Kansen en uitdagingen voor de maakindustrie Ben Dankbaar Salesforce & The Brown Paper Company 18 02 2016

1

• Opgericht 1895 • niet-verspanend bewerken

van stalen buizen, platen, profielen en constructies

• 75 werknemers • 1000 kruiwagens per dag

2

Overzicht

• Het belang van de maakindustrie

• Bedreigingen voor de maakindustrie

• Kansen en uitdagingen voor de maakindustrie

3

4

Het belang van de maakindustrie

1869 - 1981

Door de druk van de lage lonen landen … heeft ons bedrijf het uiteindelijk niet kunnen redden.

W.C. “meneer Willem” Tilanus

Ondergang

Het verhaal van de ondergang

• De ondergang van de Nederlandse textiel en scheepsbouw in de jaren ‘60 en ‘70 heeft het denken over de industrie in ons land sterk beïnvloed

– Tegen lage lonen kun je niet opboksen

– De industrie verdwijnt en we worden een diensteneconomie

– Verliezers ondersteunen is dweilen met de kraan open

• Dezelfde denkpatronen overheersten toen in de jaren ‘90 Oost-Europa en China de deuren open gooiden

– Je bent gekke Henkie als je de productie niet naar het buitenland verplaatst

6

Het andere verhaal

• De grote concurrenten van de bekledingsindustrie in de jaren ‘70 zaten in Duitsland en Italië! – Italië heeft nog steeds een internationaal concurrerende

bekledingsindustrie – Waren lage lonen wel de oorzaak van de ondergang van de

bedrijfstak? Of was het een gebrek aan innovatief ondernemerschap?

• Het aandeel van de industrie in de totale werkgelegenheid neemt inderdaad langzaam af – Maar dat is een teken van succes! – De productiviteit in de industrie stijgt veel sneller dan in de

dienstensector

7

Het belang van de technische sector

8

76% van de R&D uitgaven van NL bedrijven

In de techniek wordt 88% van de R&D uitgaven gedaan door bedrijven met meer dan 100 werknemers

9

Bedreigingen voor de maakindustrie

10

Verplaatsing van werk – een bedreiging?

• Verplaatsing van werk naar lage lonenlanden is potentieel een bedreiging – Niet omdat we per se alles in Nederland moeten maken, maar

omdat daardoor vaak kennis verloren gaat • In de productie is vaak veel meer kennis en creativiteit

(vermogen om problemen op te lossen) aanwezig dan het verhaal over “offshoring” deed vermoeden

• Verplaatsing van werk is meestal niet nodig uit kostenoogpunt – Eigenlijk is er vrijwel geen product dat niet tegen concurrerende

prijzen in Nederland gemaakt kan worden

11

Verplaatsing van werk – een bedreiging?

• Bedrijven in lagelonenlanden hebben natuurlijk de ambitie om ook hoogwaardiger activiteiten in de waardeketen voor hun rekening te nemen

• Research en Development blijven op den duur niet in Nederland, als de productiekennis verdwijnt – Productontwikkeling volgt de productie en na een tijdje sluit

Research zich daar bij aan • ‘High tech’ kan niet behouden blijven als ‘low tech’ verdwijnt

12

Tekort aan personeel – een bedreiging?

• De totale werkgelegenheid in de technische sectoren zal tussen 2013 en 2018 krimpen – Maar er zal groei zijn voor hoger opgeleiden

• Tegelijkertijd is er een grote vervangingsvraag door pensionering en andere uitstroom

• In alle technische sectoren zal de vervangingsvraag groter zijn dan de krimp van de werkgelegenheid – Resulterend in een wervingsbehoefte van 108.000 arbeidsjaren,

daarvan 61.000 voor technische beroepen • In de niet-technische sectoren is in deze periode behoefte aan

nog eens 58.000 technici

13

Tekort aan personeel – een bedreiging? Technische clusters, werkenden en technici (personen x 1000)

Clusters Totaal werkenden

Aantal technici

Aandeel technici

Chemie 99 53 54% Voedingsmiddelen 140 67 48% Metaal 132 92 70% Elektro & Machines 148 84 57% Auto & Transport 170 101 59% Overige maakindustrie 189 116 61% Nutsbedrijven 71 23 32% Bouw 511 422 83% Technische diensten 164 75 46%

1620 1040 64%

• 2/3 van de werknemers in de technische clusters heeft een technisch beroep

• In de niet-technische delen van de economie heeft 7% van de werkenden een technisch beroep – dat zijn ook nog 384.000 technici

14

Tekort aan personeel

• Tegenover de wervingsbehoefte van 119.000 technici staat een instroom van 113.000 personen met een technische opleiding op de arbeidsmarkt

• Dat klinkt goed totdat we ons realiseren dat 42% van de technisch opgeleiden een niet-technisch beroep kiest – Op zich goed dat er overal in de samenleving mensen zitten met

verstand van techniek – De verhoudingen tussen de gekozen en de gewenste richtingen en

niveaus zijn uiteraard ook nooit optimaal • Het is dus zeer wenselijk dat de instroom in technische

opleidingen verder wordt vergroot • De cijfers laten zien dat er mogelijk een overschot ontstaat van

personen met een lagere technische opleiding – Om- en bijscholing van deze personen kan een optie zijn

15

16 Kansen en uitdagingen voor de maakindustrie

Smart industry

17

Automatisering

Connectiviteit

Data analyse

Smart Industry: meer dan technologie

• De klant ontwerpt • De retailer wordt producent • De eindproducent (‘OEM’) wordt dienstverlener; de

toeleverancier wordt producent en ontwikkelaar van de hardware

• ‘Waardenetwerken’ nemen de plaats in van ‘waardeketens’ • Vooral het vermogen tot samenwerken tussen bedrijven en

tussen technische disciplines wordt gezien als kracht van de Nederlandse industrie

• De ‘system integrator’- mentaliteit

18

Smart industry: niet hetzelfde als high tech

• De ‘system integrators’ zijn vaak high tech (per definitie: ze besteden veel geld aan R&D)

• Zij richten zich in toenemende mate op dienstverlening, gebruik makend van Internet en ‘Big Data’ – Zij verkopen straks geen producten meer, maar de diensten die

door producten geleverd worden: verlichting, geen lampen; mobiliteit, geen auto’s

– Een groeiend deel van hun ontwikkeling is software ontwikkeling

• De ‘integrators’ zijn voor hun hardware in toenemende mate afhankelijk van gespecialiseerde toeleveranciers, die veelal als ‘low tech’ gedefinieerd worden – Want ze doen geen of weinig research, wel procesinnovaties – Ze doen alleen klantspecifieke productontwikkeling

19

Uitdagingen (1)

• Nieuwe technische mogelijkheden zijn oplossingen op zoek naar problemen

• Het is gevaarlijk om te investeren in oplossingen (machines, consultants), als de problemen niet volstrekt helder zijn – Waar hebben de (potentiële) klanten behoefte aan? – Hoeveel zullen ze daarvoor willen betalen?

20

Het gesprek met de softwaremakers • Een van de grootste uitdagingen voor smart industry is het

gesprek tussen softwaremakers en andere ontwikkelaars efficiënt en effectief te organiseren – En dan komen daar de gebruikers/klanten nog bij

• Informatici weten wel wat mogelijk is, maar kennen de behoeften en problemen niet – Behoeften kunnen pas geformuleerd worden, als men inzicht

heeft in wat mogelijk is (en hoeveel het kost) – Problemen worden pas als zodanig onderkend, als een oplossing

zichtbaar is • Vandaar dat “ICT-geletterdheid” (kunnen praten met ICT-ers)

een belangrijke eis wordt voor managers en voor medewerkers

21

Uitdagingen (2)

• Nieuwe technische mogelijkheden begrijpen is een uitdaging, maar het verschil wordt uiteindelijk niet gemaakt op het terrein van de techniek, maar op het terrein van mens en organisatie

• Nieuwe vormen en nieuwe niveaus van automatisering en kwaliteitsbewaking stellen nieuwe eisen aan de organisatie – Minder hiërarchie, meer zelfsturing

• Samenwerken met klanten, toeleveranciers, concurrenten en overheden vereist meer communicatieve vaardigheden − Niet alleen bij het management

22

Eisen aan werknemers

• Net als 40 jaar geleden wordt gesproken over een dreigende polarisering van de arbeidsmarkt als gevolg van automatisering – door de ‘robotisering’ zouden alleen nog simpele banen en

banen voor hoog opgeleiden overblijven • In de praktijk zullen de hoge eisen die nu soms aan

werknemers gesteld worden, door technologische ontwikkeling weer verlaagd worden – Voor het bedienen van een tablet of smart phone hoef je geen

Gymnasiumdiploma te hebben • De huidige medewerkers meenemen in de ontwikkeling van

het bedrijf en ze verder kwalificeren is in veel gevallen goedkoper en effectiever dan hoger opgeleiden binnenhalen

23

Eisen aan werknemers

• In de slimme industrie zit veel slimheid in hardware en software

• Vakkennis is weten wat de machines kunnen en de programma’s doen – Weten hoe de kennis die er in zit, is gestructureerd

• Mensen onderscheiden zich niet meer door kennis, maar door handelingen en beslissingen die (nog) niet te programmeren zijn

• Naast vakkennis zijn andere vaardigheden in toenemende mate van belang – Men spreekt van de ‘21st century skills’

24

25

Leren op het werk is belangrijk

• Bij een aantrekkelijke werkgever kun je doorleren en heb je dus taken die dat mogelijk maken

• Het percentage van de werktijd waarin iemand op het werk dingen leert (“informeel leren”) – Is in het afgelopen decennium toegenomen naar 35% – Neemt af met de leeftijd en neemt toe met het

opleidingsniveau • Taken waar men van leert zijn

– Nieuwe taken – Uitdagende werkzaamheden – Samenwerken met ervaren collega’s

• Werknemers in Nederland leren minder naarmate ze ouder worden, omdat ze minder vaak dit soort taken uitvoeren – En niet omdat ze ouder zijn 26

High tech en Low tech

• Wat is slim? – Complex, duur en storingsgevoelig (high tech)? – Simpel, goedkoop en robuust (low tech)?

• Vooruitgang is van high tech low tech maken – En niet van low tech high tech maken

• ASML is niet zonder meer slimmer dan Matador – In de low tech bedrijven zit veel kennis en creativiteit

• In de waardenetwerken van de toekomst is concurrentievermogen afhankelijk van de interactie tussen high tech en low tech

27

28

Foto’s van jongeren en techniek gratis beschikbaar in de beeldbank van de Stichting TechniekTalent.nu

29