1

De Eerste Wereldoorlog 1914-1918 De oorzaken en aanleiding:

bronnenonderzoek

In deze opdracht onderzoek je enkele oorzaken van de Eerste Wereldoorlog.

Bekijk eerst de youtube video van Joost van Oort hierover via deze link:

https://www.youtube.com/watch?v=q_zf-

KAnYhg&list=PLiIYa8Sijh22DepkHU_MtgEFhOex2ffSX

2

CONCLUSIE KENMERKENDE ASPECTEN VAN WO I

OORZAKEN NATIONALISME: het Franse revanchisme + het Servische

nationalisme + ontstaan van een nieuw sterk Duitsland

IMPERIALISME: koloniale spanningen vb de Duitse Weltpolitik

BEWAPENINGSWEDLOOP

DE BONDGENOOTSCHAPPEN: Triple Alliantie (=centralen)

versus Triple Entente (=geallieerden)

AANLEIDING De moord op de Oostenrijks-Hongaarse kroonprins

VERLOOP UITPUTTINGSSLAG IN LOOPGRAVEN

KENMERKEN EEN WERELDOORLOG: alle continenten betrokken1

EEN TOTALE OORLOG: militairen en burgers betrokken, alle

domeinen van de samenleving betrokken

EEN MODERNE OORLOG: industrie in dienst van de

oorlogsvoering2

EINDE WAPENSTILSTAND 11/11/1918

GEVOLGEN Duits revanchisme - DE TWEEDE WERELDOORLOG

Opdracht 1:

Toon aan (één voorbeeld per bron) dat alle landen die in de bronnen aan bod

komen, in de greep van imperialisme en/of extreem nationalisme beland

waren. De bronnen vind je terug vanaf p. 5. Soms verwijs ik naar een bron in je

leerwerkboek Memoria Concreet. Bron 1 maak ik als voorbeeld.

1 https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/10/31/ieper-huldigt-sikh-die-vergeten-stukje-geschiedenis-levend-houdt/ 2 https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2014/10/27/de_laatste_klassiekedeeerstemoderneoorlog-1-2131140/

3

Bron 1:

Dit is koloniaal imperialisme van Duitsland. In de tweede helft van de 19de eeuw

nam de koloniale wedloop toe. Ook Duitsland, dat net was ééngemaakt (1871)

voert een Weltpolitik, d.w.z. het streeft er naar om de wereld te beheersen

d.m.v. zoveel mogelijk kolonies.

Bron 2:

Bron 3:

Bron 4:

Bron 5:

Bron 6:

Bron 7:

Bron 8:

4

Bron 9 Welke gebeurtenis zette het raderwerk van de allianties in gang

(= de aanleiding) en leidde zo tot het uitbreken van WO I?

5

Bron 1: Waarom kolonies voor Duitsland?

Hoe zijn jullie er feitelijk toe gekomen in Oost-Afrika een Duitse kolonie te stichten?

Hoe dikwijls heeft men mij reeds deze vraag gesteld.

Het motief lag in de ontwikkeling van Duitsland vanaf de stichting van het Rijk.

Mijn generatie heeft in haar jeugd de strijd van 1870-'71 beleefd. De geweldige

indrukken van Sedan en Versailles konden niet zomaar aan ons voorbijgaan. Voor

ons was het Duitse volk in de oorlog het sterkste ter wereld. En wanneer wij dan

landkaarten bekeken en vaststelden dat het bijna alleen dit máchtigste land van

Europa was dat geen kolonies had, of wanneer wij in het buitenland vertoefden en

ondervonden dat het Duitse volk het minst geacht werd van alle Europese

volkeren, dat zelfs Hollanders, Denen en Noren met verachting op ons neerkeken

dan werden wij zeer beschaamd. Als reactie voelden wij een nationale trots in ons

oplaaien. ... In gans Engeland vond ik de positieve gevolgen van een grote

koloniale politiek. Ik ontdekte wat de wisselwerking tussen het moederland en de

kolonie betekende op het gebied van de handelspolitiek en de

staatshuishoudkunde. Ik stelde vast welk verlies Duitsland jaarlijks boekte omdat

het zijn koffie, thee, rijst, tabak en kruiden, kortom al zijn koloniale waren van

vreemde volkeren moest kopen...

K. Peters, Wie Deutsch-Ostafrika entstand (1940), p. 7 e.v.

K. Peters, Duits reiziger en politicus was een rusteloos agitator voor koloniale

uitbreiding. Hij richtte te Berlijn een maatschappij op voor Duitse kolonisatie.

Mede door zijn toedoen ging Duitsland eindelijk op het einde van de 19e eeuw

kolonies veroveren.

Bron 2: Bewapening: Von Tirpitz over de Duitse oorlogsvloot

Onder de gegeven omstandigheden bestaat er maar één middel om de handel en

de koloniën van Duitsland te beschermen: Duitsland moet een dusdanig sterke

vloot hebben dat een oorlog daartegen zelfs voor de grootste vloot zulk een

risico met zich zou brengen dat haar eigen overwicht in gevaar zou komen. Voor

dit doel is (1900) het niet absoluut noodzakelijk dat de Duitse vloot even groot is

als die van de grootste zeemogendheid, daar een grote zeemogendheid in de

regel niet in staat zal zijn haar hele macht tegen ons te concentreren. Maar zelfs

indien zij erin zou slagen met een overwicht aan capaciteiten tegen ons op te

treden, zou de vijand door een overwinning op de Duitse vloot zodanig verzwakt

worden dat zijn eigen machtspositie - ondanks de behaalde overwinning - niet

meer door een voldoende sterke vloot beveiligd zou zijn.

J. Demey, P.A.M. Geurts, H.E. de Wolff, Geschiedenis in documenten (A’dam

1971)

De uitbreiding van de Duitse vloot maakte Engeland ongerust. Trouwens de

Duitse agressiviteit nam toe en de oorlogskansen stegen naarmate de koloniale

en economische expansie groter werd. Duitsland, Oostenrijk, Hongarije en Italië

sloten de Triple Alliantie (1882), Frankrijk, Groot-Brittanië en Rusland de Triple

6

Entente (1907)

Bron 3: Dostojewsky verklaart het Russische imperialisme.

Ja, Byzantium moet in ons bezit komen en niet alleen omdat het een beroemde

haven is, als «poort» of als «middelpunt der wereld»; niet uit het oogpunt van een

reeds lang erkende noodzakelijkheid voor een reus als Rusland is, om eindelijk uit

de afgesloten kamer, waarvan hij de zolder reeds bereikt heeft, naar buiten te

treden in de vrije wereld en de vrije lucht van zee en oceaan te kunnen inademen.

Ik wil slechts één ding op de voorgrond stellen, iets, dat eveneens van groot belang

is en waarom Constantinopel Rusland onmogelijk ontgaan kan. Al klinkt het

vreemd, toch is het waar, dat de vierhonderdjarige verdrukking van de Balkan

door de Turken, aan de ene kant het christendom en de rechtgelovigheid der

slaven van dienst is geweest, natuurlijk enkel negatief, maar toch is het geloof er

door bevestigd... De Kerk beschermde de nationaliteit dezer volkeren en het geloof

aan Christus belette, zij het ook niet allen, dan toch aan het grootste deel hunner

om zich met de overheersers te vermengen, hun afkomst en hun oude

geschiedenis te vergeten... Daardoor spreekt het vanzelf, dat die Oosterse

volkeren in de tsaar van Rusland niet alleen hun verlosser, maar ook hun

toekomstige tsaar zien.

...Wij, Rusland, zijn inderdaad onmisbaar voor de gehele Oosterse christenheid

evenals voor de vereniging van de gehele toekomstige rechtgelovige mensheid.

F.M. Dostojewsky, Politieke Geschriften, vert. H.R. Holst- Van der Schalk.

De tsaar stuurde er op aan het nationalisme van de kleinere Staten aan te

wakkeren tegen de Turken. Hij poogde meteen ook het panslavisme te laten

ingang vinden.

Bron 4: A.J. Beveridge over het Amerikaans imperialisme (1898)

De Philippijnen zijn voorgoed van ons, territorium dat behoort tot de Verenigde

Staten, zoals de grondwet dat noemt. En vlak achter de Philippijnen liggen de

grenzeloze markten van China. Wij zullen ons uit geen van beide terug- trekken.

Wij

zullen onze plicht in de archipel niet verloochenen. Wij zullen onze kansen in het

Oosten niet laten schieten. Wij zullen ons deel in de missie van ons ras, dat door

God te Boston is geroepen om de wereld te beschaven, niet veronachtzamen...

onze grootste handel in de toekomst zal met Azië zijn. De Stille Oceaan is onze

oceaan... China is onze natuurlijke afnemer. Meneer de Voorzitter, deze zaak gaat

dieper dan een zaak van partijpolitiek, dieper dan een zaak die alleen ons eigen

land aangaat, dieper zelfs dan een zaak waarmee de grondwet gemoeid is. Het is

een elementaire kwestie, een kwestie van ras. God heeft niet duizend jaar lang de

Engels-sprekende en Teutoonse volken voorbereid voor niets anders dan dwaze

en ijdele bespiegeling en bewondering van zichzelf. Neen! Hij heeft ons gemaakt

7

tot de meesters en organisatoren van de wereld die orde moeten stichten waar

chaos heerst. Hij heeft ons de geest van de vooruitgang gegeven om de machten

der reactie op de gehele aarde te verslaan. Hij heeft ons bekwaam gemaakt om te

regeren, opdat wij het bestuur kunnen uitoefenen over de wilde en kinderlijke

volken... Hij heeft in ons hele ras juist het Amerikaanse volk gestempeld als

uitverkoren volk om de leiding te nemen bij de wedergeboorte van de wereld. Dit

is een goddelijke missie voor Amerika, die ons al het voordeel, al de eer en al het

geluk geeft dat de mens kan bereiken.

J. W. Schulte Nordholt, Amerika's groei tot internationale

verantwoordelijkheid (Amsterdam 1968),-p, 11

Beveridge A.J. (1862-1927), Amerikaans senator (1899-1912) en historicus,

nationalist en verdediger van een agressief imperialisme ca. 1900 onder de

leuze: «America fïrst, not only America first, but America only.»

Bron 5: Het Servische dagblad «Piëmont» herdenkt de annexatie door

Oostenrijk van Bosnië en Herzegowina (8.10.1913)

Het is vandaag 5 jaar geleden dat, bij keizerlijk decreet, Bosnië en Herzegowina

onder de Habsburgse heerschappij kwamen. De Serven zullen nog vele tientallen

jaren de pijn voelen die hen toen werd aangedaan. Het volk legde toen de gelofte

af wraak te nemen en zich op heldhaftige wijze vrij te vechten. Waar vandaag

Servische graven de Oud-Servische gewesten sieren, waar de Servische cavalerie

op de slagvelden van Macedonië en Oud-Servië bijeen gekomen is, daar keert het

Servische volk, dat zijn taak in het Zuiden volbracht, zich nu naar het Noorden

waar men het klagen en wenen van de Servische broeders hoort, waar men de

galg heeft opgericht. Servische soldaten... leggen vandaag de gelofte af dat ze

tegen het «tweede Turkije» zullen optreden zoals zij, met Gods hulp, tegen het

Balkan-Turkije optraden. Zij leggen deze gelofte af en hopen dat de dag der wraak

nadert. Een Turkije verdween. De goede Servische God zal er voor zorgen dat het

tweede Turkije zal verdwijnen.

W. Kleinknecht en H. Krieger, Die Neueste Zeit (Frankfurt, Berlijn, Munchen

1970)

8

Bron 6: Brits imperialisme

Land of Hope and Glory,

Mother of the Free,

How shall we extol thee,

Who are born of thee?

Wider still and wider

Shall thy bounds be set;

God, who made thee

mighty,

Make thee mightier yet

9

Bron 7: Frans revanchisme + D1 p. 65 Memoria Concreet

10

Bron 8: Europa 1914

11

Bron 9: D2 in Memoria Concreet p. 65 De moord op de Oostenrijkse kroonprins

Frans Ferdinand

Opdracht 2: De twee machtsblokken voor augustus 1914: vul de ontbrekende

gegevens in op basis van onderstaande kaart.

Triple Entente Triple ……..

Frankrijk Duitsland

……….. …………

……….. …………

12

Opdracht 3: De leden van de twee machtsblokken wijzigen tijdens WO I. Vul

enkele ontbrekende landen aan. Opgelet: er zijn landen die van kamp

veranderen en landen die uit de oorlog stappen. Neem de situatie rond het einde

van 1917. Gebruik de kaart in je boek op p. 66 + het internet.

Geallieerden Centralen Neutraal

Frankrijk

Duitsland Noorwegen

Opdracht 4: Uitdagingsvraag. De Eerste Wereldoorlog is ook leerstof in de

lagere school. Omdat heel wat leerlingen er dus al veel over kennen, volgende

vraag: Was was het internationaal statuut van België bij het uitbreken van WOI?

Wanneer en waarom verandert dat statuut in de oorlog?

Kijktip: Tijdens de periode van de Corona crisis krijgen leerlingen toegang tot

het onderwijsarchief. Je vindt er heel wat materiaal over de Eerste Wereldoorlog

https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/591101#

13

De oorzaken en aanleiding van de Eerste Wereldoorlog, samengevat in een

cartoon.

© Harris Morgan, bron: Wikipedia.org

Tekening van Harris Morgan waarop de vele oorzaken van de Eerste Wereldoorlog te

zien zijn.