De zorgverlening afstemmen en evalueren

Zorg basisboek De zorgverlening afstemm

en en evalueren

ThiemeMeulenhoff Zorg

ThiemeMeulenhoff Zorg bestaat uit ThiemeMeulenhoff Zorg Basisboeken, Traject V&V, i-care fl ex, Verpleegtechniek in Beeld, InCasu en een reeks onder steunende uitgaven (Anatomie & Fysiologie, Basisboek Pathologie etc.). Kijk voor meer informatie op www.thiememeulenhoff.nl/zorg

De zorgverlening afstemmen en evalueren - niveau 3Werken als Verzorgende IG. Dat is leuk en afwisselend werk. Verantwoordelijk werk ook. Mensen doen een beroep op jou als het gaat om zorg en begeleiding, in situaties waarin zij dat tijdelijk of langdurig niet zelfstandig kunnen. Het vraagt van jou dat je beschikt over de juiste competenties. Dit boek bevat de theorie die je nodig hebt om op een verantwoorde manier zorg te verlenen aan mensen die aan jou zijn toevertrouwd.

Dit boek – De zorgverlening afstemmen en evalueren – maakt deel uit van de serie ThiemeMeulenhoff Zorg Basisboeken en gaat over al die activiteiten die je als verzorgende IG kunt uitvoeren om ervoor te zorgen dat de zorg die je verleent in elke fase van het zorgproces ononderbroken doorgaat op een kwalitatief verantwoord peil. Daarnaast komt aan de orde in welke zorgsituaties of settings de zorgverlening kan plaatsvinden. De zorgverlening afstemmen en evalueren bevat de basiskennis die je nodig hebt voor de volgende kerntaken en werkprocessen:

Kerntaak 1: Bieden van zorg en ondersteuning op basis van het zorgplanWerkproces 1.8: Hanteert crisissituaties en onvoorziene situaties

Kerntaak 3: Uitvoeren van organisatie- en professiegebonden takenWerkproces 3.3: Stemt de zorgverlening afWerkproces 3.4: Evalueert de zorgverlening

9006924275_omslag.indd 1 25-06-2010 10:34:34

De zorgverlening afstemmen en evalueren

deel13.indd 1 17-05-10 13:36

2

Colofon

AuteursLies van den BergMarleen BuwaldaKarin van DamMarian van GeleukenHendrik van der HamSusanne van HooftJoke de Neef - VerspeekTineke RiemsdijkGemma Wouters

Inhoudelijke redactieDrs. J.P. VaessenH.J.M. van der Ham

OntwerpOmslag: Enof, UtrechtBinnenwerk: DeltaHage, Den Haag

FotografieKarin Ligthart, Amsterdam

Overige foto’sEvert-Jan Daniëls/Haagsche Courant, Sijthoff Pers, Rijswijk: p. 150Ron Jenner/ABVAKABO FNV, Zoetermeer: p. 177Cor Mulder/ANP, Rijswijk: p. 141

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroeps-

onderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs

Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen:

www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 16

ISBN 978 90 06 92427 5

Eerste druk, eerste oplage, 2010

© ThiemeMeulenhoff, Baarn/Utrecht/Zutphen, 2010

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een

geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij

elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande

schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j°

het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te

voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB

Hoofddorp (www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen,

readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie

www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de

uitgever wenden.

Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw

voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

deel13.indd 2 17-05-10 13:36

3

Inhoudsopgave

Woord vooraf 5

Plannen van huishoudelijke taken 9Huishoudelijke taken plannen 10

Basiszorg plannen 23Basiszorg plannen 24

Een eigen werkplanning maken 37Een tijdplanning maken 38Rekening houden met het zorgplan 50Prioriteiten stellen 58

Een functionele samenwerkingsrelatie met een zorgvrager en zijn naasten 65Contact maken met de zorgvrager 66Adequaat communiceren 76Afspraken maken 86Afspraken nakomen 94Feedback, waardering en kritiek 102Handelen in conflictsituaties 114Omgangsvormen hanteren 124Informeren over de zorgverlening 132

Assertief opstellen 139Assertiviteit 140Rechten en plichten 148Ongewenste intimiteit 156Agressie 164Onderhandelen 172

Collegiaal opstellen 183Samenwerken 184Respect voor collega’s 198Het bespreken van je werkwijze en je beroepshouding 206

Thema 1

1

Thema 2

1

Thema 3

1 2 3

Thema 4

1 2 3 4 5 6 7 8

Thema 5

1 2 3 4 5

Thema 6

1 2 3

deel13.indd 3 17-05-10 13:36

4

Werksfeer 216Conflicten in het team 224Feedback van collega’s 234

Activiteiten rondom de zorgverlening afstemmen 243Deelnemen aan besprekingen 244Consult vragen 254Andere disciplines consulteren 262Advies of informatie geven aan andere disciplines 270De verantwoordelijke van zorg inschakelen 276Nieuwe afspraken en gegevens verwerken in het zorg(leef)plan 284Knelpunten in communicatie en informatie rapporteren 290

Zorgdragen voor het ontslag en de overdracht 297Ontslag van de zorgvrager 298De overdracht naar een andere afdeling 308De overdracht naar een andere instelling 316

Kenmerken van instellingen en organisaties 323Intramurale settings 324Extramurale settings 338Transmurale zorg 348Semi-murale settings 354

Een zorg(leef)plan evalueren 363Evalueren 364Het zorg(leef)plan bijstellen 374

Klachten benutten voor verbetering van kwaliteitszorg 383Klachten van zorgvragers 384

Kernwoorden 395Index 412

4 5 6

Thema 7

1 2 3 4 5 6 7

Thema 8

1 2 3

Thema 9

1 2 3 4

Thema 10

1 2

Thema 11

1

deel13.indd 4 17-05-10 13:36

5

Woord vooraf

Over Thieme Meulenhoff Zorg - BasisboekenDe Thieme Meulenhoff Zorg - Basisboeken zijn competentiegericht naslagmateriaal voor niveau 3 en niveau 4 van het gezondheidszorgonderwijs. Het uitgangspunt van Thieme Meulenhoff Zorg is het leveren van een bijdrage aan het opleiden van studenten tot competente beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg. De Basisboeken sluiten aan bij het competentiegericht opleiden, waarbij aan de beroepspraktijk gerelateerde theorie en leeractiviteiten vanaf het begin van de opleiding tot verzorgende/verpleegkundige centraal staan. De theorie is toegankelijk geschreven en voorzien van veel praktijksituaties. Vragen en opdrachten doen voortdurend een beroep op het beroepsmatig handelen. Dit maakt de Thieme Meulenhoff Zorg - Basisboeken tot een compleet product dat past in elk didactisch model. Het naslagmateriaal is gerelateerd aan de kerntaken en werkprocessen uit de nieuwe kwalificatiedossiers. Van hieruit is een vertaalslag naar de kernactiviteiten en beroepsprestaties eenvoudig te maken. Als zodanig is het naslagmateriaal goed te plaatsen in een onderwijsmagazijn. In combinatie met onze digitale produc-ten vormt het een compleet en rijk geschakeerd aanbod aan lesmateriaal, dat ingezet kan worden binnen het competentiegericht leren. Deze variatie aan leermiddelen en werkvormen in combinatie met e-learning (blended learning) verhoogt het leerrendement en bevordert de zelfstandigheid van studenten.

CompetentiesCompetenties zijn de vermogens van mensen om in bepaalde situaties effectief, doelbewust en gemo-tiveerd te handelen. Een competentie is samengesteld uit kennis, inzichten, vaardigheden, houdingen en persoonlijke eigenschappen. Een competent persoon kan deze elementen geïntegreerd en doelge-richt inzetten om de juiste resultaten te bereiken. Er zijn drie typen competenties, namelijk:

beroepscompetenties: de vermogens om in beroepssituaties effectief, doelbewust en gemotiveerd te handelen;leercompetenties: de vermogens om in leersituaties effectief, doelbewust en gemotiveerd te handelen;burgerschapscompetenties: de vermogens om in maatschappelijke situaties effectief, doelbewust en gemotiveerd te handelen.

Voor verzorgenden, maar ook voor verzorgenden-in-opleiding zijn alle drie de soorten competenties van belang. Beroepscompetenties heb je nodig omdat je handelen een grote invloed heeft op het leven van mensen. Je hebt een beroep gekozen met een grote verantwoordelijkheid, temeer omdat je

deel13.indd 5 17-05-10 13:36

6

als verzorgende zelfstandig besluit, kiest en handelt. Je bent een professional met een eigen bevoegd-heid. Leercompetenties zijn van belang omdat het beroep voortdurend in ontwikkeling is. Verplegings-wetenschap, maar ook de medische en gedragswetenschappen zorgen onophoudelijk voor nieuwe kennis. Dat maakt het verzorgen/verplegen tot een vak waarin steeds weer nieuwe leersituaties ontstaan. Burgerschapscompetenties zijn belangrijk omdat het verzorgen midden in de samenleving gebeurt. Het contact met mensen staat altijd centraal. Verzorgsituaties zijn maatschappelijke situaties, ongeacht de zorgsetting.

De generieke boeken – dus ook dít boek, De zorgverlening afstemmen en evalueren – zijn geschreven voor verzorgenden in opleiding. Dit boek gaat heel concreet over al die activiteiten die je als verzorgende kunt uitvoeren om ervoor te zorgen dat de zorg die je verleent in elke fase van het zorgproces ononderbroken doorgaat op een kwalitatief verantwoord peil. Daarbij gaat het om het plannen van het werk, het aangaan van een functionele samenwerkingsrelatie met de zorgvrager, zijn naasten, collega’s en beroepsbeoefenaren van andere disciplines en het coördineren van activiteiten rondom de zorgverlening. Daarnaast komt aan de orde in welke zorgsituaties of settings de zorgverle-ning kan plaatsvinden.

Dit boek sluit aan bij de volgende kerntaken en werkprocessen:Kerntaak 1: Bieden van zorg en ondersteuning op basis van het zorgplanWerkproces 1.8: Hanteert crisissituaties en onvoorziene situatiesKerntaak 3: Uitvoeren van organisatie- en professiegebonden takenWerkproces 3.3: Stemt de zorgverlening afWerkproces 3.4: Evalueert de zorgverlening

Dit boek sluit aan bij de volgende kernactiviteiten en beroepsprestaties:Kernactiviteit: Ondersteunen bij het leven van alledagBeroepsprestatie: Plannen en uitvoeren van huishoudelijke takenBeroepsprestatie: Ondersteunen bij basisbehoeftenBeroepsprestatie: Zorgen voor veiligheidKernactiviteit: Bieden van laag tot midden complexe zorgBeroepsprestatie: Afstemmen van zorg

Het boek is ingedeeld in elf thema’s:Plannen van huishoudelijke takenBasiszorg plannenEen eigen werkplanning maken

deel13.indd 6 17-05-10 13:36

7

Een functionele samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en zijn naastenAssertief opstellenCollegiaal opstellenActiviteiten rondom de zorgverlening afstemmenZorgdragen voor het ontslag en de overdrachtKenmerken van instellingen en organisatiesEen zorg(leef)plan evaluerenKlachten benutten voor verbetering van kwaliteitszorg

Ieder thema bevat één of meer onderwerpen. Aan het begin van elk thema kun je lezen welk werk-proces behandeld wordt.Ieder onderwerp is opgebouwd uit theoretische leerstof over kennis, inzichten en houdingen die noodzakelijk zijn om je de betreffende competenties eigen te maken. Het onderwerp start met een anekdote, een gebeurtenis of een ander voorbeeld. Je kunt je daardoor snel een beeld vormen van waar het onderwerp over gaat. Naast theorie komen praktijkvoorbeelden aan bod, die het mogelijk maken je te verdiepen in een levensechte situatie. Aan het eind van elk onderwerp vind je kennisop-drachten en een samenwerkingsopdracht. De kennisvragen zijn bedoeld om jezelf te toetsen. Als je alle vragen kunt beantwoorden zonder de tekst opnieuw te raadplegen, mag je ervan uitgaan dat je de leerstof in voldoende mate hebt begrepen. Door het uitvoeren van de samenwerkingsopdracht kun je de leerstof toepassen in een voor jou relevante situatie samen met anderen. De opdracht is zodanig uitgewerkt dat het mogelijk is het gewenste resultaat samen met anderen te bereiken zonder tussenkomst van de docent.

De auteurs hopen dat deze uitgave zal voldoen aan de eisen van de huidige student verzorgende. In ieder geval hebben zij geprobeerd de leerstof zodanig te presenteren dat:

de inhoud relevant is voor het verzorgend beroep;de verwerking in iedere gewenste leervorm kan plaatsvinden;elk onderwerp onafhankelijk van andere onderwerpen bestudeerd kan worden.

De auteurs:Lies van den BergMarleen BuwaldaKarin van DamMarian van GeleukenHendrik van der HamSusanne van Hooft

deel13.indd 7 17-05-10 13:36

8

Werkproces

3.3 Stemt de zorgverlening af

Joke de Neef - Verspeek Tineke Riemsdijk Gemma Wouters Eindredactie: Drs. J.P. Vaessen H.J.M. van der Ham

deel13.indd 8 17-05-10 13:36

Thema 1 9Thema 1

Thema

Werkproces

3.3 Stemt de zorgverlening af

Plannen van huishoudelijke taken

Als je gekozen hebt voor het beroep van verzorgende, dan is het verlenen van huishoudelijke zorg één van de belangrijke competenties. Dat geldt wanneer je werkt in een instelling, maar ook in de thuissituatie of in de kraamzorg. In al deze situaties is het van belang dat je die zorg kunt plannen. Je doet dat bij voorkeur in overleg met de zorgvrager en zijn naasten. Je bespreekt in elk geval wat de verwachtingen van de zorgvrager zijn en in hoeverre je daaraan tegemoet kunt komen. Natuurlijk is het ook belangrijk dat je rekening houdt met de mogelijkheden en de beperkingen van de zorgvrager. Belevingsgericht werken, is een sleutelwoord bij het uitvoeren van je taken. Welke huishoudelijke activiteiten je uitvoert en hoe je dat doet, hangt van meerdere factoren af. Elke zorgsituatie is weer anders en zeker tussen de verschillende thuissituaties zijn grote verschillen. Voordat je aan je klus begint, maak je een werkindeling. Een verantwoorde werkindeling is een over-zichtelijk schema dat je maakt aan de hand van een daarvoor vastgestelde procedure. Dit is niet al-leen handig in voor je planning, maar het is ook duidelijk voor de zorgvrager. Iedereen weet daardoor precies, wat wanneer zal gebeuren. Ook voor collega’s en leidinggevenden is een werkindeling een handig hulpmiddel. In de intramurale zorg is de werkindeling overigens meestal al vastgelegd door anderen, zodat er voor jou minder te kiezen valt. Dat je ook hier rekening houdt met de wensen, mo-gelijkheden en beperkingen van de zorgvrager zal duidelijk zijn. Dat geldt namelijk in elke zorgsetting.

deel13.indd 9 17-05-10 13:36

Thema 110

1 Huishoudelijke taken plannen

Sofie en Abdel zijn een jong stel met twee kleine kinderen, Maartje en Sterre. Beide ouders hebben een drukke baan. Sofie werkt als verzorgende in een woonzorgcentrum voor ouderen. Abdel is leraar Frans in het middelbaar onderwijs. Maartje en Sterre gaan vier dagen in de week naar een kinderdag-verblijf. Ze hebben het daar erg naar hun zin. Woensdags heeft Sofie haar vrije dag. Maartje en Sterre gaan dan niet naar het kinderdagverblijf. Het is op die dag altijd een gezellige boel in huis.Sinds kort is Sofie zwanger van haar derde kind. Deze zwangerschap verloopt minder goed. Sofie heeft last van bekkeninstabiliteit. Ze heeft zich ziek moeten melden bij haar werkgever. Het is voor haar onmogelijk om haar eigen huishoudelijk werk te doen. Ze moet het van de huisarts heel rustig aan doen. Hij heeft het gezin geadviseerd om huishoudelijke ondersteuning aan te vragen bij de thuiszorg. Vandaag komt er een medewerker van de thuiszorg voor een intakegesprek. Tijdens dit gesprek zullen de wensen, gewoonten en de behoeften van het gezin besproken worden.Sofie werkt in een woonzorgcentrum; een instelling voor oudere mensen. Je kunt als verzorgende ook voor een thuiszorgorganisatie werken. Het uitvoeren van huishoudelijk werk bij jezelf thuis en het werk in de woon- en leefsituatie van de zorgvrager en zijn naasten verloopt natuurlijk niet op dezelfde manier. Thuis doe je het werk op de manier zoals jij dat wilt en vindt dat het hoort. In dit onderwerp maak je kennis met de manier waarop je als verzorgende je werkindeling en planning maakt in een concrete zorgsituatie.

deel13.indd 10 17-05-10 13:36

Thema 1 11

1.1 Huishoudelijke taken

Als verzorgende ga je huishoudelijke taken uitvoeren in een professionele werksituatie. Je krijgt te maken met verschillende zorgvragers die door ouderdom of ziekte, tijdelijk of blijvend niet of onvoldoende in staat zijn zelf de huishouding te doen. Kortom, je werkt in de leefomgeving van de zorgvrager en zijn naasten.Als je een zorgvrager helpt met de huishouding, werk je anders dan thuis. Zo moet je bij je huis-houdelijke taken rekening houden met de wensen en gewoonten van de zorgvrager. Die wensen en gewoonten kunnen heel anders zijn dan jij gewend bent. De afhankelijkheid van de zorgvrager speelt hierbij een rol. Hij is afhankelijk van jouw hulp en zorg. Vroeger kon iemand voor zichzelf zorgen, maar nu moet hij een stuk zelfstandigheid inleveren. Dit kan leiden tot boosheid en verdriet. Soms moeten zorgvragers leren omgaan met die afhankelijkheid. Dan doen ze onaardig tegen jou, terwijl ze dat waarschijnlijk niet zo bedoelen. Je werkt bovendien in andermans huis of kamer. De spullen zijn eigendom van de zorgvrager, daarom moet je er zorgvuldig mee omgaan.Als verzorgende werk je vanuit een organisatie. Binnen die organisatie zijn afspraken gemaakt over hoe, hoe vaak, wanneer en waarmee je schoonmaakt. Bovendien is er een bepaalde tijd vastgesteld waarbinnen je de werkzaamheden uitvoert. Verder werk je doelmatig: je werk is altijd gericht op een bepaald doel. Een voorbeeld van een doel is dat je samen met een zorgvrager de kamer op orde wilt brengen. Een ander doel kan zijn dat de zorgvrager zo lang mogelijk thuis kan blijven wonen.Niet iedereen voert huishoudelijke taken op dezelfde manier uit. Iedereen heeft zijn eigen ideeën over huishouden. Die ideeën zijn ontstaan vanuit je opvoeding en de cultuur waarin je bent opgegroeid. Vroeger was maandag wasdag. Sommige oudere mensen moeten er aan wennen dat er in een instelling andere regels gelden. Je kunt je daarom wel voorstellen dat iemand verbaasd reageert als de verzorgende van de thuiszorg niet op maandag kan komen, waardoor de was blijft liggen. Mensen met een niet-Nederlandse achtergrond hebben weer andere gewoonten. Ze kunnen bijvoorbeeld een altaar in huis hebben staan dat je niet mag afstoffen. Bespreek daarom altijd de verwachtingen en gewoonten die een zorgvrager heeft over het huishoudelijke werk. Als je weet wat een zorgvrager van het huishouden verwacht, kun je er zoveel mogelijk bij aansluiten.Meestal werk je samen met andere verzorgenden of disciplines. Daarom is het belangrijk dat je afspraken maakt over het werk. Denk maar aan hoe vaak je de ramen zeemt, en of je de kasten droog of vochtig afneemt. Deze afspraken bieden duidelijkheid voor de zorgvrager én voor de collega die jou vervangt als je er niet bent. Je kunt hiervoor gebruikmaken van een zorgplan.Als verzorgende heb je ook een signalerende taak. Dat houdt in dat je veranderingen in de zorgsi-tuatie moet signaleren. Deze veranderingen zijn soms merkbaar op huishoudelijk gebied. Als een zorgvrager vergeetachtig wordt, dan kan het voorkomen dat je in de koelkast bedorven voedingsmid-delen vindt. Of een zorgvrager kan minder goed zien, en hierdoor niet goed afstoffen. Je kunt de veranderingen met de zorgvrager zelf bespreken, of met zijn naasten.

deel13.indd 11 17-05-10 13:36

Thema 112

1.1.1 Belevingsgerichte zorgHet kan een uitdaging zijn om samen met de zorgvrager oplossingen voor zijn problemen of beperkin-gen te bedenken, en deze vervolgens uit te voeren. Het is daarbij van belang dat je belevingsge-richte zorg biedt. Dat betekent dat je kijkt naar de mogelijkheden van de zorgvrager. Je bespreekt met de zorgvrager of de zorg die jij biedt, voldoet aan zijn wensen en behoeften. Zonodig bespreek je hoe je de zorg kunt verbeteren, of welke aanpassingen er nodig zijn. Je probeert de zelfredzaamheid van de zorgvrager te stimuleren: je laat de zorgvrager zelf doen wat hij nog kan. Het geeft mensen vaak een prettig gevoel als ze nuttig bezig kunnen zijn.Een ander belangrijk punt is dat je respectvol omgaat met de zorgvrager en zijn naasten, en dat je zorgvuldig omgaat met de bezittingen van de zorgvrager. Stof daarom geen fotolijstjes af zonder toestemming van de zorgvrager. Het kan een foto zijn van een pas overleden, dierbare persoon. Mis-schien maakt het de zorgvrager verdrietig als je eraan komt. Laat het de zorgvrager, als hij het kan, zelf doen. Maak afspraken met de zorgvrager over wie welke werkzaamheden doet. Stel samen een doel vast. En bespreek regelmatig of de zorgvrager tevreden is over de uitvoering van je werkzaamhe-den. Stel de zorg bij als dat nodig is.

1.1.2 Dagelijkse beurt en uitgebreide beurtenBij het onderhoud van een ruimte moet je weten hoe en hoe vaak je deze ruimte moet schoonmaken. Dat hangt af van de volgende factoren:

de eisen die worden gesteld;de bestemming van een ruimte, denk hierbij aan de mate waarin je gebruikmaakt van een ruimte: vraag of de kinderen ook spelen of huiswerk maken in de slaapkamer, en of er in de huiskamer of de keuken wordt gegeten;de materialen van het meubilair en wand- of vloerbedekking. Op een houten vloer zie je meer stof dan op een vloerbedekking van textiel;de aanwezigheid van huisdieren. Als de hond verhaart, moet je vaker stofzuigen;eventuele allergie of ziekte van de zorgvrager of zijn naasten, of iemand in de leefgroep. Als iemand allergisch is voor huisstof, zul je vaker met een klamvochtige doek moeten schoonmaken.

Aan de hand van deze factoren bepaal je welke werkzaamheden dagelijks en welke werkzaamheden af en toe moeten plaatsvinden.Je kunt onderscheid maken tussen:

een dagelijkse beurt: opruimen, stof verwijderen van de zichtbare plaatsen en de vloer, en het verwijderen van vuil in verband met hygiëne (denk aan het toilet);een uitgebreide of extra beurt: bij een uitgebreide of extra beurt doe je iets extra’s. Dit noem je ook wel periodiek onderhoud of een wekelijkse beurt. Je verschuift de meubels om goed

belevingsgerichte zorg

dagelijkse beurt

uitgebreide of extra

beurt

deel13.indd 12 17-05-10 13:36

Thema 1 13

te kunnen zuigen, je verschoont het bed of maakt een kast schoon. Vaak doe je dit extra werk per toerbeurt;een grote schoonmaakbeurt (eindbeurt): hierbij voer je alle uitgebreide of extra werkzaam-heden tegelijk uit.

Ongeacht het type onderhoud zijn er een aantal praktische adviezen voor het uitvoeren van de geplande werkzaamheden:

neem al het benodigde werkmateriaal in één keer mee;werk zó, dat je bij onderbreking van het werk geen chaos achterlaat. Maak dus een kast plank voor plank leeg, maak de plank schoon en ruim weer in voordat je aan de volgende plank begint;doe eerst het stofmakende werk, zoals bedden afhalen en opmaken, of planten verzorgen. Begin daarna aan het stofverwijderende werk, zoals droog of klamvochtig stof verwijderen, stofwissen of stofzuigen. Het natte werk, zoals ramen zemen en de vloer dweilen, doe je het laatst;werk van boven naar beneden. Stof en vuil dwarrelt anders weer op het schone oppervlak;zorg ervoor dat de werkzaamheden die het meest nodig zijn, in ieder geval gedaan zijn;werk met goed en schoon werkmateriaal, en kies de juiste reinigingsmiddelen.

De huishouding, dat is toch iets voor meisjes!

Boaz doet zijn bpv in een woonvorm voor lichamelijk gehandicapte jongeren.Op maandagmiddag is er een bewonersbespreking. Tijdens dit overleg bespreekt het team de bijzonderheden over de bewoners. Boaz is hierbij aanwezig. De teamleider vertelt over Joep, een jongen van achttien jaar, die door een scooterongeluk een been heeft verloren.Joep woont nog niet zo lang in de woonvorm. Het revalidatieproces verloopt goed. Hij kan zich goed verplaatsen met zijn krukken. Het is de medewerkers opgevallen dat Joep weinig huishoudelijke werkzaamheden doet op zijn kamer. In overleg is afgesproken dat hij zelf zijn vensterbanken afstoft en de afwas op zijn kamer doet. Deze afspraken zijn gerapporteerd in zijn zorgplan. Maar de laatste tijd doet Joep het niet meer; hij is te moe of gaat liever een blokje om. Robine is de eerstverantwoordelijke verzorgende van Joep. Ze stelt tijdens het teamoverleg voor om met Joep in gesprek te gaan over de huishoudelijke taken. Boaz vraagt of hij bij het gesprek aanwezig mag zijn. Robine vindt dat goed.Op dinsdagmiddag, om drie uur, staat het gesprek gepland. Boaz en Robine lopen naar de spelletjesruimte. Joep zit op de bank en kijkt televisie. Robine vraagt of hij meegaat naar zijn kamer, omdat ze een afspraak hebben. Joep kijkt naar Boaz en Robine en gaat mee. Ze lopen met zijn drieën door de gang naar de kamer. Als ze op de kamer van Joep zijn, veegt hij met

grote schoonmaakbeurt

Praktijk 1

deel13.indd 13 17-05-10 13:36

Thema 114

een handgebaar alle tijdschriften die op de bank liggen aan de kant. ‘Goed’, zegt Robine. ‘Ik wil vandaag met jou praten over de afspraken die we hebben gemaakt over het schoonma-ken van je kamer.’ ‘O’, zegt Joep. ‘Ik heb een hekel aan schoonmaken. De huishouding is toch iets voor meisjes.’ Hij kijkt lachend naar Boaz. Die voelt zich rood worden en hij friemelt aan zijn horloge.

1 Waarom denk je dat Joep in deze situatie zo reageert?2 Geef drie voorbeelden hoe je als verzorgende de zelfredzaamheid van Joep kunt stimuleren.3 Welke afspraken zou je met Joep kunnen maken?4 Waarom is het goed dat Boaz bij dit gesprek zit?

1.2 Een werkindeling in de extramurale zorg

Als je extramuraal werkt, in de eigen leefomgeving van de zorgvrager, moet je de huishoudelijke werkzaamheden goed kunnen plannen en organiseren. Je werkt namelijk een vastgesteld aantal uren, en in die uren moet het werk gedaan zijn. ‘s Avonds strijken omdat je daar niet aan toegekomen bent, kun je thuis wel, maar bij een zorgvrager niet. Een goede werkindeling is dus heel belangrijk.

1.2.1 Een werkindeling in een gezinIn de thuiszorg neemt de leidinggevende meestal de indicatie op zich. Dat betekent dat hij inventa-riseert welke werkzaamheden de zorgvrager of zijn naasten zelf kunnen doen, en welke hulp nodig is. In overleg met de zorgvrager stelt hij vast welke werkzaamheden je zult doen, en hoeveel uur per week je zult komen. Aan de hand van deze gegevens maak je, in overleg met de zorgvrager, zelf een werkindeling. Een goede werkindeling kun je in vijf stappen maken.

Vragen

werkindeling

deel13.indd 14 17-05-10 13:36

Thema 1 15

Stappenplan werkindeling in een gezin

Stap 1: inventarisatie van de werkzaamheden

Inventariseer welke werkzaamheden je moet doen. Maak hier-bij een onderscheid tussen dagelijkse en uitgebreide beurten.

Stap 2: benodigde tijd per werk-zaamheid

Ga na hoeveel tijd je nodig hebt voor het uitvoeren van elke werkzaamheid.

Stap 3: totaal beschikbare tijd Ga na hoeveel tijd je in totaal beschikbaar hebt voor het uitvoeren van de werkzaamheden.

Stap 4: prioriteiten invullen Maak een lijst met werkzaamheden die je per se op een bepaalde tijd af moet hebben.

Stap 5: keuzen maken Vul nu het overzicht aan met de werkzaamheden die overge-bleven zijn. De belangrijkste werkzaamheden noteer je het eerst, daarna de minder belangrijke.

Je zult vaak moeten kiezen welke werkzaamheden je wilt gaan doen, omdat je geen tijd hebt om alles te doen. Afhankelijk van de situatie kies je soms voor een spelletje met de kinderen of voor een praatje met de zorgvrager. Een andere keer is hygiëne heel erg belangrijk en kies je voor het schoon-maken van een ruimte in huis.

Voorbeeld van een stappen-

plan werkindeling in een gezin

deel13.indd 15 17-05-10 13:36

Thema 116

1.2.2 Een werkindeling in een kraamgezinDe werkzaamheden die je uitvoert in een kraamgezin, liggen voor het grootste deel vast. Ze zijn vooral gericht op de zorg voor de kraamvrouw, de pasgeborene en de andere gezinsleden, en het draaiende houden van het huishouden. Ramen zemen, de zolder opruimen of de kamer een grote beurt geven, zul je niet doen.

Voorbeeld van een werkindeling in een kraamgezin

8.00 uur Vragen hoe de nacht geweest is; de temperatuur en de pols van de kraam-vrouw opnemen; baarmoederstand, kraamzuivering en hechtingen controle-ren.

8.15 uur Het ontbijt klaarmaken en serveren.

8.30 uur Terwijl de kraamvrouw zich doucht, het kraambed verschonen. Vervolgens de kraam- en babykamer opruimen, afstoffen, stofzuigen en gezellig maken. Ook de andere slaapkamers op orde brengen en de huiskamer opruimen, afstoffen en stofzuigen. Daarna de gang en de keuken opruimen en schoonmaken.

9.30 uur De baby in bad doen.

10.00 uur Terwijl de kraamvrouw de baby gaat voeden, de spullen van het babybad opruimen en het bedje verschonen. Daarna de was in de wasmachine doen en deze aanzetten. Vervolgens koffie of thee zetten.

10.30 uur Eventueel visite ontvangen en koffie serveren en drinken.

11.00 uur De badkamer en het toilet schoonmaken. Het werk afmaken waar je nog niet aan toe bent gekomen. De was van de lijn halen en opvouwen.

11.45 uur Zorgen voor de lunch.

12.30-13.00 uur pauze

13.00 uur De baby verschonen. Nadat de kraamvrouw de baby heeft gevoed, beide de gelegenheid geven te gaan rusten.

13.30 uur De was ophangen, afwassen en boodschappen doen. Het zorgplan bijwerken, zoals invullen van de temperatuurlijst. Alvast beginnen met strijken.

15.00 uur De kraamvrouw wekken, de temperatuur opnemen en de pols tellen. Daarna thee of koffie zetten, serveren en drinken. Eventueel visite ontvangen en verzorgen. Vervolgens verder gaan met strijken.

15.45 uur De baby verschonen. Terwijl de kraamvrouw de baby voedt, de warme maaltijd panklaar maken.

16.30 uur Instructie geven voor de avond en nacht. Vervolgens naar huis gaan.

deel13.indd 16 17-05-10 13:36

Thema 1 17

1.3 Een werkindeling in de intramurale zorg

In een zorginstelling kunnen de schoonmaak en het onderhoud op verschillende manieren georgani-seerd zijn. De instelling kan de huishoudelijke werkzaamheden zelf uitvoeren, in eigen beheer. Maar een uitbesteding van de werkzaamheden komt ook voor. Veel instellingen kiezen voor een combinatie: een deel van de werkzaamheden worden in eigen beheer uitgevoerd, en de overige werkzaamheden worden uitbesteed.De gemeenschappelijke en privé-ruimten van de zorgvragers worden vaak in eigen beheer onderhou-den. Het onderhoud van de gangen, trappen, algemene toiletten, vloeren en ramen ligt dan meestal in handen van een schoonmaakbedrijf.De huishoudelijke werkzaamheden die in eigen beheer zijn, zijn vaak gepland en ingedeeld. Sommige instellingen verwachten van jou dat jij deze werkzaamheden op de juiste manier uitvoert. De planning kan er als volgt uitzien:

het appartement van een bewoner krijgt eenmaal per week een onderhoudsbeurt;aan een appartement mag 45 tot 50 minuten besteed worden;de werkzaamheden staan precies beschreven;vaak doe je elke week iets extra’s, zoals uitgebreid hoog en laag stof verwijderen, ramen zemen, de keuken een grote beurt geven of de badkamer of douche een grote beurt geven;op een werklijst staat welk appartement je op welk moment moet doen.

‘Ik wil het net zo goed doen als jij’

Maribel is onlangs verhuisd van een woonvorm met meer begeleiding naar een woonvorm waar alleen ‘s ochtends en een verzorgende aanwezig is. Maribel vindt het onderhoud van haar eigen kamer nog moeilijk. Ze is erg bang dat ze het niet goed doet, en daarom weer terug zou moeten naar haar oude woongroep.Vanochtend staat Maribel al te wachten op verzorgende Bram. Bram is nog niet binnen, of ze vraagt hem al van alles over wat ze vandaag moet schoonmaken, en of dat morgen dan weer moet. Moest het bed nu eerst worden verschoond of moest ze eerst stofzuigen? ‘Ik wil het net zo goed doen als jij’, zegt Maribel tegen Bram. ‘Ik wil later ook verzorgende worden en mensen helpen. Maar het zal me wel nooit lukken, want ik kan nu al niet onthouden in welke volgorde ik moet werken.’

Praktijk 2

deel13.indd 17 17-05-10 13:36

Thema 118

1 Maak voor Maribel een duidelijke werkindeling van een dagelijkse beurt van haar woon-/slaap-kamer.

2 Noem drie voorbeelden van extra werkzaamheden waarmee ze de dagelijkse beurt kan uitbrei-den.

3 Volgende maand krijgt Maribel een hondje. Geef aan welke gevolgen dit heeft voor de dagelijkse beurt en voor de uitgebreide schoonmaak van haar kamer.

4 Maribel wil eerst gaan stofzuigen en daarna haar bed verschonen. Beschrijf hoe jij in deze situ-atie daarmee omgaat.

Vragen

Huishoudelijk werk verrichten in een professionele orga-nisatie is anders dan werken in je eigen huis of kamer. Je werkt in de leefomgeving van de zorgvrager. Daarnaast werk je vanuit een organisatie, en dat betekent dat je altijd doelgericht bezig moet zijn. Het is daarom van belang dat je de verwachtingen en gewoonten van de zorgvrager met hem bespreekt. Je hebt daarin ook een signalerende taak.Hoe vaak je een ruimte schoonmaakt, hangt af van de gestelde eisen, de bestemming van de ruimte, het soort wand- en vloerbedekking, de aanwezigheid van huisdieren en de gezondheid van het gezin. Je kunt verschillende schoonmaakbeurten onderscheiden: de dagelijkse beurt, een uitgebreide beurt en de grote schoonmaak.Als verzorgende werk je doorgaans met een werkindeling. Een werkindeling is een overzicht waarin staat wat je doet, en op welk tijdstip. Met een goede werkindeling kun je in minder tijd, met minder inspanning, meer werk verrichten. Bij het plannen van huishoudelijke taken houd je rekening met de mogelijkheden van de zorgvrager, zijn naasten of die van een (leef)groep. Hierbij is belevingsgericht werken een uitgangspunt. Het maken van een werkindeling bestaat uit vijf stappen. Je kunt deze vijf stappen toepassen bij het maken van een werkindeling voor de extramurale zorg. In de intramurale zorg is de manier van werken meestal al vastgelegd.

Samenvatting

deel13.indd 18 17-05-10 13:36

Thema 1 19

1 Lees de casus uit de inleiding nog eens door. Welke wensen denk je dat Sofie en Abdel hebben bij de werkzaamheden van de verzorgende?

2 Noem vier verschillen tussen je eigen huishoudelijke werkzaamheden en de huishoudelijke werk-zaamheden die je doet voor een bewoner in een zorgcentrum.

3 Wat betekent belevingsgerichte zorg?4 Beschrijf wat de signalerende taak van de verzorgende inhoudt. Verduidelijk je antwoord met een

voorbeeld.5 Sommige mensen vinden huishoudelijk werk zwaar. Vraag vijf verschillende mensen naar hun

mening over de zwaarte van het huishoudelijk werk. Noteer je conclusies.6 Waarom moet je bij het uitvoeren van je werkindeling geen extra werk inlassen?7 Waarom is het nodig dat je een werkindeling maakt?8 Bij de uitvoering van huishoudelijke taken houd je rekening met de zorgvrager. De wensen van de

zorgvrager kunnen afwijken van jouw waarden en normen, zoals mogelijk blijkt uit de volgende praktijksituaties:

wanneer je bij gezin Brandsma komt, willen ze dat je je schoenen bij de deur uittrekt en je werkzaamheden op sokken uitvoert;gezin Vieregge woont in een klein dorp, en is gewend dat iedereen bij elkaar binnenloopt. Het gezin verwacht dat jij ook zonder bellen achterom binnenloopt;bij gezin Harmsen mag je bij het afstoffen niet aan de foto’s komen. Ze hebben ook talloze prulletjes die je niet mag verplaatsen.

Geef je mening bij elk praktijkvoorbeeld. Vergelijk jouw antwoorden met die van een medestu-dent en bespreek mogelijke verschillen.

9 Zet deze werkzaamheden in de juiste werkvolgorde: opruimen van het werkmateriaal, stofma-kende werkzaamheden, stofzuigen, opruimen van grof vuil, klamvochtig stof afnemen.

10 Asin werkt als verzorgende vanaf negen uur tot half vijf bij familie Doesburg. De familie woont in een eengezinswoning. ‘s Morgens verzorgt meneer Doesburg, een alleenstaande vader, het ontbijt voor Matthijs en Willemijn. Matthijs is tien jaar oud en Willemijn acht jaar. Ze hebben geen begeleiding nodig bij het naar school gaan. Ze komen tussen de middag thuis om te eten. Om half vijf komt meneer Doesburg thuis. Hij gaat meteen eten met de kinderen. De werkindeling van Asin ziet er als volgt uit:

slaapkamers luchten;bedden afhalen;wasautomaat aanzetten;handwas afwerken;

Opdrachten ■ Kennisopdracht

deel13.indd 19 17-05-10 13:36

Thema 120

handwas in de tuin ophangen;ontbijtspullen opruimen en afwassen;koffiedrinken;zit- en eetkamer dagelijkse beurt;was uit automaat ophangen;badkamer dagelijkse beurt;toilet dagelijkse beurt;broodmaaltijd met de kinderen;keuken dagelijkse beurt;boodschappen doen;bedden opmaken;drie slaapkamers stoffen en stofzuigen;theedrinken met de kinderen;was afhalen;warme maaltijd bereiden;naar huis gaan.

Vind je dat Asin op een verantwoorde manier zuinig met tijd en eigen energie omgaat? Motiveer je antwoord met vier voorbeelden uit de werkindeling.

Project

DoelIn je praktijk als verzorgende moet je vaak een eigen werkindeling maken. In deze opdracht oefen je hoe je dat op een verantwoorde manier kunt doen. Je gaat hierbij rekening houden met alle aan-dachtspunten die van belang zijn.

VoorbereidingVorm een koppel met een medestudent.Maak onafhankelijk van elkaar een werkindeling.Gebruik bij het maken van de werkindeling de aandachtspunten die in dit onderwerp zijn genoemd.Lees de casus aandachtig door: Je werkt als verzorgende op een nieuw geopende afdeling voor ouderen met het syndroom van Down. Alle bewoners hebben een eigen kamer. Daarin staan spullen die ze van hun vorige huis hebben meegenomen. An is één van deze bewoners. Je teamleider heeft je

■ Samenwerkingsopdracht

deel13.indd 20 17-05-10 13:36

Thema 1 21

gevraagd om een werkindeling te maken voor de kamer van An. Ze wil zelf graag meehelpen; het is belangrijk dat je dat stimuleert.

BenodigdhedenPen en papier.

UitvoeringBedenk zelf hoe de plattegrond van de zit/slaapkamer met badkamer van An er ongeveer moet uitzien. Teken de plattegrond uit op een A-4tje.Maak vervolgens een werkindeling voor de zit/slaapkamer met badkamer van An voor de hele week. Om kwart over negen is er koffiepauze, en om twaalf uur lunchpauze. Je voert de werkzaamheden iedere dag tussen half tien en kwart over tien uit.Geef aan hoe je in jouw werkindeling rekening gehouden hebt met de volgende drie aandachtspun-ten.

Hoe heb je in je werkindeling rekening gehouden met de wensen en de gewoonten van An?Beschrijf hoe je in deze situatie belevingsgericht kunt werken.Geef aan welke werkzaamheden An zelf kan doen.

EvaluatieLaat je groepsgenoot je plattegrond en werkindeling zien, en vertel waarom jij het zo gedaan hebt.Vraag je medestudent om je werkindeling te beoordelen.Beoordeel zelf de werkindeling van je medestudent.Bespreek de verschillen en overeenkomsten, en probeer die te verklaren.Pas je eigen werkindeling zo nodig aan op grond van jullie gesprek.

deel13.indd 21 17-05-10 13:36

Thema 122

Werkproces

3.3 Stemt de zorgverlening af

deel13.indd 22 17-05-10 13:36