Download - Eerste Wereldoorlog 1914-1918 - AbsoluteFigures.com · Eerste Wereldoorlog 1914-1918 DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN In deze uitgave staan vijftig kor-te geïllustreerde verhalen over de

www.AbsoluteFigures.nl

Eerste Wereldoorlog 1914-1918 Ruud van Capelleveen

Nummer: 35

kijk op www.AbsoluteFigures.nl voor digitale boeken

Kastelen Extra – 2 www.AbsoluteFigures.nl 35 | 2

Colofon Dit is een uitgave van: Absolute Figures Margrietstraat 4 6921 ZD Duiven Telefoon: 0316 280 698 Eindredactie: Ruud van Capelleveen Omslagfoto: Canadezen trekken op met een Britse Mark II tank Bezoek onze website: www.AbsoluteFigures.nl © 2016-2017

Eerste Wereldoorlog 1914-1918 DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN


In deze uitgave staan vijftig kor-te geïllustreerde verhalen over de Eerste Wereldoorlog. De au-teur koos uit de veelheid aan on-derwerpen een aantal opmerke-lijke momenten uit deze jaren. Hij beperkte zich hierbij tot de ontwikkelingen in Europa. Samen geven ze een goed inzicht in de-ze oorlog. Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fo-tokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uit-gever.

www.AbsoluteFigures.nl 35 | 3

Foto T.H. Voigt: Wilhelm II van Duitsland in 1902


Oorlogsdreiging

In 1904 bezocht Leopold II Duitsland. Tijdens dit staatsbe-zoek probeerde keizer Wilhelm II de Belgische koning te overtui-gen van de onvermijdelijkheid van een militair conflict in Euro-pa. Duitsland en Frankrijk zou-den tegenstanders worden en de Duitse keizer vroeg Leopold om een vrije doortocht door België, zodat Frankrijk snel verslagen kon worden. Toen Leopold nega-tief reageerde op dit verzoek, zou de Duitse keizer een woede-aanval hebben gekregen. De spanningen in Europa liepen op. Een oorlog werd denkbaar. In België volgde Albert in 1909 Leo-pold II op als koning. Ook Albert

ontving een uitnodiging van de Duitse keizer. In november 1913 vertelde Wil-helm II koning Albert dat een oorlog met Frankrijk onvermijde-lijk was. Tijdens een diner in Berlijn werd openlijk gesproken over het Duitse aanvalsplan. Hel-muth von Moltke zei dat hij het dwaas zou vinden als België ver-zet zou bieden bij een Duitse doortocht richting Frankrijk. De Belgische regering besloot on-middellijk tot een verhoging van de defensie-uitgaven.●


De moordaanslag op Frans Ferdinand en Sophie Chotek in Sarajevo


Op 28 juni 1914 werden in de Bosnische hoofdstad Sarajewo de Oostenrijkse troonopvolger aartshertog Frans Ferdinand en zijn echtgenote Sophie Chotek in vermoord door een Servische na-tionalist. De moordenaar, Gavrilo Princip, gebruikte een Belgisch pistool, een Browning. Het wapen was in 1912 in een wapenwinkel aan de Belgische kust gekocht. Frans Josef van Oostenrijk hoor-de om 23.30 uur dat zijn beoog-de troonopvolger Frans Ferdinand en zijn echtgenote in Sarajevo waren vermoord. In Sarajevo was het inmiddels erg onrustig. Burgers die trouw waren aan de Oostenrijkse keizer vielen Servi-

ërs op straat aan. Winkels wer-den geplunderd. Gouverneur Po-tiorek riep de noodtoestand uit. De autoriteiten begrepen onmid-dellijk dat de moord een goed gecoördineerde aanval was ge-weest. De Zwarte Hand werd ge-noemd: zij wilden een onafhan-kelijke Balkanstaat die zou wor-den gedomineerd door Servië. In Wenen beschouwde men de moord als een oorlogsverklaring aan Oostenrijk-Hongarije.●

Moordaanslag in Sarajevo


Nikola Pasic, de minister-president van Servië in 1915


De julicrisis in 1914 zou recht-streeks naar de Eerste Wereld-oorlog en miljoenen doden en gewonden leiden. De Oostenrijk-se regering eiste dat de leiders van de Zwarte Hand werden op-gepakt en voor het gerecht zou-den worden gebracht. Bij het onderzoek van de politie en de berechting moesten Oos-tenrijkse onderzoekers en rech-ters worden betrokken. Servië moest een lesje geleerd worden, dat ze niet snel zouden vergeten. De Oostenrijkse politie zou zelf-standig op Servisch grondgebied moeten kunnen opereren. Deze eisen werden gesteld in een ulti-

matum. Servië kreeg 48 uur de tijd om hierop te reageren. De Servische premier Nikola Pasic gaf toe aan de meeste ei-sen van Oostenrijk, maar hij wei-gerde de Oostenrijkse jurisdictie in Servië, want hiermee zou hij de soevereiniteit van zijn land opgegeven hebben. Er werden expres onmogelijke eisen ge-steld. Toch kwam Pasic Oosten-rijk tegemoet. Hij stelde voor om de schuldigen te laten berechten door het internationale gerechts-hof in Den Haag.●

Ultimatum


Theobald von Bethmann-Hollweg stuurde een steuntoezegging naar Wenen


Oostenrijk werd gesteund door Duitsland. Een week na de moordaanslag op Frans Ferdi-nand en Sophie in Sarajevo ver-zekerde keizer Wilhelm II zijn steun aan de Oostenrijkse am-bassadeur in Berlijn. Hij verbond hieraan de voorwaarde dat de kanselier en de kroonraad ak-koord gingen. Kanselier Theobald von Beth-mann-Hollweg bevestigde een dag later in een telegram dat Duitsland de Donaumonarchie zou steunen. De verdragsver-plichtingen uit 1879 zouden wor-den nagekomen. Frankrijk en Rusland hadden een

soortgelijke afspraak. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Edward Grey, vroeg om een ver-lenging van het ultimatum. Bo-vendien stelde Grey een confe-rentie voor waaraan ook Duits-land, Frankrijk, Italië en Groot-Brittannië zouden deelnemen. Servië kreeg steun van Rusland en hield voet bij stuk. Het ulti-matum verstreek op 25 juli 1914. Servië mobiliseerde het le-ger. Oostenrijk, Rusland en Duitsland volgden dit voorbeeld korte tijd later.●

Duitsland helpt Oostenrijk


De Lübeckische Anzeigen meldt de Duitse mobilisatie op 2 augustus 1914


In Rusland werd het leger in ge-reedheid gebracht om Servië te helpen. Duitsland beschouwde deze Russische actie als een gro-te bedreiging. Vanuit Wenen kwam het bericht dat Oostenrijk Servië de oorlog zou verklaren. Dit gebeurde twee dagen later op 28 juli 1914. Nadat Belgrado vanaf Oostenrijkse kanonneerbo-ten was gebombardeerd gaf tsaar Nicolaas toestemming voor een algehele mobilisatie. Wilhelm II zond een telegram naar Sint-Petersburg. Het bevel tot mobilisatie moest worden in-getrokken, anders zou ook Duits-land zijn leger gereed maken

voor de oorlog. Tsaar Nicolaas van Rusland kreeg twaalf uur de tijd om zijn mobilisatie te herroe-pen. Rusland beantwoordde het telegram niet en Duitsland ver-klaarde Rusland op 1 augustus 1914 de oorlog. Twee dagen later ontving ook Frankrijk een oorlogsverklaring. Nog op dezelfde dag trokken Duitse legereenheden door Bel-gië richting Parijs. Door de schending van het Belgische ter-ritorium werd ook Engeland bij de oorlog betrokken. De Grote Oorlog was begonnen.●

Mobilisatie


Keizer Wilhelm II van Duitsland inspecteert de troepen aan het front


De Duitse legerleiding werkte ja-renlang aan een aanvalsplan voor Frankrijk en Rusland. Deze landen waren immers de belang-rijkste machtsstaten op het Euro-pese continent en de Duitse le-gerleiding dacht dat de strijd ooit zou ontbranden. Duitsland rekende in 1914 op de verrassing van het Schlieffenplan uit 1899 om in het westen een snelle overwinning te halen. Een snelle uitschakeling van Frankrijk werd door de Duitse bevelheb-bers als voorwaarde gezien voor een gunstig oorlogsverloop. De legerleiding van Wilhelm II hield er rekening mee dat Rusland Duitsland de oorlog zou verklaren

als het Frankrijk binnenviel. Frankrijk en Rusland sloten hier-voor in 1892 een verbond. De Duitse legerleiding had berekend dat Rusland zes weken nodig had voor een mobilisatie. Om te voorkomen dat Duitsland een oorlog op twee fronten kreeg, moest Frankrijk binnen zes we-ken worden verslagen. Helmuth von Moltke wijzigde het Schlief-fenplan: het Duitse leger trok niet door ons land.●

Schlieffenplan


Belgische soldaten in Luik


Albert van België schreef op 2 augustus 1914 een persoonlijke brief aan Wilhelm II om het na-derende onheil af te wenden. In de avonduren overhandigde de Duitse ambassadeur een ultima-tum aan de Belgische regering. Duitsland eiste een vrije door-tocht door België en stelde een vergoeding voor eventuele scha-de in het vooruitzicht. Het Belgi-sche grondgebied zou worden ontruimd, zodra de oorlog voorbij was. De Belgische regering wees het Duitse ultimatum op 3 augustus af. Een dag later werd België aangevallen. Het 1e en 2e leger trokken op 4 augustus richting

Brussel. Het 3e leger moest bij Namen en Dinant de Maas over-steken. Het 4e leger richtte zich op de uiterste zuidpunt van Bel-gië en Luxemburg. Albert gaf op-dracht om de Duitse opmars te verstoren. Op grond van een Britse garantie aan België, werd Engeland direct bij de oorlog be-trokken. “Mijn generaals zijn gedwongen tot de strengste maatregelen te-gen België’s bloeddorstige bevol-king,” zei keizer Wilhelm II toen de tegenstand tegenviel.●

Duitsland bedreigt België


Duitse soldaten nemen afscheid in augustus 1914 op het station van Fürth


Ludendorff rukte in drie dagen op tot Luik. Koning Albert en zijn commandanten hoopten de Duit-sers bij deze sterke vestingstad op te houden, maar de snelheid en de slagkracht van het Duitse leger dwongen de Belgen om zich terug te trekken. De forten rond deze stad bleken niet bestand tegen het zware Duitse artillerievuur. Sommige forten bij Luik werden letterlijk aan flarden geschoten. De Duitse legerleiding begreep niet waarom de Belgen zo fanatiek tegen de overmacht vochten. “Het verzet lijkt op een overval op een pries-ter die het allerheiligste sacra-ment naar een zieke brengt,”

schreef een Duitse officier. De Duitsers waren nu twee dagen achter op het schema van het Schlieffenplan. Ook in Aarschot werd zwaar ge-vochten. Toen zijn leger omsin-geld dreigde te worden gaf ko-ning Albert opdracht om terug te trekken in de richting van de Scheldestad Antwerpen. Op 20 augustus 1914 trok het Duitse leger Brussel binnen: Het was een vloedgolf in ‘feldgrau’.●

Opmars in België


Koninklijke belangstelling in 1915 bij de verrichtingen van de Vrijwillige Landstorm in Maastricht


Nederland bleef neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hoewel de Nederlandse regering er alles aan deed om ons land buiten de oorlog te houden was het toch vooral een wonder dat ons land niet bij de oorlog werd betrok-ken. Op het laatste moment verander-de Duitsland het aanvalsplan. Nederland ontsprong de doden-dans. Generaal Helmuth von Moltke wilde gebruikmaken van de neutraliteit van Nederland. “Dit land zal de luchtpijp zijn waardoor wij ademen,” zei hij. De bevoorrading van Duitsland via Nederland werd door deze

verandering veiliggesteld. Het Duitse trok langs de Limburgse grens België in. Hierbij liep men over Nederlands grondgebied. Deze vergissing werd gelukkig niet opgemerkt en bleef zonder gevolgen. Drie dagen eerder, op 1 augustus 1914, mobiliseerde het Nederlandse leger. De mannen bleven tot het einde van de Eerste Wereldoorlog on-der de wapenen. Dit ontwrichte het leven in Nederland. Families misten hun kostwinner en bedrij-ven hun arbeiders. Het Neder-landse leger kreeg een omvang van 200.000 man.●

Nederland neutraal



Het Rode Kruis vervoert in 1914 gewonden in Rotterdam

In de eerste weken van de Eerste Wereldoorlog kwam een grote vluchtelingenstroom uit België op gang. Het uitbreken van de Eer-ste Wereldoorlog kwam als een schok in Nederland. Vooral de manier waarop deze in België woedde bracht een golf van ver-ontwaardiging met zich mee. De verwoeste steden, de execu-ties van duizenden burgers en de vernietiging van cultuurschatten zorgde voor onrust bij de Neder-landse bevolking. In augustus 1914 arriveerde een eerste trein met vluchtelingen in Nederland. Toen treinverkeer niet

meer mogelijk was, zorgde het Nederlandse leger voor vervoer. Om de vluchtelingen tegen te houden bouwden de Duitsers op de grens tussen België en Neder-land een hek dat onder hoog-spanning werd geplaatst. Op het hoogtepunt van de vluchtelin-genstroom verbleven ongeveer een miljoen Belgen in Nederland. Het leger kreeg opdracht om te zorgen voor de opvang. Zij wer-den geholpen door het Rode Kruis en veel vrijwilligers. Ont-snapte Belgische militairen wer-den in kampen geïnterneerd.●

Vluchtelingen


De hoofdstraat van Lemberg tijdens de Eerste Wereldoorlog


Op 12 augustus 1914 viel Oos-tenrijk Servië binnen. Ze behaal-den geen snelle overwinning, want er moest op twee fronten gevochten worden. Op 20 augus-tus trok Franz Conrad von Höt-zendorf op naar Russisch Polen. Oostenrijk won de slag bij Krasnik en Komovar, maar kon een Russisch offensief bij Lem-berg (nu Lvov in Oekraïne) niet stoppen. Het Oostenrijkse leger bewoog naar Brest-Litovsk. Viktor Dankl wilde hiermee de spoorweg van Warschau naar Kiev uitschakelen. Het Vierde Russische leger dat onder leiding van Anton von Saltza stond werd teruggedron-

gen. De kansen keerden. Terwijl de gevechten bij Tannenberg en de Mazurische meren nog voort-duurden, drong de Oostenrijkse bevelhebber, generaal Conrad von Hötzendorf aan op een Duits offensief in de richting van de ri-vier de Narev. Zijn Derde leger kon Lemberg niet verdedigen te-gen de zware Russische aanval-len. De Russen trokken op 3 sep-tember 1914 Lemberg binnen. Het Oostenrijkse leger moest zich terugtrekken achter de Dnjestr en later in de Karpaten.●

Galicische Veldtocht


Keizer Wilhelm van Duitsland in 1915 tijdens een bezoek aan een legeronderdeel


De temperamentvolle Wilhelm wilde Duitsland belangrijk ma-ken. “Wilhelm II was een inge-wikkelde, soms komische man,” schreef Andy Wiest. “Hij was een echte ijdeltuit en had bijvoor-beeld meer opzichtige militaire uniformen dan er dagen in het jaar waren om ze te dragen. De flamboyante keizer wilde van zijn land een wereldmacht maken, een status die in die tijd nog ex-clusief voorbehouden was aan Groot-Brittannië.” In zijn jeugdjaren werd hij ge-kweld door een minderwaardig-heidscomplex. Dat kan ook niet anders: zijn moeder, Victoria van Saksen-Coburg-Gotha, walgde

van zijn lichamelijke handicap en zij meende dat Wilhelm ook geestelijk niet helemaal in orde was. In april 1906 schonk de journa-list Maximilian Harden in het tijd-schrift Die Zukunft aandacht aan de vermeende homoseksualiteit van een groep vrienden. Behalve koning Wilhelm behoorden ook prins Philipp von Eulenburg-Hertefeld en graaf Kuno von Moltke tot deze vriendenkring.●

De flamboyante Wilhelm II


De bibliotheek van de katholieke universiteit van Leuven in 1914


De Duitse legerleiding werd in de eerste dagen van de Eerste We-reldoorlog verrast door de fana-tieke tegenstand in België. Het Belgische leger was echter slecht bewapend en kon niet voldoende tegenstand bieden. Op 3 augus-tus 1914 trok het Duitse leger België binnen. Brussel werd op 20 augustus bezet en de Duitse troepen marcheerden naar Ant-werpen en in de richting van Frankrijk. De stad Leuven werd door de Duitsers in brand gestoken. Tweehonderd burgers verloren het leven. Meer dan tweeduizend woningen werden verwoest. Het dak van de Sint-Pieterskerk

stortte in. De unieke collectie van de universiteitsbibliotheek in de Lakenhal werd vernietigd. Gefrustreerde Duitse soldaten voerden in Luik een waar schrik-bewind uit. In België kwamen in 1914 zesduizend burgers om het leven. De oorlogsmisdaden wer-den in de geallieerde propaganda al snel aangeduid als de Ver-krachting van België. In recente jaren toonden historici aan dat deze woorden letterlijk klopten.●

Leuven


Servische artillerie in 1914


Servië hield lang stand tegen Oostenrijk-Hongarije. Zelfs tie-ners en oude mannen waren in 1914 gemobiliseerd. In totaal werden 400.000 Serven naar het front gestuurd. Zij waren uitge-rust met moderne wapens, die waren gekocht voor de Balkan-oorlogen van 1912-1913. Het Servische leger verschanste zich in de bergen. De Oostenrijkse aanval liep op niets uit. Eind 1914 gingen de Servische troepen in de tegen-aanval. Zij vielen Hongarije bin-nen en bereikten aan de andere kant van het front zelfs de Bos-nische hoofdstad Sarajevo, voor-dat ze werden teruggedrongen.

Op 6 september 1915 onderte-kende Bulgarije een militair pact met Duitsland en Oostenrijk. De geallieerden schrokken. Zij dach-ten dat dit een voorbode was van een nieuwe aanval op Servië en zij kregen gelijk. In oktober be-gon het offensief tegen Servië. Belgrado werd in oktober 1915 bezet. Er kwam een vluchtelin-genstroom op gang. Servische soldaten en burgers vluchtten door Montenegro naar Albanië. Duizenden kwamen door ziekte of uitputting om het leven.●

Servië


Paul Rennenkampff met zijn staf in januari 1914


Het Russische leger trok op 17 augustus 1914 Oost-Pruisen bin-nen. De Duitse legerleiding wilde de aanval van generaal Paul Ren-nenkampff langzaam in Pruisen lokken, waardoor de aanval uit-gestrekt raakte en dan toeslaan. De Slag bij Gumbinnen was het eerste grote Duitse offensief aan het oostfront. Het Duitse leger stond onder lei-ding van Maximilian von Prittwitz. Volgens het Schlieffenplan moest hij de Russen tegenhouden, maar mocht hij beslist geen groot te-genoffensief starten, zolang de strijd in Frankrijk nog niet beslist was. Een omvangrijke aanval zou immers meer troepen eisen; sol-

daten die nu aan het westfront achter de hand werden gehou-den. De mobilisatie in Rusland was sneller verlopen dan voor-zien. Von Prittwitz handelde onder grote tijdsdruk. De voortijdige Duitse aanval alarmeerde de Russen, die door de inzet van zware artillerie de Duitse tegen-aanval vrij gemakkelijk konden afweren. De Duitse soldaten moesten zich haastig terugtrek-ken, maar dit werd door de te-genstander te laat ingezien.●

Rusland valt aan


Paul von Hindenburg met zijn staf tijdens de Eerste Wereldoorlog


Na de Slag bij Gumbinnen, die Rusland won van Duitsland, be-dacht de Duitse legerleiding een nieuw plan om het Russische le-ger te verslaan. Zij wilde gebruik maken van de grootste zwakheid van de Russen: de slechte com-municatie tussen de legerleiders onderling en het hoofdkwartier dat zich op grote afstand van de frontlinies bevond. Deze zwakheid was opgemerkt door Max Hoffmann. Als gebruik gemaakt werd van dit inzicht nam men wel een groot risico. Als de Russische generaal Paul Rennenkampff het plan te weten zou komen, dan zou de kleine le-gereenheid in Oost-Pruisen grote

verliezen leiden. Paul von Hin-denburg en Erich Ludendorff voerden het plan uit en zouden de eer krijgen. Een groot deel van het Duitse le-ger werd op 23 augustus 1914 bliksemsnel per spoor van noord naar zuid vervoerd. Aleksandr Samsonov besefte dat de slag verloren was en dat hij moest te-rugtrekken. Zijn besluit kwam te laat. Op 29 augustus klapte de Duitse val dicht. De Russen ver-loren 125.000 man.●

Slag bij Tannenberg


Franse soldaten schieten op de vijand vanachter een wal


Op 6 september 1914 vond de eerste Slag bij de Marne plaats, nadat de Duitse legerleiding een noodlottig besluit nam om af te wijken van het Schlieffenplan. Alexander von Kluck en Karl von Bülow kozen voor een frontale aanval op Parijs, in plaats van de geplande omsingeling. De Duitsers vochten tijdens de Slag bij de Marne met grote ver-betenheid. Vooral de troepen van Michel Maunoury kregen het zwaar te verduren. Pas na enkele dagen bleek dat het plan van Jo-seph Joffre tot succes zou leiden. De beslissing van generaal Jo-seph Gallieni om het leger van Maunoury met zesduizend man

te versterken, bleek beslissend. Deze nieuwe soldaten werden met zeshonderd taxi’s en bussen naar het front bij de Marne ge-bracht. De Marnetaxi’s kwamen net op tijd. Hierdoor konden de linies van Maunoury het houden. Toen bleek dat Parijs niet bereikt kon worden, trokken de Duitsers zich op 9 september 1914 terug. De Eerste Slag bij de Marne was voorbij en het Schlieffenplan was mislukt. Een nieuwe fase brak aan: de loopgravenoorlog.●

Eerste Slag bij de Marne


Brits hospitaal aan het westfront


De Duitsers wilden zo snel moge-lijk de Belgische kust bereiken. Het Belgische veldleger verza-melde zich binnen de vesting die Antwerpen omringde. De Duitse aanval op Antwerpen begon op 27 september 1914. Nadat Me-chelen was ingenomen werden de forten bij Antwerpen onder vuur genomen. Het fort van Sint-Katelijne-Waver werd dertig uur onafgebroken beschoten. Na een treffer in het munitiedepot moesten de Belgen het fort opgeven. Stuk voor stuk werden de forten bij Antwerpen onder vuur genomen en buiten gevecht gesteld of vernietigd. De Fransen en Engelsen beloofden

hulp, maar slaagden er niet in om de stad aan de Schelde te bereiken. Churchill wilde de ver-binding tussen België en Enge-land in stand houden. De Duit-sers konden een bedreiging voor de aanvoerroutes in het Kanaal vormen. Hij liet drie brigades naar Ant-werpen verschepen. De soldaten waren onervaren en nauwelijks getraind. Op 6 oktober trokken de Britten zich terug. Het was te weinig en te laat.●

Antwerpen


Inundatie bij Ramskapelle, 1916


“Toestand zeer slecht. Albert ziet het allemaal erg zwart in. We hebben alles klaar gemaakt om als het nodig is meteen te ver-trekken. Misschien al vannacht,” schreef koningin Elisabeth in haar dagboek. Tussen Nieuwpoort en Diksmuide wierp het Belgische leger een dertig kilometer lange verdedi-gingslinie op. “Met alle middelen zou hier worden standgehouden,” schreef Richard Heijster in zijn studie ‘Ieper 14/18’. “Wie terug zou trekken zou uit zijn functie worden ontheven. Het Belgische leger zou zijn tan-den laten zien, van verder ach-

teruitdeinzen mocht geen sprake meer zijn.” De Belgische troepen hielden de rest van de oorlog onder leiding van hun koning een klein hoekje van hun land in handen. Hoewel Albert aan de Britten en Fransen gelieerd bleef, waren de verhou-dingen tussen de geallieerden vaak gespannen. Albert gaf zijn officieren de op-dracht om te zorgen dat het mo-raal hoog bleef, maar er was ge-brek aan alles.●

Inundaties in België


William Barnes Wollen: De aanval op Nonne Bosschen, november 1914


Op 21 oktober 1914 begon de Eerste Slag om Ieper. Het 26e Duitse reservekorps viel de Fran-se en Britse troepen aan, maar de aanval verloor al snel aan slagkracht. De Duitse generaal Erich von Falkenhayn wilde een doorbraak forceren, maar slaagde niet in zijn opzet. De hier onder leiding van generaal Douglas Haig gele-gerde Britse legereenheid hield dapper stand. Op 11 november 1914 trachtte Falkenhayn met een nieuwe aan-val over de Menenweg naar Ieper een bres te slaan in de verdedi-ging. De eenheid van de BEF

(British Expeditionary Force) sloeg de aanval af. Op 22 no-vember besloot de Duitse leger-leiding het offensief te staken. Net als bij de Slag bij de Aisne bleek een ingegraven leger een numerieke overmacht te kunnen afslaan door overdacht gebruik te maken van artillerie en mi-trailleurs, concludeerde de histo-ricus Andy Wiest. De Duitsers konden elke bewe-ging van de Britten in Ieper van-af omringende uitkijkposten ga-deslaan.●

Ieper


Soldaat met mitrailleur tijdens de Eerste Wereldoorlog


De Duitse opmars aan het weste-lijke front kwam in november 1914 tot stilstand. Van de Noord-zeekust tot aan de Zwitserse grens dwars door België en Frankrijk verschansten de solda-ten zich achter hun verdedigings-linie. “Mijn manschappen zijn in twin-tig dagen twintig jaar ouder ge-worden,” zei de Franse generaal Joseph Joffre na een bezoek aan het front in 1914. Erich von Falkenhayn hield er rekening mee dat een deel van zijn leger in het oosten tegen Rusland in-gezet zou worden. Hij gaf in ja-nuari 1915 het bevel aan zijn troepen om zich in te graven. De

stellingen moesten zodanig ver-sterkt worden, dat iedere poging om door de Duitse linies te bre-ken zou mislukken; ook als er minder manschappen zouden zijn. De frontlinie veranderde nauwe-lijks. De strijdende partijen wa-ren redelijk tegen elkaar opge-wassen. Het machinegeweer werd het belangrijkste wapen bij vuurgevechten. Een frontale aan-val op de stelling van de tegen-stander werd bemoeilijkt door prikkeldraad. Een aanval stond eigenlijk gelijk aan zelfmoord.●

Loopgravenoorlog


August Ritter von Meissl: Slag bij Przemysl


Oostenrijk opende in 1915 een offensief in de Karpaten: om een Russische aanval op Hongarije te belemmeren moest Przemysl worden ontzet. De aanval misluk-te en de stad viel in Russische handen. De verwarring in het Oostenrijks-Hongaarse leger was groot. Velen deserteerden en Duitsland moest Oostenrijk hel-pen om de Russische opmars te stuitten. De Oostenrijkse nederlaag bij Przemysl maakte grote indruk in Duitsland. De verhouding tussen de twee bondgenoten werd ge-spannen, nu bleek dat de Donau-monarchie tot weinig in staat was. “God verhoede dat mijn ar-

me vaderland ooit nog eens een keer oorlog moet voeren met Oostenrijk als bondgenoot,” zei de Duitse ambassadeur in We-nen. Erich von Falkenhayn wilde de Russen een vernietigende slag toebrengen en hiermee de tsaar tot een vredesakkoord dwingen. In de tweede helft van februari had Paul von Hindenburg het 10e Russische leger al vernietigd bij de Mazurische merengebied.●

Przemysl


Het Italiaanse leger in de Alpen, 1915


Na de Oostenrijkse aanval op Servië zei premier Antonio Salan-dra dat Italië neutraal bleef. Dit ondanks het defensieve verbond met Duitsland en Oostenrijk dat sinds 1882 bestond. In het eer-ste oorlogsjaar raakte Italië ver-deeld. Velen, zoals de meeste parlementsleden en paus Bene-dictus XV, wilden neutraal blij-ven. Nationalisten hoopten dat deelname aan de oorlog Italië tot een grootmacht zou maken. Salandra onderhandelde zowel met Wenen als met Londen en Parijs. Italië wilde beloond wor-den voor de inmenging in het wereldconflict. Zij wilde gebieds-uitbreiding. Oostenrijk twijfelde

te lang, maar stemde uiteindelijk in maart 1915 in met de over-dracht van Trentino. Dit aanbod kwam te laat. Groot-Brittannië en Frankrijk beloofden alle ge-biedseisen van Italië te erken-nen: Trentino, Triëst, Istrië, de Dalmatische kuststreek en de zeggenschap over de Dodekane-sos voor de Turkse kust. Op 4 mei 1915 stapte Italië offi-cieel uit de Driebond. Negentien dagen later verklaarde Italië Oostenrijk-Hongarije de oorlog.●

Italiaans front


Ruud van Capelleveen schrijft sinds eind jaren negentig elke maand een aantal bijdragen over geschiedenis voor Abso-luteFacts.nl. 'Door de Neder-landse geschiedenis' is een bundeling van zijn beste arti-kelen over de geschiedenis van Nederland. Ruud van Ca-pelleveen toont in zijn artike-len aan, dat geschiedenis bui-tengewoon verfrissend en boeiend kan zijn. In 'Door de Nederlandse geschie-denis' vertelt Ruud van Capelle-veen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moor-denaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raads-pensionaris Johan van Oldenbar-nevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, en over de Slavenhandel van de WIC. Voor de moderne mens is het heel gewoon om door verlichte straten te fietsen, maar in vroe-ger tijden trad na zonsondergang echt de duisternis in. Als door dikke bewolking ook het schijnsel van de maan niet doordrong op

aarde, kon je geen hand voor ogen zien. Hierdoor waren de nachten gevaarlijk, want rovers-benden lagen in het donker op de loer om hun slag te slaan. Ruud van Capelleveen laat u zien dat vroeger alles anders was.●

Geschiedenis Nederland


bekijk dit digitale boek op

https://www.AbsoluteFigures.nl

https://www.absolutefigures.nl/digitale-boeken/door-de-nederlandse-geschiedenis.htm


Canadees expeditieleger: 26e bataljon voor vertrek naar Europa in 1915


In februari 1915 kwamen de Ca-nadese troepen voor het eerst in actie in Europa. Later dat jaar speelden zij een belangrijke rol in de Tweede Slag bij Ieper. Bij de-ze strijd kwamen 6.000 Canade-zen om het leven door chloorgas. Net als in Europa was er in Cana-da in 1914 veel enthousiasme over het begin van de oorlog. Ca-nada was een dominion, een ge-bied met zelfbestuur, van Groot-Brittannië. De meeste Canadezen waren van Britse afkomst en zij schaarden zich daarom automa-tisch achter in de strijd tegen Duitsland en Oostenrijk. Veel werklozen hebben zich in de

eerste oorlogsmaanden vrijwillig gemeld. Pas in 1917, toen de oorlog uitzichtloos leek moest de dienstplicht in Canada ingevoerd worden. Vanwege dit besluit moesten in december 1917 eerst verkiezingen worden gehouden. De conservatieve Bordon won nipt, dankzij de steun van enkele coalitiepartijen. De overwinning in april 1917 bij Vimy werd een symbool van op-offering en trots in de geschiede-nis van Canada.●

Canadees expeditieleger


De heuvel van Notre-Dame de Lorette in 1915


De militaire begraafplaats bij Notre-Dame de Lorette is een van de grootste van Frankrijk. De begraafplaats ligt op de heuvel van Notre-Dame. Er rusten meer dan 40.000 gesneuvelde Franse soldaten. Hiervan kreeg de helft een individueel graf. De andere helft rust in een massagraf. Hier werd in 1915 hevig gevoch-ten. In deze streek sneuvelden meer dan 280.000 Fransen en Duitsers. Op 9 mei 1915 begon het Franse offensief met twintig divisies bij Artois over een front van dertig kilometer. Joffre liet zijn soldaten veertig dagen doorgaan met aan-vallen. “De Marokkaanse soldaten

keken vanaf de hoogte in de weidse vlakte van Douai. In de verte lag Lens en zijn kolenmij-nen, de overwinning lag binnen handbereik,” schreef Koen Koch. Maar de reservetroepen die hen moesten aflossen verschenen niet. Generaal Joseph Joffre had een opmerkelijke opvatting: hij meende dat offensieven nodig waren, omdat het moreel van de soldaten zou worden aangetast als zij defensief bleven.●

Notre-Dame de Lorette


Britse soldaten verblind na een gasaanval in 1918


In 1899 verbood de Haagse Vre-desconferentie het gebruik van projectielen waarmee verstikken-de of schadelijke gassen ver-spreid konden worden. Deze be-paling werd door bijna alle deel-nemende landen ondertekend. Alleen de VS was tegen dit ver-bod. Daarom waren de geallieer-den geschokt toen Duitsland tij-dens de Tweede Slag om Ieper in 1915 chloorgas gebruikte. De Duitse legerleiding wilde hier-mee de patstelling in de loopgra-venoorlog forceren. Chloorgas vernielt celweefsel en stimuleert de longen om vloeistof te produ-ceren, waardoor men sterft door verstikking. Binnen enkele minu-

ten overleden vijfduizend gealli-eerde soldaten en raakten er tienduizend zwaar gewond. De Duitse chlooraanval markeer-de het begin van het grootschalig gebruik van chemische wapens. Wetenschappers werden aan het werk gezet om steeds dodelijker wapens uit de reageerbuis te to-veren, maar al snel bleek het ge-bruik van strijdgas een groot na-deel te hebben: als de wind draaide waaide het gas terug en doodde eigen soldaten.●

Chemische wapens


Paarden trekken een kanon aan het oostfront (Duits Nationaal Archief)


Erich von Falkenhayn bedacht in 1915 het plan voor een drievou-dig offensief om Rusland defini-tief uit te schakelen. Het leger dat het Tarnów-offensief had uit-gevoerd, moest de aanval naar het noorden voortzetten en de Russen uit centraal Polen verdrij-ven. In juli 1915 rukte een Duitse le-gergroep in Polen vanuit Lodz naar het oosten. Op 5 augustus kwam Warschau in Duitse han-den en op 26 augustus was ook Brest-Litovsk veroverd. Het derde deel van de Duitse aanval ging richting noordoosten, naar de Baltische staten. Grodno

viel op 2 september en op 18 september 1915 verlieten de Russen Vilnius in Litouwen. In het zuiden nam het Oosten-rijkse leger Rovno in. Het Russi-sche leger trok zich terug, ver-sterkte en hergroepeerde zich en kon zich handhaven. Erich von Falkenhayn stopte de aanval daarom op 25 september. We zien Von Falkenhayn in 1917 terug in het Midden-Oosten, waar hij de Britten moest tegen-houden die naar Jeruzalem op-rukten.●

Drievoudig offensief 1915


Turkse soldaten op de ski in de Kaukasus


Door financieel wanbeheer was de Turkse schatkist leeg. Voor munitie en artillerie was zij af-hankelijk van Duitsland en Oos-tenrijk. Ismail Enver richtte zich op de Kaukasus, omdat deze streek rijk was aan grondstoffen. Hij wilde een snelle overwinning, maar de mobilisatie duurde veel te lang. Toen Enver zijn leger-eenheden op de juiste plaats had, was de winter al ingetreden. Maar hij had geluk: de Russen moesten troepen verplaatsen naar het oostelijke front en hij kreeg daardoor in eerste instan-tie weinig tegenstand. Later veranderde dit. De Russen

trokken hun leger terug in de richting van Kars. Turken ten wensten van Kars kwamen vast te zitten in de sneeuw. Boven-dien haperde de munitieaanvoer uit Duitsland. Bij Sarikamis, vijftig kilometer ten zuidwesten van Kars, raakten de Turken in gevecht met de le-gereenheid van generaal Nikolaj Joedenitsj. De Russen dwongen de Turken tot aftocht. Het werd een barre tocht: van de 100.000 Turken kwamen uiteindelijk 18.000 soldaten terug. 82.000 Turken stierven de hongerdood, vroren dood of deserteerden.●

Turkse veldtocht in Kaukasus


Armeense burgers werden in april 1915 door Turkse soldaten afgevoerd uit Harput


Na de grote nederlaag bij Sarika-mis tegen de Russen zocht Ismail Enver een zondebok voor de door de Turkse verloren strijd en vond die in de Armeense bevolking in het Russisch-Turkse grensgebied. De Armeniërs hadden zich altijd verzet tegen de Ottomaanse overheersing. Veel Armeniërs hadden zich bovendien verzet te-gen de dienstplicht in het Otto-maanse leger. Op 24 april 1915 arresteerde de politie in Istanboel ongeveer 250 Armeense intellectuelen. Artsen, politici, auteurs en acteurs wer-den gedeporteerd naar Anatolië, waar ze werden vermoord. Deze dag wordt nog altijd door de Ar-

meniërs herdacht als het begin van de volkerenmoord. In mei 1915 werd de Tehcir-wet aangenomen, waarmee de ge-dwongen verplaatsing van bur-gers mogelijk werd. Grote groe-pen Armeniërs werden onder strenge winterse omstandighe-den gedwongen te verhuizen. Tijdens deze tochten kwamen duizenden Armeniërs om het le-ven. De schatting van het slacht-offeraantal loopt sterk uiteen: van 200.000 tot 1.500.000.●

Armeens bloedbad


Koning Albert I met zijn oudste zoon Leopold III


Na mei 1915 kwamen de Belgen niet meer uit hun loopgraven. De Belgische koning wilde niet meer meewerken aan het zinloze bloedvergieten. “Koning Albert nam afstand van de meeste geal-lieerde oorlogsdoelen, omdat hij en zijn troepen alleen vochten voor de vrijheid en onafhanke-lijkheid van België,” schreef de Amerikaanse historicus Andy Wiest. “Koning Albert was volstrekt niet afkerig van het overwegen van een compromisvrede met de Duitsers en zijn troepen namen jarenlang nimmer deel aan geal-lieerde offensieven in het wes-ten.” Albert verbleef in deze peri-

ode in De Panne of op het kas-teel De Moeren. “Toen hij weiger-de nog meer soldaten op te offe-ren aan de plannen van de Fran-se generaals die alleen geloofden in ‘aanvallen en offeren van ka-nonnenvlees’ kreeg hij steeds meer sympathie van de solda-ten,” schreef Karel Verleyen. Hij wilde een afzonderlijke vrede sluiten, maar dit ging niet door, omdat de Duitse legerleiding de controle over Luik en Oostende bleef eisen.●

Zinloos bloedvergieten


George Lambert: De Slag om Gallipoli


De Gallipoli-veldtocht vond plaats op het schiereiland Gallipoli in het Ottomaanse Rijk bij de Dardanellen, de zeestraat tussen de Egeïsche Zee en de Zee van Marmara. Met een gezamenlijke veldtocht wilden Frankrijk en En-geland de hoofdstad Istanboel veroveren en de zeeroute via de Zwarte Zee naar Rusland veilig-stellen. De Britse generaal Ian Hamilton had te weinig voorraden en miste nauwkeurige kaarten van het ge-bied, maar stelde toch een inva-sieplan op. Het doelwit was de verovering van Achi Baba, een heuvelrug acht kilometer landin-waarts. Deze aanval stond onder

leiding van Aylmer Hunter-Weston. Generaal William Bird-wood landde op de westzijde van het schiereiland bij Gena Tepe. Hij moest de heuvelrug Chenuk Bair veroveren om de Turken te omsingelen. Al snel bleek dat de Turken hun grondgebied fanatiek verdedig-den. Omdat de aanval vast liep werd in mei 1915 de verantwoor-delijke minister van Marine, Winston Churchill, ontslagen door premier Asquith.●

Slag om Gallipoli


Mustafa Kemal met enkele officieren tijdens de Slag om Gallipoli in 1915


Op 9 januari 1916 verlieten de laatste geallieerde soldaten An-zac Cove en de Baai van Suvla op de Dardanellen. De aanval op Gallipoli kostte de geallieerden 43.000 doden. Bovendien raak-ten 160.000 soldaten gewond. De Ottomanen maakten kennis met een nieuwe nationale held: Mustafe Kemal, de man die later als Kemal Atatürk naam zou ma-ken als de stichter van de naoor-logse Turkse Republiek. Mustafa Kemal was boven Anzac Cove gestationeerd. Hij stond aan het hoofd van de 19e infan-teriedivisie. De verdediging werd versterkt met wallen, loopgraven

en bunkers. Het Oostenrijkse ar-tilleriegeschut zorgde voor grote geallieerde verliezen. Na enkele maanden leek de slag om de Dardanellen een kopie van de strijd in Frankrijk. De Britse troe-pen konden niet verder komen dan een smalle strook land op de punt van het schiereiland. De ANZAC-eenheid hield het bij-na acht maanden vol. Terwijl ze onder constant vuur van de Otto-maanse artillerie lagen. Alleen de terugtocht verliep succesvol.●

Mustafa Kemal bij Anzac Cove


De heilige weg, ‘La voie sacrée’, naar Verdun


In de ochtenduren van 21 febru-ari 1916 begon een zwaar Duits bombardement bij Verdun. Rond de vestingstad stonden twaalf-honderd stukken artillerie opge-steld. Een miljoen granaten ver-woestten een gebied van slechts dertig vierkante kilometer. De oprukkende Duitsers werden bij het Bois des Caures onder vuur genomen door de Franse verdedigers. De eenheid van ko-lonel Emile Driant verdedigde haar stellingen met de moed der wanhoop. De Franse mitrailleurs eisten een vreselijke tol. De Duit-se opmars werd twee dagen te-gengehouden.

Vierduizend Duitsers sneuvelden. Pas toen de Franse eenheid bijna omsingeld was en de munitie na-genoeg op was, gaf Driant bevel tot terugtrekken. Tijdens deze terugtocht werd de kolonel dode-lijk gewond. De gevechten in het Bois des Caures worden nog elk jaar herdacht met een ceremonie op 21 februari. De Duitsers wilden nu Verdun in-nemen, maar Pétain liet de enige toegangsweg repareren, waar-door de stad bevoorraad kon worden en de aanval mislukte.●

Slag bij Verdun


Op ‘Birth of the Irish Republic’ schilderde Walter Paget de Britse aanval op het postkantoor


Op paasmiddag 24 april 1916 na-men de Ierse nationalisten de wapens op om zich te bevrijden van het Britse bewind. Een groep strijders verschanste zich in het postkantoor van Du-blin. De oproep tot deze gewa-pende strijd was gedaan door ar-beidsleider James Connolly. Met zes andere prominenten nationa-listen van de voorlopige regering van de Ierse Republiek onderte-kende hij een proclamatie met de tekst: “Wij verklaren dat het volk van Ierland recht heeft op het bezit van Ierland en op vrije con-trole over de toekomst van Ier-land, om soeverein en onschend-baar te zijn.”

De Paasopstand was een uit-barsting van opgekropte woede die algemeen leefde in Ierland, maar er waren slechts 1.200 mensen actief betrokken bij de gewapende strijd. Zij moesten het opnemen tegen 5.500 Britse soldaten en Ierse politieagenten. De rebellen veroverden enkele straten in het centrum van Du-blin. Een bestorming op het hoofdkwartier van de overheid mislukte. Op 29 april gaven de laatste rebellen zich over.●

Paasopstand in Ierland


De Lusitania werd in 1915 door een duikboot onder vuur genomen


In 1915 bracht een Duitse duik-boot het passagiersschip, de Lu-sitania, tot zinken: 1153 passa-giers en bemanningsleden, waar-onder 128 Amerikanen, kwamen om. De aanval op de Lusitania werd internationaal veroordeeld, maar bleef zonder gevolgen: Amerika mengde zich nog niet in de oorlog. Begin 1917 besloot generaal Erich Ludendorff de onbeperkte aanvallen op zee te hervatten om Groot-Brittannië uit te hongeren. Bovendien onderschepte de ge-heime dienst van de Verenigde Staten van Amerika een telegram van de Duitse minister van Bui-tenlandse Zaken. Arthur Zimmer-

mann beloofde Mexico in dit be-richt financiële steun als het Texas, Nieuw-Mexico en Arizona aanviel. President Woodrow Wil-son werd kwaad. De Amerikanen vonden dat Europa zich niet moest bemoeien met hun we-relddeel. Op 5 april 1917 verklaarden de Verenigde Staten Duitsland de oorlog, maar het zou nog een jaar duren voor de Amerikaanse soldaten zich in Europa in de strijd zouden mengen.●

Oorlogsverklaring Amerika


De Franse soldaten stonden bij Chemin des Dames voor een bijna onmogelijke opgave


De heuvelrug bij Chemin des Da-mes in het noorden van Frankrijk werd in 1914 door de Duitse troepen bezet. De Duitsers groe-ven zich in en veranderden het terrein in een onneembare ves-ting. Na de Slag bij Verdun in 1916 ontstond bij de Franse militaire leiding het idee dat ze nu een methode hadden gevonden om de oorlog te winnen. De Franse generaal Robert Nivelle dacht in achtenveertig uur een doorbraak te kunnen forceren. De Franse legerleiding wilde dit graag gelo-ven, want de oorlog had al veel slachtoffers geëist. Koen Koch: “Bovendien beschikte Nivelle, in

tegenstelling tot Pétain over het talent om politici voor zich te winnen.” Hierdoor werd Joseph Joffre aan de kant geschoven en werd Robert Nivelle tot opperbe-velhebber benoemd. Nivelle kreeg toestemming voor de voorbereiding van zijn grote of-fensief. De meeste Renault-tanks liepen al vast voordat het niemandsland was bereikt. Het werd een mar-telgang. Het offensief werd al snel afgebroken. De verliezen waren veel te hoog.●

Chemin des Dames



Foto Jules Gervais-Courtellemont: Robert Nivelle in 1916

In april 1917 organiseerde de Franse bevelhebber Robert Nivel-le een groots opgezette aanval bij Chemin des Dames. De Fran-se soldaten moesten het hier op-nemen tegen een uitstekende Duitse verdediging. Al snel na de eerste berichten over de afslach-ting bij Chemin des Dames ont-stond er onrust in het Franse le-ger. De soldaten hadden geen ver-trouwen meer in de legerleiding. De generaals noemden de sta-king muiterij, maar dat was het niet: de Franse soldaten weiger-den suïcidale aanvallen, maar wilden wel defensieve taken blij-ven uitvoeren. De legerleiding

was verontrust door de ontwik-kelingen in Rusland. Zij zagen een communistisch complot in de opstand van de soldaten, maar dat is niet juist. Er werden geen officieren vermoord en er werd niet geplunderd. “Van de ongeveer 40.000 mui-ters werden er 34.000 veroor-deeld, van wie er 554 ter dood werden veroordeeld,” schreef Koen Koch. Uiteindelijk werden 49 doodvonnissen ook daadwer-kelijk uitgevoerd.●

Staking na zelfmoordaanvallen



Roland Garros in zijn cockpit

In de Eerste Wereldoorlog was verkennen de hoofdtaak van het vliegtuig. Door de bijna onkwets-baarheid en de grote actieradius verschaften piloten veel informa-tie aan de strijdende partijen. De piloten stonden constant in contact met de legerleiding, schreef Andy Wiest. Hierdoor kon wel nuttige informatie over de sterkte van de tegenstander en de aanvoer achter de frontlinies worden doorgeven aan de leger-leiding. De Fransman Roland Garros ge-bruikte een voorwaarts vurende mitrailleur. Om te voorkomen dat zijn propeller kapot geschoten

werd liet hij metalen platen op de bladen van de propeller plaat-sen, waarop de kogels afketsten. De Nederlander Anthony Fokker ontwikkelde in 1915 een mitrail-leur die hij synchroniseerde met de propeller. De kogels van de Duitse jachtvliegtuigen konden hierdoor tussen de roterende bladen doorschieten. Dit was veel veiliger: de piloot had geen last meer van de terugketsende kogels.●

Vliegtuigen boven het front



Luchtfoto van Passendale na de strijd in 1917: alleen de belangrijkste straten zijn nog te zien

Ieper was steeds in geallieerde handen gebleven, maar de stad werd aan drie zijden door het Duitse leger omsingeld. Douglas Haig wilde de heuvelrug van Me-sen, ten zuidoosten van Ieper, veroveren. Onder de Duitse linies werden zware mijnen aangebracht. De bommen ontploften op 7 juni 1917. De enorme ontploffing werd op grote afstand opge-merkt: men zegt dat de knal zelfs in Londen gehoord werd. Hierna volgde een aanval van de infanterie met steun van de artil-lerie, die de Duitse kanonnen uit-schakelde. “Zes uur na de mijn-ontploffingen was de heuvelrug

van Mesen door Britse soldaten bezet,” schreef Koen Koch. Het dorpje Passendale op de heuvelrug bij Mesen, vormde het doelwit van de Britse aanval. Door oponthoud konden de Duit-sers hun stellingen herstellen. Bovendien werkte het weer niet mee: het regende onophoudelijk. Hierdoor konden de Britten nau-welijks vooruitgang boeken. De omgeving van Passendale werd een moeras.●

Passendale



Op deze foto ziet u de ondertekening van het vredesverdrag in het fort van Brest-Litovsk

Op 6 november 1917 kwam Len-in aan de macht in Rusland. Drie weken later vroegen de bolsje-wieken een wapenstilstand, die op 15 december werd onderte-kend. Hierna volgden de vredes-besprekingen met Duitsland. Op 10 februari 1918 brak Lev Trotski de onderhandelingen af. Hij vond dat Duitsland veel te hoge eisen stelde. De Duitsers reageerden hierop met een stevig offensief, waarbij zij nauwelijks op verzet stootten. In korte tijd werd een groot deel van Rusland, waaronder Oekra-ïne bezet. De communisten schrokken van de Duitse militaire overmacht en Lenin stemde in

met de ondertekening van het Verdrag van Brest-Litovsk. Het vredesverdrag werd op 3 maart 1918 ondertekend. Rus-land moest een groot stuk land aan Duitsland afstaan: Finland, Polen, Litouwen, Estland en Let-land kwamen onder Duitse con-trole. Oekraïne werd een volksre-publiek onder Duitse bescher-ming. Bovendien moest Rusland een herstelbetaling van zes mil-jard mark betalen.●

Verdrag van Brest-Litovsk



Lawrence Alma-Tadema: Arthur James Balfour

De Britse minister van Buiten-landse Zaken, Arthur James Bal-four, schreef op 2 november 1917 een brief aan het liberale parlementslid Lord Rothschild die voor veel narigheid zou zorgen in de Arabische wereld. Hij beloofde in deze brief de stichting van een nationaal thuis voor het joodse volk in Palestina welwillend te zullen bekijken en zo mogelijk bevorderen. Hieraan verbond hij wel de voor-waarde dat de rechten van de Arabische bewoners van Palesti-na niet mochten worden ge-schaad. Het Britse kabinet nodig-de met de brief van Balfour te-vens Chaim Weizmann van de Zi-

onistische Federatie uit om een beginselverklaring op te stellen. Weizmann zou na de Tweede We-reldoorlog de eerste president van Israël worden. De Balfour-verklaring werd waar-schijnlijk opgesteld om invloed-rijke joodse groepen in de Verenigde Staten van Amerika te plezieren. Groot-Brittannië wilde dat de Amerikanen een actievere rol gingen spelen in de oorlog in Europa.●

Belofte van Balfour



Koning Ferdinand en koningin Maria van Roemenië in 1922

Roemenië bleef lang neutraal. Na een paar belangrijke overwin-ningen van Rusland op de legers van Oostenrijk-Hongarije hoopte de Roemeense regering te profi-teren en sloot een akkoord met Rusland en Frankrijk. Voor haar hulp zou Roemenië beloond wor-den met Transsylvanië en Buko-vina, gebieden die binnen de in-vloedsfeer van Oostenrijk lagen, en Vojvodina, dat tot Hongarije behoorde. Roemenië kreeg al snel spijt. En-kele weken nadat het land zich in de strijd mengde, viel een ge-combineerd Duits-Bulgaarse le-germacht de provincie Dubroja binnen. Tegelijkertijd werd het

noorden van Roemenië aangeval-len door een Oostenrijks-Duits leger. In vier maanden verloor Roemenië 300.000 man en het grootste deel van haar grondge-bied. Op 6 december was Boekarest in Duitse handen. De olievelden bij Ploiesti waren door de Britse ge-nie gesaboteerd, maar toch kon Duitsland de hand leggen op een miljoen ton olie: voldoende brandstof om tot 1918 te kunnen doorvechten.●

Roemenië



Foto John Warwick Brooke: Britse soldaten achter een machinegeweer bij Ovillers

Ludendorff koos op aanraden van Georg Bruchmüller voor een nieuwe aanvalstactiek: de aanval werd op 21 maart 1918 ingeluid met een kort, maar hevig, bom-bardement op de vijandelijke ar-tillerie. Hierbij werd gebruik ge-maakt van een mix van traangas- en fosgeengranaten, waardoor de Engelse soldaten door irritatie van hun ogen het gasmasker af-zetten en hun longen werden aangetast. Een andere noviteit was dat men niet in brede formatie oprukte, maar in kleine groepjes, die Sturmtruppen genoemd werden. In twee dagen tijd drong het Duitse leger over een dertig kilo-

meter breed front zestig kilome-ter door op vijandelijk gebied. De verliezen waren groot. Op de eerste dag verloor Duitsland 78.000 man. Ook aan Britse zij-de waren de verliezen ongekend hoog: 200.000 doden en gewon-den. Bovendien werden 90.000 Britten krijgsgevangen gemaakt. Het nieuws over dit succes werd breed uitgemeten in de Duitse pers. Keizer Wilhelm gaf de schoolkinderen op 24 maart 1918 ‘overwinningsvrij’.●

Voorjaarsoffensief 1918



Gavrilo Princip tijdens het proces in Sarajevo

Gavrilo Princip, de moordenaar van aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk, overleed in april 1918 in een ziekenhuis bij de ge-vangenis van Theresienstadt, waar hij in isolatie werd gehou-den. Princip werd begraven in Saraje-vo. De moordenaar van de Oos-tenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand wordt door de Joego-slavische nationalisten nog altijd als een held vereerd. Gravilo Princip bedacht het moordplan met twee medestu-denten en legde het voor aan de leiding van de Zwarte Hand, een organisatie die aansluiting van

Bosnië en Herzegovina bij Servië nastreefde. Tijdens een rechtszaak in Saraje-vo werd Princip in oktober 1914 veroordeeld tot een gevangenis-straf van twintig jaar. Hij was al-tijd geketend en mocht geen be-zoek ontvangen. Waarschijnlijk had hij al tubercu-lose opgelopen voordat hij in de gevangenis kwam. Zijn linkerarm werd geamputeerd vanwege bot-tuberculose.●

Gavrilo Princip



Australische soldaten bekijken het wrak van de Fokker van Manfred von Richthofen

Manfred von Richthofen stapte na te zijn opgeleid tot cavalerist over naar het Duitse luchtkorps. In augustus 1916 kwam hij het door Oswald Boelcke geleide Jagdstaffel 2 versterken. Von Richthofen behaalde tijdens zijn tweede dag boven het westelijke front een eerste overwinning. In de maanden die volgden schoot hij gemiddeld elke dag een geal-lieerd vliegtuig neer. Na de dood van Boelcke was Manfred von Richthofen de beste Duitse piloot. Om zijn status te vergroten liet hij zijn vliegtuig rood schilderen en kreeg hij de bijnaam Rode Baron, omdat hij van Pruisische adel afstamde.

Hij bleef succesvol: in april 1917 stond de teller van neergehaalde vijandelijke toestellen op 52. Hij werd in juni 1917 tot comman-dant van Jagdgeschwader I be-noemd. Deze eenheid kreeg van-wege de kleurrijk geschilderde toestellen al snel de naam Vlie-gend Circus. Manfred von Richthofen werd bij Capy boven de Somme geraakt door een kogel. Hij stortte achter de vijandelijke linies neer, maar kreeg toch een heldenbegrafe-nis.●

Rode Baron



Ziekenboeg in Camp Funston in Kansas

In maart 1918 brak in Camp Funston in Kansas griep uit. Deze soldaten verplaatsten zich door de Verenigde Staten en werden naar Europa gestuurd om deel te nemen aan de Eerste Wereldoor-log. Zo verspreidde de griep die al snel ‘Spaanse griep’ werd ge-noemd zich pijlsnel. Op dat mo-ment was het wereldwijd de erg-ste pandemie ooit. Aanvankelijk herstelden de men-sen van de griep. In Spanje werd voor het eerst een verandering geconstateerd en daardoor kreeg de griep de naam Spaanse griep. De Spaanse griep maakte in Eu-ropa meer doden dan de pest in de middeleeuwen. Bijna de helft

van de wereldbevolking werd ziek. Wereldwijd bezweken 22 miljoen mensen aan deze pandemie. Sommige landen werden zwaar getroffen, omdat de bevolking in deze landen door voedsel-schaarste weinig weerstand had. In Duitsland overleden ongeveer 300.000 mensen. Hoewel Nederland niet betrokken was bij de Eerste Wereldoorlog trof de Spaanse griep ook Neder-land: 22.000 doden.●

Spaanse griep



Het Duitse leger groef zich eind 1914 in bij Argonne

Vanaf 1916 werkten de Duitsers achter de eigenlijke frontlinie aan een extra verdedigingslinie. Dit verdedigingswerk tussen Lens en Aisne, de Siegfriedlijn, werd door de geallieerden de Hindenburgli-nie genoemd. Het bestond uit bunkers, tunnels, brede loopgra-ven en commandoposten. Men was in de winter van 1916 met de bouw hiervan begonnen. De Duitse bevelhebbers dacht dat de Hindenburglinie ondoor-dringbaar was, maar zij vergisten zich: op 29 september 1918 brak de 46e divisie van de Britten bij het kanaal van Saint-Quentin door de Hindenbruglinie. De aan-val maakte onderdeel uit van een

groot offensief dat op 26 sep-tember was begonnen langs de gehele Duitse frontlijn. Erich Ludendorff begreep nu dat de oorlog verloren was. Hij eiste van kanselier Max von Baden dat hij onmiddellijk om een wapen-stilstand op basis van de Veer-tien Punten van Woodrow Wilson zou verzoeken. Een dergelijk verzoek werd op 5 oktober 1918 ook daadwerkelijk gedaan door Max von Baden.●

Laatste dagen aan het front



Hogo Vogel: Hindenburg (links) en Ludendorff (rechts) bestuderen de kaart van Europa

De strijd op de Balkan ontwikkel-de zich in 1918 tot een ramp voor Duitsland en Oostenrijk. Op 14 september trokken Britse, Franse en Servische troepen naar het berggebied van Macedonië en vielen de Bulgaren aan. De geal-lieerden braken snel door. Vijf dagen later was de Bulgaarse troepenmacht in tweeën gedeeld. Bulgarije vroeg op 26 september 1918 om vrede en werd het eer-ste land van de Centralen dat de oorlog beëindigde. In het vredes-verdrag bedongen de overwin-naars dat Bulgarije de geallieer-den vrije doortocht zou verlenen om Turkije te kunnen aanvallen.

De overwinning op de Balkan te-gen de Bulgaren betekende indi-rect dat Duitsland voor een nog moeilijker opgave stond. Duits-land zou het verlies van de bond-genoten in Oost-Europa niet meer te boven komen. De Duitse legerleider Erich Lu-dendorff had na een zwaar ver-lies op het westfront al eerder begrepen dat de strijd verloren was: hij noemde 8 augustus 1918 “de zwarte dag van het Duitse leger”.●

Overgave Bulgarije



Matrozen demonstreren in Wilhelmshaven

In 1918 braken er onlusten uit in Duitsland. Het begon op 29 okto-ber bij de marinebasis van Wil-helmshaven aan de Noordzee en in Kiel aan de Oostzee, toen daar bekend raakte dat admiraal Rein-hard Scheer de vloot de zee op wilde sturen om met een wan-hoopspoging de oorlog alsnog te winnen. Reinhard Scheer wilde hiermee kanselier Max von Baden te kijk zetten, die al met de geallieerden over een wapenstilstand onder-handelde. De Matrozen hadden geen zin in deze zelfmoordmissie en beslo-ten te muiten. Ze hezen de rode

vlag en werden gearresteerd. Een jaar daarvoor was de revolu-tie in Rusland op een vergelijk-bare wijze ontstaan. De matro-zen kregen hulp: een delegatie eiste hun vrijlating bij het opper-bevel van de marine. Het verzoek werd afgewezen, waarna op 3 november driedui-zend matrozen en arbeiders op de paradeplaats in Kiel protes-teerden. De bevelhebber rea-geerde met geweld: negen de-monstranten werden neerge-schoten.●

Muitende matrozen



Keizer Wilhelm II wacht op de trein naar Nederland

In november 1918 groeide in Kiel en Wilhelmshaven een muiterij onder matrozen uit tot een alge-mene opstand, toen arbeiders zich aansloten bij het verzet te-gen de oorlogszuchtige keizer Wilhelm II. Kanselier Max von Baden pro-beerde Wilhelm tot aftreden over te halen, maar de woedende kei-zer weigerde. Ook toen hem dui-delijk werd dat de legerleiding hem niet langer steunde, wilde Wilhelm II niet aftreden. Op 9 november 1918 maakte Max von Baden op eigen initiatief en tegen de wil van de keizer in Berlijn het aftreden van Wilhelm II bekend.

Wilhelm II verbleef in het keizer-lijke hoofdkwartier in Spa, toen hij vernam dat de kanselier in Berlijn zijn aftreden bekend had gemaakt, om een verdere esca-latie van het revolutionaire ge-weld te voorkomen. De Duitse keizer vroeg asiel aan in Nederland. Nu de keizer was verdwenen kon op 11 november 1918 de wapenstilstand worden getekend in een treinwagon in het Forêt de Compiègne.●

Einde keizerrijk Duitsland



bekijk onze digitale boeken op





Gratis Nieuwsbrieven Neem nu een gratis abonnement op één of meerdere nieuwsbrie-ven van Absolute Figures. Met onze nieuwsbrieven informeren wij u op het gebied van uw inte-resse. Net als op onze websites, gratis downloads en e-boeken streven wij met onze nieuwsbrie-ven naar een hoge kwaliteit. De nieuwsbrieven van Absolute-Figures.nl zijn een begrip gewor-den in Nederland. Hiermee infor-meren wij de liefhebbers al bijna twintig jaar. Bekijk het overzicht van onze informatieve nieuws-brieven: Gratis Nieuwsbrieven Digitale Boeken Onze digitale boeken zijn niet verkrijgbaar in de reguliere boekhandel. Onze producten worden uitsluitend via onze win-kel op het internet verkocht. Hierdoor kunnen wij de prijzen van onze boeken aantrekkelijk houden. www.AbsoluteFigures.nl

AbsoluteFacts.nl De website AbsoluteFacts.nl schenkt aandacht aan geschiede-nis. Op deze site raakt u niet uit-gekeken, want regelmatig wor-den nieuwe interessante onder-werpen toegevoegd, met name over de Nederlandse geschiede-nis, kastelen en de koninklijke huizen van Europa. www.AbsoluteFacts.nl CultuurArchief.nl Informatieve Nederlandse site met interessante artikelen over kunst en kunstenaars. CultuurArchief.nl is een uitge-breide website voor iedereen die van kunst houdt. www.CultuurArchief.nl Filahome.nl Filahome is een onafhankelijk fi-latelistisch tijdschrift op het in-ternet met elke week nieuwe pu-blicaties. De nadruk ligt op post-zegels, maar er wordt ook aan-dacht geschonken aan algemene filatelistische onderwerpen. www.Filahome.nl

https://www.absolutefigures.nl/nieuwsbrieven/

https://www.absolutefigures.nl/

http://www.absolutefacts.nl/

http://www.cultuurarchief.nl/

http://www.Filahome.nl