Landbouw, voeding en globalisering

Brussel, 26 oktober 2013

Chris Claes, VREDESEILANDEN

OVERZICHT

1. Landbouw, duurzaamheid, globalisering:Achtergrond, probleemstelling, opportuniteiten

1. Koe 80 heeft een probleem:Film van Dirk Barrez

1. Landbouw en hefbomen voor verduurzamingBelang van visie & synergie

Actoren

Wat te doen?

•3

Familiale boeren redden de wereld

• Familiale landbouw, uitweg uit de armoede?

• Kan familiale landbouw de wereld voeden?

• Familiale landbouw, levensverzekering voor de toekomstige generaties?

•4

Familiale landbouw

• Term die gebruikt wordt vooral als tegenhanger van industriële landbouw

• Controle van bedrijf in handen van een gezin: beslissingen ivm bedrijfsvoering

• Meeste arbeid verricht door dat gezin• Occasioneel inhuren van (seizoens)arbeiders• Investeringen grotendeels van eigen kapitaal

•5

•6

Familiale landbouw, uitweg uit de armoede

Agriculture is an important source of livelihoods in developing countries, providing ways of life for billions of people, many of them poor. Of the world’s 6.5 billion inhabitants, 5.5 billion live in developing countries, 3 billion in the rural areas of these countries. Of rural inhabitants, an estimated 2.5 billion are involved in agriculture, 1.3 billion are smallholders, while others include farm labourers, migrant workers, herders, fishers, artisans and indigenous peoples who depend on agriculture and natural resources for their livelihoods. More than half are women. The developing world will remain predominantly rural until around 2020 and millions of poor people in those countries will continue to rely on agriculture for their livelihoods for the foreseeable future…

World Bank, 2007•7

Familiale landbouw, uitweg uit de armoede

The contribution of agriculture to livelihoods is evident from the fact that 70 percent of the world’s poor people, including the poorest of the poor, and 75 percent of the world’s malnourished live in rural areas, where most of them are involved in agriculture.

•8

Kleinschalige boer(inn)en

•bijna 90 % van alle boerderijen in de wereld zijn minder dan 2 ha. Groot of klein niet alleen aantal ha belangrijk (afhankelijk van bodem, gewas, klimaat, vegetatie, hoogteligging…

•Kleinschalige landbouw ~ familiale landbouw

Wie produceert het voedsel?

Kan familiale landbouw de wereld voeden?

'Je hebt geen andere keuze dan inzetten op kleinschalige landbouw. Die kleine boeren kunnen niets anders, er zijn geen jobs in de industrie of diensten voor hen. Op korte termijn kan je enkel zorgen voor meer middelen voor de kleine boeren, ofwel creëer je een massale plattelandsvlucht.‘

'Bovendien zijn er drie grote voordelen aan kleinschalige landbouw. Ten eerste is er meer respect voor het milieu, gewoon omdat er geen geld is voor pesticiden en chemische meststoffen. Dat soort landbouw staat meer in harmonie met het milieu en het klimaat. Ten tweede is het een arbeidsintensieve productie, waardoor veel jobs beschikbaar zijn. En ten derde kan het een zeer productieve landbouw zijn, op voorwaarde dat die boeren toegang krijgen tot de nodige knowhow.

Prof. Olivier De Schutter, VN-rapporteur voor het recht op voedsel•11

Het is belangrijk in te zetten op familiale landbouw, als levensverzekering voor de toekomstige generaties?

Klimaat (CO², energie,…)

Sociaal-cultureel weefsel: veerkrachtige samenleving

Biodiversiteit (pesticiden, ggo’s, …)

Tewerkstelling

Peakoil: eindigheid van grondstoffen •12

DUS

Familiale landbouw, levensverzekering voor de toekomstige generaties?

•13

•14

Rising to 100% by 2050.

Source: WWF Living Planet Report 2006

Duurzaamheid, een samenspel van 4 elementen

• Transport• Reizen• Wonen• Landbouw/voeding (25%)

Transversaal: klimaat, energie, grondstoffen, armoede, …

70% van landoppervlakte aarde = landbouwgrond

•15

What next?

• Agriculture= problem and solution ( 1,2 billion people; 1,3 trillion US$ in farm revenu; 18-30% GHG

emissions)• Vredeseilanden working on solutions on the ground within a

broader framework and vision

•Landbouw = probleem en oplossing

•( 1,2 miljard mensen; 1.300 miljard US$ in landbouwinkomens; 13%-30% uitstoot van greenhouse gasses)

Water

• Er is geen vervangproduct voor water in tegenstelling tot aardolie

• Elke volwassene drinkt ongeveer 4 liter water per dag onder verschillende vormen, maar er is 2.000 liter water nodig om het voedsel te produceren dat we dagelijks eten.

• 70% van het watergebruik in de wereld = irrigatie• Oppervlakte geïrrigeerde landbouwgrond stijgt minder snel

dan bevolkingstoename (10% minder geïrrigeerde opp per persoon nu dan in 1960).

• Watertekorten = voedseltekorten

DUURZAME LANDBOUW

• Ontwikkeling die volgende generaties niet benadeelt (Brundtland Rapport)

• Economisch rendabel, sociaal en cultureel aanvaardbaar en ecologisch gezond

• systeemdenken!!! is basis: als je ergens op iets ingrijpt, zullen andere plaatsen in het systeem ook invloed ondervinden

onderlinge verbondenheid veerkracht (bij crisissen) controle/autonomie (familiale landbouw)

•21

•22

•23

Duurzame landbouw: voorbeelden van invulling

• Biologische landbouw (zie volgende slide); vooral ecologische duurzaamheid

• Agro-ecologische beweging in Latijns-Amerika (geen chemische producten, biodiversiteit, cycli, lokale markten…)

• Allerlei labels rond natuur, milieu (Rainforest Alliance; kikkertjes op bananen)

• Fair Trade (sociale duurzaamheid, economische duurzaamheid)

• Vrijwille Gedragscodes: UTZ-Kapeh, Common Code for the Coffee Community (4C)

• FSC, MSC (hout, vis) •24

•25

FAO-gegevens: vooral in Ontwikkelingslanden scoort bio beter; opbrengstratios voor biolandbouw versus gangbare landbouw liggen tussen 1.6 en 4.0 (vooral door het feit dat er geen middelen zijn voor chemische landbouw). De gemiddelde verhouding in de wereld bedraagt 1.3 voor voedselproductie. Andere studies zeggen dat bio slechts 0,7 van gangbaar produceert…

Wageningen: Our analysis shows that yield differences between organic and conventional agriculture do exist, but that they are highly contextual. When using best organic management practices yields are closer to conventional yields

Duurzame Landbouw Duurzame voedselketens Duurzame landbouw

• Systeemgrenzen liggen anders: breder• Ook andere actoren in de keten betrokken bij het

duurzaamheidsverhaal. • Duurzame landbouw en duurzame handel• Bv. Fair Trade (duurzaamheid vooral op sociaal-

economisch niveau)

•26

Evolutie van de Landbouw in de wereld

•27

Alle crisissen onderling verbonden

Krant ‘De Morgen’, 3/12/2011, Gaston Meskens, Prof. Nucleaire Fysica, Universiteit Gent:

“ “Klimaatconferenties van de VN zullen Klimaatconferenties van de VN zullen het klimaat niet redden… de wereld heeft het klimaat niet redden… de wereld heeft een globaal protocol nodig voor energie, een globaal protocol nodig voor energie, water, voeding en transport. Klimaat is water, voeding en transport. Klimaat is een transversaal gegeven dat binnen elk een transversaal gegeven dat binnen elk van deze uitdagingen moet aangepakt van deze uitdagingen moet aangepakt worden. worden.

Groei van de voedselproductie

• Sinds 1975 met meer dan 175 % toegenomen, snellere stijging dan bevolkingsgroei, 16 % meer voedsel per persoon dan 30 jaar geleden

• Toch 1,4 miljard mensen minder dan 1,25 $ per dag ( >2 miljard minder dan 2 $)

• 78 % van landen met ondervoeding van kinderen zijn voedselexporterende landen!

• Gebrek aan voedselzekerheid is geen productieprobleem: geen toegang tot voedsel wegens gebrek aan middelen (inkomen, gronden, kennis…)

• Voedselcrisis: voedselprijzen stijgen meer dan inkomens (India kent enorme economische groei; aantal hongerigen groeit ook)

•29

Stijging productie > bevolkingstoename

•graanproductie: x3,49•Bevolking: x 2,76

Tussen 1950 en 2010

Waarom stijgt de vraag naar granen?

• Historisch twee redenen:

Bevolkingsgroei (219.000 per dag meer)

Diëten veranderen door stijging levensstandaard graangevoederde intensieve (pluim)veeteelt (Westen: na WOII, nu 3 miljard consumenten (China, al 2 maal zoveel vlees als in VS)

• Nieuw:

Auto’s. Granen voor bio-ethanol omdat aardolie duur is (VS in 2011: 400 miljoen ton graanproductie 127 miljoen ton ethanol)

Wereldgroei consumptie 21miljoen ton per jaar 1990-2005 45 miljoen ton per jaar 2005-2011

•VS: 800 kg graan/persoon/jaar waarvan 100 kg direct, rest via conversie naar vlees•India: 200 kg graan/persoon/jaar, alles direct

35 % van 2,3 miljard ton wereldgraanproductie voor vleesproductie

• 7 kg graan nodig voor 1 kg rundsvlees (steeds vaker op stal, niet grazen)

• 3,5 kg graan nodig voor 1 kg varkensvlees• Iets meer dan 2 kg graan nodig voor 1 kg

gevogelte• 2 kg graan voor 1 kg eieren• < 2 kg graan nodig voor 1 kg karper (vis)

FOOD WASTE

• Ongeveer 1/3de van het voedsel dat wereldwijd geproduceerd wordt voor menselijke consumptie, 1,3 miljard ton per jaar, gaat verloren. Dit komt overeen met 6-10 % van de door mensen gegenereerde broeikasgas emissies

Biofuel Net Energy Ratio for Selected Crops

Crop Biofuel Type Net Energy Return*

Corn Ethanol 1.2 – 1.8Sugar Beet Ethanol 1.2 – 2.2Wheat Ethanol 1.2 – 4.2Sugarcane Ethanol 2.2 – 8.4

Rapeseed Biodiesel 1.2 – 3.6Soybean Biodiesel 1.4 – 3.4Oil Palm Biodiesel 8.6 – 9.6

FOOD FOR FUEL

Ethanol en biodiesel : enkele cijfers

• Het graan nodig om een tank van 25 gallon (95 liter) van een sportwagen eenmalig te vullen met ethanol = het graan nodig om één persoon te voeden gedurende een jaar

• Het graan dat op één jaar in de VS (2011) omgezet wordt naar ethanol zou 400.000.000 mensen kunnen gevoed hebben (aan gemiddelde consumptieniveau’s)

• 14 miljard gallons productie = 6 % van jaarlijkse autobrandstof in VS• VS en Brazilië (14 miljard en 6 miljard ton) = 87 % wereldproductie• Biodiesel gemaakt van oliehoudende gewassen, productie

evenrediger verdeeld over verschillende landen

Overheden en landbouwondersteuning

• Sinds 80er jaren substantiële vermindering van budget voor landbouw, vooral in OL

• Verlies aan toegang tot landbouwinputs en diensten (kunstmeststoffen, pesticiden, kredieten, onderzoek, voorlichting, markten)

• Waar meer dan 35 % ondervoed is: 14 $ per tewerkgestelde in landbouw = 50 maal minder dan 880 $ in landen met minste ondervoeding

•39

Composition of total government expenditures (%)

Some promises

Agricultural aid as a percentage of total aid, 2002–2006

• Belgische regering: focus terug op landbouw, vooral familiale landbouw, 10% 15% van Maputo verklaring: 10 % budget naar landbouw: +/- 20 % van Afrikaanse landen hebben dit % bereikt

Globalisering en machtsverschuivingen

Voorheen

• Handel: kleine familiale bedrijven, weinig producten, weinig schakels in de voedselketen: weinig risico’s voor boeren

• Overheden parastatale ondernemingen die prijsstructuren verzekerden, inputs en outputs beheerden, technologieën ter beschikking stelden, voorlichting en vorming

•42

Globalisering en machtsverschuiving 2

• Nu situatie totaal veranderd• voedingsbedrijf = multinational, actief in

(bio)technologie, chemische inputs en productie, verwerking

• Allianties met gelijkaardige bedrijven = clusters of oligopolie

• Klein aantal aankopers voor groot aantal verkopers: zandloper

•43

•44

Consumenten: 160,000,000klanten: 89,000,000

winkels: 170,000

supermarkt formaten: 600

aankopers: 110

verwerkers: 8,600half-verwerkers: 80,000

aanbieders: 160,000

landbouwers/producenten: 3,200,000

De flessenhals in Europa Grievink (2003): OECD Conference to Explore Changes in the Food Economy, The Hague, 6-7 February 2003

Het betreft hier 85 % van de voedselverkoop in Nederland, België, Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittanië en Oostenrijk!

Penetratie van grote distributie-bedrijven tov BNP/persoon

•45

Source: Booz-Allen Hamilton, 2003

Argentina

Brazil

Mexico

Chile

Colombia

Costa Rica

UK

Portugal

Spain

Germany

FinlandDenmark

Switzerland

Belgium

Italy

Sweden

Austria

Greece

Norway

USA

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 45.0

GDP/Capita in USD (2001)

Lar

ge

Su

per

mar

ket

pen

etra

tio

n i

nC

on

sum

er G

oo

ds

Mar

ket

Concentratie van voedingsverkoop in Europa

•46

Land CR3 CR4 Top bedrijvenAustria 57.4 66.2 Rewe, SPAR (Austria), Aldi, MetroBelgium 61.8 70.4 Carrefour, Colruyt , Delhaize Group, Metro,

AldiCzech rep 24.8 29.7 Ahold, Schwartz, Metro, Rewe, Tesco Denmark 66.4 – 78 74.1 FDB, Dansk Supermarkt, Dagrofa,

SuperBestFinland 83.6 87.6 Kesko, SOKFrance 48.1 60.0 Carrefour, Leclerc, ITM, Casino, AuchanGermany 44.3 56.1 - 66.7 Metro, Rewe, Edeka/AVA, Aldi

Hungary 48.2 51 CBA, Tesco, Co-op Hungary, Metro,

Ireland 54.4 70.3 Musgrave, Tesco, Dunnes Stores, Stonehouse,Italy 29.1 36.0 Coop Italia, Auchan, Carrefour, Conad

Netherlands 51.5 - 62.6 56.9 - 82.6 Ahold, Casino

Norway 62.6 – 83 76.3 - 99.5 Norgesgruppen, Coop Norden, Ahold, Reitan

Poland 14.9 17.7 Metro, Jerónimo Martins, Tesco, CarrefourPortugal 48.3 56.8 Modelo Continente, Jerónimo Martins, ITMRomania 17.5 18.7 - 27.0 Metro, Rewe, Carrefour, Delhaize

Slovakia 25.3 31.4 Tesco, Metro, Rewe, SchwartzSpain 53.8 62.5 El Corte Inglés, Carrefour, Marcadona, Sweden 80.9 – 95 83.8 Ahold, Axel Johnson, Coop NordenUK 42.3 – 60.4 49.3 – 70.6 Tesco, Asda-Wal-Mart, Sainsbury’s,

Morrisons

  2002 2012

carrefour 25,30 % 22,60 %

delhaize groep 21,80 % 22,50 %colruyt 16,00 % 27,70 %

louis delhaize 9,10 % 4,90 %aldi & lidl 10,00 % 15,80 %

makro & metro 8,60 % 4,10 %anderen 9,20 % 2,30 %

Bronnen1 Investigation of the determinants of farm-retail price spreads Final report to DEFRA by London Economics, 2004 http://archive.defra.gov.uk/evidence/economics/foodfarm/reports/pricespreads/wholerep.pdf2 ‘De concurrentie neemt sterk toe op de Belgische voedingsdistributiemarkt’ retaildetail communication platform, 27 juni 2012 http://www.retaildetail.be/nl/case-van-de-week/item/14349-%E2%80%98de-competitie-neemt-sterk-toe-op-de-belgische-voedingsdistributiemarkt%E2%80%993 presentatie Bill Vorley over regoverning markets, Boerenbond, 19/04/2006

evolutie retail voor wat betreft voeding (aandeel totale verkoop) voor België tussen 2002-2012

•48

• Prijs aan consument stijgt niet veel

• Prijs aan boer daalt

• Marge verwerker gelijk

• Marge supermarkt stijgt sterk

Macht in de keten

Globalisering en machtsverschuiving

Vooral supermarktketens sterk:• 85 % van voedseldistributie in W-Europa• Maar ook tot 60 % in Latijns-Amerika, op 20 jaar tijd• 30 % in Afrika (Walmart koopt Z-Afrikaanse

supermarktgroep)• China: stijging van 40 % per jaar• Hoge standaards- en kwaliteitsnormen:

voedselveiligheid (‘barriers’?)• Tesco: omgekeerde veilingen voor toeleveranciers!• Delhaize versus Unilever

•49

Internationaal handelsklimaat

• Handelsbelemmeringen in industriële landen sterk verminderd sinds 1995

• Geldt niet voor landbouw en arbeidsintensieve producten (comparatief voordeel OL door lage lonen)

• OESO-landen jaarlijks 226 miljard Euro aan landbouwondersteuning: lage wereldprijzen (melk, katoen, suiker en vlees)

• Importtaksen beschermen 28 % van landbouwproductie van OESO

• Minder marktopportuniteiten voor OL, zeker voor verwerkte producten: grondstoffenleveranciers

•50

Technologie en wetenschap

• Industriële revolutie: Intensifiëring van landgebruik

Vlinderbloemigen

Mechanisatie

Kunstmeststoffen op basis van aardolie

• Groene revolutiewonderzaden (HYV), hybriden, veel kunstmest en pesticiden:

heel onstabiele planten

Azië en Latijns-Amerika: productiestijging hoog, Afrika niet

•51

Tecnologie en wetenschap

• Groene revolutie: toegang tot voedsel voor armen niet verbeterd, wonderzaden zijn niet ‘pro-poor’, houden geen rekening met complexiteit van landbouwsystemen

• India: armste 30 % van bevolking (285 miljoen) geen verhoging van voedsel- en nutriëntinname laatste 25 jaar

• Milieuproblemen: chemische producten, weinig zorg voor bodemstructuur

•52

Technologie en wetenschap

• De genetische revolutie? Extreme vorm van wonderzadenGedreven door industrie

Geen toegang voor kleinschalige boeren

• Economische groei ipv productieverhoging: commerciele landbouw, nadruk op export, handelsbalans en buitenlandse deviezen

•53

Biodiversiteit en landbouw

• Vereenvoudiging: 12tal soorten graangewassen, 23 soorten groenten, 35tal soorten fruit en noot

• Van meer dan 1000 soorten begin 20ste eeuw tot 70 tal soorten op 1,5 miljard ha cultuurgrond

• Regenwoud: meer dan 100 boomsoorten op 1 ha• Wetenschappers: ‘geen onderzoek meer op traditionele

variëteiten’• VS: > 60 % van variëteiten in handel (maïs, soja) zijn

ggo-zaden, ‘binnen enkele jaren geen andere meer verkrijgbaar’.

•54

Dank u!

•Foto Jimmy Kets