Nederland is een klein land met relatief
weinig eigen energiebronnen. Tegen de
achtergrond van een slinkende aard-
gasvoorraad krijgt de discussie over de
noodzakelijke energietransitie eindelijk
voldoende aandacht. Het noorden van
Nederland beschikt vanwege de aard-
gasindustrie over veel kennis en heeft
daarmee een belangrijke rol. Projecten
als Hoogkerk PowerMatchingCity en de
samenwerking in Energy Valley zijn
uniek voor Nederland en leggen be-
langrijke bouwstenen voor een héél
nieuw energiesysteem.
In het energiesysteem van de toekomst
zijn de klanten van nu zowel producent
als consument van energie. We zien nu
al het gebruik van zonnepanelen sterk
groeien. Steeds meer huishoudens le-
veren overtollige energie aan hun ener-
gieleverancier. Ook de weerstand tegen
windmolens neemt af, zeker nu steeds
meer burgers zelf deelnemen in wind-
molencoöperaties. Dat zijn goede ont-
wikkelingen. Maar de energietransitie
gaat niet alleen over alternatieven voor
aardgas en verduurzaming. Het gaat
ook over de wijze waarop elektriciteits-
netwerk geschikt wordt gemaakt om al
die verschillenden energiebronnen op-
timaal aan elkaar te koppelen. Want het
energiesysteem van de toekomst moet
ook betaalbaar blijven en zorgen voor
constante beschikbaarheid, ook als er
even geen wind of zon is. Daarvoor is
innovatie nodig. Veel innovatie.
Als ‘ boegbeeld’ van de innovatie-in-
spanningen in de energiesector ben ik
blij met alle aandacht die er voor de
energietransitie is. Want de transitie
raakt ons allemaal. En sterker: ieder-
een zal er aan moeten bijdragen. De ini-
tiatieven en ontwikkelingen in deze
special van de Leeuwarder Courant zijn
allen belangrijk. Niet alleen voor ons-
zelf, maar ook voor andere landen.
Want het mes snijdt aan twee kanten.
Wereldwijd liggen er enorme energie-
vraagstukken waar de innovaties die
wij hier ontwikkelen een oplossing kun-
nen bieden. Investeren in onze eigen
energietransitie is daarom ook een in-
vestering in de economische ontwikke-
ling van ons land, of van regio’s zoals
de noordelijke provincies.
manon Janssen
Boegbeeld Topsector Energie
Een nieuw energiesysteem
Het lijkt onwaarschijnlijk maar
toch komt het nog altijd voor dat
een uitvinder na de jubelkreet 'Eu-
reka!' verzuimt zijn uitvinding ju-
ridisch te laten vastleggen. met het
risico dat een concurrent met de
nieuwe vinding aan de haal gaat en
de bedenker ervan zijn investerin-
gen in rook ziet opgaan.
Merken- en octrooibureau Arnold +
Siedsma is al sinds 1920 specialist in de
juridische bescherming van intellectuele
eigendomsrechten. Pim Lubberdink, oc-
trooigemachtigde bij de vestiging in
Leeuwarden: “Het basisprincipe van het
juridisch vastleggen van een idee, crea-
tie of vinding is dat het de bescherming
waarborgt van de exclusieve rechten van
het 'Eureka-moment'. Het geeft de be-
denker een monopoliepositie binnen zijn
of haar branche en compenseert de ge-
dane investeringen. Innovatief onder-
zoek kan vaak jaren duren en vergt niet
zelden tonnen of zelfs miljoenen euro's
aan onderzoekskosten. Het is dan wel
heel zuur als je -door geen eigendoms-
recht te laten claimen- de concurrent de
vruchten ziet plukken van jouw vinding.”
Booming business
Arnold + Siedsma is actief in belangrijke
innovatieve sectoren zoals de biotechno-
logie, farmacie, halfgeleiderindustrie,
sensortechnologie, ICT en de lucht- en
ruimtevaart. Booming business de laat-
ste jaren is ook de energiesector. Gerwald
Verdijck, eveneens octrooigemachtigde
bij de vestiging in Leeuwarden: “In het
merendeel van de aanvragen die bij ons
binnen komen, passeert in enige context
wel het woord 'energie'. De sector is in
een stroomversnelling geraakt en inhe-
rent daaraan vinden er talloze innovaties
plaats. Bij de gas- en oliewinning zelf,
zoals in boorinstallaties en productie-
processen, maar ook in de zoektocht naar
nieuwe locaties. Een geheel nieuwe
markt is bovendien de energiewinning
uit alternatieve bronnen zoals wind, zon,
aardwarmte, afvalstoffen of het samen-
brengen van zoet en zout water. De
ideeën en vindingen volgen elkaar in
hoog tempo op, wat eigen is aan een re-
latief onontgonnen gebied. Onze op-
drachtgevers weten dat de bescherming
van hun innovaties bij ons in goede en
vertrouwde handen is. We werken veel
met lange termijn relaties en hebben
zowel het MKB als multinationals als
klanten.”
Fysieke aanwezigheid
De brede expertise van Arnold + Siedsma
vertaalt zich fysiek in de vestigingen van
acht kantoren in Nederland, twee in Bel-
gië en één in Duitsland. Lubberdink: “We
zitten voor onze klanten spreekwoorde-
lijk 'om de hoek', iets wat zeer op prijs
wordt gesteld. Juist omdat we inzetten
op langetermijnrelaties, is de fysieke
aanwezigheid belangrijk. We komen re-
gelmatig kijken naar proefopstellingen
en praten niet alleen met de directeur,
maar juist ook met de mensen die aan
een innovatie werken. Elk kantoor van
ons heeft zijn eigen specialisten met een
technische achtergrond aangevuld met
een juridische component, die bij voor-
komende gevallen eenvoudig en effectief
kunnen worden ingezet op andere kan-
toren. Voor de klant betekent het dus dat
hij de voordelen geniet van de kleinscha-
ligheid en het persoonlijke van een mer-
ken- en octrooibureau dicht in de buurt,
gecombineerd met de expertise van een
groot, internationaal opererend kan-
toor.”
Arnold + Siedsma
Willemskade 26, Leeuwarden
(058) 212 43 66
www.arnold-siedsma.nl
Tekst: Fred Ootjers
Het team van Arnold + Siedsma in Leeuwarden. Foto: Simon van de Woude.
ARnold + SiEdSmA
Het 'kantoor om de hoek' met een internationale expertise
Energie specialDit is een bijlage van lanDes uitgevers. De inhouD valt niet onDer De verantwoorDelijkheiD van nDC meDiagroep
Er komt meer gas uit de grond, het
aantal aardbevingen wordt gere-
duceerd en het Slochterenveld
wordt tegelijkertijd gereed ge-
maakt voor een duurzame toe-
komst. Ziedaar de plannen die een
aantal bedrijven en wetenschap-
pers heeft met het grootste aard-
gasveld van West-Europa.
Woordvoerder Gerrit Wigger van
W1CON Energy is al jarenlang actief met
het consulteren en adviseren van bedrij-
ven die actief zijn in de olie- en gaswin-
ning en geothermie. “Feitelijk houden we
ons bezig met alles wat met energie te
maken heeft, van particulier tot grootbe-
drijf en dat doen we ook internationaal.”
Daarnaast heeft Wigger zijn kennis en er-
varing in bijna 30 jaar opgedaan ls werk-
nemer bij de NAM, met name in het
Groningen gasveld.
Dat adviseren gebeurt op basis van de zo-
genaamde trias energetica. “Dat houdt in
dat we streven naar het beperken van de
energievraag, het inzetten van duurzame
energiebronnen en de inzet van efficiënte
technieken bij gebruik van fossiele
brandstoffen”, maakt hij duidelijk.
Plannen
Een nieuw consortium, waarin diverse
bedrijven en wetenschappers zijn verte-
genwoordigd, heeft plannen ontwikkeld
voor het Slochterenveld, dat de laatste
tijd voor zoveel problemen zorgt. “Deze
plannen maken het mogelijk dat we meer
gas uit het veld kunnen halen dan tot nu
toe werd aangenomen, en dan praat je
over 300 miljard kuub, dat tegelijkertijd
aardbevingen sterk gereduceerd worden
en dat de bodemdaling tot staan kan
worden gebracht.”
“Dit doen we middels een technologie die
elders reeds bewezen is”, gaat Wigger
verder, “maar die we aanpassen aan de
situatie in Groningen. We gaan het veld
namelijk op druk houden, waarmee je
een hoop problemen kunt voorkomen.
Bovendien vergt onze oplossing minder
hoge investeringen om het resterende
gas uit de bodem te halen.”
Volgens Wigger is er dan ook sprake van
een win-win-win situatie. “Zowel de be-
volking en het bedrijfsleven, als het mi-
lieu en de overheid profiteren hiervan.
Onze plannen leiden tot een veilige situ-
atie en meer werkgelegenheid, gericht op
een duurzame toekomst.”
W1con Energy
Steenbakkersweg 5
7843 RM Erm
www.w1con.com
W1con Energy
Oplossing voor problemen aardgasveldbinnen handbereik
ColofonEen uitgave gemaakt door LandesUitgevers BV, gedistribueerd doorNDC Mediagroep.
RedactieAlfred Lehmann | Fred Ootjers | Martine van der Linden | Henk Poker
FotografieHans Banus | Simon van der Woude
UitgavemanagementAndries Jacké: 06-344 366 33Siebrand Osinga: 06-44 911 263
Energie special
met het project Waterschoon in
Sneek steken drie Friese partijen
hun nek uit in het zoeken naar
nieuwe mogelijkheden om te
komen tot een duurzame energie-
economie. de gemeente Súdwest-
Fryslân, Wetterskip Fryslân en
Woningstichting de Wieren tonen
- samen met het bedrijf desah - met
het initiatief hun bereidheid om te
investeren in de toekomst, waarbij
Waterschoon een omslagpunt kan
zijn in het proces naar energie-
transitie.
Het project Waterschoon behelst het im-
plementeren van een geavanceerd sani-
tatiesysteem dat gebaseerd is op de
gescheiden inzameling en behandeling
van afvalwaterstromen van woningen.
Henk Heikema van der Kloet, directeur
De Wieren: “Het systeem is voor het
eerst op zeer bescheiden schaal beproefd
in 2002. De echte toepassing kwam in
beeld bij de realisering van de wijk Noor-
derhoek in Sneek, een ideaal uitgangs-
punt omdat we letterlijk vanuit het niets
konden gaan aanleggen. Tot nu toe is het
systeem in 62 woningen geïnstalleerd, na
de zomer wordt dat uitgebreid tot 110,
om uiteindelijk uit te groeien tot een to-
taal van ruim 200 woningen. Door mid-
del van het sanitatiesysteem wordt het
afvalwater van deze woningen schoonge-
maakt in een kleine lokale zuiveringsin-
stallatie. Het systeem kan bovendien
energie opwekken uit afvalwater en
meststoffen terugwinnen voor herge-
bruik. Doel is dus niet alleen om het
energieverbruik bij afvalwaterzuivering
terug te dringen, maar om er in de breed-
ste zin een hoger rendement uit te
halen.”
capaciteit
“Het tegenstrijdige binnen het project
Waterschoon is dat we als waterschap
geen enkel probleem hebben met het ver-
werken van de huidige hoeveelheid af-
valwater”, aldus Wietze de Haan, lid van
het dagelijks bestuur van Wetterskip
Fryslân. “Sterker nog: de capaciteit is be-
rekend op een structurele toename van
afvalwater voor nog zeker de komende
dertig jaar. De participatie van Wetters-
kip Fryslân in Waterschoon is dan ook
gebaseerd op het principe van het nemen
van verantwoordelijkheid voor volgende
generaties en hoog in te zetten op het ge-
bied van duurzaamheid. Waterschoon
biedt de partijen een uitgelezen kans om
innovatieve en duurzame technologieën
toe te passen met de aanleg van een
nieuw sanitatiesysteem in de wijk. Op dit
moment investeren we als waterschap
in dit project, omdat we de durf hebben
een stap te maken in een nieuw sanita-
tieconcept. De afweging in kosten is
daarbij van belang, maar weegt naar
mijn oordeel op tegen de resultaten van
het onderzoek. Het sanitatiesysteem
zoals dat nu functioneert wordt pas ren-
dabel vanaf een aantal van vijfhonderd
woningen.”
Visie
Mirjam Bakker, wethouder gemeente
Súdwest-Fryslân met onder andere
Duurzaamheid en Energie in haar porte-
feuille: “De gemeente Súdwest-Fryslân
heeft het project Waterschoon vanaf het
prille begin omarmd en met raad en daad
en subsidies gesteund. Het initiatief sluit
naadloos aan op onze visie inzake duur-
zame energie en we laten niet na de in-
tenties van de woningstichting en het
waterschap lof toe te juichen. We zijn er
trots op dat we als gemeente participe-
ren in het project, een pilot die in Neder-
land tot op heden niet is nagevolgd. Het
project heeft de potentie om breed te
worden uitgerold, zelfs tot over de lands-
grenzen heen. Een van de belangrijkste
doelstellingen van Waterschoon is na-
melijk het terugdringen van het gebruik
van water, een aanpak die uitkomst kan
bieden voor landen waar water een
schaars artikel is.”
co2 uitstoot
Het aspect ‘energie’ wordt binnen Wa-
terschoon op verschillende manieren uit-
gewerkt. Heikema van der Kloet: “De
eerste winst in duurzaamheid zit in het
verminderen van de CO2 uitstoot. Door-
dat de zuivering gedecentraliseerd is in
de wijk zelf, zijn er geen pompen nodig
die het afvalwater naar de grote zuive-
ringsinstallaties moeten brengen. En ook
voor de zuivering zelf is geen energie
nodig. De ‘zuivering aan huis’ scheelt hoe
dan ook in de uitstoot van CO2. Mis-
schien een beetje, maar alle beetjes hel-
pen.”
Vergisting
De Haan: “Uit het afvalwater worden
reststoffen gewonnen die via vergisting
energie leveren. Energie voor met name
een verzorgingstehuis in de wijk Noor-
derhoek. Dat wil niet zeggen dat de ver-
bruikers voordeliger uit zijn met hun
energiekosten.” Heikema van der Kloet
vult aan: “De bewoners hebben de ga-
rantie op een prijs die niet meer is dan
wat andere aanbieders vragen. De instal-
laties kosten natuurlijk ook geld en dat is
verdisconteerd in de energieprijs”. De
Haan: “Voor de verbruiker geeft het de
voldoening dat hij op een verantwoorde
wijze bezig is met het milieu. Verder
wordt ook de warmte van het grijze af-
valwater –bijvoorbeeld van de douche-
via warmteterugwining hergebruikt,
wordt de aardwarmte benut en maakt
een shredder onderdeel uit van de ver-
gistingsinstallatie om energie te winnen
uit groente- en fruitafval.”
Trendbreuk
“De tot dusver behaalde resultaten met
het project Waterschoon tonen aan dat
de visie van de initiatiefnemers werkt”,
besluit Bakker. “Elke noodzakelijke ver-
andering vraagt om pioniers die hun
grenzen durven te verleggen. Die bereid
zijn vóór te investeren in kaptaal en
menskracht om zo een trendbreuk op
gang te brengen. Dat die trendbreuk on-
vermijdelijk is, wordt inmiddels door
vrijwel niemand meer betwist. Dat een
van de eerste stappen naar de omslag in
de gemeente Súdwest-Fryslân wordt
gezet, is natuurlijk een mooi wapen-
feit…!”
www.waterschoon.nl
www.gemeentesudwestfryslan.nl
www.wetterskipfryslan.nl
www.dewieren.nl
WATERScHoon
Pionieren in Súdwest-Fryslân
Mirjam Bakker, wethou-
der gemeente Súdwest-
Fryslân: 'We zijn er trots
op dat we als gemeente
participeren in het project,
een pilot die in Nederland
tot op heden niet is nage-
volgd.'
Heikema van der Kloet,
directeur woningstichting
De Wieren: 'Doel van Wa-
terschoon is niet alleen om
het energieverbruik bij af-
valwaterzuivering terug
te dringen, maar om er in
de breedste zin een hoger
rendement uit te halen.'
Wietze de Haan, lid dage-
lijks bestuur Wetterskip
Fryslân: 'De participatie
van Wetterskip Fryslân in
Waterschoon is het nemen
van verantwoordelijkheid
voor volgende generaties
en hoog in te zetten op het
gebied van duurzaam-
heid.' Foto: Fotobureau
Hoge Noorden.
Energie special
Tulip oil is een nederlands
upstream (dat wil zeggen geen raf-
finage of verkoop aan de pomp) op-
sporings- en productiebedrijf dat
zich toelegt op olie- en gaswinning
in met name West-Europa. Het be-
drijf werd in juli 2010 opgericht
met als doel om nog niet ontwik-
kelde olie- en gasvelden te exploi-
teren. daarnaast houdt Tulip oil
zich bezig met oude olie- en gasvel-
den die nog steeds waarde kunnen
hebben voor een bedrijf met een
technisch hoog ontwikkeld en in-
novatief managementteam. Roelof
Platenkamp, mede-oprichter,
chairman en huidig optredend
cEo van Tulip oil over kleine en
grote kleine gasvelden, succesvolle
boringen en ambities in oman.
Tulip Oil is opgericht om in Nederland
gas uit de zogenaamde 'kleine velden' te
winnen. In relatie tot het grote Gronin-
gen-gasveld: hoe klein of hoe groot zijn
die 'kleine velden'?
“Misschien een merkwaardig antwoord,
maar binnen het kader van het jaren ge-
leden ingezette overheidsbeleid is ieder
gasveld dat kleiner is dan het 'Gronin-
gen-gasveld' een klein gasveld. Dat bete-
kent feitelijk dus dat eigenlijk alle in
Nederland werkzame olie- en gasonder-
nemingen – afgezien van NAM met be-
trekking tot Groningen – zich bezig
houden met kleine velden, ongeacht hoe
groot of klein de onderneming en het
gasveld zelf ook zijn. Tulip Oil is opge-
richt niet alleen omdat zij van mening
was – en is – een bijdrage aan dat Ne-
derlandse overheidsbeleid te kunnen le-
veren, maar ook om in het buitenland
naar kansen te zoeken en haar strategie
waar te maken. Als uitvloeisel van die
strategie zijn we bijvoorbeeld actief met
planontwikkeling in Oman, om daar al
gevonden maar nog niet in productie ge-
nomen aardolie- of aardgasvoorkomens
alsnog te gaan produceren.”
Welke missie heeft Tulip Oil zichzelf ge-
steld en binnen welke termijn en met
welke strategie wil ze die gerealiseerd
zien?
“Tulip Oil heeft zich bij haar oprichting
de missie gesteld om – los van de vraag
of het 'kleine' kleine velden of meer
'grote' kleine velden zijn - al bestaande
en door anderen aangetoonde velden in
productie te brengen. Met inzet van be-
perking van overhead, nieuwe en inno-
vatieve technieken, een snelle
besluitvorming, met inachtneming van
strikte veiligheidsnormen en respect
voor de omgeving, betrokken burgers,
organisaties en alles binnen de wettelijke
normen.”
De maatschappij is sinds 2010 actief en
nog in datzelfde jaar verwerft ze een
meerderheidsbelang in het Duitse be-
drijf Rhein Petroleum. Waar zijn sinds-
dien in Nederland – gas – en Duitsland
– olie – boringen gedaan?
“In 2012 is een succesvolle boring naar
aardgas gedaan in Donkerbroek, gevolgd
door een eveneens succesvolle boring
naar aardgas in Hemrik. In Duitsland is
in 2013 door Rhein Petroleum een
succesvolle boring gedaan naar aardolie
in Stockstadt.”
Welke hebben tot nu toe rendabele re-
sultaten opgeleverd en in welke orde
van grootte praten we dan?
“Het is altijd lastig een voorspelling te
geven over het succes van een olie- en/of
gasproject, vooral gezien de relatief lange
looptijd van projecten. Een periode
waarin scenario’s met betrekking tot olie-
en gasprijzen soms aanzienlijk kunnen
fluctueren. Het Donkerbroek/Hemrik
project – de aanleg van pijpleidingen en
het bouwen van een gasbehandelingsin-
stallatie in Hemrik waarbij het gaat om
ongeveer 400 miljoen kubieke meter
aardgas – zal in onze ogen rendabel zijn,
maar tot op welke hoogte is niet echt
voorspelbaar. En het is natuurlijk ook zo
dat wij uit concurrentieoverwegingen het
verlies of de winst op zo’n project – net
als de groenteboer en slager om de hoek
- niet publiekelijk bekend zullen
maken....”.
De olie- en gaswinning – uit grote of
kleine velden – staat haaks op de ont-
wikkeling van de transitie naar duur-
zame energiebronnen. Of in ieder geval
lijkt ze daarmee in tegenspraak. Hoe
verhouden de beide zienswijzen zich tot
elkaar en zijn er wellicht toch raakvlak-
ken en/of overlappingen?
“Wij denken dat die tegenspraak beperkt
is. Niet alleen omdat wij in onze opera-
ties ook duurzaam kunnen werken –
bijvoorbeeld door bij de productie van
olie en gas duurzame methoden toe te
passen met als positief effect een beper-
king van CO2 uitstoot - maar ook omdat
transitie naar duurzame energiebronnen
langer duurt dan de aspiraties willen. Als
Tulip Oil denken wij een bijdage te kun-
nen leveren aan de interim-periode die
daarvoor vereist is.”
Tulip Oil is een piepjonge en relatief be-
scheiden speler tussen de gevestigde
olie- en gaswinningsreuzen.
Niettemin wordt haar een plekje ge-
gund. Bestaat er niet het risico dat ze –
bij bewezen succes – wordt ingelijfd
door de traditionele maatschappijen?
“Er is niets mis met het feit dat – wan-
neer Tulip Oil haar succes bewezen heeft
- partijen interesse gaan tonen middels
een poging tot overname van onze acti-
viteiten. Het is aan de huidige of toe-
komstige aandeelhouders te bepalen of
zij op zo’n poging willen ingaan. De aan-
deelhouders zien dat niet als een risico,
maar als een door hen te bepalen keuze.”
Vroeg of laat: er komt een moment dat
ook het gas in de kleine velden in Neder-
land op is. Wat voor toekomst rest er
dan voor Tulip Oil?
“Het is een feit dat het gas in de kleine
velden – en ook in het Groningenveld –
een keer op zal zijn. Het is tegen die ach-
tergrond dat wij als Tulip Oil initiatieven
hebben genomen om te kijken of er in het
buitenland projecten kunnen worden
aangepakt, zoals in Duitsland en Oman.”
Hoe moeilijk of makkelijk is het voor
Tulip Oil om aan vakbekwaam perso-
neel te komen?
“Gelukkig valt dat bij Tulip Oil mee. Dat
komt mede omdat wij een heel duidelijk
bedrijfsprofiel hebben afgegeven – slank,
snel en innovatief: dat trekt de aandacht
– , we op zoek zijn naar echte professio-
nals en een goed inzicht hebben in de
markt van die professionals. Als je op die
basis een goed team kunt samenstellen –
waarin we zijn geslaagd – mag je meer
dan tevreden zijn. Dat verschaft ons ech-
ter niet de positie om de kwaliteit te laten
verslappen. Die kwaliteit wordt namelijk
sterk bepaald door het feit dat die pro-
fessionals goede keuzes moeten kunnen
maken bij het inhuren van andere be-
drijven – de service contractors - die in
alle uiteenlopende disciplines van de olie
-en gasindustrie hun sporen hebben ver-
diend.”
www.tulipoil.com
Tekst: Fred Ootjers
TUliP oil
Innovatief speler tussen olie- en gasreuzen
Roelof Platenkamp: 'Slank, snel en
innovatief: dat trekt de aandacht.'
Tulip is in Nederland houder (en operator) van de winningsvergunningen Don-
kerbroek, Donkerbroek-West, Akkrum-11, Marknesse en van de opsporingsver-
gunning Schagen, M10a/M11 en Terschelling-Noord. Offshore is Tulip operator
van de blokken Q7/Q10a en non-operator in de blokken F6b en P14a. EBN B.V.
heeft namens de Staat een 40% belang (kosten en opbrengsten) in al deze ver-
gunningen. Tulip Oil werkt binnen haar activiteiten samen met Barclays Natural
Resource Investments (BNRI), een onderdeel van Barclays Capital, de 'investment
banking'-divisie van Barclays Bank PLC.
In alle operaties van Tulip gelden strenge regels, niet alleen voor haar eigen werk-
nemers, maar ook voor de contractors met betrekking tot gezondheid, veiligheid
en milieu (HSE). Daaronder vallen ook de zeer strakke Life Saving Rules, regels die
strikte nakoming eisen van veiligheidsnormen bij het uitvoeren van de feitelijke
werkzaamheden.
Een belangrijke waarde voor Tulip Oil is dat zij bij het uitvoeren van het in Ne-
derland geldende 'kleine velden beleid' rekening houdt met alle daarbij betrokken
maatschappelijke belangen, in een sfeer van transparantie en overleg met alle be-
trokkenen.
Energie special
Het van oorsprong canadese Ver-
milion Energy is sinds 2004 actief
in nederland en inmiddels uitge-
groeid tot een volwassen gaspro-
ducent. de onderneming bevindt
zich in een structurele en forse
groei.
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV is
een dochteronderneming van het Cana-
dese bedrijf Vermilion Energy Inc. In
2004 heeft Vermilion zich – door de
overname van een aantal velden in Fries-
land, Drenthe en Noord-Holland - in Ne-
derland gevestigd. Het hoofdkantoor
staat in Harlingen, gelegen naast de daar
gevestigde gasbehandelingsinstallatie
voor het gas uit het Zuidwal gasveld
onder de Waddenzee.
Groningen veld
“Wereldwijd exploiteert Vermilion gas-
en olievelden in Canada, Frankrijk, Aus-
tralië en Nederland”, aldus Fokke
Jansma, woordvoerder van Vermilion.
“De bijzondere expertise van Vermilion
ligt in het opsporen en in productie bren-
gen van relatief kleinere olie- of gasre-
servoirs. In Nederland bevinden zich
naast het bekende en zeer grote ‘Gronin-
gen veld’ een aanzienlijk aantal middel-
grote en kleine olie- en gasreservoirs. Het
beleid van de Nederlandse overheid is er
op gericht om de aardgasproductie uit
het ‘Groningen veld’ te ontzien door het
stimuleren van de ontwikkeling van deze
kleinere reservoirs. Mede hierdoor is het
interessant voor Vermilion om in Neder-
land actief te zijn.”
Ambitie
In de eerste ‘Hollandse‘ jaren lag de focus
van het bedrijf op het optimaliseren van
de productie uit de overgenomen velden.
Vanaf 2008 is een programma gestart
om de bestaande productie in Nederland
uit te breiden door het actief opsporen en
ontwikkelen van nieuwe aardgasreser-
voirs. Sindsdien zijn in Noord Neder-
landse een tiental (proef)boringen
gedaan. “De ambitie van Vermilion voor
de komende tien jaar is een gestage pro-
ductiegroei te realiseren in Nederland.
Die groei moet worden gerealiseerd door
forse investeringen in opsporing en ont-
wikkeling van nieuwe reservoirs, maar
ook door uitbreiding van het gebied
waarbinnen Vermilion vergunning heeft
voor haar activiteiten.”
overname
Een haalbare doelstelling: de resultaten
zijn tot op heden zonder meer zeer be-
vredigend te noemen. “Tot op heden
heeft Vermilion in Nederland een pro-
ductiegroei kunnen realiseren. Afgelopen
jaar zijn meerdere vergunningsgebieden
met daarin producerende velden overge-
nomen en beschikt het bedrijf daarmee
nu ook over velden in Zuid-Holland en
Noord-Brabant. Hiermee is het gebied
waarbinnen Vermilion vergunning heeft
om olie en gas op te sporen en te produ-
ceren sinds 2004 meer dan verdubbeld.”
Participatie
Hoewel de core business van Vermilion
ligt in het opsporen en exploiteren van
aardgas, staat ze open voor initiatieven
en samenwerking in de transitie naar
verduurzaming van de energievoorzie-
ning. “We sluiten niets en niemand uit.
Waar er mogelijkheden zijn tot integra-
tie, zullen we ons zeker serieus inzetten
om mogelijkheden te benoemen en in-
dien haalbaar hierin te participeren. De
focus ligt echter op onze core business.
Dat is de basis die nodig is om ook in
deze nieuwe rol te kunnen meespelen."
Groei
De groei van de onderneming laat zich
niet alleen zien in de gestage uitbreiding
van het hoofdkantoor in Harlingen, maar
ook in de groei van het personeelsbe-
stand. Met ruim honderd arbeidsplaat-
sen is Vermilion een van de grotere
werkgevers in de regio Harlingen. Er is
vooral vraag naar professionals in de in-
dustrie. “Met onze activiteiten in Neder-
land heb je heel wat gekwalificeerde
mensen nodig. Voor een groot deel vin-
den we die in Noord Nederland, maar we
zijn ook voor een deel afhankelijk van
specialisten uit andere landen. De uit-
daging is: hoe krijg je kandidaten zover
dat ze kiezen voor een baan in Harlingen
en niet aan het werk gaan bij collega’s el-
ders in de wereld? Wat kunnen we ze als
Vermilion méér bieden?”
Great Place To Work
“Om te beginnen natuurlijk al het mooie
van de provincie”, lacht de geboren en
getogen Fries Fokke Jansma. “Verder
kennen we uiteraard goede arbeidsvoor-
waarden die horen bij de internationale
ambitie van Vermilion, zoals standaard
een vast contract. Vermilion ziet haar
werknemers als één van de belangrijkste
pijlers van het bedrijf om haar ambitie te
kunnen realiseren. In Nederland hebben
we in dat verband in 2014 voor het eerst
de status ‘Great Place To Work’ gekre-
gen, een kwalificatie die de vestigingen
in Canada en Frankrijk al jaren hebben.
Een betere aanbeveling als werkgever
kun je haast niet krijgen!”
www.vermilionenergy.com
Tekst: Fred Ootjers
VERmilion EnERGY
Groter worden in kleine velden
Ze hebben als totaalinstallateur
een traditie die tot tientallen jaren
terug in de vorige eeuw gaat. En als
innovatieve speler in de actuele en
niet meer weg te denken markt van
duurzame technieken, beschikken
ze inmiddels over een expertise die
ze onder andere een unieke plek
verschaft in het project Powermat-
ching city, Europa's grootste high
tec proeftuin op het gebied van
smart grids. Pranger-Rosier in-
stallaties: klein genoeg voor de
montage van een enkele cv-ketel in
een tussenwoning en groot genoeg
voor het installeren van een com-
plete warmte terugwininstallatie in
een ziekenhuis.
Marc Mulder, commercieel directeur van
Pranger-Rosier Installaties, weet zich
nog de tijd te herinneren dat er ook in de
branche sceptisch werd aangekeken
tegen het begrip duurzaamheid. “Het de-
formeerde tot een containerbegrip waar
je vrijblijvend alle kanten mee op kon.
‘Een hype’ dacht menigeen en ‘het zal
zo’n vaart niet lopen met de energieprij-
zen’. Wel, de praktijk laat inmiddels zien
dat de energieprijzen alleen maar zullen
blijven stijgen en dat wat tot een hype
werd gebagatelliseerd, bij ieder welden-
kend mens voorgoed wortel heeft ge-
schoten. Als we niet serieus iets gaan
doen aan het duurzaam omgaan met
energie, wordt die laatste op termijn –
nog los gezien van de consequenties voor
het milieu- onbetaalbaar.”
duurzame techniek
De eerste efficiencyslag die gemaakt kan
worden is besparen op het gebruik van
energie. Mulder: “Dat begint vaak bij het
isoleren van de ‘schil’ van het object. We
hebben het dan over dak-, wand- en vloe-
risolatie, wat al flink kan schelen in de
energienota. De volgende stap die gezet
kan worden is om met inzet van de duur-
zame techniek tot een zuiniger gebruik te
komen. Denk bijvoorbeeld aan energie-
zuinige verlichting. Berekend is dat in
utiliteitsgebouwen ongeveer 22% van de
energie opgaat aan verlichting. Bij de
huidige stand van de techniek kan daar
gemakkelijk 30% tot 60% op bespaard
worden. Duurzame installatietechniek
heeft niet alleen een gunstig effect op de
energierekening, maar ook het binnen-
klimaat, de productiviteit van de mede-
werkers en het milieu varen er wel bij.
Het optimaal benutten van wind, zon-
licht, aard- en luchtwarmte en biomassa
en het meer rendement halen uit fossiele
brandstoffen, zijn andere maatregelen
die de energiekosten aanzienlijk kunnen
drukken. De technieken worden steeds
slimmer en geavanceerder, wat maakt
dat de terugverdientijd ook steeds korter
wordt. Interessant voor particulieren,
maar ook en juist voor bedrijven.”
Adviserende rol
“We zien dat steeds meer bedrijven bezig
gaan met het reduceren van hun ener-
giekosten. Het besef breekt door dat er
veel energie wordt ‘vermorst’, vooral bij
productieprocessen. Daar valt een eerste
grote besparing te realiseren, bijvoor-
beeld door het hergebruik van water en
warmte. De volgende stap is om de ener-
gie die nog wel benodigd is, duurzaam op
te wekken, bijvoorbeeld met zonnepane-
len, windmolens of aardwarmte, maar
ook door het installeren van biovergis-
ters die uit afvalstoffen kostbare energie
kunnen genereren. Als Pranger-Rosier
Installaties hebben we in die transitie
naar het duurzaam gebruik van energie
behalve een uitvoerende ook een advise-
rende rol. In de regel zijn we vanaf het
eerste moment bij een project –of dat nu
privé of zakelijk is- betrokken. We in-
ventariseren de gebruiken, wensen en
behoeften van de klant en zetten daar
onze oplossingen tegenover. Het kan dan
voorkomen dat we met andere, betere
maatregelen komen - gestoeld op onze
expertise en ervaring – die een nóg hoger
rendement opleveren. Maatwerk ener-
gieadvies noemen we dat, iets dat vooral
door het bedrijfsleven bijzonder wordt
gewaardeerd. Een gunstiger rendement
loopt in de industrie namelijk al gauw in
een orde van grootte van enkele tot vele
duizenden euro’s.”
Smart grids
De innovaties in de techniek worden bij
de R&D afdelingen van productfabrikan-
ten gedaan, de innovatie van de installa-
teur zit hem in de toepassingen en
plaatsingen van de techniek. Een be-
langrijke ontwikkeling in dit verband is
smart grids, slimme netwerken die de
productie en het gebruik van energie op
elkaar afstemmen. Mulder: “De toename
van het gebruik van duurzame bronnen
zet het elektriciteitsnet onder druk. Dat
is namelijk vooral ingericht op een vaste
levering van elektriciteit door bijvoor-
beeld kolen-, gas- of kerncentrales. Het
aanbod van wind- of zonne-energie ver-
andert voortdurend, omdat het bijvoor-
beeld niet altijd even hard waait of de zon
even niet schijnt. Slimme netwerken zor-
gen voor inpassing van duurzame bron-
nen en maken het net flexibeler. In
Hoogkerk loopt sinds 2009 het project
PowerMatching City, een demonstratie-
project van een toekomstige energie-in-
frastructuur met 42 huishoudens. Die
huishoudens beschikken over geavan-
ceerde apparatuur die hun energievraag
afstemt op de beschikbaarheid van
zonne- en windenergie: als de zon begint
te schijnen, gaat de wasmachine aan.
Niet eerder. Op deze manier wordt er op-
timaal gebruik gemaakt van de beschik-
bare duurzame energie en wordt het
energienet afgestemd op een duurzame
toekomst. Als Pranger- Rosier zijn we
nauw betrokken bij het plaatsen en on-
derhoud van de installaties. Een op-
dracht die perfect matcht met onze visie
van een verantwoord en doelmatig ge-
bruik van energie, waarbij het milieu
wordt ontzien en we – in de breedste zin
van het begrip - niets hoeven in te leve-
ren op het comfort.”
Pranger-Rosier installaties
Beurtvaart 2, Dokkum
(0519) 22 85 00
www.pranger-rosier.nl
Tekst: Fred Ootjers
PRAnGER-RoSiER inSTAllATiES
Partner in innovatieve installatietechniek
Waar beter te beginnen met het besef
voor duurzame energie dan bij de kin-
deren? Pranger-Rosier doet veel in on-
dersteuning aan scholen, onder andere
door het geven van gastlessen.
Energie special
Je komt de professionals van Red-
wave overal tegen in de olie- en gas-
industrie. onshore zowel als
offshore, in binnen- en buitenland
en met als nieuwste loot aan de in-
middels vijfentwintig jaar jonge
stam van het detacheringbureau
tref je de vakmensen van Redwave
ook steeds vaker aan in de offshore
windenergie.
Redwave is gespecialiseerd in het deta-
cheren van professionals op het gebied
van construction & maintenance, dril-
ling, production en medical services.
Klaas Haak, area manager Groningen:
“Kort en krachtig hanteren we de vuist-
regel dat we mensen leveren vanaf het
ontwerp van een installatie tot en met het
onderhoud na de oplevering. Inzet bij
alle opdrachten is om een duurzame,
lange termijn relatie op te bouwen met
de klant. Dat doen we vanzelfsprekend
door het kwaliteitsniveau van onze
dienstverlening op een hoog peil te hou-
den. Redwave beschikt over alle certifi-
caten met betrekking tot wet- en
regelgeving die binnen de branche ver-
eist zijn en het personeel is minimaal
Mbo+ geschoold. Bovendien wordt de
kennis van onze medewerkers tussen-
tijds voortdurend up to date gehouden,
waarbij we vaak zelf de opleidingen ver-
zorgen. De energiemarkt is op alle fron-
ten volop in beweging en als Redwave
anticiperen we snel en adequaat op de
veranderende behoeften.”
Vertrouwen
Het effect van de factor ‘duurzaamheid’
in de visie van Redwave vertaalt zich
onder andere in de vaak lange relaties die
een grote groep klanten onderhoudt met
het detacheringsbureau. “We bestaan
goed en wel vijfentwintig jaar, maar veel
opdrachtgevers hebben we bijna vanaf
dag één al als klant. Dat zegt wel iets over
het vertrouwen dat men in ons stelt. Het-
zelfde geldt ook voor onze mensen: we
hebben met de regelmaat van de klok wel
een jubileum te vieren van een mede-
werker die vijfentwintig, twintig of vijf-
tien jaar –of korter- voor Redwave werkt.
Het verloop is heel gering, iets wat in
deze tak van industrie niet vanzelfspre-
kend is.”
Windenergie
De professionals van Redwave vinden em-
plooi in alle mogelijke technische discipli-
nes die bij de olie- en gasindustrie komen
kijken, maar weten die net zo soepel toe te
passen op de offshore windenergie. “Op
heel veel punten zijn er –naast natuurlijk
de grote verschillen- overlappingen. De
windenergie gaat –zeker in het noorden-
een steeds belangrijker rol spelen en wij
hebben in de Eemshaven al wat mensen
van ons aan het werk. Voorlopig nog
vooral op de schepen voor transport van
onderdelen naar de offshore windmolens,
maar op korte en middellange termijn zal
er naar verwachting een grote vraag zijn
naar gespecialiseerde professionals. Als
Redwave staan we klaar om die uitdaging
aan te gaan!”
Redwave
Westerhaven 13-3, Groningen
(05) 317 55 73
www.redwave.nl
Tekst: Fred Ootjers
REdWAVE
Top profs in energie
Klaas Haak: 'We leveren mensen vanaf het ontwerp van een installatie tot en met
het onderhoud na de oplevering.' Foto: Sietze Haak.
nHl HoGEScHool
Kenniscentrum Duurzame EnergieVolgens de meest recente bereke-
ningen van de Rijksdienst voor on-
dernemend nederland kampt een
op de vier ondernemers in de wind-
energiesector met het probleem
van het vinden van geschikt perso-
neel. naar verwachting zal er met
name op het gebied van ontwerp,
onderzoek en consultancy de ko-
mende tien jaar een verdrievoudi-
ging van het aantal banen plaats
vinden, een ontwikkeling waar
nHl Hogeschool in leeuwarden
adequaat op anticipeert met een
Kenniscentrum duurzame Ener-
gie.
“Als NHL Hogeschool dienen we een
tweeledig doel: het bieden van onderwijs
aan studenten en het verrichten van toe-
gepast onderzoek voor bedrijven”, vertelt
Woud van Woudenberg, project mana-
ger. “Vóór alles zijn we echter een ken-
nisinstituut waar studenten worden
opgeleid voor de beroepspraktijk. Daarin
verschilt het HBO-onderwijs wezenlijk
van het WO-onderwijs: als NHL zijn we
vooral gericht op het toepassen en verder
verfijnen van kennis en minder op het
ontwikkelen ervan. In de praktijk ligt dat
echter een stuk genuanceerder en zijn er
tal van overlappingen en kruisbestuivin-
gen. Feit blijft dat het onderwijs dat aan
de NHL wordt gegeven sterk vraagge-
richt is en dat we vanuit die opstelling
nauwe contacten onderhouden met het
bedrijfsleven.”
Versterken
“In de ontwikkeling van het Kenniscen-
trum Duurzame Energie heeft de over-
heid middels subsidie van de provincie
Fryslân, de gemeente Leeuwarden, het
Europees Fonds voor Regionale Ontwik-
keling (EFRO) een financiële en het NHL
alsook het bedrijfsleven vooral een in-
houdelijke bijdrage geleverd”, aldus
Tjerk Jansma, project manager Hot
Spots Duurzame Energie. “Onderwijs en
bedrijfsleven kunnen elkaar op een posi-
tieve en constructieve manier beïnvloe-
den en versterken. Als NHL profiteren
we van de kennis van het bedrijfsleven
onder meer door de verschillende lecto-
raten die verbonden zijn aan het Kennis-
centrum Duurzame Energie. Verzorgd
door ervaren veelal hoger opgeleide
mensen die een grote expertise in de
praktijk hebben opgebouwd.”
lectoraten
De lectoraten verbonden aan het Ken-
niscentrum Duurzame Energie ressorte-
ren onder het Instituut Techniek van de
NHL, voorheen de HTS en maken on-
derdeel uit van de reguliere opleidingen.
Achtereenvolgens zijn er de lectoraten
Zonnestroom & Vervoer, Windenergie,
Maritieme Innovatieve Techniek, Com-
puter Vision en – in ontwikkeling - Duur-
zaam Renoveren. Van Woudenberg:
“Elke discipline kent natuurlijk zijn eigen
programma’s en prioriteiten, maar de
kracht van het Kenniscentrum Duur-
zame Energie schuilt ook in de cross-
overs tussen de verschillende
kennisgebieden. De disciplines worden
op die manier gekoppeld, waarmee ze
ook in dat opzicht goed aansluiten op de
beroepspraktijk.”
Afstudeerrichting
Bij de NHL wordt aan studenten die de
opleidingen Werktuigbouwkunde, Elek-
trotechniek en Informatica volgen, al
vanaf september 2011 de mogelijkheid
gegeven als afstudeerrichting Offshore
Windenergie te kiezen. In maart 2013
nam student Bram Zijlstra als eerste in
Nederland zijn bachelordiploma Off-
shore Windenergie in ontvangst, op een
onderzoek naar de toepassing van giets-
talen knooppunten in zogenaamde ‘jac-
ket-fundaties’ voor offshore wind-
turbines. Voor de ontwikkeling van de af-
studeerrichting kreeg het NHL via de
Maritieme Campus Nederland onder-
steuning van de Gemeente Den Helder,
de Provincie Noord-Holland, het Rijk en
het Europees Fonds voor Regionale Ont-
wikkeling (EFRO). Die laatste heeft als
intentie om de regionale werkgelegen-
heid voor het gebied te behouden, onder
andere door duurzaam te investeren in
het onderwijs.
Synergie
“Samenwerking is cruciaal om de kennis
voor de regio niet alleen te behouden,
maar ook en vooral op een hoger plan te
brengen”, aldus Jansma. “Dat betreft dus
ook de samenwerking met de andere ho-
gescholen in Noord-Nederland, zoals
VHL, Stenden en de Hanze Hogeschool
in Groningen. Ook hier zijn er overlap-
pingen en cross-overs met opleidingen
die wij als NHL verzorgen. Denk bij-
voorbeeld aan duurzaam varen met LNG
(vloeibaar aardgas) waarin aan de Hanze
Hogeschool wordt onderwezen, wat
raakvlakken heeft met het lectoraat Ma-
ritieme Innovatieve Techniek van NHL.
Met behoud van ieders eigen belangen
creëert de samenwerking een synergie,
waarmee we ons als noordelijke onder-
wijsinstellingen kunnen onderscheiden.”
Kansen
Van Woudenberg: “Kijken we nog eens
naar de cijfers van de Rijksdienst voor
Ondernemend Nederland, dan lezen we
dat er in 2012 alleen al in de windener-
giesector ruim drie miljard euro omging.
Nederland heeft voor de toekomst flink
ingezet op de windenergie: over ongeveer
tien jaar moet 4 procent van alle energie
in Nederland afkomstig zijn van wind-
energie. Nu is dat 0,5 procent. Maar ook
in het buitenland liggen er volop kansen.
Nederland heeft een uitstekende naam
op het gebied van windenergie, dankzij
een rijke ervaring, flexibiliteit en kwali-
teit. Noord-Nederland speelt binnen die
transitie naar duurzame energiebronnen
een onderscheidende rol, iets waar we als
NHL een belangrijke bijdrage aan leve-
ren en willen blijven leveren.”
www.nhl.nl/hsde
Tekst: Fred Ootjers
Tjerk Jansma (l), project manager Hot Spots Duurzame Energie en Woud van Wou-
denberg, project manager Kenniscentrum Duurzame Energie in gesprek met een
student in het lab van Duurzame Energie.
Studenten bezig met de ontwikkeling
van een windmolen-concept in het kader
van een internationaal windenergie-
contest, een initiatief van NHL.
draka Prysmian ontwikkelt pro-
ducten voor duurzame toepassin-
gen zoals laadkabels voor
elektrische voertuigen en kabels
voor gebruik in windmolens, zon-
nepanelen, energiezuinige lEd-
verlichting. Er is zelfs een
rekenmodule (Eco Advies) ontwik-
keld om installatiebedrijven te ad-
viseren over energiezuinige kabels.
met de merken draka en Prysmian
is de Prysmian Group in de Bene-
lux actief op de markt van energie-
opwekking tot de eindgebruiker.
Kabel is een belangrijk onderdeel voor
energieopwekking en -verspreiding. Zon-
der kabel zou geen windmolenpark kun-
nen draaien of geen nieuwbouwproject
aangesloten zijn op de energievoorzie-
ning. Draka Prysmian is een kabelpro-
ducent met twee van haar zes fabrieken
in het noorden: in Emmen en Delfzijl. In
Emmen wordt vooral kunststofkabel, VD
draad en rubberen kabels geproduceerd;
in Delfzijl staat de telecom kabelfabriek.
Veel glasvezel- en coaxkabels voor de Eu-
ropese markt komen uit deze fabriek.
Een voorbeeld van energieopwekking is
het Windpark Delfzijl Noord. Dit wind-
molenpark gaat bestaan uit 19 windtur-
bines. Samen zullen ze jaarlijks ruim 175
miljoen kWh leveren. Dat is vergelijkbaar
met het stroomverbruik op jaarbasis van
ruim 50.000 huishoudens. Via op-
drachtgever Eneco–VisserSmit Hanab
levert Draka Prysmian verschillende
soorten kabels; laag- middenspanning,
data en signaalkabels. Een ander project
in het noorden waar Draka Prysmian de
kabel voor levert is de melkpoederfabriek
van Fronterra langs de A7 bij Heereveen.
De laagspanningskabels zorgen voor de
energievoorziening in het pand.
Bij het ontwerp van nieuwe kabels zoe-
ken de specialisten continu naar moge-
lijkheden om het gebruik van
grondstoffen te beperken, zoals koper en
isolatiemateriaal. Er wordt binnen de fa-
brieken van Draka Prysmian zoveel mo-
gelijk gerecycled, gescheiden afval inge-
zameld en energiereductiemaatregelen
doorgevoerd. De vestigingen zijn boven-
dien overgestapt op groene stroom.
www.draka.nl
dRAKA PRYSmiAn
Bekabelen in het Noorden