steden zijn plekken die kansen bieden

en ontnemen, die het milieu belasten

én ontlasten. Mits er efficiënt wordt

gebouwd, compact en zo veel mogelijk

de lucht in, is veel energiebesparing

mogelijk door korte vervoersafstanden,

massatransportmiddelen, stads-

verwarmingssystemen en compact

wonen en werken. Er bestaan ook

toekomstbeelden waarin de verticale

stad zijn eigen voedsel produceert

in wolkenkrabbers die zo het

‘landoppervlak’ verveelvoudigen.

in 20509 MILjard MEnsEn

Page 23: Energy Future

© j

asO

n h

aw

KEs

EnErgy Future 22

Page 24: Energy Future

© C

aM

ErO

n d

aV

IdsO

n

Page 25: Energy Future

EnErgy Future 24

Page 26: Energy Future

Inmiddels delen we de aarde met meer dan 7 miljard anderen. Meer dan

een derde daarvan leeft in India en China. Elk van deze landen telt meer

inwoners dan Brazilië, Pakistan, Bangladesh, Indonesië en de Verenigde

Staten bij elkaar. Hoewel India en China te boek staan als de grootste

vervuilers, zetten ook zij in op grootschalig gebruik van duurzame energie.

In India is zelfs een ministerie dat zich bezighoudt met de ontwikkeling

en financiering van duurzame energie, een unicum in de wereld. De laatste

jaren zet India vooral in op de industriële toepassing van zonne-energie:

met 250 tot 300 zonnige dagen per jaar is zonne-energie erg belangrijk

voor India. Daarnaast stimuleert de Indiase overheid buitenlandse

investeerders in het opzetten en beheren van duurzame energieprojecten.

duurzaamdOOr grOEI

Page 27: Energy Future

© M

ar

tIn

rO

EMEr

s

EnErgy Future 26

Page 28: Energy Future

© a

LEx M

aC

LEan

Page 29: Energy Future

Apparaten worden steeds zuiniger,

toch moet meer dan 50 procent van

de beperking van CO2-uitstoot van

energiebesparing komen, willen we

de internationale klimaatdoelen van

2030 halen. Met die besparing is de

(Europese) politiek al een hele tijd

bezig, terwijl het totale energiegebruik

van Europese huishoudens de afgelopen

jaren alleen maar verder is gestegen.

Zowel de bevolkingsgroei als de

toename van kleinere huishoudens

zorgt voor een explosieve groei in het

aantal huishoudelijke apparaten. De

overheid stimuleert daarom efficiënter

energieverbruik. Huishoudens en

andere kleinverbruikers kunnen

onder andere door middel van slimme

energiemeters meer inzicht krijgen in

hun energieverbruik.

EffICIëntEr maar meer

EnErgy Future 28

Page 30: Energy Future

Bij geothermie wordt warmte gewonnen

uit het binnenste van de aarde. Vooral in

vulkanische streken, zoals IJsland, liggen

deze gebieden op zo’n geringe diepte

dat winning economisch lonend is. Zo

levert de geothermale energiecentrale

Nesjavellir het merendeel van de

stroom voor Zuidwest-IJsland en

warm water voor de voorsteden van

Reykjavík. Aardwarmte kan direct

gebruikt worden om te verwarmen,

maar kan ook elektriciteit opwekken.

Ook in Nederland en België is deze

techniek in opkomst, met name voor

de verwarming van tuinbouwkassen en

stadsverwarming.

ijslandsgLOrIE

© K

EVIn

KO

OLEy

Page 31: Energy Future

© b

LaIn

E ha

rr

Ing

tOn

EnErgy Future 30

Page 32: Energy Future

Brazilië haalt 45 procent van zijn energie

uit duurzame bronnen. Wereldwijd is dit

slechts 14 procent. Brazilië is wereldwijd

de grootste producent en consument

van ethanol, gemaakt uit suikerriet. Mits

er geen bos moet worden gekapt om dit

gewas te kweken, heeft suikerriet een

uiterst gunstige broeikasgasbalans. Uit

suikerriet wordt alcohol gewonnen dat

als bio-ethanol wordt bijgemengd in

benzine. In Nederland ligt dit anders.

In 2010 waren wij voor 96 procent

afhankelijk van de import van brandstof-

fen. Ondanks dat onze landbouwgronden

al intensief gebruikt worden, staan er in

Nederland momenteel wel al enkele

bio-energiecentrales die stroom opwek-

ken uit snoei- en afvalhout. In 2007

bedroeg de totale oppervlakte aan

energiegewassen in Nederland 1.500

hectare, echter volgens schattingen zal

dit op termijn groeien naar 20.000 tot

300.000 hectare.

auto’s opaLCOhOL

Page 33: Energy Future

© r

Ob

Ert C

Lar

KEnErgy Future 32

Page 34: Energy Future

© a

LEx M

aC

LEan

Page 35: Energy Future

Micro-algen kunnen een belangrijke bijdrage leveren

aan de wereldwijde behoefte aan bio-energie. Algen

groeien door middel van fotosynthese en bestaan voor de

helft uit olieachtige stoffen waaruit biodiesel kan worden

gewonnen. Ook bevatten algen veel eiwitten die kunnen

worden gebruikt als grondstof voor voedingsmiddelen.

Algen kunnen vrijwel overal groeien en de potentiële

opbrengst per hectare ligt een stuk hoger dan die van

energiegewassen als koolzaad of palmolie. Volgens

sommige schattingen kan met ‘slechts’ 4 miljoen hectare

kweekgrond genoeg biodiesel geproduceerd worden

om het huidige wagenpark in de Verenigde Staten van

brandstof te voorzien. Dit is een fractie van de 1,2

miljard hectare die nodig is om dezelfde 530 miljard liter

biodiesel uit sojabonen te winnen.

niet veeleisende MICrO-aLgEn

EnErgy Future 34

Page 36: Energy Future

© a

LEx M

aC

LEan

Page 37: Energy Future

Kan eendenkroos (ook wel lemna)

een volwaardige energiebron zijn? In

hoeverre zal citrus-pulp een alternatief

zijn voor maïs als producent van

ethanol? Het zijn vragen waar de

wetenschap zich momenteel over buigt.

In Amerika wordt onderzoek gedaan

naar de haalbaarheid van grootschalige

kweek van alternatieve biobrandstoffen.

Eendenkroos, een plantje van hooguit

5 millimeter in omtrek dat in gematigde

en tropische gebieden op stilstaand

water drijft, kan naast veevoer ook

dienen als biobrandstof. Hetzelfde

geldt voor citrus-pulp, ondanks dat

citrusvruchten seizoensvruchten zijn en

niet langer dan acht maanden per jaar

groeien.

actieveCItrus-PuLP

© a

LEx M

aC

LEan

EnErgy Future 36

Page 38: Energy Future

De windmolens in een windpark zijn steeds meer gaan opvallen.

In het begin stonden ze in hun eentje bij een boerderij en waren

ze min of meer zo hoog als omliggende bomen. Inmiddels lopen

de masthoogtes op tot bijna 200 meter, hoger dan de Rotterdamse

Euromast. Windmolenparken bepalen in belangrijke mate het

landschap en mogen in Nederland daarom niet zomaar worden

geplaatst. Een alternatief is het bouwen van windmolenparken

in zee. In Nederland zijn er op dit moment windmolenparken

bij Egmond aan Zee en IJmuiden. Hoe verder van de kust, des

te minder horizonvervuiling zou je denken, maar hoe langer de

hoogspanningskabel naar de kust, hoe minder rendabel het park is.

hOgE MOLEns vangen veel wind

Page 39: Energy Future

© C

aM

ErO

n d

aV

IdsO

n

EnErgy Future 38

Page 40: Energy Future

© K

aC

PEr

KO

wa

LsKI

Page 41: Energy Future

EnErgy Future 40

Page 42: Energy Future

© a

LEx

Ma

CLE

an

Page 43: Energy Future

© t

Ob

y s

MIt

h

Als het aan de zon ligt, hebben we geen

energieprobleem. Per uur straalt ze

voldoende energie naar de aarde om de

gehele wereldbevolking een jaar van

energie te voorzien. Zonne-energie is

nog niet grootschalig doorgebroken,

omdat het een relatief dure vorm

van energie is. Wel zakt de prijs van

zonne-energie elk jaar drastisch en

valt te verwachten dat de aanschaf

van zonnepanelen en –boilers steeds

aantrekkelijker wordt. Duitsland is

koploper op het gebied van zonne-

energie, in 2007 produceerde het 46

procent van het wereldtotaal. Dat

klinkt als ‘veel’, maar was slechts

0,3 procent van de totale Duitse

elektriciteitsproductie. De huidige

opbrengst van zonne-energie in

Nederland bedraagt slechts 0,03 procent

van het totale elektriciteitsgebruik.

Met behulp van nieuwe technologieën

en door stijgende prijzen van fossiele

brandstoffen zal zonne-energie naar

verwachting zo rond 2040 een rendabel

alternatief zijn.

ELK uurenergieVOOr 1 jaar

EnErgy Future 42

Page 44: Energy Future

© a

LEx M

aC

LEan

Page 45: Energy Future

De eindeloze beweging van golven op zee kan worden gebruikt om milieuvriendelijk

energie te produceren. Er zijn verschillende methoden om golfslagenergie op te

wekken, bijvoorbeeld met drijvers in het water of door golven op te vangen in een

reservoir. Ook eb en vloed kunnen gebruikt worden om energie op te wekken. Het

getijdenverschil kan op sommige plaatsen ter wereld wel 10 meter zijn. Hiermee

kan getijdenenergie of maanenergie worden geproduceerd. Helaas zijn de kostbare

onderdelen van de apparaten niet goed bestand tegen zeestormen en het zoute

zeewater, waardoor ze vaak vervangen moeten worden.

EEuwIgEenergie

EnErgy Future 44

Page 46: Energy Future

In de tentoonstelling Verborgen

krachten: Nederlanders op zoek naar

energie, op dit moment te zien in

Museum Boerhaave, staat een model van

een lepelbaggermachine uit het eind

van de achttiende eeuw. Turfwinning

was van vitaal belang voor onze Gouden

Eeuw, belangrijker dan wind- en

waterkracht, maar al dat gegraaf in hoog-

en laagveen had uitdijende plassen

en onvoorspelbare rivierstromen tot

gevolg. Talloze uitvindingen beloofden

de waterhuishouding op orde te

krijgen, de lepelbaggermachine via een

draaiende baggerschep (lepel) die met

een tredmolen door menskracht werd

aangedreven.

Het voorstel – dat het nooit heeft

gehaald – illustreert een gang van zaken

die ons bekend zal voorkomen. Een

bloeiende economie kan niet zonder

voldoende energie, energiewinning kan

tot ongewenste neveneffecten leiden,

waarna wetenschap en techniek voor

oplossingen mogen zorgen. Of het

nu de verzakkende bodems boven de

Groningse gasvelden zijn, of radioactief

afval van kerncentrales, het gaat om

soms koppige problemen waarmee niet

of onvoldoende is gerekend en die een

beroep doen op ons vernuft.

De zoektocht naar energie is van alle

tijden en heeft geweldige hoogstandjes

en daverende mislukkingen

opgeleverd. Zonder onderzoek gaat

dat niet. Onderzoek is mensenwerk

en kan niet buiten nieuwsgierigheid

en verbeeldingskracht. Achteraf

mislukkingen aanwijzen is geen kunst.

Altijd hebben geleerden en gelukzoekers

in hun zucht naar roem en rijkdom

uit volle overtuiging geprobeerd

energetische processen te doorgronden

of brandstoffen op te sporen. De

pioniers die rond 1900 met gravimeters

en seismografen op Sumatra naar olie

zochten, en zo de weg effenden voor

Koninklijke Olie en Shell, beseften

het doorslaggevende belang van een

wetenschappelijk instrument. Ingenieur

Dijkhuis, die een eeuw later in een

Rotterdamse loods met een batterij

accu’s bolbliksems wilde opwekken,

was minder fortuinlijk, maar aan passie

geen gebrek.

Het aardige van het verleden is dat het

sporen nalaat in het heden. Geen land is

zo ingrijpend omgeploegd, geëxploreerd

en doorboord als het onze. Ging het

goed met de brandstofwinning, dan ging

het goed met Nederland. Het landschap

getuigt van die zoektocht. De strakke

polders van het Westland verwijzen naar

de turfwinning in de Gouden Eeuw,

de kassenbouw aldaar kon floreren

dankzij Gronings aardgas. Intussen is

de kweekreactor van Kalkar, symbool

van het maatschappelijke verzet tegen

kernenergie, omgebouwd tot pretpark

Wunderland: de lepelbaggermachine van

de 21ste eeuw.

Dirk van Delft

directeur Museum Boerhaave

nawOOrd

Page 47: Energy Future

© j

asO

n h

aw

KEs

COLOfOn

Deze fotobijlage wordt u

aangeboden door Shell

Nederland en is mede mogelijk

gemaakt door Museum

Boerhaave en NRC Media.

De fotobijlage is een onderdeel

van het Energy Future

programma, dat draait om

onze toekomst op het gebied

van energie. Het programma

is een initiatief van Shell en

wil mensen met interesse in

onze huidige en toekomstige

energievoorziening inspireren,

betrekken en informeren.

Door dit samen met anderen

te doen, wil Shell helpen

helderheid te scheppen in

het energievraagstuk en

benadrukken dat we alle

oplossingen en besparingen

nodig hebben om aan de

toenemende vraag naar energie

te voldoen.

Naast deze fotobijlage

bestaat het Energy Future

programma uit de website

www.energyfuture.nl, de

informatieve film Energy Future,

de online tool Energy Mixer,

en de Energy Future Circles.

Dit is een serie conversaties

met experts en publiek op

verschillende locaties in

Nederland.

De foto’s in deze bijlage

zijn ook te zien in de foto-

expositie Energy Future. U

vindt meer informatie over deze

rondreizende outdoor expositie

op www.energyfuture.nl.

Initiatief

Shell Nederland

Concept

Brandbase

Edelman

Realisatie

Brandbase

Ontwerp & Redactie

x-publishers.com

Met medewerking van

Museum Boerhaave

EnErgy Future 46

Page 48: Energy Future

EnErgyfuture.nl

© K

EVIn

CO

OLE

y