De Bende van Nijvel

MAVO GIO 1

2011 De Bende van Nijvel was een groep misdadigers die in 1982, 1983 en 1985 in Belgi een reeks moorden, inbraken, diefstallen en overvallen pleegde. Daarbij vielen in totaal 28 doden en ruim 40 gewonden. Vooral de bloedige roofovervallen op supermarkten van de Delhaize-keten in 1985 schokten het hele land. De leden van de Bende van Nijvel werden niet ontmaskerd en ook hun motieven zijn tot op heden niet bekend. Het politieonderzoek verliep in de beginfase volgens sommigen chaotisch en onzorgvuldig. Hierdoor n omdat het aantal doden en gewonden hoog was maar de buit relatief gering, werd de bende vaak gezien als een organisatie met politieke motieven die bescherming genoot van hogerhand. Bewijzen voor deze stelling zijn nooit gevonden.

2

GeschiedenisDe Bende van Nijvel - de naam is haar door de pers gegeven - liet voor het eerst van zich horen in 1982. Toen betrof het een diefstal van een geweer uit een wapenwinkel in Dinant. De misdadigers toonden zich weldra van een gewelddadiger zijde. De misdrijven in 1982 en 1983 hadden een sterk uiteenlopend karakter roofovervallen, carjacking, inbraken - maar kenmerkten zich door het brute geweld waarmee de bende opereerde, die zijn naam kreeg na de nachtelijke inbraak in een Colruyt-supermarkt in Nijvel. Een man en een vrouw die met hun auto kwamen tanken, werden gedood. Een gealarmeerde rijkswachtpatrouille werd beschoten en een andere nadien in een hinderlaag gelokt. Daarbij werd een Rijkswachter gedood en zijn collega voor dood achtergelaten. Voor zover bekend was de bende in 1984 niet actief, maar in 1985 sloeg ze harder toe dan ooit. Op vrijdag 27 september 1985, rond 20.10u, en later rond 20.30u, pleegde een bende twee overvallen op twee Delhaize-filialen waarbij in totaal acht doden vielen. Eerst 3

werd het filiaal in Eigenbrakel (Rue de la Graignette) overvallen (3 doden) en minder dan een half uur later dat in Overijse (Brusselsesteenweg) (5 doden). De laatste overval op een Delhaize-filiaal in Aalst op zaterdag 9 november 1985 was het bloedigst en kostte acht mensen het leven. Volgens de laatste stand van het onderzoek bestond de Bende uit een harde kern van drie personen: een lange man (de 'reus') die de overvallen leidde, de moordenaar ('killer' in Bende-jargon) die de meeste moorden pleegde en een 'oudere man' die vooral als chauffeur fungeerde. Het wordt evenwel niet uitgesloten dat de Bende bij de laatste overval in Aalst uit zes personen bestond. Er zijn getuigenissen die doen vermoeden dat de 'killer' om het leven is gekomen toen de Bende na de laatste overval in Aalst op de vlucht sloeg. Een politieagent van de stad Aalst die op de vluchtauto schoot zou hem toen geraakt hebben. De 'killer' wordt verantwoordelijk gehouden voor 23 van de 28 doden. Feit is dat de bende daarna niet meer van zich liet horen. Getuigen zeggen dat ze op de avond van de overval in het bos van La Houssire twee mannen bij een Volkswagen Golf hadden gezien. Een derde man zou op de grond hebben gelegen. Het staat vast dat leden van de Bende rond die tijd in dit gebied zijn geweest. In het nabijgelegen kanaal dumpten ze toen twee zakken met wapens, munitie en ander bewijsmateriaal. Tussen 27 september en 5 oktober 2004 zocht het gerecht in het bos van La Houssire bij 's-Gravenbrakel vergeefs naar het lichaam van de moordenaar. Wel doken twee kogels op, twee kogelhulzen, een jas, een uurwerk en oude munten. De munitie was van eenzelfde type als gestolen werd bij de Bende-overval op wapenhandel Dekaise in Waver. Een herhaling van de graafwerken in maart 2005 bleef eveneens vruchteloos. In 2010 werd er nogmaals gezocht in het kanaal in de buurt van het hellend vlak van Ronquires, ook ditmaal zonder resultaat.

4

MotievenTerrorismeAanhangers van de theorie dat de bende uit terroristen bestond, menen dat de daders in de extreemrechtse hoek gezocht moeten worden, meer bepaald de militie Westland New Post. Deze opvatting wordt onder meer gesteund door verhalen over het dubieuze Brusselse milieu van de jaren tachtig waarin enkele rijkswachters nauwe banden zouden onderhouden hebben met extreemrechts, en door de opvatting dat de overvallen met militaire precisie werden uitgevoerd. Gedacht wordt dat de bende wellicht uit (ex-)rijkswachters en extreemrechtse militanten bestond en met de acties het land wilde destabiliseren. Als mogelijk financier werd de omstreden edelman Benot de Bonvoisin genoemd. Als gevolg van de overvallen van de bende werd het materieel van de dienst bij de rijkswacht verbeterd. Deze complottheorie en varianten daarop hebben in de media veel aandacht gekregen en worden ook door journalisten als Guy Bouten, auteur van een boek over de Bende van Nijvel, geloofwaardig geacht. Toch is er geen overtuigend bewijs gevonden om extreemrechts of enig andere politiek genspireerde organisatie, aan de Bende-criminelen te koppelen.

5

Wel staat vast dat zowel extreemrechtse militanten als de Bende van Nijvel de bossen van La Houssire goed kenden. Een aantal rechtse extremisten hield er schietoefeningen, de Bende stak er een vluchtwagen in brand en dumpte wapenzakken in het nabijgelegen kanaal. Tussen rommel die mogelijk door de Bende in het bos werd achtergelaten stak een papier waarop het handschrift te zien zou zijn van de toenmalige vriendin van Jean Bultot, een omstreden adjunct-gevangenisdirecteur die bekend stond vanwege zijn extreemrechtse sympathien.

Geheimen diensten / GladioAnderen wijzen de Amerikaanse CIA aan als organisator van de overvallen. Ook volgens een onderzoek van de Belgische senaat pasten deze misdaden mogelijk binnen het Gladio-netwerk van de Amerikaanse inlichtingendiensten, dat de invloed van het communisme in West-Europa moest ontmoedigen. Leden van de Belgische Parlementaire Onderzoekscommissie belast met het onderzoek van de recente onthullingen over het bestaan in Belgi van een clandestien internationaal inlichtingennetwerk, bekend als de commissie-Gladio (1990), verdedigden dit verband. Commissievoorzitter Roger Lallemand schreef de aanslagen toe aan het werk van buitenlandse geheime diensten, die als doel hadden de binnenlandse Belgische democratie te benvloeden. Hij meende dat de terreuraanslagen van de jaren '80 vooral een media-effect moesten veroorzaken. Deze geheime diensten gebruikten daarvoor beurtelings extreemlinkse of extreem-rechtse groeperingen . Ex-adjunct-gevangenisdirecteur Jean Bultot en gewezen rijkswachters Martial Lekeu en Robert Beijer legden gelijkaardige getuigenissen af. Lekeu werd hierover ook door de speurders ondervraagd maar wijzigde toen zijn verklaringen. Ook Bultot en Beijer hebben naderhand andere theorien verkondigd, die op punten in tegenspraak zijn met hun eerdere getuigenissen over Gladio. De onregelmatigheden in het onderzoek naar de Bende van Nijvel en de CCC zouden in 1991 leiden tot de oprichting van een parlementair overzichtscomit dat de inlichtingendiensten controleert, het zogenaamde Comit I. Voor een koppeling van een geheime dienst aan de Bende-misdrijven is geen overtuigend materieel bewijs gevonden. 6

Wapenhandel en afpersingOok illegale wapenhandel en afpersing werden als motieven genoemd. Bij deze laatste theorie wordt ervan uit gegaan dat de misdadigers sommige slachtoffers doelbewust kozen. Een vroegere bankier Leon Finn, gedood in Overijse, zou bij illegale wapentransacties betrokken zijn geweest. Ook het koppel Jacques Fourez-Elise Dewit zou niet zomaar zijn vermoord. Van deze twee werd gezegd dat ze iets met de Roze Balletten te maken hadden, en goede banden hadden met een ander slachtoffer, restaurantuitbater Jacques Van Camp. Dat deze mensen elkaar echt kenden is nooit aangetoond. Ook voor het verhaal dat ze alle vier lid waren van dezelfde politieke organisatie, CEPIC, is in het politieonderzoek geen bewijs te vinden, maar het ging in de media wel een eigen leven leiden. Behalve afpersing van personen behoort ook afpersing van de supermarktketens tot de mogelijke verklaringen. Het is echter nooit aangetoond dat n van de overvallen ketens afgeperst is of betaald heeft.

BanditismeDe opvatting dat de Bende uit traditionele overvallers bestond die uit waren op geld is door velen ongeloofwaardig genoemd vanwege de relatief geringe buit en het grote aantal doden. In de beginfase, toen het aantal doden nog niet zo groot was, werd dit spoor gevolgd door de speurders. Toch valt dit motief niet geheel uit te sluiten. Buitenlandse profilers die het dossier hebben bestudeerd, zijn tot conclusies gekomen die banditisme toch tot een mogelijke optie maken. Zij stelden dat het toenemend gewelddadige gedrag van de Bende mogelijk een deel van de 'kick' vormde. Ook was de buit in sommige gevallen behoorlijk te noemen, zeker voor mensen uit armere milieus, oordeelden de profilers. De gebruikte wapens wekten ook niet de indruk dat de Bende uit militair getrainde "professionals" of geroutineerde beroepsmisdadigers bestond. Daarnaast zijn voor andere, sluitende bewijzen gevonden. politiek 7 genspireerde motieven geen

OnderzoekHet onderzoek naar de Bende van Nijvel bleef tot dusver zonder concreet resultaat. Dat kwam onder meer doordat het aanvankelijk verspreid was over arrondissementen en politiediensten die meer oog leken te hebben voor elkaar en voor de publieke opinie, dan voor de waarheid. Het parket van Dendermonde was - in de ogen van de pers - het meest voortvarend in zijn aanpak, maar kon zich slechts met een klein deel van het dossier bezighouden. De centralisatie van het dossier in Charleroi oogstte veel kritiek. Toch kwam er daarna pas enige lijn in het onderzoek. De feiten lagen toen echter al vijf of meer jaar terug, waardoor het behalen van resultaat almaar moeilijker werd. Het parket in Bergen beschuldigde de zogenoemde 'Borains' - een groepje randfiguren uit de Borinage ervan de Bende-misdrijven van 1982 en 1983 te 8

hebben gepleegd. De rechtbank in 1988 sprak ze vrij. De aanklacht was louter gebaseerd op tegenstrijdige, onder dwang verkregen bekentenissen en onjuist ballistisch onderzoek. Van de overvallen in 1985 werd slechts eenmaal iemand officieel verdacht: Philippe De Staercke, een beroepsmisdadiger die in 1987 tot twintig jaar werd veroordeeld voor een reeks andere feiten. In mei 2001 werden de beschuldigingen tegen hem in verband met de Bende van Nijvel ingetrokken bij gebrek aan bewijs. De Staercke zou voor de overval in Aalst op verkenningstocht zijn geweest. De vroegere woonwagenbewoner uit de Brusselse zuidrand beantwoordde in veel opzichten aan het daderprofiel. Dat werd echter pas opgesteld nadat de beschuldigingen tegen hem werden ingetrokken. In de media werden ook de vroegere rijkswachters Madani Bouhouche en Robert Beijer veelvuldig als betrokkenen genoemd, evenals hun vroegere kennis Jean Bultot. Hoewel Bouhouche en Beijer een reeks spraakmakende misdrijven op hun kerfstok hadden - waar ze ook voor veroordeeld werden - zijn er geen concrete bewijzen die hen verbinden met de Bende van Nijvel. De geruchten hierover blijven echter hardnekkig, mede omdat bij Bouhouche plannen werden aangetroffen om warenhuizen af te persen. Bultot was in de jaren tachtig adjunct-directeur van de gevangenis in Sint-Gillis. Hij was, evenals Bouhouche, een fanatiek beoefenaar van de schietsport practical shooting. Ook kende hij De Staerke. Hij werd verdacht van heling, vluchtte naar Paraguay en later Zuid-Afrika, vanwaar hij de ene na de andere theorie over de Bende van Nijvel spuide aan wie het maar horen wilde. Het onderzoek naar de Bende van Nijvel dreigde in de late jaren negentig stil te vallen, maar kreeg in 1998 een nieuwe impuls door een tweede parlementaire enqute, geleid door Tony Van Parys. De eindconclusie was dat, anders dan de media vaak hebben bericht, sporen naar extreemrechtse militanten, vermeende banden met de rijkswacht en geheime diensten wel waren onderzocht door de speurders, maar niet tot concrete verdenkingen hadden geleid. 9

Veel familieleden van slachtoffers geloven niet meer in een doorbraak. Begin 2006 waren er huiszoekingen in het zuiden van Frankrijk in het huis van de crimineel Madani Bouhouche. Deze was er in december 2005 dood aangetroffen, nadat hij er vijf jaar als een kluizenaar had geleefd sinds zijn vrijlating. Hij kwam om toen hij aan het houthakken was en de thesis van een ongeval werd bevestigd. In januari en februari 2009 werd, klaarblijkelijk na een tip van een op sterven liggende gangster, onderzoek gedaan op het terrein van een schroothandelaar in Elouges, in Dour. Hoewel bij de graafwerken menselijke skeletten werden gevonden, bleken deze niet in verband te staan met de Bende van Nijvel. In februari 2010 werd speurder Lionel Ruth, die al 25 jaar bij het onderzoek betrokken was en de laatste jaren een leidende functie had, van het onderzoek gehaald en geschorst. Ruth zou jarenlang een wapen hebben bewaard dat toebehoorde aan de voormalige vriendin van de meermaals als verdachte genoemde Jean Bultot. Dit wapen zou echter niet door de Bende van Nijvel zijn gebruikt. Op 2 juni 2010 onthulden de speurders een nieuwe robotfoto van een man die lid zou zijn geweest van de Bende van Nijvel. De foto leverde de eerste dag driehonderd tips op. Dit gebeurde in het kader van een op VTM (Telefacts crime) uitgezonden reconstructie van de laatste Bende-overval in Aalst. Daarbij werd ook gesteld dat de daders een uitvalsbasis in Sint-Genesius-Rode of directe omgeving hadden. Ook bleken de onderzoekers een verband met Noord-Franse gangsters mogelijk te achten.

Eind november 2010 onthult de krant De Morgen dat de speurders menen n van de daders te herkennen. Het zou gaan om Dominique Salesse een voormalige kompaan van Philippe De Staercke en lid van de Bende van Baasrode. De man zou sterk lijken op de robotfoto die tijdens de tvreconstructie van de overval in Aalst werd getoond. Salesse ontkent elke betrokkenheid.

10

Op 18 januari 2012 raakt bekend dat Eddy Vos, door beschouwd als de koppigste en tegelijk meest optimistische politieman van het land omdat hij zich 16 jaar lang vastbeet in het onderzoek, ermee stopt. Hij zegt: In november 2015 treedt de verjaring in. Wil je deze zaak nog oplossen, dan moet je rekenen hoeveel tijd je nog hebt om allereerst de daders te vinden, hen voor het assisenhof te brengen en daarbij ook nog de wettelijke termijnen te respecteren waarbinnen zij naar het Hof van Cassatie kunnen stappen. Onze tijd is gewoon op. Op 30 januari 2012 verklaarde volksvertegenwoordiger Renaat Landuyt (sp.a) dat hij wil dat moorden die door bendes gepleegd zijn niet meer verjaren. Zo wil hij de speurders naar de Bende van Nijvel meer tijd geven om hun zaak uit te spitten. Het college van procureurs-generaal onderzoekt nu of de misdaden van de Bende van Nijvel kunnen worden gedefinieerd als misdaden tegen de menselijkheid. Dat soort misdaden verjaart immers nooit. Minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open Vld) zou die visie willen volgen. Justitiespecialist Renaat Landuyt vindt dat een gevaarlijke piste: "Zelfs als het parket vervolgt voor misdaden tegen de menselijkheid in dit geval, dan is het niet zeker of de raadkamer en het assisenhof dat zullen volgen. Bovendien: we kunnen zelf de definitie van misdaden tegen de menselijkheid zomaar niet wijzigen, want het gaat om internationale verdragen." Begin februari 2012 zijn er voor het eerst in dertig jaar opnieuw onderzoeksdaden verricht in de zaak van de Bende van Nijvel. Speurders verrichtten de afgelopen dagen 21 huiszoekingen bij mensen die begin de jaren tachtig geronseld werden door de extreemrechtse groepering Westland New Post (WNP). Zij zouden de afgelopen maanden door getuigen zijn aangewezen als deelnemers aan de raids op de Delhaizewarenhuizen. Het gaat niet zozeer om nieuwe elementen, als wel om een nieuwe kijk op bestaande gegevens', zegt Christian De Valkeneer, procureur des konings van Charleroi. Tijdens de huiszoekingen werden vooral veel documenten en computers in beslag genomen. We moeten realistisch blijven, maar ik sluit niet uit dat we binnen enkele weken of maanden vooralsnog resultaten boeken.'

Overzicht van de feiten11

Bij dit overzicht moet opgemerkt worden dat de omvang van de buit al naargelang de bron verschilt. Ook zijn enkele autodiefstallen niet vermeld. 13 maart 1982: winkeldiefstal Dinant. Een eendenroer (geweer met lange loop) wordt gestolen. 14 augustus 1982: overval kruidenierszaak in Maubeuge (Frankrijk). Geen doden, thee, wijn en champagne buit. 30 september 1982: wapenhandelaar Dekaise in Waver. 1 dode agent, vijftiental wapens buit, waaronder machinepistolen. 23 december 1982: restaurant in Beersel. 1 dode door foltering, borden, koffie, wijn en champagne buit. 12 januari 1983: dode taxichauffeur gevonden in Bergen 11 februari 1983: Delhaize Genval. Geen doden, 692.384 BEF buit. 25 februari 1983: Delhaize Ukkel. Geen doden, 600.000 BEF buit. 03 maart 1983: Colruyt Halle. 1 dode, 704.077 BEF buit. 07 mei 1983: GB Supermarkt Houdeng-Goegnies. Geen doden, 800.000 BEF. 10 september 1983: textielbedrijf Wittock-Van Landeghem in Temse. 1 dode, 7 gesofisticeerde kogelvrije vesten buit. 17 september 1983: Colruyt Nijvel. 3 doden, 1 agent en het koppel Fourez-Dewit. 02 oktober 1983: restaurant Aux Trois Canards in Ohain. 1 dode, de uitbater: Jacques Van Camp. Tevens auto gestolen. 07 oktober 1983: Delhaize Beersel. 1 dode, 1.300.000 BEF buit. 01 december 1983: juwelier in Anderlues. 2 doden, enkele juwelen buit 27 september 1985: Delhaize Eigenbrakel. 3 doden, 200.000 BEF buit. 27 september 1985: Delhaize Overijse. 5 doden, waaronder bankier Lon Finn, 991.103 BEF buit. 09 november 1985: Delhaize Aalst. 8 doden, 937.777 BEF buit.

Totaal: 28 doden, 6 7 miljoen BEF (= 150.000 175.000 euro) buit. In 2015 zullen alle overvallen verjaard zijn.

12

Verwijzingen in de populaire cultuur In de stripreeks Nero door Marc Sleen speelde de Bende in het album "De Gouden Patatten" (1984) een grote rol. In het verhaal oogst Nero als bij toeval gouden aardappelen. Later worden deze gestolen door de Bende van Nijvel. Wanneer Nero en Detective van Zwam op het spoor van de misdadigers komen schieten ze Van Zwam neer. Nero wordt hierdoor zo razend dat hij eigenhandig de helft van de Bende uitmoordt. Uiteindelijk wordt de Bende opgerold door Jan Spier. In de film De Zaak Alzheimer (2004) door Erik van Looy wordt er op zeker moment ook even naar hen verwezen. Wanneer het politieteam discussiert over mogelijke links naar de gangster Angelo Ledda reageert n van hen sarcastisch: "Wie weet zit de Bende van Nijvel er ook nog achter!" In het boek Zwarte Tranen van Tom Lanoye is er sprake van "De Bende van de Panter", een bende die vestigingen van fictieve supermarktketen "De Panter" overvalt en telkens menselijke slachtoffers maakt. Dit is ook een verwijzing naar de Bende, en De Panter is een verwijzing naar Delhaize, waar een groot deel van de moorden heeft plaatsgevonden. De naam "De Panter" is een verwijzing naar de leeuw in het logo van Delhaize. In de roman Guggenheimer wast witter van Herman Brusselmans wordt gezegd dat de tuinman/chauffeur/manusje-van-alles Jules lid was van de Bende van Nijvel. De film Le bal masqu (1998) van Julien Vrebos is gebaseerd op de aanslagen van de Bende van Nijvel.

13

VragenWat is de bende van Nijvel? (wie/wat/waar/wanneer) Welke twee aanwijzingen zijn er dat de bende een organisatie was met politieke motieven die bescherming van hogerhand genoot? Hoe kreeg de bende van Nijvel zijn naam?

14

Geef een overzicht van de drie overvallen op Delhaize-filialen in 1985. Waar: wanneer: .. Waar: wanneer: .. Waar: wanneer: ..

Uit wie bestond de harde kern van de Bende?

15

Wat weten we over de mogelijke dood van de "Killer"?

Er zijn vier mogelijke motieven. Maak voor elk motief een overzicht van de aanwijzingen en de eventuele zwaktes van het motief.

16

Extreemrechts terrorisme Geloofwaardig/Ongeloofwaardig (schrappen wat niet past) Waarom:

Het Gladio-netwerk Geloofwaardig/Ongeloofwaardig (schrappen wat niet past) Waarom: Een afpersingszaak Geloofwaardig/Ongeloofwaardig (schrappen wat niet past) Waarom: Banditisme Geloofwaardig/Ongeloofwaardig (schrappen wat niet past) Waarom:

17

Wat gebeurde er in de eerste vijf jaar van het onderzoek? Wie waren de Borains? Wie is Philippe De Staercke en wat heeft hij met de bende te maken?

18

Wie zijn Madani Bouhouche en Robert Beijer en wat hebben zij met de bende te maken? Hoe past Jean Bultot in die laatste theorie? Waarom werd speurder Lionel Ruth van het onderzoek gehaald? Waarom wil volksvertegenwoordiger Renaat Landuyt de overvallen van de bende als misdaden tegen de menselijkheid laten erkennen?

19

Woordzoeker

Zoek de volgende woorden in de woordzoeker. Aalst afpersing bende beroepsmisdadigers bescherming bewijsmateriaal Bonvoisin Borains Charlerloi clandestien Colruyt Delhaize Dendermonde destabiliseren doden Eigenbrakel extreemrechts gewonden Gladio killer LaHoussire Nijvel Overrijse politieonderzoek profiler reus rijkswacht Ronquires schroothandelaar terrorisme wapenwinkel Waver Westland

20

complottheorie

ontmaskerd

Interview: De Reus grijnsde en schoot'David Van de Steen overleefde de Bende van Nijvel en schreef een boek

AALST - Bij de laatste en ook bloedigste overval van de Bende van Nijvel verloor David Van de Steen (34) zijn beide ouders en zijn zus. Zelf raakte hij zwaargewond. 25 jaar en 33 operaties later vertelt hij zijn verhaal. Om een beetje orde te kunnen scheppen in de chaos aan herinneringen, zegt hij. Ik kom uit een hel. Nu wil ik vooruit.' Zaterdag 9 november 1985, 19.37 uur. David Van de Steen, zijn ouders en zijn zus hebben net gewinkeld in de Delhaize van Aalst en stappen op de parking naar hun auto. David en zijn ma lopen eerst, pa en zus er vlak achter. Het is hun laatste moment samen, beslissen drie zwaar gewapende, vermomde mannen die uit het niets opduiken. Niet schieten, dat is mijn papa!' roept mijn zus. Een keiharde knal, alsof er vuurwerk onder je neus ontploft. Mijn zus en mijn vader die in elkaar zakken. De pijnkreet die uit mijn vaders mond ontsnapt, zal me mijn hele leven bijblijven. Dan de schrille, paniekerige stem van mijn moeder: Lopen, David! Maak dat je wegkomt!' Het fragment komt uit het boek dat Van de Steen samen met Humo-journaliste Annemie Bult schreef en dat vanaf vandaag in de rekken ligt. Het is een bij momenten ondraaglijk hard document, met zoveel misselijkmakend, laf geweld dat een mens er opstandig van wordt. Ik wou geen boek over de honderden Bende-theorien', zegt Van de Steen. Ik wilde gewoon vertellen wat we

21

meegemaakt hebben. Eens orde scheppen in die chaos aan herinneringen.' Het was een vorm van therapie. Ik hoop dat verleden wat beter los te kunnen laten nu alles in een boek staat. Ik ben het beu om al die details te onthouden. Ik wil vooruit.' Maar veel van die details draagt Van de Steen sowieso mee voor de rest van zijn dagen. Mijn zus die in de armen van mijn vader in elkaar zakt. Ze vallen neer op het beton, bijna in elkaar verstrengeld. Het witte hemd van mijn vader dat rood kleurt', schrijft hij. En hoe hij zijn moeders laatste advies opvolgde, weer de winkel in liep en zich aan het rek met stripverhalen verschool. Daar komt de derde gangster al aan - de grote.' Geschminkt, met een pruik op, zijn ogen wijd open. Hij zet een bruine juten zak met de afbeelding van een posthoorn neer, pakt zijn tweeloop en mikt op ons. Ik kijk recht in de tweeloop, die vooraan scheef en slordig is afgezaagd. (...) Hij grijnst. En vuurt.' Kapotte mensen Van de Steen was geraakt in de heup. Er zijn hagelbollen door mijn been heen geschoten, teruggeketst op de vloer en weer mijn been binnengedrongen. Ze hebben een enorme vernieling aangericht. De heupkop is weggeschoten. De slagader en de spieren zijn doormidden gesneden.' Of, opnieuw in zijn eigen woorden: Een brij verhakkeld bloederig vlees. Net americain prpar'. En hij mag nog van geluk spreken: in de muts die hij droeg, zitten twee kogelgaten, net onder de pompon. De jongen zal tot augustus van het volgende jaar in het ziekenhuis liggen. Operatie na operatie. Elke dag krijgt hij bezoek van zijn vaders moeder en van de ouders van zijn ma. Kapotte mensen. Ik merk het aan elke beweging, aan hun verstikte stem en bezorgde blikken'. Ze hadden de overval weten beginnen', zegt Van de Steen. Ze woonden recht tegenover de Delhaize. Bij elk schot dat weerklonk, vroegen ze zich af of het een van ons was.' Zijn grootvader had nog twee kinderen die hadden kunnen wegvluchten, opgevangen in zijn flat. Van de Steen zal tot zijn negentiende bij hen wonen, vlakbij die plek des onheils. Onvoorstelbaar, vinden velen. Maar door die harde confrontatie heb ik de feiten misschien beter leren plaatsen', zegt Van de Steen. Goed anderhalf jaar na de feiten is hij ook een eerste keer teruggekeerd naar de plaats delict, om zijn grootvader te tonen waar hij was beschoten, waar zijn pa en zijn zus waren afgemaakt. Verbaasde blikken alom, herinnert hij zich. Zijn grootmoeder is vorig jaar gestorven. Tot haar dood heeft ze nooit met een woord over het drama gerept. Ze had het wel over mijn moeder, maar dan ging het altijd over vroeger.' Een geluk dat ze gelovig was, zegt Van de Steen. Als ze raad nodig had, richtte ze zich altijd tot hetzelfde hoekje in het appartement. Daar sprak ze dan met mijn ma.' Zijn grootvader heeft de troost van het geloof niet. Na het drama deed hij al het mogelijke om, samen met Van de Steens oom, het antiroestbedrijf van zijn zoon draaiende te houden en zijn kleinzoon bij te staan. Elke resterende minuut ging in

22

de zoektocht naar de daders. 89 is hij intussen. Sinds kort ligt hij in het ziekenhuis met een longontsteking', zegt Van de Steen. Als hij komt te gaan, zal het zeer doen. Hij is de laatste link met mijn ouders.' Maar hij zal het aankunnen. Mijn grootvader is moe geleefd. Over tijd, zegt hij zelf.' En ja, hij is verbitterd. In zijn theorie heeft de rijkswacht iets met de Bende te maken. Het andere kamp, noemt hij hen. Hij heeft de oorlog meegemaakt, h.' Zelf heeft Van de Steen geen grote theorie. Een paar overtuigingen, dat wel. Dat de Bende in opdracht handelde, bijvoorbeeld, een piste waar ook speurder Eddy Vos in gelooft. Dat een paar leden nog in leven moeten zijn. Dat de man die hem beschoot de zogenaamde Reus' Patrick Haemers was, de gangster die in 1989 samen met onder anderen Philippe Lacroix en Basri Bajrami oud-premier Paul Vanden Boeynants ontvoerde en op 14 mei 1993 zelfmoord pleegde in zijn cel in Sint-Gillis. De Reus Van de Steen was vijftien en kwam thuis van school. Zijn grootvader had de Humo gekocht. Het blad lag op de keukentafel. Mijn blik valt op de cover, en ik krijg de schrik van mijn leven', schrijft hij. Een man in een blauw-wit gestreept T-shirt. 'Doordringende ogen. Een puist op zijn rechterwang. Ik ken de man niet. (...) Maar n ding weet ik zeker: dit is het gezicht dat mij al jaren doodsangsten bezorgt. (...) Dat is de reus uit de Delhaize die op mij schoot, stamel ik.' Onmogelijk, zeggen de speurders. Een van hen beweerde dat het Haemers niet kn zijn, omdat die op dat ogenblik in de gevangenis zat. Pas veel later kwam ik erachter dat dat niet het geval was. Haemers had op 4 november 1985, vijf dagen voor de overval in Aalst, nog een postwagen in Verviers overvallen.' De reus die hem beschoot in de Delhaize droeg een bruine postzak mee. Maar er zijn ook getuigen die zeggen dat hij helemaal geen postzak bij had', zegt Van de Steen. Terwijl ik echt wel weet wat ik gezien heb. Ik ben niet seniel, hoor.' Maar hij wil niet meer vechten voor zijn gelijk. En natuurlijk blijft hij hopen op opheldering, maar hij gelooft er niet meer in. Of er zou iemand moeten spreken op zijn sterfbed.' En ja, ook hij vindt dat politie en justitie een zootje van dit dossier hebben gemaakt. En voorbeeld: pas drie weken na de feiten kwamen een paar rijkswachters eens horen wat hij had gezien, en dan nog nadat zijn grootvader daar ferm op had moeten aandringen. Het werd een gesprek van een kwartier. Daarna elf jaar niks meer.' Maar Van de Steen wil, neen, kan er geen energie meer in stoppen. Kijk, ik kom uit een hel (Van de Steen ondernam op zijn dertiende een zelfmoordpoging, red.). Ik ben eruit geklauterd, en ik ga niet meer terug. Ik wil vooruit, genieten van heel gewone dingen.' Met zijn vrouw Nathalie, een psychologe. Zeventien jaar zijn ze intussen samen. Ik heb het grote geluk gehad iemand te ontmoeten die oprecht meevoelend is', zegt hij. En zoontje hebben ze: Yanni, zeven jaar. Ja, ik ben allicht wat

23

overbeschermend. Als hij ergens aan het spelen is, wil ik hem altijd kunnen zien. Ik zal hem nooit alleen naar school laten gaan: ik zet hem af en ga hem ophalen.' Carnaval Met of zonder zijn zoon in de buurt, Van de Steen is continu alert'. Als ik ergens ga zitten, kijk ik altijd wie er rond mij zit. Als iemand achter mij loopt en plots sneller gaat stappen, ben ik op mijn hoede.' Van de Steen schrijft ook: In carnaval zal altijd iets van de overval blijven hangen'. Gemaskerde mensen vertrouwt hij niet. Overdag, dat gaat nog', zegt hij. Maar 's avonds, die verklede massa in het donker, dat mijd ik.' Altijd zullen er moeilijke momenten zijn, zegt hij. Wanneer hij muziek hoort van Julio Iglesias, waar zijn ma zo dol op was. Of van Wham!, waar zijn zus graag op danste. En straks is het 9 november. Tot voor kort ging hij elk jaar op die dag een kaarsje zetten op het muurtje waar zijn zus en zijn pa in elkaar zakten. Maar nu kan hij het leven aan, zegt hij. Al blijft het verleden hem inhalen'. Drie jaar geleden was ik er nog rotsvast van overtuigd dat de Bende van Nijvel me niet klein zou krijgen', schrijft hij. Hij had jaren kunnen werken in het bedrijf van zijn pa, dat zijn grootvader en oom met zoveel moeite draaiende hadden gehouden. Maar toen kreeg hij die 'kleine open wonde in mijn onderbeen, een infectie die de schade onherstelbaar maakte. Opnieuw operaties en helse pijn. Opnieuw frustraties over wat een paar onbekende daders me hadden geflikt, meer dan twintig jaar geleden nu al. Het machteloze besef dat er nooit een normale toekomst zal zijn'. 33 keer ging hij al onder het mes, wekelijks zit hij in het ziekenhuis. De pijn is een constante. Lang zitten kan ik niet, lang rechtop staan ook niet, werken is helemaal uitgesloten.' Zijn doelen in het leven heeft hij aangepast aan die realiteit. Geen grootse plannen. Gewoon genieten van mijn gezin en zoveel mogelijk uit het ziekenhuis blijven.' Waarom heeft David Van de steen zijn boek geschreven? Hoe beschrijf David "de reus"?

24

Hoe was David eraan toe na de overval en wat gebeurde er nadien met hem? Wie was volgens David "de reus"? Waarom denkt hij dat?

Hoe heeft hij het drama in de loop der tijd kunnen verwerken? Hebben de gebeurtenissen nog een invloed op zijn huidige leven?

25

Interview met speurder Eddy VosIn de Delhaize van Aalst werd vorige maand de overval gereconstrueerd die de Bende van Nijvel daar op zaterdag 9 november 1985 pleegde: in en om het warenhuis werden toen acht mensen doodgeschoten, het sluitstuk van een reeks nooit opgehelderde misdaden die nog minstens twintig andere levens eisten. Het resultaat van de reconstructie ziet u vanavond in 'Telefacts Crime' op vtm. Voor de speurders, een afkalvend

26

team onder de leiding van hoofdcommissaris Eddy Vos in Charleroi, is de uitzending een ultieme poging om getuigen te vinden. Vos krijgt al jaren bakken kritiek over zich heen. 'Hij is een bezigheidstherapeut,' zegt de n. 'Hij doet een langzaamaanactie op weg naar zijn pensioen,' moppert de ander. Maar de man zelf blijft onverstoorbaar positief. En ook al komt hij soms chagrijnig uit de hoek, als familieleden van Bende-slachtoffers opdagen bij graafwerken in zijn onderzoek krijgt hij een krop in de keel. Eddy Vos Onze materile bewijzen zijn schaars: we hebben twee dna-profielen die vermoedelijk van daders zijn, maar die hebben nog niets opgeleverd. In 2015 verjaren de feiten, maar omdat je minstens twee jaar nodig hebt om een proces voor te bereiden, blijven amper drie jaar over. Dat is dramatisch weinig. Daarom vond Martine Michel, de nieuwe onderzoeksrechter in de zaak, het hoog tijd voor een nieuwe oproep. We kunnen het niet alleen klaren, h. We hopen dat de oproep niet alleen verhalen oplevert, maar ook wapens of andere tastbare dingen. HUMO De Nederlandse rechtspsycholoog Peter van Koppen vindt dat u te veel verwacht: 'Hoe langer gebeurtenissen achter ons liggen, hoe minder precies we ze kunnen navertellen. Het is al knap lastig om te weten wat je vorig jaar hebt gedaan, laat staan een kwarteeuw geleden.' Eddy Vos Ik vraag me af wat hij zou zeggen als het zijn dochter was die door de Bende was neergeschoten. David (Van de Steen, red.), een man uit Aalst, heeft zijn vader, zijn moeder en zijn zus bij de raid verloren, en zelf werd hij zwaar verwond. Vorige week liet hij mij zijn been zien: die wonden zijn nog altijd open, na al die tijd! Het is onze verdomde plicht om slachtoffers als hij niet in de steek te laten en dr te gaan. En we moeten het publiek motiveren om mee te helpen, niet het omgekeerde. HUMO Dit is niet jullie eerste oproep. Ik vermoed dat alle gekken die er in Belgi rondlopen u intussen met de zaak hebben willen helpen. Vos Toch heel veel, ja. Maar die mensen gelven ook in hun zaak. Ze klampen eerst de champetter aan, dan de pastoor. Daarna sturen ze een brief naar het plaatselijke reclameblaadje, schrijven ze het paleis aan, en ten slotte belandt hun bundeltje informatie bij mij. Het werkt niet altijd: toen we de gele affiche met de robotfoto's van Bendeverdachten verspreidden, kregen we dertienhonderd tips - er lopen er nog altijd krijgen drie per week binnen - en geen enkele heeft tot een arrestatie geleid. Maar na een vorige televisie-uitzending zijn er wl bruikbare getuigen opgedaagd, die twintig jaar gezwegen hadden, uit angst voor represailles. Op basis van hun verklaringen zijn we tot het besluit gekomen dat de vermoedelijke 'Killer' van de Bende - de man die de meeste

27

slachtoffers heeft gemaakt - bij de laatste overval in Aalst werd neergeschoten. Zo zie je maar. HUMO En van uw vroegere collega's zegt: 'Vos zet de wereld op zijn kop. Hij vertrekt van iets algemeens: een oproep op televisie of een daderprofiel, dat per definitie op een hoop mensen van toepassing kan zijn. Hij zou beter van iets concreets vertrekken, zoals de getuige die zijn jeugdvriend, een notoir Bende-verdachte, herkende als de schutter die man is zelfs nooit verhoord. Zo zal hij nooit wat vinden.' Vos Van die getuige weet ik niets, maar die collega zou moeten weten dat het onderzoek niet gevoerd wordt op de Grote Markt van Brussel, als u begrijpt wat ik bedoel. Hij heeft geen idee wat we allemaal doen, behalve nu die nieuwe televisieoproep. En wat is er fout aan om informatie te vragen over de Golf GTI die de Bende na de overval in Aalst in brand heeft gestoken? Die wagen - waarop in vette letters de namen van veertien slachtoffers staan - moet ergens verborgen geweest zijn. Daar is in rondgereden, die heeft op parkeerterreinen gestaan, aan tankstations. De Bende-leden waren geen marsmannetjes, h. Het waren buren van u of van mij. Misschien zijn er wel mensen die al jaren iets weten over de zaak, maar die zich schamen dat ze er niet eerder mee voor de draad zijn gekomen. Ik reken erop dat ze dat nu wl zullen doen, omdat het zo vreselijk dringend wordt. HUMO Een andere kritiek: van de Delta-groep, die de eerste jaren het onderzoek deed naar de raid en boven water kreeg dat de Brusselse gangster Philippe 'Johnny' De Staerke een paar uur voor de overval zijn inkopen deed in de Delhaize van Aalst, werkte niemand mee aan de reconstructie. Ook de verkenningstocht van De Staerke zit niet in het scenario. Vos Dat kan raar lijken, maar we mogen nu eenmaal geen namen noemen. HUMO Drie van uw collega's en medewerkers in het onderzoek hebben dit jaar afgehaakt, twee van hen vrijwillig. Waarom geven zij er de brui aan en houdt u vol? Vos Ik geloof in ons rechtssysteem, met al zijn fouten. De apen die erin rondtollen neem ik erbij. Natuurlijk zit er iets fout als je vijfentwintig jaar zonder resultaat spit in een dossier. Maar kan je na vijfentwintig jaar zeggen: 'Koekoek, ik ben weg! Zoek het zelf maar uit'? Ik in elk geval niet.

28

Interview: De kinderen van Jan Palsterman, het laatste slachtoffer van de Bende van NijvelJan Palsterman (40) was het laatste van de 28 slachtoffers van de bloedigste reeks moordpartijen uit de Belgische geschiedenis. Zijn vijf inwonende kinderen - de Palstermannekes, toen tussen 11 en 19 jaar oud - werden verdeeld over pleeggezinnen en weeshuizen.

Ze zagen elkaar jarenlang niet meer terug, groeiden op in verstikkende eenzaamheid en werden door iedereen vergeten. In het onderzoek naar de Bende werden ze genegeerd; op herdenkingen werden ze niet uitgenodigd. Voor de buitenwereld leek het alsof Jan Palsterman nooit kinderen had gehad. 'We hebben 25 jaar gezwegen, maar ik vind het tijd om toch eens naar buiten te komen met ons verhaal,' zegt Nele Palsterman (36), de jongste dochter van Jan: ze was elf toen haar vader werd vermoord. Nele Mijn vader was gaan winkelen met mijn oudste zus Irena (20) en mijn broertje Diederik (12). Zij waren al binnen in de Delhaize toen mijn vader op de parking, achter het stuur van zijn auto, werd neergeschoten. Hij kreeg vijf kogels in het hoofd. In het ziekenhuis hebben ze nog een zakdoek vol bloed in zijn hand gevonden. Dat wil zeggen dat hij waarschijnlijk niet onmiddellijk dodelijk geraakt was, en dat hij geprobeerd heeft het bloeden te stelpen. Wat moet er in die laatste momenten nog door hem heen zijn gegaan? Wetende dat twee van zijn kinderen binnen waren? En dat hij thuis nog drie andere kinderen had om voor te zorgen? HUMO Diederik en Irena waren op het ogenblik van de overval niet bij hun vader: zij waren binnen in de winkel, hij zou op hen wachten in de auto. Nathalie Irena was op de zuivelafdeling. Ze is vrijwel onmiddellijk in shock geraakt; een dokter die daar toevallig ook was, heeft haar een spuit gegeven om te kalmeren. Diederik was twaalf. Toen hij de gangsters zag, dacht hij eerst dat het zwarte pieten waren en wilde hij naar ze toe lopen. Op dat ogenblik begonnen die

29

mannen de flessen frisdrank in de rijen boven zijn hoofd kapot te schieten. Hij heeft zich op de grond gegooid, verstijfd van angst. Even later zag hij de directeur van de Delhaize voorbijrennen, achtervolgd door een gangster die op hem mikte. De gangster miste alleen maar omdat de directeur net op dat ogenblik uitgleed op de vloer, die nat was van de limonade. Daar dankt die mens zijn leven aan. Toen riep een barse stem: 'Laat u zien, handen omhoog!' Diederik dacht dat het een gangster was, maar het was een politieman in burger. Die heeft hem volledig gefouilleerd; pas daarna mocht hij zijn handen weer naar beneden doen. Ik denk dat dat voor die jongen bijna even traumatisch was als de overval zelf. Hij wist helemaal niet of hij die vreemde man wel kon vertrouwen. Pas toen hij weer thuis was, had hij het gevoel dat hij veilig was. Nathalie De dagen erna zijn in mijn herinneringen heel troebel. Niemand wist goed wat gedaan, en niemand wist hoe het verder moest. Ik was de oudste, negentien, maar ik kon niet in mijn eentje voor mijn broers en mijn zusje zorgen. Wat ging er met ons gebeuren? Dat was onze grootste vraag. Nele Op de avond van de overval zijn er verschillende nonkels en tantes bij ons thuis gekomen, en iedereen heeft een kind meegenomen. Achteraf is de verdeling zo gebleven. Ik ben meegegaan met mijn doopmeter. Van de ene dag op de andere kwam ik terecht in een Franstalig gezin in Zellik. Ik heb ons huis in Aalst nooit meer teruggezien. Nathalie In die pleeggezinnen is het verkeerd gelopen. Sociale begeleiding in die tijd was een dikke nul. Het stond niet eens in de kinderschoenen, het bestond gewoon niet. Wij kenden onze nonkels en tantes ook niet goed - we zagen ze hooguit n keer per jaar. Iedereen is zomaar in een familie gedropt, zonder dat er vanuit de rechtbank ook maar is nagedacht of dat kind wel in dat gezin paste, en of die gezinnen dat psychologisch wel konden dragen. Mijn broers en zusje hadden veel zorg en aandacht nodig, en die konden die families toen niet bieden. Nu, ik wil geen steen gooien. Niemand is voorbereid op zo'n situatie. Het lag meer aan het rechtssysteem, het gebrek aan begeleiding. Het lag aan het rechtssysteem, het gebrek aan begeleiding. Om de zes maanden kwam er een maatschappelijk werkster langs. Die bekeek de rapporten van de kinderen, en als de punten goed waren, was alles in orde. Nooit werd hen gevraagd hoe het met ze ging, hoe ze zich voelden. HUMO Hadden jullie geen steun aan elkaar? Nathalie Nee, want we zagen elkaar niet meer. Ik heb mijn broers en zus jaren niet meer gezien. HUMO Intussen is er weer heel wat gebeurd. Er is een andere onderzoeksrechter, en Eddy Vos leidt het onderzoek niet meer. Een paar weken geleden stelde procureur De Valkeneer van Charleroi voor om het dossier te laten kwalificeren als misdaad tegen de mensheid, zodat het nooit kan verjaren. Wat vinden jullie daarvan?

30

Nathalie Zelfs als dat al zou kunnen, dan nog vind ik dat geen goed idee. Als ze ooit nog n van die daders pakken - wat volgens mij een utopie is - dan nog zijn er volgens mij door de jaren heen zoveel procedurefouten gemaakt dat ze hem toch nooit meer kunnen veroordelen. Soms denk ik dat ze er maar beter mee stoppen. Als ze het onderzoek afsluiten en laten verjaren, komt er misschien nog iemand met de waarheid naar boven. Als ze het heel ons leven laten openstaan, dan zullen we heel ons leven niets weten. Ik vind dat wij toch recht hebben op de waarheid, ooit. Dat blijf ik hopen. Ik heb veel spijt dat de wet op de spijtoptanten er nooit gekomen is: dat had ons misschien nog iets van de waarheid opgeleverd. Stop het onderzoek, en zet de deur open voor spijtoptanten: dan kunnen die in ruil voor strafvermindering zeggen wat ze weten. En gebruik het geld voor onderzoeken die je wl nog kan oplossen, want er worden elke dag mensen vermoord. Dat klinkt extreem, maar als ze er na 26 jaar nog altijd niks van gebakken hebben, wat moet je dan nog verwachten? HUMO Hoe gaat het vandaag met de Palstermannekes? Nele Ik vind dat we uiteindelijk allemaal toffe mensen geworden zijn. Gewone mensen, die elke dag hun best doen om het beste aan hun eigen kinderen te geven. We zijn allemaal goed terechtgekomen, ook professioneel. Daar ben ik trots op. We hebben er hard voor geknokt. Ik wil toch nog iets zeggen: mijn vader is het enige slachtoffer van de Bende van Nijvel zonder graf. Zijn zerk op het kerkhof van Aalst is weg. We hebben er alles aan gedaan om dat tegen te houden, maar bij de stad zeiden ze dat er niets aan te doen was. Administratieve regels, nietwaar. Nathalie We hebben altijd alles in stilte gevolgd en nooit geklaagd. Alleen vonden we dat dit interview nu wel even moest. We willen geen aandacht. Alleen erkenning, en een klein beetje respect.

31

Bronnen Hugo Gijsels, De Bende & Co - 20 jaar destabilisering in Belgi, Leuven, Kritak, 1990. Raf Sauvillier en Jan Willems, De bende van Nijvel: Tien jaar blunders van het gerecht, Antwerpen, Icarus, 1995. Dirk Barrez, Het onderzoek, een bende: Over het onderzoek naar de Bende van Nijvel, Antwerpen, Standaard, 1996. Cyrille Fijnaut en Raf Verstraeten, Het strafrechtelijk onderzoek inzake de "Bende van Nijvel": de rapporten ten behoeve van de Parlementaire Onderzoekscommissie belast met een onderzoek van de noodzakelijke aanpassingen van de organisatie en werking van het politie- en justiewezen op basis van de moeilijkheden die zijn gerezen bij het onderzoek naar de "bende van Nijvel", Leuven, Universitaire Pers, 1997. Daniele Ganser, NATO's Secret Armies, Operation Gladio and Terrorism in Western Europe, London, Frank Cass, 2004, pp. 125147. Guy Bouten, De Bende van Nijvel, Van Halewyck, Leuven, 2008 ISBN 9789056178970 32

Guy Bouten, Tueries du Brabant. Le dossier, le complot, les noms, (vertaling en herwerking A. Jourdan & E. Timmermans), Brussel, 2009.

33