Download - Betrokken burgers - Ministerie BZK

Transcript
Page 1: Betrokken burgers - Ministerie BZK

Den Haag, 10 september 2009

BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

RETROSPECTIEF ONDERZOEK EPARTICIPATIE

MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Page 2: Betrokken burgers - Ministerie BZK

Deze uitgave is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen. Het werk

mag gekopieerd, verspreid, doorgeven of geremixt worden onder de voorwaarden van naamsvermelding

(ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en gelijk delen.

COLOFON

Projectnummer: 26174

Auteurs: Maarten Sinnema

Hein van Duivenboden

M.m.v.: Inge Besten

Joanne van den Eijnden

Dick Hanemaayer

Albert Meijer (USBO, UU)

Marco Pastors

B&A Centrum voor Beleidsevaluatie

Prinses Margrietplantsoen 87

Postbus 829

2501 CV Den Haag

t 070 - 3029500

f 070 - 3029501

e-mail: [email protected]

http: www.bagroep.nl

Page 3: Betrokken burgers - Ministerie BZK

3

SAMENVATTING

Het ministerie van BZK heeft B&A gevraagd een retrospectief onderzoek uit te voeren

naar het beleid inzake eParticipatie. Het wil zo komen tot een waardering van de

sturingsfilosofie zoals tot op heden gehanteerd en tot het achterhalen van succes- en

faalfactoren van verschillende experimenten, concepten en ideeën. Op deze wijze

wordt input gegenereerd voor nieuw beleid (sturingsfilosofie) met het oog op een

verdere doorontwikkeling en opschaling van eParticipatie-initiatieven en gerichte

verbreding van de toepassing van eParticipatie in Nederland.

Binnen het onderzoek staan vijf vragen centaal:

1. Wat was de sturingsfilosofie van BZK en (hoe) heeft deze gewerkt?

2. Welk resultaat hebben de experimenten geboekt?

3. Wat waren de belangrijkste succes- en faalfactoren voor de ontwikkeling en

opschaling van bestaande eParticipatie experimenten? En wat is nodig om

doorontwikkeling en opschaling daarvan te bevorderen?

4. Welke vijf tot tien eParticipatie concepten en ideeën die niet werden gerealiseerd

lijken nog steeds geschikt en van belang om te realiseren en wat zijn hierbij succes

en faalfactoren? En op welke manier zou deze realisatie het beste gestalte kunnen

krijgen?

5. Hoe kan de komende twee jaar het thema eParticipatie verder worden

geagendeerd en het eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?

Bovenstaande deelvragen zijn in dit rapport in vier hoofdstukken behandeld:

Retrospectie BZK-beleid (hoofdstuk 2), Balans initiatieven (hoofdstuk 3), Blik op de

toekomst (hoofdstuk 4) en Conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 5).

Conclusies Het ministerie van BZK heeft de afgelopen jaren een betekenisvolle aanzet gedaan tot

het ontwikkelen van beleid op het terrein van eParticipatie. Op basis van dit onderzoek

kan worden gesteld dat inmiddels de fase is aangebroken waarbij betrokkenen

behoefte hebben aan een meer expliciete visie, strategie en doelstelling dan de tot op

heden gehanteerde, meer losse stijl – die overigens ontegenzeggelijk meerwaarde

heeft gehad in deze explorerende en vaak experimentele beginfase. BZK kan gevolg

geven aan de breed gevoelde behoefte tot een duidelijke rolopvatting door

explicitering van keuzes ten aanzien van de bijdrage van BZK aan de verdere

ontwikkeling en ondersteuning van eParticipatie-activiteiten.

Op basis van het onderzoek zien wij op hoofdlijnen twee verschillende sporen die BZK

op het gebied van eParticipatie de komende jaren kan volgen. Sporen die elkaar niet

uitsluiten; die beide kunnen bestaan, maar die door het verschillende karakter (andere

partners, andere behoeften/opgaven, grotendeels verschillende middelen) ons inziens

een apart traject behoeven. Het zijn sporen overigens, die in grote mate een lijn

doortrekken die de afgelopen jaren reeds is ingezet. Maar wel met een duidelijker focus

(gerichtheid) dan tot nu toe: 1) focus op initiatieven en initiatiefnemers en 2) focus op

de overheidsorganisatie.

Page 4: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

4

Focus op initiatieven en initiatiefnemers

In het onderzoek zijn vele mogelijkheden naar voren gekomen waarop BZK opnieuw

initiatieven zou kunnen ondersteunen. Dit zou vorm kunnen krijgen binnen de huidige

organisatievormen van Digitale Pioniers en/of Burgerlink. Tot nu toe was bij de

experimenten vooral de uitdaging gelegen in het overwinnen van institutionele

barrières, op het ontwikkelen van een idee tot werkend initiatief. Minder nadruk lag op

het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières. In de vervolgfase zou de

ondersteuning van initiatieven meer moeten uitdagen tot het bevorderen van gebruik,

een duurzaam beheer en/ of verbetering van de effectiviteit van het initiatief. Hiertoe

behoort bijvoorbeeld ook het ten behoeve van een brede bekendheid centraal ‘etaleren’

van initiatieven. Bijvoorbeeld door de site eParticipatie.nl verder door te ontwikkelen

of, zoals nu al plaatsvindt, door te gaan met de organisatie van de eParticipatie Awards.

Aan de orde is gekomen dat bij de ondersteuning van initiatieven een verdere

thematische afbakening een interessante optie is. Initiatieven rondom een specifiek

beleidsthema kunnen als ‘showcase’ dienen voor andere thema’s. Hierbij is ‘veiligheid’

genoemd. Dit valt binnen de beleidsverantwoordelijkheid van BZK en is voor burgers

een aansprekend thema.

Focus op de overheidsorganisatie

Naast de ondersteuning van initiatieven is in het onderzoek duidelijk de behoefte aan

een nadruk op de mogelijkheden en uitdagingen van eParticipatie voor de

overheidsorganisatie naar voren gekomen. De wens is uitgesproken om meer

nadrukkelijk bezig te zijn met het bevorderen van enthousiasme, kennis en

vaardigheden van ambtenaren en bestuurders ten aanzien van eParticipatie. Het

beoogd effect hiervan is om eParticipatie, met haar vele (extra) mogelijkheden tot

participatie van de burger, een plaats te geven in de reguliere werkwijze van de

overheid.

Naar voren is gekomen dat BZK, naast het stapsgewijs ‘mainstreamen’ van

eParticipatie binnen de overheid, ook meer visionair enkele piketpalen zou moeten

slaan op dit onderwerp. eParticipatie is, zoals duidelijk is geworden, namelijk geen

onbedreigend, machtsvrij instrument voor ambtenaren, bestuurders en politici. Het

helpt voor de ontwikkeling van eParticipatie binnen de overheid om scenario’s uit te

denken en de richting die wordt opgegaan, uit te dragen. In de denktank is in dit kader

zelfs gesproken van een ‘transformatie’.

Aanbevelingen Mede aan de hand van voorliggend onderzoek zal BZK de komende periode zijn nieuwe

beleid ten aanzien van eParticipatie formuleren. Voortbouwend op de conclusie dat het

ook de komende jaren een zinvolle bijdrage kan leveren aan eParticipatie en dat daarbij

explicitering van de keuzes en gerichtheid van de activiteiten gewenst is, doen wij

daartoe de volgende aanbevelingen.

Page 5: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

5

Visie en strategie

Betrokkenen vragen van BZK voor de vervolgfase een meer expliciete strategie ten

aanzien van eParticipatie. Te overwegen valt om hierbij alsnog een kort maar krachtig

actieprogramma op te stellen, zodat voor iedereen helder is welke rol BZK voor zichzelf

en voor anderen ziet weggelegd bij de verdere ontwikkeling van eParticipatie tot

reguliere vorm van participatie in de relatie tussen overheid en samenleving.

Aanbeveling 1 (visie en strategie)

Communiceer richting betrokkenen expliciet de visie en strategie met betrekking tot

eParticipatie. Stel hiertoe zo nodig een gericht, compact Actieprogramma eParticipatie

op.

Inhoudelijke focus

Met betrekking tot het bepalen van de richting waarin BZK zijn visie en strategie wil

ontwikkelen, is in principe een brede waaier van invalshoeken, overwegingen en

uitgangspunten voorhanden. Op basis van deze waaier heeft BZK de mogelijkheid

keuzes te maken voor het type eParticipatie waar het de nadruk op wil leggen (politieke

participatie of beleidsparticipatie), de functie van eParticipatie in relatie tot de

betrokkenen in de samenleving (informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren en/

of meebeslissen), de beleidsfase (agendering tot en met evaluatie, maar denk vooral in

termen van keuzes voor accenten op hetzij beleidsagendering en -vorming versus

beleidsuitvoering – inclusief dienstverlening, handhaving, toezicht) en de keuze voor

het al dan niet centraal stellen van bepaalde beleidsthema’s die als aanjager voor

bewustwording en verdere ontwikkeling kunnen fungeren. Met andere woorden, BZK

dient – voor de komende twee jaar – expliciete keuzes te maken voor het type en de

functie van eParticipatie waar het zich op wil focussen en voor de beleidsfase en

breedte waarin het ondersteuning wil geven.

Aanbeveling 2 (focus in de beleidsfase)

Maak een keuze voor een focus op hetzij beleidsparticipatie (gericht op

beleidsuitvoering) hetzij politieke participatie (gericht op politiek-bestuurlijke

besluitvorming) om als vliegwiel te dienen voor de verdere ontwikkeling van

eParticipatie.

Gezien de mogelijkheden die beleidsparticipatie − vooral op het terrein van de publieke

dienstverlening − biedt aan zowel ambtenaren als burgers om over voor hen (vaak

persoonlijk) belangrijke thema’s intensiever te kunnen communiceren en daarmee

eParticipatie tot normaal instrumentarium in hun onderlinge relatie te maken, ligt de

keuze voor ondersteuning op dit terrein voor de hand.

Page 6: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

6

Aanbeveling 3 (focus op doorontwikkeling)

eParticipatiebeleid dient zich in essentie te richten op de hogere treden van de

participatieladder (raadplegen, adviseren, coproduceren, meebeslissen): dan is pas

werkelijk sprake van participatie. Wel is een goede inrichting van de informatiefunctie

een conditio sine qua non voor het kunnen bereiken van deze fasen. Deze eerste trede

van de ladder, die betrekking heeft op het informeren van burgers, is echter in veel

gevallen nog van onvoldoende kwaliteit. Daarom bevelen wij aan meer aandacht te

besteden aan een goede transparante en toegankelijke informatievoorziening en de

ondersteuning van open data, waardoor de basis wordt gelegd voor meer

geavanceerde participatiefasen. Richt het beleid hierbij wel altijd op het realiseren van

doorontwikkeling naar een hogere participatiefase, zodat burgers niet blijven steken op

het niveau van ‘toehoorder’ of louter informatieontvanger.

Aanbeveling 4 (focus op beleidsthema)

Kies met het oog op versnelde doorontwikkeling en bewustwording voor één of twee

beleidsthema’s binnen het eigen departement – zoals veiligheid – om als

voorbeeldfunctie te dienen.

Aandacht voor veranderingsprocessen

De opkomst en verdere ontwikkeling van eParticipatie zal, zeker wanneer zij breed

wordt toegepast in de relatie tussen burgers en overheden, niet zonder weerstand van

politici en ambtenaren verlopen. Het is te verwachten dat ambtenaren en politici in een

aantal gevallen vinden dat ze ‘teveel op de vingers gekeken worden’ of dat ze zelf

onvoldoende weinig grip hebben op de besluitvorming en (aanpassingen in) de

dienstverlening en beleidsuitvoering. In de strategie en het actieprogramma van BZK

voor eParticipatie dient deze verwachting meegenomen te worden, om ervoor te

zorgen dat op een goede manier kan worden omgegaan met het natuurlijke

verschijnsel van weerstand dat zich (altijd) bij nieuwe, andere manieren van werken en

communiceren voordoet. Hierbij kan worden gedacht aan allerlei instrumenten die bij

veranderingsprocessen kunnen worden ingezet, zoals workshops en trainingen,

verschillende kennisuitwisselingsinstrumenten en het verhogen van het bewustzijn en

de stroomlijning van begripsopvattingen (over wat eParticipatie behelst) door het

aanstellen van een ‘boegbeeld’ op hoogambtelijk of politiek-bestuurlijk niveau.

Aanbeveling 5 (omgang met weerstand)

Besteed in de uitwerking van de nieuwe strategie expliciet aandacht aan de wijze

waarop met (natuurlijk) weerstand bij politici en ambtenaren kan en zal worden

omgegaan. Ontwikkel hiervoor een instrumentarium dat kan worden ingezet bij de

uitvoering van het nieuwe actieprogramma.

Aanbeveling 6 (borging commitment op niveau)

Stel een hoogambtelijk of politiek-bestuurlijk kopstuk aan als ambassadeur ofwel

boegbeeld van de verdere ontwikkeling van eParticipatie.

Page 7: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

7

Focus op maatschappelijk rendement:

het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières

Tot dusver heeft binnen de experimenten de meeste nadruk gelegen op het

ontwikkelen van een idee tot werkend initiatief, op het overwinnen van de

institutionele barrières. Om het maatschappelijk rendement van eParticipatie

initiatieven te verhogen en opschaling te vergemakkelijken, is het van belang om (ook)

de gebruiks- en effectbarrières te beslechten. Eerder in dit rapport genoemde

activiteiten die dit kunnen bewerkstellingen zijn: communicatie aan burgers,

verduurzaming van het beheer, institutionalisering van het initiatief en het

ondersteunen van de ontvangende overheidspartij bij het opvolgen van acties

voortkomend uit het initiatief. BZK dient hier met materiële ondersteuning op in te

spelen (bijvoorbeeld een stichting eParticipatie of een moderator die een halve dag in

de week ingezet kan worden), danwel hier op te sturen binnen de financiële

ondersteuning.

Aanbeveling 7 (doorbreken van gebruiks- en effectbarrières)

Richt de ondersteuning van initiatieven en overheidsorganisaties met name op het

verhogen en verduurzamen van het gebruik van instrumenten (gebruiksbarrière) en op

het verbeteren van de doorwerking en invloed van de participatie van burgers op

overheidsorganisaties en de beleidsvoering (effectbarrière).

In het tot dusver gevoerde eParticipatiebeleid van BZK wordt de elektronische

component van eParticipatie (uiteraard) sterk benadrukt. Ook in dit rapport wordt bij

de analyses van de intradepartementale en interdepartementale positie van

eParticipatie de aandacht (tevens uiteraard) sterk gericht op (andere) elektronische

initiatieven. Tegelijkertijd wordt uit de interviews, de denktanksessie en de

bijeenkomsten met de begeleidingscommissie, en in de nadere analyse met

betrokkenheid van de ‘reguliere’ vormen van politieke, beleids- en sociale participatie

duidelijk dat het niet zozeer gaat om een door de nieuwe media gecreëerd instrument

dat volledig los staat of zou kunnen staan van participatie via andere media. De

verbinding met het uiteindelijke maatschappelijk rendement dient net als bij reguliere

vormen van participatie(bevordering) een belangrijk thema te zijn bij de keuzes die in

het nieuwe eParticipatiebeleid worden gemaakt. Deze verbinding is noodzakelijk om de

verdere inbedding van eParticipatie in de relatie tussen overheid en samenleving goed

te kunnen volgen, mede te kunnen ondersteunen en richting te kunnen geven. In de

formulering van de nieuwe strategie en visie en in de uitwerking daarvan in een

eventueel actieprogramma dient derhalve aandacht besteed te worden aan de

koppeling van eParticipatie met reguliere vormen en functies van participatie, zodat

ook daarmee het gebruik en de maatschappelijke effecten sterker worden.

Aanbeveling 8 (koppeling aan regulier (niet-elektronische) participatiebeleid)

Maak bij het inrichten van het eParticipatiebeleid steeds een goede koppeling tussen

de functie en de maatschappelijke betekenis van de inzet van elektronische middelen

enerzijds en de fysieke, meer traditionele middelen anderzijds.

Page 8: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

8

Om eParticipatie een stap verder te brengen is het verder van belang (meer) aandacht

te schenken aan de logica van gebruikers (om zo gebruiksbarrières te beslechten).

Om te voorkomen dat een middel tot doel wordt en te zorgen voor een goede

koppeling van de functie en betekenis van eParticipatie aan de wensen, behoeften en

het gedrag van burgers, wordt aangeraden nadrukkelijk aandacht te schenken aan de

betekenis die er is voor individuele burgers, groepen burgers (bijvoorbeeld

buurtbewoners, belangengroepen of een groep patiënten) of in bredere zin het

publieke domein (denk aan verbeterde veiligheid of duurzaamheid op milieuterrein).

Eén van de manieren om de (vraag)logica van burgers en bedrijven beter te betrekken

bij de ontwikkeling van eParticipatie is het verrichten van gebruikersonderzoek; een

andere is om te werken met specifieke voorbeeldcases uit de dagelijkse praktijk met

betrokkenheid van alle belanghebbenden – dus ook de doelgroep zelf – om hieruit

lering te trekken voor de verdere inrichting van het beleid op middellange en langere

termijn.

Aanbeveling 9 (betrokkenheid van de burger)

Zorg dat er in het eParticipatiebeleid ruimte is voor een op de betrokken burgers (en

eventuele andere gebruikers) gerichte evaluatie van de te ondersteunen initiatieven en

programma’s. Start deze evaluatie bij voorkeur zo vroeg mogelijk in het proces, zodat

er gedurende de uitvoering en verdere ontwikkeling van kan worden geleerd en dat het

beleid en de initiatieven zo nodig kunnen worden bijgesteld.

Samenhang in eParticipatiebeleid

Tot slot is in dit rapport naar voren gekomen dat het eParticipatiebeleid van BZK niet

op zichzelf staat. Er spelen tal van intra- en interdepartementale

afstemmingsvraagstukken, die voor een deel al door de bovenstaande aanbevelingen

bestreken worden (zoals het aanstellen van een ‘boegbeeld’ met het oog op verdere

bewustwording en stroomlijning binnen BZK en de overige overheden). Daarnaast zijn

er veel initiatieven waarbij decentrale overheden betrokken zijn. Wel is het aan te

raden om daar waar mogelijk op hoofdlijnen een goede intra- en interdepartementale

afstemming te borgen en vanwege zijn verantwoordelijkheid als ministerie voor het

binnenlands bestuur (en ‘als hoeder van de democratie’) ook de kennisuitwisseling

tussen lokaal, regionaal en nationaal niveau te bevorderen. Hiermee wordt niet alleen

voorkomen dat op meerdere plekken hetzelfde wiel wordt uitgevonden, maar wordt

ook gewerkt aan verbetering van de leermogelijkheden tussen overheden onderling. De

precieze rol van BZK is afhankelijk van de gekozen visie en strategie en de activiteiten

van andere overheden. In die lijn formuleren we onze laatste aanbeveling:

Aanbeveling 10 (samenhang in beleid)

Sluit het eParticipatiebeleid van BZK op hoofdlijnen aan op beleid, programma’s en

projecten op het terrein van eParticipatie die binnen het eigen departement en collega-

departementen worden gehanteerd en stimuleer de kennisdeling tussen decentraal en

centraal overheidsniveau. Breng hierin vanuit de gekozen visie en strategie accenten

aan.

Page 9: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

9

De aanbevelingen op een rij

Samenvattend zijn de volgende aanbevelingen voor de bepaling van het toekomstige

BZK-beleid eParticipatie benoemd:

1. Communiceer expliciet de visie en strategie en stel hiertoe (alsnog) een compact

Actieprogramma eParticipatie op;

2. Kies hierbij voor een focus op hetzij beleidsparticipatie, hetzij politieke participatie;

3. Richt het beleid in essentie op het realiseren van doorontwikkeling naar hogere

treden van de participatieladder (raadplegen, adviseren, coproduceren en

meebeslissen); zorg hierbij voor een adequate inrichting van de informatiefunctie

als springplank naar de hogere treden;

4. Laat een of twee concrete beleidsthema’s als voorbeeld dienen, bijvoorbeeld

‘veiligheid’;

5. Ontwikkel een instrumentarium voor omgang met weerstand tegen de nieuwe

werkwijze;

6. Stel een ambtelijk of politiek-bestuurlijk kopstuk aan als eParticipatie-boegbeeld;

7. Zet gericht in op het overwinnen van bestaande barrières voor het gebruik en het

effect (de daadwerkelijke doorwerking) van eParticipatie-initiatieven;

8. Koppel het eParticipatiebeleid aan regulier beleid en uitvoering inzake

participatiebevordering;

9. Intensiveer in de betrokkenheid van de gebruikersgroep van burgers en bedrijven;

10. Breng binnen BZK en rijksbreed samenhang aan in eParticipatiebeleid en -

initiatieven.

Page 10: Betrokken burgers - Ministerie BZK
Page 11: Betrokken burgers - Ministerie BZK

11

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting 3

Inhoudsopgave 11

1 Inleiding 15 1.1 Inleiding 15 1.1.1 Naar actief burgerschap… 15 1.1.2 …en gericht overheidsbeleid 16 1.2 Onderzoeksvragen 16 1.3 eParticipatie 17 1.4 Theoretisch kader 17 1.4.1 Rendementsmeting 18 1.4.2 Evaluatie van eParticipatie projecten 19 1.4.3 Participatieladder 19 1.4.4 Beleidscyclus 21 1.4.5 Barrièremodel 22 1.4.6 De theoretische bouwstenen in overzicht 23 1.5 Onderzoeksopzet 23 1.5.1 Fase 1: Voorbereiding 24 1.5.2 Fase 2: Retrospectie 24 1.5.3 Fase 3: Tussenbalans 24 1.5.4 Fase 4: Blik op de toekomst 24 1.5.5 Fase 5: Eindbalans 24 1.6 Leeswijzer 24

2 Retrospectie BZK-beleid 27 2.1 Inleiding 27 2.2 Reconstructie beleidsactiviteiten 27 2.3 Gepercipieerde sturingsfilosofie 31 2.3.1 Oordeel vanuit het netwerk 33 2.4 Netwerkanalyse 34 2.4.1 Het eigen beleidsnetwerk in kaart 34 2.4.2 Intradepartementale positie 36 2.4.3 Interdepartementale positie 37 2.4.4 Interbestuurlijke positie 38 2.5 Quickscan lopende initiatieven 39 2.6 Deelconclusies en reflectie 41 2.6.1 Retrospectie 41 2.6.2 Stand van zaken 42 2.6.3 Reflectie 42

Page 12: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

12

3 Balans experimenten 43 3.1 Inleiding 43 3.2 Doelen en Doelbereik 43 3.2.1 Doelstelling eparticipatie 44 3.2.2 Bekendheid met initiatieven 44 3.2.3 Belangrijke criteria voor gebruik 45 3.2.4 Best uitgewerkte initiatieven 45 3.2.5 Spreiding van de experimenten 46 3.2.6 Doelbereik 48 3.3 Succes- en faalfactoren 49 3.3.1 Succesfactoren 49 3.3.2 Faalfactoren en risico’s 51 3.3.3 Reflectie vanuit het barrièremodel 52 3.4 Opschaling en doorontwikkeling van initatieven 53 3.4.1 Opschaling en doorontwikkeling vanuit het gebruikersperspectief 53 3.4.2 Kansen volgens initiatiefnemers 54 3.4.3 Bedreigingen volgens initiatiefnemers 55 3.4.4 Voorbeelden van kansrijke huidige initiatieven 56 3.4.5 Voorbeelden van kansrijke nieuwe initiatieven 57 3.5 Deelconclusies en reflectie 59 3.5.1 Doelen en doelbereik 59 3.5.2 Succes- en faalfactoren 60 3.5.3 Kansen en bedreigingen 60 3.5.4 Reflectie 62

4 Blik op de toekomst 63 4.1 Inleiding 63 4.2 eParticipatie 63 4.2.1 Trends 63 4.2.2 Kansen en bedreigingen 64 4.3 Uitgangspunten en overwegingen voor rolinvulling BZK 65 4.3.1 Uitgangspunten 65 4.3.2 Overwegingen 66 4.4 Mogelijke invalshoeken 68 4.4.1 Awareness & mainstreaming binnen de overheid 68 4.4.2 Generieke ondersteuning van initiatiefnemers 69 4.4.3 Specifieke ondersteuning van initiatiefnemers 70 4.4.4 Focus op een specifiek beleidsthema 71 4.4.5 Bevorderen open data 72 4.4.6 Transformatie 73 4.5 Deelconclusies en reflectie 74 4.5.1 eParticipatie 74 4.5.2 Uitgangspunten en overwegingen voor BZK 75 4.5.3 Mogelijke invalshoeken 75 4.5.4 Reflectie 76

Page 13: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

13

5 Conclusies & aanbevelingen 77 5.1 Inleiding 77 5.2 Rendementsmeting 77 5.2.1 Waarneming 78 5.2.2 Doelen 78 5.2.3 Uitvoering 78 5.2.4 Resultaat en rendement 78 5.3 Conclusies 79 5.3.1 Focus op initiatieven en initiatiefnemers 79 5.3.2 Focus op de overheidsorganisatie 80 5.4 Aanbevelingen 80 5.4.1 Visie en strategie 80 5.4.2 Inhoudelijke focus 81 5.4.3 Aandacht voor veranderingsprocessen 82 5.4.4 Focus op maatschappelijk rendement:

het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières 82 5.4.5 Samenhang in eParticipatiebeleid 84 5.4.6 De aanbevelingen op een rij 84

Bijlage 1: Achtergrond experimenten 87

Bijlage 2: Andere programma’s vanuit BZK 91

Bijlage 3: Programma’s vanuit andere departementen 93

Bijlage 4: Quickscan initiatieven 97

Bijlage 5: Barrièremodel Thaens en Meijer (2009) 109

Bijlage 6: Literatuurlijst 111

Bijlage 7: Deelnemers aan het onderzoek 113

Bijlage 8: Vragenlijst online survey 115

Page 14: Betrokken burgers - Ministerie BZK
Page 15: Betrokken burgers - Ministerie BZK

15

1 INLEIDING

1.1 INLEIDING

Afgelopen januari meldde de Volkskrant dat een ‘minder vuurwerk petitie’ op

petities.nl in acht dagen tijd 40.000 handtekeningen opleverde – de drempel voor een

burgerinitiatief.1 Zonder gebruik van nieuwe media zou het ophalen van zoveel

handtekeningen veel meer tijd en een veel grotere inspanning hebben gekost.

Digitalisering verlaagt drempels voor participatie. Met de steeds verdergaande

digitalisering van onze wereld wordt participatie steeds meer eParticipatie.2 ICT-

toepassingen worden ingezet om samenwerking tussen overheid en burgers mogelijk

te maken en te vergemakkelijken.

Bij participatie kan de overheid een faciliterende of initiërende rol spelen, maar

uiteraard kunnen de initiatieven evenzo goed door burgers, bedrijven of

maatschappelijke belangenorganisaties zelf worden genomen. Het internet biedt

hiertoe alle gelegenheid: ‘...het geeft elke gebruiker een platform om zijn mening

kenbaar te maken. En daar wordt grif gebruik van gemaakt. Van diepgravende

beschouwingen en uitgewerkte plannen tot aan de onderbuikgevoelens en

scheldpartijen in reactiefora.’3 Enerzijds noodzaakt dit overheden tot een heel andere

en vaak veel bredere manier van verantwoorden; simpel gezegd kan je stellen dat

directe publieke verantwoording belangrijker is geworden en daarmee het afleggen

van politieke verantwoording wellicht minder dominant.4 Anderzijds biedt de moderne

informatiemaatschappij vele en gevarieerde mogelijkheden om met behulp van

moderne ICT (zoals web 2.0 toepassingen) burgers en belangengroepen intensiever te

betrekken bij de voorbereiding, vaststelling, uitvoering en vooral ook evaluatie van

beleid. Steeds vaker is de rol van burgers daarmee niet meer beperkt tot die van de

traditionele kiezer (‘op afstand’); in toenemende mate worden zij online geraadpleegd

over tal van onderwerpen, of worden zij gevraagd om advies of zelfs om directe

participatie in het democratische besluitvormingsproces.

1.1.1 Naar actief burgerschap…

De tendens tot meer samenwerking met burgers en belanghebbenden speelt niet

alleen online, op steeds meer plekken duiken termen als 'slimmer (samen)werken’,

‘coproductie’ of 'sociale innovatie’ op. De on- en offline wereld lopen steeds meer in

elkaar over: overal worden krachten gebundeld. James Surowiecki spreekt in deze

1 Volkskrant van 29 januari 2009. 2 cf. Van de Donk en Edwards, 2005, p. 533. 3 Van Berlo, 2008, p. 30. 4 cf. Van Duivenboden en Lips, 2003.

Page 16: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

16

context van de Wisdom of Crowds5: het gezamenlijke reservoir aan kennis en kunde van

een willekeurige groep mensen. Tapscott en Wiliams verklaren online samenwerking in

termen van Wikinomics, naar analogie van de in veler ogen favoriete samenwerking

online: wikipedia.6 Kortom: de tijd dat 'de burger' bediend werd door de overheid,

zonder verdere bemoeienis vooraf van diezelfde burger, lijkt voorbij. Zo’n passieve rol

past ook niet in het beeld van een actief, mediawijs burgerschap zoals het kabinet dat

herkent en erkent.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is dan ook – als

coördinerend ministerie voor informatiebeleid en binnenlands bestuur – een actieve

speler als het gaat om eParticipatie. Zijn doelstelling is de dynamiek van allerlei

groepen burgers op internet te benutten, vernieuwing van onderop mogelijk te maken

en de kloof tussen overheid en burgers te overbruggen. Het doet dit door meer

interactie en betrokkenheid te organiseren, ook – en misschien wel vooral – langs

digitale weg. Centraal staat de rol van de burger als citoyen, als staatsburger: een

medebeslisser, medetoezichthouder en mede-initiatiefnemer.7 eParticipatie wordt zo

ingezet om de kwaliteit van de dienstverlening en de democratie te verbeteren.8

1.1.2 …en gericht overheidsbeleid

Om eParticipatie te versterken, zijn diverse beleidsprogramma’s, projecten en ideeën

uitgevoerd, die gepaard zijn gegaan met vele verkenningen, bijeenkomsten, concepten

van netwerkvorming en andere creatieve initiatieven. Gedacht kan worden aan

activiteiten op het vlak van burgerpanels, petities, communityvorming, e-democracy,

toezicht, zelforganisatie van burgers en wijkinitiatieven. De recente, mede door BZK

mogelijk gemaakte, ronde van Digitale Pioniers leverde bijvoorbeeld eMocracy (thans:

Democratiespel) op: het politieke proces in Nederland als online multiplayer

roleplaying game. Een ander voorbeeld is ikregeer.nl, waarop officiële publicaties van

de overheid op een gebruiksvriendelijke en open manier worden ontsloten. Via het

programma Burgerlink wordt de doorontwikkeling van vier concrete eParticipatie

instrumenten gestimuleerd: watstemtmijnraad.nl, petities.nl, wijwaarderen.nl en

Webantenne. De lijst van eParticipatie initiatieven – vaak gesteund door de overheid,

maar niet altijd – groeit gestaag.

1.2 ONDERZOEKSVRAGEN

Het ministerie van BZK heeft B&A gevraagd een retrospectief onderzoek uit te voeren

naar zijn beleid inzake eParticipatie. Het wil zo komen tot een waardering van de

sturingsfilosofie zoals tot op heden gehanteerd en tot het achterhalen van succes- en

faalfactoren van verschillende experimenten, concepten en ideeën. Op deze wijze

wordt input gegenereerd voor nieuw beleid (sturingsfilosofie) met het oog op een

verdere doorontwikkeling en opschaling van eParticipatie-initiatieven en een gerichte

verbreding van de toepassing van eParticipatie in Nederland.

5 Surowiecki, 2004. 6 Tapscott & Williams, 2008. 7 Naast de rol van staatsburger zijn bijvoorbeeld de hoedanigheden van de burger als klant of kiezer en de

klassieke rol van onderdaan te onderkennen (cf. Ringeling, 2001; Van Duivenboden en Lips, 2003). 8 Raad voor Cultuur, 2006.

Page 17: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

17

Binnen het onderzoek staan vijf vragen centaal:

1. Wat was de sturingsfilosofie van BZK en (hoe) heeft deze gewerkt?

2. Welk resultaat hebben de experimenten geboekt?

3. Wat waren de belangrijkste succes- en faalfactoren voor de ontwikkeling en

opschaling van bestaande eParticipatie experimenten? En wat is nodig om

doorontwikkeling en opschaling daarvan te bevorderen?

4. Welke vijf tot tien eParticipatie concepten en ideeën die niet werden gerealiseerd

lijken nog steeds geschikt en van belang om te realiseren en wat zijn hierbij succes

en faalfactoren? En op welke manier zou deze realisatie het beste gestalte kunnen

krijgen?

5. Hoe kan de komende twee jaar het thema eParticipatie verder worden

geagendeerd en het eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?

1.3 EPARTICIPATIE

Er bestaan diverse definities van het begrip eParticipatie. Wij gebruiken binnen dit

onderzoek een (samen met de begeleidingscommissie van dit onderzoek)

aangescherpte versie van de definitie, zoals destijds door burger@overheid opgesteld:

‘Het toepassen van ICT-middelen door overheid en burgers om samen te werken aan oplossingen voor, of in ieder geval in gesprek te komen over, maatschappelijke vraagstukken.’

De kernelementen van deze definitie zijn: samenwerking, ICT als middel en

maatschappelijke vraagstukken. Het hoeft daarbij niet per se te gaan over

samenwerking tussen overheid en burgers; ook in relaties tussen burgers onderling kan

sprake zijn van eParticipatie. BZK zelf hanteert een indeling in drie verschillende typen

relaties:

• Burger - bestuur (politieke participatie);

• Burger - dienstverlening (beleidsparticipatie);

• Burger - burger (sociale participatie).

1.4 THEORETISCH KADER

In deze paragraaf worden de theoretische bouwstenen behandeld die we voor dit

onderzoek hanteren. Dit zijn achtereenvolgens:

1. Het B&A-protocol voor het meten van beleidsrendement;

2. Het raamwerk van Aichholzer en Westholm voor de evaluatie van

eParticipatieprojecten;

3. De theorie van Edelenbos et al. over de treden in de participatieladder;

4. De theorie inzake de klassieke beleidscyclus ingedeeld in beleidsfasen (zoals onder

meer gehanteerd door Hoogerwerf;

Page 18: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

18

5. De theorie van Meijer en Thaens over de barrières tussen de mogelijkheden van

internet en de toename van de invloed van burgers.

Aan het eind van deze paragraaf wordt schematisch weergegeven hoe we deze

theoretische bouwstenen gebruiken binnen het onderzoek.

1.4.1 Rendementsmeting

Voorafgaand aan beleid of aan gehanteerde bestuursstijlen ligt een waarneming van

de overheid. Overheidssturing komt voort uit het waarnemen van veranderingen in de

wereld en de wens om daar op in te spelen. Het beleid wordt (doorgaans) op papier

geformuleerd, maar wordt pas werkelijkheid in de uitvoering. Beleid is bovendien geen

eenzijdige interne zaak van ambtenaren en hun ministers meer. Bij beleidsvorming en

uitvoering zijn altijd verschillende partijen betrokken; zo ook bij eParticipatie, waar

diverse publieke en private partijen samenwerken (of elkaar tenminste confronteren

met elkaars zienswijzen). Uitvoering is, zeker in dat geval, beleid in actie. En op actie

volgt, zoals we weten, reactie – en als het goed gaat een positief resultaat.

Waarneming, beleid, uitvoering en resultaat zijn de vier elementen die dienen als

onderzoekskader, in een door B&A ontwikkeld protocol voor beleidsevaluatie:

Figuur 1.1 Protocol voor analyse van beleidsrendement

Het succes meten we uiteindelijk af aan het behaalde rendement: we kijken terug naar

de wens en leggen het behaalde resultaat naast deze wens: wat is het behaalde

rendement, wat is de opbrengst?

We kunnen op deze manier iets zeggen over de effectiviteit van de sturingsfilosofie van

het ministerie van BZK als het gaat om eParticipatie. We gebruiken dit protocol in de

conclusies om terug te kijken op het gevoerde beleid. Hiertoe wordt ondermeer in

hoofdstuk 2 een retrospectie uitgevoerd en wordt de gehanteerde sturingsfilosofie in

kaart gebracht.

Waarneming Wens

Doelen Strategie Beleid

Resultaat

Uitvoering

Rendement

Page 19: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

19

1.4.2 Evaluatie van eParticipatie projecten

Voor de uitvoering van het onderzoek is daarnaast gebruik gemaakt van een recente

publicatie van Aichholzer en Westholm: Evaluating eParticipation Projects: Practical

Examples and Outline of an evaluation framework.9 Dit artikel is met name nuttig als

het gaat om de vraag in welke mate eParticipatieprojecten helpen de democratie te

versterken en wanneer en hoe gesproken kan worden van effectiviteit.

Terwijl eParticipatie praktijken meer en meer de status van experiment en pilot

verlaten, zijn er weinig bestaande methoden voor diepgaande evaluaties – zo stellen

Aichholzer en Westholm. Sommige onderzoekers verwijzen naar evaluaties van

algemene (niet-elektronische) participatietrajecten10, maar evaluaties van eParticipatie

zijn zeldzaam.11 Alles omvattende frameworks staan nog in de kinderschoenen.12

Sommige bijdragen op het vlak van transparantie en ‘accountability’, zoals de

benchmarks van de VN in 2005 en in 2008, missen een diepgaande kwaliteitsanalyse,

zo stellen Aichholzer en Westholm. Aan de hand van casestudies proberen zij te komen

tot een framework voor evaluatie. Hun methode is voornamelijk gebaseerd op ‘third-

party exploration’ van activiteiten, bijeenkomsten en verslagen. Daarnaast zijn expert

interviews afgenomen en focusgroepen ingezet. Naast het lezen van rapporten, het

bezoeken van offline bijeenkomsten en het afnemen van interviews, zijn websites en

tools aan onderzoek onderworpen.

In het onderhavige onderzoek is de aanpak van Aichholzer en Westholm mede basis

geweest voor de opzet en uitvoering. Naast document- en literatuurstudie en een

online survey, is een groot aantal betrokkenen en experts bij de evaluatie betrokken –

zowel in de reconstructie en de terugblik als in het denkproces met betrekking tot

(nieuwe) perspectieven voor het beleid en de rol van BZK hierin. In plaats van te werken

met focusgroepen is een bijeenkomst van bij eParticipatie betrokken personen

georganiseerd in de vorm van een denktanksessie en is het onderzoeksteam

ondersteund door een begeleidingscommissie bestaande uit eParticipatie-experts.

Hierdoor is een actieve bijdrage van ervaringsdeskundigen gerealiseerd, die past bij de

aard van het onderzoek.

1.4.3 Participatieladder

Er zijn verschillende vormen van participatie te onderscheiden, waarbij de mate van

participatie en de rol van burgers verschilt. In de onderstaande figuur hebben we deze

samengevat in de bij velen inmiddels bekende ‘participatieladder’. Hoe hoger op de

ladder, hoe meer de burger betrokken wordt bij het besluitvormingsproces.13 Burgers

kunnen de volgende rollen en stijlen van participatie vervullen: informeren,

raadplegen, adviseren, coproduceren en meebeslissen (zie figuur 1.2).

9 Aichholzer & Westholm, 2009. 10 Zoals Rowe & Frewer, 2000; 2004; Warburton et al., 2007. 11 Vgl. Henderson et al., 2005; Janssen & Kies, 2005. 12 Bijvoorbeeld Macintosh & Whyte, 2008; Aichholzer & Westholm, 2009. 13 Edelenbos et al., 2006, gebaseerd op Arnstein, 1969.

Page 20: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

20

Figuur 1.2 De participatieladder van Edelenbos14

In onderstaande tabel is de inhoud van elke trede kort uitgewerkt:

Tabel 1.1 Inhoud per trede van de participatieladder

Trede Inhoud Informeren Politiek en bestuur bepalen zelf de agenda voor besluitvorming en

houden betrokkenen hiervan op de hoogte. Zij maken geen gebruik

van de mogelijkheid om betrokkenen een inbreng te laten geven in

de beleidsontwikkeling. Rol participant: toehoorder.

Raadplegen Politiek en bestuur bepalen in hoge mate zelf de agenda, maar zien

betrokkenen als gesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid.

De politiek verbindt zich echter niet aan de resultaten die uit de

gesprekken voortkomen. Rol participant: geconsulteerde.

Adviseren Politiek en bestuur stellen in beginsel de agenda samen, maar

geven betrokkenen gelegenheid om problemen aan te dragen en

oplossingen te formuleren, waarbij deze ideeën een volwaardige

rol spelen in de ontwikkeling van beleid. De politiek verbindt zich in

principe aan de resultaten, maar kan bij de uiteindelijke

besluitvorming hiervan (beargumenteerd) afwijken. Rol

participant: adviseur.

14 Bron: Edelenbos et. al, 2006. Schema op basis van Edelenbos en Munnikhof, 1998.

Page 21: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

21

Trede Inhoud

Co-produceren Politiek, bestuur en betrokkenen komen gezamenlijk een agenda

overeen, waarna samen naar oplossingen gezocht wordt. De

politiek verbindt zich aan deze oplossingen in de uiteindelijke

besluitvorming. Rol participant: samenwerkingspartner.

Meebeslissen Politiek en bestuur laten de ontwikkeling van beleid en de

besluitvorming over aan de betrokkenen, waarbij het ambtelijk

apparaat een adviserende rol vervult. De politiek neemt de

resultaten over, na toetsing aan vooraf gestelde randvoorwaarden.

Rol participant: medebeslisser.

De participatieladder wordt in hoofdstuk 3 gebruikt om de experimenten te

positioneren. Vervolgens wordt bepaald waar ‘witte vlekken’ bestaan.

1.4.4 Beleidscyclus

Participatie kan plaatsvinden op verschillende momenten in het

beleidsvormingsproces. De meest bekende indeling van het beleidsproces is de

beleidscyclus van Hoogerwerf15 met zeven deelprocessen: agendavorming,

beleidsvoorbereiding, beleidsbepaling, beleidsuitvoering, beleidsevaluatie,

terugkoppeling en beleidsbeëindiging. We zullen in dit onderzoek een iets compactere

vorm hanteren, vrij naar Hoogerwerf en met toevoeging van de bij eParticipatie veel

gehanteerde fase ‘Toezicht en handhaving’:

Tabel 1.2 Fasen in de beleidsvorming

Fase Inhoud Agendavorming Het proces waarin maatschappelijke problemen de aandacht

van het publiek en de politiek al dan niet krijgen.

Beleidsvoorbereiding Het verzamelen en analyseren van informatie en het

formuleren van adviezen.

Besluitvorming Het nemen van beslissingen over de inhoud van het beleid.

Uitvoering/

dienstverlening

Het toepassen van de inhoud, het proces en de effecten van

beleid.

Toezicht/

handhaving

Het toezien op en handhaven van de naleving van vastgesteld

beleid.

De fasen van de beleidscyclus worden, evenals de treden van de participatieladder, in

hoofdstuk 3 gebruikt om de experimenten te positioneren. Vervolgens wordt bepaald

waar ‘witte vlekken’ bestaan.

15 Zie bijvoorbeeld Hoogerwerf en Herweijer, 2003.

Page 22: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

22

1.4.5 Barrièremodel

Met het ‘barrièremodel’ geven Meijer en Thaens16 weer dat de mogelijkheden van

internet voor participatie (eParticipatie) niet automatisch leiden tot invloed op de

overheid. Dit komt door drie verschillende barrières: institutionele, gebruiks- en

effectbarrières:

Figuur 1.3 Het barrièremodel

Institutionele barrières17 Door institutionele barrières maakt de overheid geen gebruik van alle mogelijkheden

van internet. Barrières kunnen gelegen zijn in:

• Financiën (te duur);

• Juridische aspecten (hoge juridische restricties of voorwaarden);

• Politiek (support vanuit de politieke mist);

• Beleid (huidige beleidslijn belemmert nieuwe vormen);

• Organisatie (oppositie vanuit de eigen organisatie);

• Technologie (de techniek is toch nog niet geavanceerd genoeg om een idee te

verwezenlijken).

Gebruiksbarrières Gebruiksbarrières zorgen ervoor dat de geboden mogelijkheden niet of weinig worden

gebruikt door burgers. Barrières kunnen gelegen zijn in:

• Administratie (onzorgvuldig beheer van de applicatie ondermijnt het succes);

• Routine (burgers moeten er nog aan wennen);

• Belang (ondermijning vanwege belangentegenstelling);

• Motivatie (burgers zijn niet gemotiveerd te participeren);

• Vertrouwen (burgers hebben niet het gevoel dat hun inbreng iets verandert).

16 Meijer en Thaens, 2009 (nog te verschijnen). 17 Zie voor een uitgebreide beschrijving bijlage 5.

Internet

mogelijkheden

Overheid

gebruikt internet

voor e-

participatie

Burgers

participeren

Institutionele

barrières

Gebruiks-

barrières

Participatie

heeft invloed op

overheid.

Effect-

barrières

Page 23: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

23

Effectbarrières Bij effectbarrières gelden dezelfde punten als bij de institutionele barrières (financiën,

juridische aspecten, politiek, beleid, organisatie en technologie). Daarnaast zijn

relevant:

• Haalbaarheid (de ideeën van burgers zijn niet haalbaar);

• Representativiteit (door gebrek aan representativiteit kan de inbreng niet

worden gebruikt).

De driedeling van het model in institutionele, gebruiks- en effectbarrières en de

bijbehorende aandachtspunten worden gebruikt om de bij de experimenten ervaren

succes- en faalfactoren te plaatsen.

1.4.6 De theoretische bouwstenen in overzicht

De bovengenoemde theoretische modellen gelden elk als belangrijke bouwsteen

binnen dit onderzoek. Ze helpen bij de beantwoording van de onderzoeksvragen en

krijgen als volgt hun weerslag in het onderzoek:

Tabel 1.3 Weerslag van theoretische bouwstenen in het onderzoek

Bouwsteen Onderzoeksvraag18 Weerslag in onderzoek

Rendementsmeting 1: Wat was de sturingsfilosofie van

BZK en (hoe) heeft deze gewerkt?

Reconstructie, reflecties en

conclusies

Evaluatieraamwerk - Algehele onderzoeksopzet

Participatieladder 2: Welk resultaat hebben de

experimenten geboekt?

Analyse van de spreiding van de

experimenten

Beleidscyclus 2: Welk resultaat hebben de

experimenten geboekt?

Analyse van de spreiding van de

experimenten

Barrièremodel 3: Wat waren de belangrijkste

succes- en faalfactoren voor de

ontwikkeling en opschaling van

bestaande eParticipatie

experimenten? En wat is nodig om

doorontwikkeling en opschaling

daarvan te bevorderen?

Indelen van succes- en

faalfactoren, reflectie op succes-

en faalfactoren en kansen en

bedreigingen

1.5 ONDERZOEKSOPZET

Op basis van de theoretische elementen als beschreven in de voorgaande subparagraaf

is een concrete onderzoeksopzet gemaakt waarbinnen vijf fasen zijn doorlopen: de

voorbereiding, retrospectie, de tussenbalans, een blik op de toekomst en de eindbalans.

We geven hieronder kort weer wat per fase aan activiteiten is ondernomen.

18 Voor de overige twee onderzoeksvragen zijn geen theoretische modellen gehanteerd.

Page 24: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

24

1.5.1 Fase 1: Voorbereiding

In de voorbereiding zijn alle benodigde stappen gezet om het daadwerkelijke

onderzoek te kunnen starten: een aangescherpt plan van aanpak, formats voor de

diverse instrumenten en planning van de diverse gesprekken en bijeenkomsten.

1.5.2 Fase 2: Retrospectie

Het doel van deze fase was het terugblikken op en bepalen van het succes van het

gevoerde beleid en de door BZK ondersteunde experimenten. Ook zijn de eerste ideeën

verzameld voor toekomstig beleid. In deze fase zijn documenten en verslagen

bestudeerd (beleidsanalyse en quickscan), interviews gehouden met initiatiefnemers

en gebruikers en betrokkenen bevraagd middels een online survey.

1.5.3 Fase 3: Tussenbalans

In deze derde fase hebben het onderzoeksteam en de begeleidingscommissie samen de

tussenbalans opgemaakt. De uitkomsten van de documentenstudie, interviews en

online survey zijn besproken en verder doordacht. Hierbij is uiteraard ook een blik op

het vervolgtraject van het onderzoek geworpen.

1.5.4 Fase 4: Blik op de toekomst

Tot zover het verleden. In de vierde fase is de blik op de toekomst gericht: welke rol zou

BZK de komende twee jaar kunnen spelen? Deze vraag heeft centraal gestaan tijdens

de zogenaamde denktanksessie, die is bezocht door 25 eParticipatie-experts.

1.5.5 Fase 5: Eindbalans

Op basis van de retrospectie en de blik op de toekomst is de eindbalans opgemaakt:

hoe staat eParticipatie er op dit moment voor en wat zijn mogelijkheden voor het door

BZK te voeren beleid? Een voorlopige beantwoording van deze vragen is besproken met

de begeleidingscommissie.

In de bijlagen (bijlage 7) is een overzicht opgenomen van alle gesprekspartners c.q.

deelnemers.

1.6 LEESWIJZER

In de volgende hoofdstukken worden de resultaten van het onderzoek weergegeven. In

hoofdstuk 2 wordt het gevoerde BZK-beleid beschreven (‘Retrospectie’). In hoofdstuk 3

wordt een balans opgemaakt van de huidige eParticipatie-initiatieven die in meer of

mindere mate door BZK ondersteund zijn. Hoofdstuk 4 staat in het teken van een blik

op de toekomst: welke rollen zou BZK de komende twee jaar kunnen spelen met

betrekking tot eParticipatie? In hoofdstuk 5 ten slotte, wordt de rendementsmeting

uitgevoerd, worden de belangrijkste conclusies weergegeven en worden aanbevelingen

gedaan. De hoofdstukken verhouden zich als volgt tot de onderzoeksvragen:

Page 25: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

25

Tabel 1.4 Hoofdstukken in relatie tot de onderzoeksvragen

Hoofdstuk Onderzoeksvraag

2. Retrospectie BZK-beleid 1a. Wat was de sturingsfilosofie van BZK?

3. Balans initiatieven 2. Welk resultaat hebben de experimenten geboekt?

3. Wat waren de belangrijkste succes- en faalfactoren

voor de ontwikkeling en opschaling van bestaande

eParticipatie experimenten? En wat is nodig om

doorontwikkeling en opschaling daarvan te

bevorderen?

4. Welke vijf tot tien eParticipatie concepten en ideeën

die niet werden gerealiseerd lijken nog steeds geschikt

en van belang om te realiseren en wat zijn hierbij

succes en faalfactoren? En op welke manier zou deze

realisatie het beste gestalte kunnen krijgen?

4. Blik op de toekomst 5. Hoe kan de komende twee jaar het thema

eParticipatie verder worden geagendeerd en het

eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?

H5. Conclusies &

aanbevelingen

1b. (Hoe) heeft de sturingsfilosofie gewerkt?

5. Hoe kan de komende twee jaar het thema

eParticipatie verder worden geagendeerd en het

eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?

Page 26: Betrokken burgers - Ministerie BZK
Page 27: Betrokken burgers - Ministerie BZK

27

2 RETROSPECTIE BZK-BELEID

2.1 INLEIDING

In dit hoofdstuk wordt teruggeblikt op het door BZK gevoerde beleid ten aanzien van

eParticipatie. Aan bod komen een reconstructie van het beleid (2.2), de door partners

en betrokken ambtenaren gepercipieerde sturingsfilosofie van BZK (2.3), de analyse van

het netwerk (2.4), een quickscan van lopende eParticipatie-initiatieven (2.5) en,

afsluitend, een korte reflectie (2.6).

2.2 RECONSTRUCTIE BELEIDSACTIVITEITEN

2006: Het begin Binnen onder meer de programma’s XPIN (innovatieve beleidsvorming), InAxis

(innovatie openbaar bestuur) en Burger@overheid (stimuleren digitale overheid vanuit

het burgerperspectief) is bij BZK aandacht ontstaan voor eParticipatie: het via digitale

weg betrekken van de burger bij verschillende facetten van het openbaar bestuur.19 In

2006 wordt de beleidsmatige aandacht vanuit BZK voor het onderwerp eParticipatie

concreet binnen ‘een verkennend traject eParticipatie’ vanuit DIIOS (Directie Innovatie-

en Informatiebeleid Openbare Sector). In de zomer van dat jaar krijgen vier bureaus de

opdracht om een aantal vragen met betrekking tot eParticipatie uit te werken. In de

aanloop hier naartoe zijn al twee ambtenaren (Jornt van Zuylen en Arnout Ponsioen)

bezig geweest met het in kaart brengen van eParticipatie-initiatieven en het opbouwen

van een eerste netwerk.

De verkenningen worden uitgevoerd door TNO-ICT, Dialogic, Nederland Kennisland en

het Instituut voor Publiek en Politiek en zijn vooral bedoeld om de dynamiek rondom e-

participatie op gang te brengen. De bureaus werken aan vijf opgaven: een overzicht

van initiatieven e-participatie van lokale overheden; een overzicht van initiatieven door

burgers; de mogelijkheden van web2.0 (co-creation) binnen het publieke domein, van

e-participatie op het vlak van e-toezicht en van ICT in politieke processen.

Naast de verkenningen wordt in het najaar van 2006 een sessie georganiseerd met het

ontstane netwerk rondom eParticipatie. In die sessie zijn kansrijke ideeën

geïdentificeerd, op basis van diverse quickscans en eerdere bijeenkomsten. Uit de

sessie volgen 49 ideeën. Deze worden in een vervolgsessie in klein comité voorzien van

de statussen ‘rijp’ en ‘groen’. Er blijven zes kansrijke ideeën over, die in aanmerking

komen voor de status van door BZK te ondersteunen experiment.

19 Zie paragraaf 1.2 voor de in dit onderzoek gehanteerde definitie van eParticipatie.

Page 28: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

28

2007: ‘Voorbereidende fase’ wordt gestart Op basis van de verkenningen en de uitkomst van de 49-ideeënsessie besluit de DIIOS-

staf van BZK in januari 2007 aan de activiteiten rondom het thema eParticipatie

vervolg te geven in een ‘voorbereidende fase eParticipatie’. eParticipatie wordt daarbij

voorgesteld als participatie van de burger binnen drie relaties: burger-bestuur

(politieke participatie), burger-dienstverlening (beleidsparticipatie) en burger-burger

(sociale participatie). Het traject is vooral bedoeld om ervaringen op te doen en het

onderwerp binnen de overheid (Rijksoverheid en gemeenten) geagendeerd te krijgen.

Er wordt gekozen voor een bottom-up sturingsstrategie, door een aantal experimenten

te gaan ondersteunen vanuit een zogenaamd ‘klussenbureau’ (zie 2007a). Daarnaast

wordt gekozen om een conferentie te organiseren (zie 2007b). Voor de activiteiten in

2007 wordt 400.000 euro gereserveerd. Intern wordt benoemd dat de activiteiten

(uiteindelijk) gericht zijn op verdere inrichting van een eventueel actieprogramma

eParticipatie. Men denkt binnen dat actieprogramma aan onderdelen als:

• Het stimuleren van de ontwikkeling van e-tools;

• Het stimuleren van het gebruik van e-tools;

• Het evalueren van het gebruik van e-tools;

• Het delen van gebruikerservaringen;

• Communicatie.

2007a: Experimenten Er wordt in maart een “redactieraad” samengesteld met Arnout Ponsioen (BZK), Joeri

van den Steenhoven (Kennisland), Christiaan Holland (Dialogic) en Steven Lenos (IPP).

Naast het inhoudelijk voorbereiden van de conferentie (zie 2007b) gaat de redactieraad

samen met de initiatiefnemers aan slag met de uitwerking van de zeven20 ideeën tot

experimenten. Afgesproken wordt dat de redactieleden elk één of twee initiatieven

onder hun hoede nemen. De experimenten, de initiatiefnemers en de doelstellingen

zijn kort weergegeven in onderstaand schema:21

Tabel 2.1 De eerste zeven door BZK ondersteunde experimenten

Experiment Initiatiefnemer Inhoud

Watstemtmijnraad.nl Vier gemeenten Burgers kunnen hier het

stemgedrag van hun gemeenteraad

bekijken.

Petities.nl 2.0 Stichting Petities.nl Het doel is om het voor

Nederlanders gemakkelijk te maken

een petitie te ondertekenen of te

starten.

Wijwaarderen.nl Gemeente

Eindhoven

Geeft burgers de mogelijkheid om

publieke dienstverlening te

waarderen, beoordelen en

vergelijken.

20 Op verzoek van Staatssecretaris Bijleveld om nauwere samenwerking te zoeken met Inspraakpunt van

V&W, wordt een zevende idee, ikgaverder.nl, toegevoegd aan de al geselecteerde zes kansrijke ideeën. 21 Zie ook Bijlage 1 .

Page 29: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

29

Experiment Initiatiefnemer Inhoud

Issuefeed.net/

Webantenne

Richard Rogers Digitale zoekmachine; te gebruiken

om te zoeken naar discussiesites,

weblogs en dergelijke.

Digitale Diender Politie Utrecht Mogelijkheid voor bewoners om

online te communiceren met de

wijkagent.

Krachtwijkenindex.nl Nieuw Rotterdams

Tij

Instrument om de samenwerking

tussen bewoners in de

‘krachtwijken’ onderling op

wijkniveau te ondersteunen en om

deze bewoners om input te vragen.

Ikgaverder.nl Inspraakpunt V&W

(thans Expertise-

centrum Publieks-

participatie)

Inwoners kunnen hier hun

oplossingen voor

bereikbaarheidsproblemen rondom

Utrecht achterlaten.

2007b: Creatieve sessies en eParticipatietop Naast de start van de zeven experimenten organiseert BZK verschillende

bijeenkomsten. Enerzijds zijn dat twee creatieve sessies over eParticipatie. Deze sessies

(‘Burgers en Bestuur 2.0’ en ‘Burgers en Burgers en Beleid 2.0’) hebben tot doel

kansrijke concepten en ideeën voor eParticipatie te inventariseren en de dynamiek op

gang te brengen. Uit de sessies komen vele creatieve, niet verder gerealiseerde ideeën:

‘stoeptegeldemocratie’, ‘ikwoonhier.nl’, ‘oplossingenmotor.nl’ en ‘wetstrijd’.

Ook wordt door Steven de Jong, een actieve speler in het netwerk, in opdracht van BZK

de site eParticipatie.nl opgezet, een platform dat een overzicht geeft van eParticipatie

projecten in het hele land.

Anderzijds vindt in het najaar van 2007 een ‘eParticipatietop’ plaats. Op de top worden

de mogelijkheden van eParticipatie met een breed publiek besproken. Ook wordt

nagegaan wat nodig is om de kansen te verzilveren. Op de top geven Jacques Wallage

en Tom Steinberg keynote speeches. Ook is er een videobijdrage van staatssecretaris

Bijleveld. De eParticipatietop wordt door velen gezien als belangrijk moment waar

gezamenlijk naar toegewerkt is.

2008a: Burgerlink De ondersteuning en begeleiding van de uitvoering van vier van de zeven

experimenten wordt ondergebracht bij Burgerlink, een nieuw stimuleringsprogramma

vanuit BZK bij ICTU ter verbetering van de dienstverlening van de overheid en het

functioneren van de democratie door de inschakeling van burgers.22 Deze vier

experimenten zijn: watstemtmijnraad.nl, petities.nl, wijwaarderen.nl en webantenne

(issuefed.net). Voor de vier experimenten wordt een ‘Community of ePractice’

opgestart. In het geval van watstemtmijnraad.nl verzamelt Burgerlink binnen het

22 Burgerlink is de opvolger van het in 2007 gestopte programma Burger@Overheid, een onafhankelijk

forum dat de digitale overheid stimuleerde vanuit het burgerperspectief. ICTU verwijst naar de Stichting ICTU, de ICT Uitvoeringsorganisatie van de overheid (zie www.ictu.nl). Naast eParticipatie heeft Burgerlink nog 2 kerntaken: activiteiten rondom (de introductie en het gebruik van) de BurgerServicecode en het meten van de burgertevredenheid.

Page 30: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

30

netwerk verbeteringen voor het experiment. De trekker van Petities.nl wordt vanuit

Burgerlink gecoacht. De ondersteuning van de twee overige experimenten (Issuefeed

en wijwaarderen.nl) kon door Burgerlink vanwege capaciteitsproblemen niet gelijk

worden opgepakt. Op het moment van schrijven wordt de ontwikkeling van

wijwaarderen.nl een stap verder gebracht; met Issuefeed wordt dit najaar begonnen.

Daarnaast organiseert Burgerlink in het kader van eParticipatie praktijkbijeenkomsten

voor ambtenaren en richt het zich als kenniscentrum op het aanreiken van kennis op

het gebied van eParticipatie.

2008b: Digitale Pioniers In het voorjaar van 2008 stelt TNO in haar rapport ‘Naar een User Generated State’

(onder meer) vast dat Web 2.0 steeds meer aanwezig is in het publieke domein. Wat de

onderzoekers echter opvalt, is dat de overheid erg ‘1.0’ aan instrumenten werkt; de

overheid laat kansen liggen in het benutten van online sociale netwerken en het geven

van meer verantwoordelijkheid aan burgers. In een reactie hierop geeft staatssecretaris

Bijleveld in een beleidsbrief aan de Tweede Kamer aan, dat ze de ontwikkeling van een

overheid 2.0 actief gaat stimuleren. Eén van de acties is het in eerste instantie eenmalig

aansluiten bij een stimuleringsregeling van het ministerie van OCW, uitgevoerd door

Stichting Kennisland. Deze ‘Digitale Pioniers’-regeling is bedoeld om eenmalig

financiële en organisatorische ondersteuning te geven aan innovatieve internet

initiatieven. Kort gezegd: aanvragers kunnen door middel van de ondersteuning hun

idee omzetten in een ‘proof of concept’, om hier vervolgens eventueel zelfstandig een

business model voor op te zetten. In een samenwerking tussen BZK en Digitale Pioniers

wordt in het najaar van 2008 een ronde geopend met als thema eParticipatie. Meer

dan veertig ideeën worden ingediend. Uiteindelijk rollen er zeven experimenten uit de

bus die vanuit Digitale Pioniers ondersteund gaan worden (zie tabel 2.2):

Tabel 2.2 Ondersteunde experimenten vanuit de Digitale Pioniers ronde eParticipatie

Experiment Initiatiefnemer Inhoud

eMocracy (thans:

Democratiespel)

Stichting Petities.nl/ Reinder

Rustema

Het politieke proces in

Nederland als online

multiplayer roleplaying

game.

HNS.dev Stichting Het Nieuwe

Stemmen

De ‘development

environment’ richt zich op

de ontwikkeling van een

standaard database en

ontwikkelt API voor E-

participatie projecten in

Nederland.

Ikregeer.nl Stichting Scartabello Ikregeer.nl stelt zijn data

open zodat andere

websites of internet

toepassingen ze kunnen

gebruiken.

Page 31: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

31

Experiment Initiatiefnemer Inhoud

OCO Sterren versie 2 Onderwijs Consumenten

Organisatie

De OCO beantwoordt

vragen van ouders en

leerlingen over onderwijs

in Amsterdam.

Open Kamer Political Mashup Open Kamer streamt

videobeelden van debatten

uit de Tweede Kamer.

PoliDocs Political Mashup, Tim

Gielissen en Maarten Marx

Polidocs is een

zoekmachine voor politieke

documenten.

Verbeterdebuurt.nl Creative Crowds Verbeterdebuurt.nl betrekt

burgers bij het verbeteren

van de buurt.

2008c: eParticipatie Awards In 2008 zijn voor het eerst twee eParticipatie Awards uitgereikt. Staatssecretaris

Bijleveld reikte de Awards uit tijdens de werkconferentie Overheid 2.0. De Awards zijn

bedoeld om ‘goede initiatieven meer in het zonnetje te zetten, erkenning te geven voor

getoonde inzet en meer aandacht te geven aan de goede voorbeelden die er zijn’. Eén

Award werd uitgereikt aan RotterdamIdee, voor het beste initiatief vanuit een

overheid. De ander werd uitgereikt aan Buurtlink, als beste eParticipatie-initiatief

vanuit de samenleving. In 2009 zullen de Awards opnieuw worden uitgereikt.

2009: Moment van retrospectie en blik vooruit In 2008 loopt de ‘voorbereidende fase’ stilletjes ten einde. Inmiddels is DIIOS na een

reorganisatie (als programma Dienstverlening, Regeldruk en Informatiebeleid)

ondergebracht bij het DG Bestuur en Koninkrijksrelaties. Het onderwerp eParticipatie

valt vanaf nu onder ‘Dienstverlening van de overheid’ binnen het programma

Dienstverlening, Regeldruk en Informatiebeleid. Voor een deel van de scope van

eParticipatie – de relatie burger - bestuur – wordt verwacht dat deze door de afdeling

‘Democratie en Burgerschap’ van de Directie Openbaar Bestuur en Democratie wordt

ingevuld. In het voorjaar van 2009 wordt door de afdeling Dienstverlening van de

overheid besloten om terug te kijken op de voorbije jaren van eParticipatie en vooruit

te blikken op de komende twee jaar. Hiervoor wordt de opdracht tot het onderhavige

onderzoek uitgezet.

2.3 GEPERCIPIEERDE STURINGSFILOSOFIE

Zoals uit de reconstructie naar voren komt, is DIIOS in 2007 een ‘verkennende fase

eParticipatie’ gestart. Bij de start is in een notitie en een aanvullend plan van aanpak

benoemd wat de aanleiding is om met eParticipatie aan de slag te gaan, wat wordt

verstaan onder eParticipatie en welk traject wordt uitgevoerd. Bij de activiteiten wordt

aangegeven dat het gaat om ‘het verder verkennen van het onderwerp’, ‘een start te

maken met actieve communityvorming’ (met de werkconferentie), ‘het verzilveren van

kansen’ en ‘het hands-on ervaring opdoen’ (met de experimenten). Waartoe één en

Page 32: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

32

ander dient te leiden (wat moet worden bereikt), anders dan ‘eventueel een

Actieprogramma eParticipatie’, wordt niet expliciet benoemd. Wel wordt in de

planning voor de periode oktober-december 2008 voorzien in de activiteit ‘uitwerken

instrumenten actieprogramma eParticipatie’.

Zodoende kan worden gesteld dat vooraf de sturingsfilosofie niet geëxpliciteerd is:

welke doelstellingen worden beoogd over twee jaar te zijn bereikt en op welke wijze

worden instrumenten ingezet om dat te bereiken? Op basis van de gesprekken met

ambtenaren en netwerkpartners kunnen wel elementen worden benoemd die samen

de bouwstenen vormen van de in de praktijk gehanteerde sturingsfilosofie van BZK.

1. Geloof in een kans In eParticipatie ziet BZK een belangrijke ontwikkeling, die mooie kansen biedt voor de

verbetering van de democratie en het openbaar bestuur. BZK wil graag op enigerlei

wijze deze ontwikkeling een handje helpen.

2. Interessant netwerk Daarnaast ziet men rondom het thema eParticipatie een interessant netwerk ontstaan,

met interessante partners en ideeën waar BZK graag mee in contact wil komen.

3. Niet zelf doen Uitgangspunt is vanaf de start dat BZK ‘het niet zelf zou doen’; BZK zou niet zelf gaan

experimenteren. Externe partners zouden financieel en organisatorisch ondersteund

worden om de ideeën uit te werken tot initiatieven.

4. Bottom-up strategie Vanaf het begin wordt een bottom-up strategie gevoerd. Besloten wordt niet gelijk

doelstellingen ‘van hogerhand’ te verbinden aan het beleid, omdat dit mogelijk

belemmerend zou werken voor de ontwikkeling van initiatieven. Er wordt gekozen voor

een strategie waarbij van onderop – en grotendeels van buiten het domein van de

publieke sector zelf – eParticipatie als onderwerp op de agenda van

overheidsorganisaties wordt gezet. De activiteiten zouden fungeren als vliegwiel; als

eenmaal zou zijn aangetoond wat de mogelijkheden zijn, zouden management,

bestuurders en politici enthousiast worden en ermee aan de slag willen.

5. Ruimte voor het experiment Binnen de activiteiten is er nadrukkelijk ruimte voor het experiment. De ondersteunde

initiatieven zijn bedoeld om te werken aan een ‘proof of concept’, om te onderzoeken

of een idee in de praktijk werkt. Een experiment zou in theorie ook mogen mislukken,

als het idee maar getest is.

6. Agendering van het thema Naast het ondersteunen van experimenten geeft BZK aandacht aan gerichte

agendering van het thema eParticipatie binnen de overheidsorganisatie, door middel

van het organiseren van enkele workshops, sessies en de eParticipatietop.

Page 33: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

33

7. Persoonlijke benadering

Er is uitgegaan van een persoonlijke benadering. Vanuit het persoonlijke contact met

initiatiefnemers en betrokkenen bij eParticipatie zijn gezamenlijk stappen gezet. Alle

betrokkenen acteren overwegend vanuit een persoonlijke interesse. Er is sprake van

een ‘bondgenotensfeer’. Ook hebben ze meer dan eens op persoonlijke titel een rol,

bijvoorbeeld binnen de redactieraad of als deelnemer aan bijeenkomsten.

8. Ervaringen vanuit het buitenland opgehaald In de afgelopen experimentele fase is bewust de blik ook op het buitenland gericht,

zowel door partners uit het veld als door ambtenaren. Zo is Tom Steinberg

(MySociety.org) betrokken bij de ontwikkelingen in Nederland. Dit heeft onder meer

geleid tot een Nederlandse variant van Fixmystreet.com van het Britse MySociety.org:

verbeterdebuurt.nl. Zelfs is even getracht om een Nederlandse variant van

MySociety.org op te richten. Op dit moment wordt door velen gewezen op het

Amerikaanse data.gov als best practice.

9. Ook geëxperimenteerd met medeoverheden Binnen de experimenten is ook samenwerking gezocht met een aantal

medeoverheden, om tevens op dat vlak te experimenteren. Binnen twee experimenten

is samengewerkt met gemeenten: watstemtmijnraad.nl en wijwaarderen.nl. Eén

experiment is samen met het politiekorps Utrecht opgezet: Digitale Diender. Binnen

één experiment is het Inspraakpunt V&W (met ikgaverder.nl) inhoudelijk en financieel

ondersteund door BZK.

2.3.1 Oordeel vanuit het netwerk

Vanuit het netwerk wordt waardering uitgesproken over de inspanningen die BZK en

partners geleverd hebben op het terrein van eParticipatie. Daarmee hebben ze concreet

bijgedragen aan de ontwikkeling van eParticipatie in Nederland. Men is met name

positief over de enthousiasmerende houding en positiefkritische feedback van

individuele ambtenaren (de persoonlijke benadering). Ook zijn de partners te spreken

over het feit dat BZK het niet zelf wilde doen en ‘ruimte liet aan het experiment’.

Wel worden hier en daar kanttekeningen geplaatst bij de motieven van BZK: wil men

niet gewoon de kunst afkijken bij slimme initiatiefnemers? En loopt het niet te veel

achter een beweging aan, zonder zelf agendazettend te zijn? Daarnaast is men

ontevreden over de communicatie over het selectieproces van de eerste zeven

experimenten (de experimenten die zijn ondersteund door de redactieraad): voor

buitenstaanders was niet duidelijk hoe men is gekomen tot deze zeven.

Ook vragen diverse betrokkenen zich af of het eParticipatiebeleid op sommige

momenten door BZK en Burgerlink niet groter is gemaakt dan het was; het betrof

‘maar’ het ondersteunen van een aantal experimenten.

Dat men heeft gewerkt vanuit een bottom-up strategie, met ruimte voor het

experiment, is zoals gezegd als prettig ervaren. Maar: tot op dit moment, zo lijkt de

boodschap. De tijd van zaaien en enthousiasmeren lijkt voorbij: het is nu tijd om te

gaan oogsten. En daarvoor is een duidelijke strategie nodig die helder wordt

Page 34: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

34

gecommuniceerd. BZK heeft misschien iets te lang gewacht met het formuleren en

uitdragen van een dergelijke nieuwe strategie; inmiddels wordt vanwege de

onduidelijkheid vanuit het ministerie (al) door meerdere partners een negatief beeld

gegeven over de rol van BZK. Zij verwachten vanuit BZK duidelijkheid over het beleid

dat het voert, de doelen die het beoogt en de rol die het wil spelen. Door de nu

gevoerde ‘losse’ sturingsfilosofie weet men niet zo goed ‘wat BZK wil’. Te laat voor een

nieuwe strategie is het zeker nog niet. Maar om te spreken met de woorden van de

betrokken ambtenaren: ‘het speelkwartier is over’. Er is behoefte aan helderheid over

wat BZK wil bereiken met zijn eParticipatiebeleid, welke instrumenten er hierbij

voorhanden zijn en wat hierbij de rol van het ministerie zelf is.

2.4 NETWERKANALYSE

In deze paragraaf wordt in drie stappen het eParticipatienetwerk gereconstrueerd en

geanalyseerd. Allereerst wordt het eigen beleidsnetwerk van BZK in kaart gebracht.

Vervolgens worden de intradepartementale positie (eParticipatie binnen het eigen

departement en indirect via het eigen departement – zoals via ICTU c.q. Burgerlink) en

de interdepartementale positie (eParticipatie van BZK binnen de Rijksoverheid)

inzichtelijk gemaakt. Ten slotte wordt de interbestuurlijke positie (BZK-eParticipatie

binnen het openbaar bestuur) bepaald. Telkens worden opvallendheden benoemd en

genoemde oordelen weergegeven.

2.4.1 Het eigen beleidsnetwerk in kaart

In de voorgaande paragraaf is reeds de ontwikkeling van het eParticipatiebeleid,

gevoerd door BZK, weergegeven. Op dit moment ziet het beleidsnetwerk er

schematisch als volgt uit:

Page 35: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

35

Figuur 2.1 Het huidige eigen beleidsnetwerk in kaart

eParticipatie Ronde

BZK‘eParticipatie’

KennislandICTU

• eMocracy.nl• Verbeterdebuurt.nl• PoliDocs• Open Kamer• OCO Sterren versie 2• Ikregeer.nl• HNS.dev

• watstemtmijnraad.nl• petities.nl• wijwaarderen.nl• webantenne (Issuefeed.net)

eParticipatie Awards

Digitale Pioniers regeling

Digitale Diender

Kenniscentrum

Ikgaverder.nl

Krachtwijkenindex

Ondersteuning afgerond

Bijeenkomsten

eParticipatie.nl

eParticipatie

Community of ePractice

Burgerlink

BZKWeb2.0

Onder de paraplu van eParticipatie worden diverse activiteiten/deelprojecten

uitgevoerd. Deze zijn in grote mate verweven met het web2.0-beleid van BZK. In het

kader van eParticipatie organiseert BZK zo nu en dan bijeenkomsten en er worden op

eParticipatie.nl nieuwsberichten gepost over nieuwe initiatieven en overige relevante

informatie.

Daarnaast ondersteunt BZK op dit moment (in juli 2009) via Burgerlink (nog) vier

initiatieven uit de eerste ronde van 2007: watstemtmijnraad.nl, petities.nl,

wijwaarderen.nl en de zogenaamde webantenne (de digitale zoekmachine; om te

zoeken naar discussiesites, weblogs en dergelijke). Watstemtmijnraad.nl wordt onder

leiding van Burgerlink uitgerold in andere gemeenten dan de eerste vier (Almere,

Groningen, Enschede en Woerden); inmiddels zijn er bijna 20 gemeenten die via

watstemtmijnraad.nl het stemgedrag van raadsleden inzichtelijk maken. Binnen

Petities.nl worden met steun van Burgerlink verbeteringen doorgevoerd.

Wijwaarderen.nl en webantenne moeten de komende tijd nog worden uitgewerkt.

De ondersteuning van drie initiatieven is reeds afgerond. Het discussiegedeelte van

Ikgaverder.nl heeft met succes gefunctioneerd en is nu gesloten. Met dank aan Digitale

Diender (een initiatief van de politie Utrecht) zijn nu verschillende wijkagenten via

Buurtlink door burgers te benaderen. De realisatie van de Krachtwijkenindex.nl (een

aandelenspel waarbij spelers kunnen handelen in aandelen van Krachtwijken) is echter

niet gelukt.

Page 36: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

36

Daarnaast laat BZK op dit moment onder de vlag van Digitale Pioniers (een regeling van

OCW, uitgevoerd door Kennisland) de financiële en organisatorische ondersteuning

van zeven verschillende initiatieven uitvoeren: eMocracy, Verbeterdebuurt.nl, PoliDocs,

Open Kamer, OCO Sterren versie 2, Ikregeer.nl en HNS.dev.

Wat valt op? • Er is binnen het eigen netwerk een aantal gedreven personen en/ of collectieven

actief, die op verschillende terreinen bezig zijn met eParticipatie, veelal vanuit een

daartoe opgerichte stichting: HNS.dev vanuit Stichting Het Nieuwe Stemmen,

PoliDocs en Open Kamer vanuit Political Mashup, ikregeer vanuit Scartabello,

Verbeterdebuurt vanuit Creative Crowds, petities.nl en eMocracy en Digitale

Diender. Het zijn met name de ‘believers’ in eParticipatie, die bij de door BZK

ondersteunde experimenten betrokken zijn (geweest).

• Uitzondering is echter Inspraakpunt van V&W, dat met Ikgaverder.nl, met

ondersteuning van BZK, heeft geëxperimenteerd met eParticipatie binnen een

specifiek project. Evenals de Onderwijs Consumenten Organisatie (OCO), die met

hulp van de DP-regeling een waarderingssysteem heeft opgebouwd.

• Tevens zijn bij twee door BZK ondersteunde experimenten enthousiaste gemeenteambtenaren betrokken: watstemtmijnraad.nl (Almere, Groningen,

Enschede en Woerden) en Wijwaarderen.nl (gemeente Eindhoven). Daarnaast

wordt nu voor aansluiting bij het initiatief Petities.nl gericht actie ondernomen

richting gemeenten.

• Twee experimenten uit de eerste ronde zijn nog steeds niet goed van de grond

gekomen (wijwaarderen.nl en webantenne).

• Naar het idee van de gesprekspartners is vernieuwing ofwel ‘vers bloed’ binnen het netwerk nodig, want ‘men begint elkaar na te praten’. Bij de Digitale Pioniers-

ronde voor eParticipatie zijn volgens de partners maar weinig nieuwe partijen

betrokken geraakt.

• Doelgroepen als politieke partijen en bestuurders zijn nu niet betrokken bij het

netwerk. Ook niet-‘believers’ onder de ambtenaren en griffiers worden moeilijk

bereikt.

• Er ontstaan nieuwe netwerken buiten het eParticipatie-netwerk (zie ook volgende

subparagrafen), zonder verknopingen.

• Het netwerk is met name gericht op elektronische participatie en niet op

participatie via andere media.

• Er worden vraagtekens gezet bij de Community of ePractice en de

Kenniscentrumfunctie van Burgerlink.

• Tot slot blijkt dat de redactieraad die ooit richting eParticipatietop functioneerde,

niet meer bijeenkomt.

2.4.2 Intradepartementale positie

Hierboven is het BZK eParticipatie-beleidsnetwerk in beeld gebracht. Naast

eParticipatie zijn er ook andere programma’s, projecten en activiteiten binnen BZK die

linken aan het onderwerp; zie bijlage 2 voor een (niet uitputtend) overzicht hiervan.

Page 37: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

37

Wat valt op?

• In vergelijking met andere BZK-projecten heeft eParticipatie een erg brede focus.

• Andere BZK-projecten zijn op hoger niveau verankerd en hebben daardoor een

hogere status.

• Andere projecten in het departement hebben meer bekendheid gekregen dan

eParticipatie.

• eParticipatie valt beleidsmatig onder de afdeling Dienstverlening, maar is – zoals

eerder gesteld – meer dan burger-dienstverlening.

• Vanuit BZK lopen meer projecten rondom burger-dienstverlening (eOverheid, het

Nationaal Urgentie Programma – NUP).

• Bij veel BZK-programma’s zijn ook andere departementen betrokken.

• Op het terrein van burger-bestuur (besluitvorming) is een duidelijke link aanwezig

tussen eParticipatie en Democratie en Burgerschap.

• Daarnaast lopen projecten op het terrein van ontsluiting van overheidsdata

(datzouhandigzijn.nl en Open Overheid).

• Ook is men bezig met de uitdagingen en kansen die de digitalisering biedt voor de

Rijksoverheid (Ambtenaar van de toekomst).

Er kan worden geconcludeerd dat er vanuit verschillende invalshoeken op eParticipatie

sprake is van diverse links met andere BZK-programma’s. eParticipatie is onderdeel van het brede eOverheidsportfolio. Hierbij wordt wel de vraag opgeworpen, of sprake is

van voldoende afstemming met en inbedding bij deze programma’s.

2.4.3 Interdepartementale positie

Naast BZK zijn (uiteraard) ook andere departementen en Rijksdiensten actief op het

gebied van eParticipatie en breder web2.0. In bijlage 3 is een aantal programma’s

vanuit andere departementen op dit onderwerp weergegeven.

Wat valt op? • Ook binnen andere departementen is men bezig met vormen van eParticipatie,

zoals het bieden van digitale vormen van inspraak (VROM, het kabinet en Justitie).

BZK vervult hierin geen (actieve) rol.

• Het Expertisecentrum (voor V&W, LNV, EZ en VROM) ziet eParticipatie als ‘een

handige tool’ binnen een breed scala aan mogelijkheden voor publieksparticipatie.

BZK is nu daarbij geen automatische partner. Dit zouden ze wel kunnen zijn: het

Expertisecentrum zou graag contact op willen nemen als een project met een vorm

van eParticipatie van start gaat, om te zien welke kennis al bij BZK beschikbaar is.

• Vanuit LNV is men bezig met de kansen en uitdagingen die de digitalisering biedt

voor de Rijksoverheid (ambtenaar 2.0). BZK-ambtenaren participeren in dit

netwerk.

• OCW ondersteunt innovatieve internetinitiatieven, waaronder eParticipatie. BZK

heeft zich, zoals eerder gesteld, bij deze regeling (Digitale Pioniers) aangesloten.

Page 38: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

38

• De Tweede Kamer is bezig met het verbeteren van de transparantie. Het vinden

van een rol hierbij voor BZK is volgens de Directie Informatiseringsbeleid lastig.

Verregaande samenwerking tussen Tweede Kamer en BZK zou “staatkundig

wringen”. Waar de Directie Informatiseringsbeleid van de griffie voor de Tweede

Kamer werkt, werkt BZK voor de minister. Dit kan voor problemen zorgen wanneer

men bijvoorbeeld gezamenlijk een workflow zou gaan bijhouden waarin alle

toezeggingen van bewindslieden aan de Kamer worden geregistreerd.

Daarentegen lijkt een dergelijk probleem oplosbaar door gezamenlijke

opdrachtformulering aan een uitvoerende derde partij.

• Tot slot, een meermalen gehoord gevoel bij partners binnen het

eParticipatienetwerk betreft de vraag in hoeverre veel van deze projecten ‘2.0’ zijn,

zoals de 100 dagencampagne en de Internetconsultatie. Bij de 100

dagencampagne van het Kabinet kon men reageren op het voorgenomen

Kabinetsbeleid, maar is in het verdere verloop niet duidelijk gemaakt wat met de

reacties is gedaan. Bij de Internetconsultatie, waar conceptwetgeving aan de

burger wordt voorgelegd, is er onder andere het probleem dat maar één keer

gereageerd kan worden, waardoor er geen discussie kan worden gevoerd over de

wenselijkheid/ verbeterpunten van de conceptwet.

Er kan worden geconcludeerd dat BZK, uitzonderingen daargelaten, niet of niet altijd

zichtbaar en actief betrokken is bij de eParticipatieprojecten van de verschillende

andere departementen.

2.4.4 Interbestuurlijke positie

Tot slot zijn vele gemeenten en ook bijvoorbeeld politiekorpsen actief bezig met

elektronische participatievormen (zie paragraaf 2.5). Enkele gemeenten zijn betrokken

bij een aantal eParticipatie-experimenten van BZK (bij watstemtmijnraad.nl,

wijwaarderen.nl en petities.nl). De politie Utrecht was betrokken bij de ontwikkeling

van Digitale Diender. Daarnaast is binnen het Actieprogramma Lokaal Bestuur sprake

van een ‘proeftuin’ eParticipatie, waarin gemeenten actief worden ondersteund in het

opzetten van eParticipatie-initiatieven.

Wat valt op?

• De belangrijkste observatie is dat BZK ten aanzien van lokale en regionale initiatieven, buiten de eigen experimenten, geen actief beleid voert.

• Men acht het over het algemeen van belang dat wordt erkend dat er

belangwekkende lokale verschillen zijn (in apparaat, in college en in

samenleving), waardoor ook de eParticipatie-oplossingen zullen verschillen.

• Initiatieven van andere departementen zijn gefocust op het eigen beleidsterrein

en lijken daarom meer rendement te bieden dan de brede focus die BZK heeft.

Page 39: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

39

• De vraag is of de echte beslissers (ambtelijke top van een departement,

bestuurders en volksvertegenwoordigers) wel bereid zijn om medebewind/

coproductie van bedrijven en burgers te accepteren. Meer invloed van anderen

betekent weliswaar meer draagvlak, maar ook minder invloed van degenen die

het nu voor het zeggen hebben. Als beslissers vooraf niet aangeven bereid te

zijn de consequenties te aanvaarden, is de kans groot dat er in de uitwerking

onvoldoende commitment is om innovaties ook werkelijk en met impact toe te

passen.

2.5 QUICKSCAN LOPENDE INITIATIEVEN

Uit de quickscan van lopende initiatieven in het brede veld van eParticipatie (zie bijlage

4) blijkt dat, naast BZK, veel partijen op een of andere wijze bezig zijn met eParticipatie.

Er bestaat een veelheid aan initiatieven en voorbeelden die zich op verschillende

niveaus afspelen en waarbij diverse partijen betrokken zijn. Ook vertonen zij zowel een

diversiteit in focus (op de eerder benoemde relaties burger-bestuur, burger-

dienstverlening, burger-burger), als in de mate van participatie (‘trede op de ladder’).

Burger-bestuur (politieke participatie) Er zijn verschillende initiatieven op dit gebied ontwikkeld. Te denken valt aan

initiatieven die gericht zijn op het sneller en gemakkelijker vindbaar en toegankelijk

maken van overheidsdocumentatie als Kamer- en Raadsstukken (zoals polidocs.nl,

ikregeer.nl en het RIS in Steenwijkerland). Daarnaast zijn er voorbeelden van

experimenten die gericht zijn op het stimuleren van de betrokkenheid van burgers bij

de politiek en politieke besluitvorming. Een voorbeeld hiervan is maildepolitiek.nl,

waarbij getracht wordt om het voor burgers gemakkelijker te maken om in contact te

treden met politici door het aanbieden van een online zoekmachine waarmee burgers

snel zowel nationale als lokale volksvertegenwoordigers in Nederland kunnen vinden.

Ook ingestelde digipanels (zoals onder meer opgezet in Eindhoven) zijn gericht op het

verkrijgen van input van burgers voor politieke beleids- en besluitvorming.

Burger-dienstverlening (beleidsparticipatie) Ook op het gebied van de relatie met burgers op het terrein van de

publieksdienstverlening zijn verschillende initiatieven ontwikkeld. Een duidelijk

voorbeeld zijn de vele digitale loketten zoals diverse gemeenten deze hebben

ontwikkeld (zie bijvoorbeeld de ‘GemGids’ van de gemeente Voorst). De idee hierbij is

dat de burger zo veel mogelijk gemeentelijke diensten online kan afnemen aan het

digitale loket. Steeds meer informatie wordt online aangeboden en daarnaast wordt

steeds vaker door gemeenten de mogelijkheid geboden om online bijvoorbeeld een

paspoort aan te vragen of een klacht in te dienen. In toenemende mate worden daarbij

ook mogelijkheden geboden om over (de kwaliteit van) deze dienstverlening online

reacties te geven, klachten te uiten of ideeën in te brengen. Bovendien wordt burgers

steeds vaker via overheidssites actief gevraagd om hun mening over diensten of om

medewerking aan bijvoorbeeld opsporing (denk aan politieonderzoeken.nl). In dat

geval kan gesproken worden over nieuwe vormen van eParticipatie op het terrein van

beleid en beleidsuitvoering (beleidsparticipatie).

Page 40: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

40

Burger-burger (sociale participatie) Verscheidene initiatieven worden op poten gezet, onder andere gericht op het

versterken van onderlinge contacten in en betrokkenheid bij de eigen buurt. Een

sprekend voorbeeld hiervan is Buurtlink. Buurtlink is bedoeld om ‘het buurtgevoel in

Nederland te versterken’. Dit doet ze door, op basis van de postcode, op de buurt

toegesneden communities te vormen. Een tweede voorbeeld is de BuurtBuzz.

Buurtbewoners kunnen hun betrokkenheid bij de buurt op interactieve wijze uiten en

door middel van een gesloten emailsysteem van de BuurtBuzz kunnen buurtbewoners

gemakkelijk met elkaar in contact komen. Een ander voorbeeld is Eigenwijzebuurten.nl

van de WijkAlliantie. Hiermee worden buurtteams ondersteund die de leefbaarheid in

hun buurt willen verbeteren. Een laatste hier te noemen voorbeeld van eParticipatie

gericht op de relatie burger-burger is Talkingheadz. Dit online interactieve forum biedt

jongeren de mogelijkheid om met elkaar te discussiëren over controversiële

onderwerpen.

Verschillende treden beklommen Uit de quickscan blijkt dat er initiatieven ontplooid zijn die te plaatsen zijn op

verschillende ‘treden’ van de eerder genoemde participatieladder.

Zo zijn er initiatieven die duidelijk tot doel hebben om de burger te informeren over

allerhande zaken. Er wordt daarbij ingezet op het digitaal beschikbaar stellen en

transparant maken van (overheids)data. Te denken valt aan initiatieven als politix.nl,

waarbij burgers een overzicht wordt geboden van het stemgedrag van politici in de

Tweede Kamer, of aan hoeveiligismijnwijk.nl, dat informatie biedt over de veiligheid

van wijken en buurten.

Daarnaast zijn er initiatieven die gericht zijn op het raadplegen van dan wel het vragen

van advies aan burgers. Voorbeelden hiervan zijn 21minuten.nl, reuring.nl,

beterveilig,nl en Randstad 2040 (zie voor een beschrijving van de initiatieven bijlage 1).

Verder zijn er eParticipatiemogelijkheden gericht op het meedoen van burgers, oftewel

gericht op coproductie. Een sprekend voorbeeld hiervan zijn initiatieven waarbij

burgers gevraagd wordt de politie te helpen bij het oplossen van misdrijven en het

opsporen van verdachten en dergelijke (zie bijvoorbeeld politieonderzoeken.nl en

‘overvallers gezocht’).

Wat valt op?

Vanuit de quickscan vallen de volgende zaken op:

• Veel overheidsorganisaties (onder andere gemeenten, politiekorpsen,

provincies), maatschappelijke organisaties (onder andere musea, omroepen,

corporaties, welzijnsinstellingen) en particulieren (stichtingen en individuele

initiatiefnemers) hebben inmiddels de mogelijkheden van internet benut om

burgers dichter bij de overheid en/ of elkaar te krijgen.

• Met name rondom burger-dienstverlening bestaat veel aanbod. Veel

organisaties stellen burgers in staat online hun zaken te doen met de (lokale)

overheid, zoals het aanvragen van persoonlijke documenten of het indienen

van klachten, en voegen hier mogelijkheden tot elektronische participatie aan

Page 41: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

41

toe (ruimte voor klachten, ideeën, opmerkingen, deelname aan discussies of

meningspeilingen, helpen in handhaving en opsporing et cetera).

• Voorbeelden doen zich voor op alle treden van de participatieladder, waarbij

vooral de trede ‘informeren’ veel initiatieven kent.

• Het totaalaanbod van initiatieven is zeer breed. Voorgesteld kan worden, dat

voor vrijwel elk idee al wel een best practice gevonden kan worden.

Overzichtelijke ontsluiting van deze best practices ontbreekt echter, evenals

een ‘etalage’ die burgers overzicht geeft van de mogelijkheden tot

eParticipatie.

2.6 DEELCONCLUSIES EN REFLECTIE

In dit hoofdstuk is in retrospectie gekeken naar het door BZK gevoerde beleid op het

gebied van eParticipatie. Onderzoeksvraag 1: ‘Wat was de sturingsfilosofie?’ stond

hierbij centraal.

2.6.1 Retrospectie

In paragraaf 2.2 zijn de beleidsactiviteiten van BZK gereconstrueerd. De afgelopen jaren

is BZK een actieve speler geworden op het terrein van eParticipatie. Met een

‘verkennend traject’ (2006) en een ‘voorbereidende fase’ (2007-2008) heeft het

enerzijds ervaring willen opdoen met het onderwerp en anderzijds willen bijdragen aan

de ontwikkeling van eParticipatie in Nederland. Belangrijkste activiteiten waren het in

twee rondes financieel en organisatorisch ondersteunen van in totaal veertien

experimenten en het organiseren van diverse bijeenkomsten, met als hoogtepunt de

eParticipatietop in 2007.

Zoals besproken in paragraaf 2.3, heeft BZK geen expliciete doelstellingen voor het

eParticipatiebeleid geformuleerd, maar is wel gewerkt met een aantal uitgangspunten

en is zicht geboden op een ‘eventueel Actieprogramma eParticipatie’, volgend uit de

voorbereidende fase. Aan de hand van interviews is in dit onderzoek de

(gepercipieerde) sturingsfilosofie gereconstrueerd. Deze bevat negen elementen:

• Geloof in een kans

• Interessant netwerk

• Niet zelf doen

• Bottom-up strategie

• Ruimte voor het experiment

• Agendering van het thema

• Persoonlijke benadering

• Ervaringen vanuit het buitenland opgehaald

• Ook geëxperimenteerd met medeoverheden.

Partners spreken hun waardering uit over de bijdrage die BZK wilde leveren aan de

ontwikkeling en de wijze waarop (persoonlijk, bottom-up) dit gedaan is. Wel wordt het

belang benadrukt van een heldere strategie van BZK vanaf nu: ‘het speelkwartier is

over’.

Page 42: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

42

2.6.2 Stand van zaken

Op basis van de netwerkanalyse (paragraaf 2.4) en de quick-scan (paragraaf 2.5) zijn de

volgende opvallende zaken te benoemen:

• De doelgroepen die nu met eParticipatie worden bediend, zijn wat beperkt:

vooral particuliere ‘believers’ en enthousiaste ambtenaren.

• Het netwerk is sterk gericht op elektronische participatie en niet zozeer op

participatie via andere media.

• Vanuit de verschillende invalshoeken van eParticipatie (burger-bestuur,

burger-dienstverlening en burger-burger) is sprake van diverse links met

programma’s van BZK en andere departementen. eParticipatie is onderdeel van

het brede eOverheidportfolio.

• Andere projecten (zowel van BZK zelf als van andere departementen) zijn op

hoger niveau verankerd (met daardoor een hogere status) en hebben ook meer

bekendheid gekregen.

• BZK voert ten aanzien van lokale en regionale eParticipatie-initiatieven, buiten

de eigen experimenten en proeftuinen, geen actief beleid.

• In vergelijking met andere eOverheid-projecten heeft eParticipatie een erg

brede focus. Initiatieven van andere departementen zijn gefocust op het eigen

beleidsterrein.

• Met name initiatieven op het snijvlak burger-dienstverlening zijn sterk in

ontwikkeling. Ook richten veel initiatieven zich op de eerste trede van de

participatieladder: ‘informeren’.

• Het totaalaanbod van initiatieven is zeer breed. Overzichtelijke ontsluiting van

best practices voor initiatiefnemers of een ‘etalage’ voor burgers, ontbreekt

echter.

2.6.3 Reflectie

Door de sturingsfilosofie niet expliciet te formuleren, is BZK (deels bewust, zeker in de

aanvang) veelal doelzoekend bezig geweest. Opvallend is verder dat veel activiteiten

afhankelijk zijn van het enthousiasme van een kleine groep ambtenaren en

‘frontrunners’ uit het veld. Hierbij is belangrijk om te constateren dat de open,

persoonlijke en bottom-up werkwijze van de betrokken ambtenaren door partners

gewaardeerd wordt en dat daardoor ook het nodige tot stand is gekomen.

Opmerkelijk is dat na de eParticipatietop geen nieuwe ‘stip aan de horizon’ gekozen is;

geen nieuw ijkpunt om naar toe te werken. Hieraan is op dit moment een sterke

behoefte bij veel van de betrokkenen. Ook komt vanuit het veld de dringende vraag om

duidelijk te zijn over wat volgens BZK onder eParticipatie valt en wat niet, welke rol het

voor zichzelf ziet weggelegd en welke doelen het met (eventueel nieuw) beleid beoogt.

Temeer omdat er de afgelopen jaren rondom Overheid 2.0 vele netwerken en

programma’s (o.a. ambtenaar 2.0, Burgerlink, Nederland Open in Verbinding en

Vernieuwing Rijksdienst) zijn opgebloeid. Een (nog intensievere) verbinding met deze

netwerken dient te worden benadrukt om de doelen met betrekking tot eParticipatie te

verwezenlijken.

Page 43: Betrokken burgers - Ministerie BZK

43

3 BALANS EXPERIMENTEN

3.1 INLEIDING

Nu we het gevoerde beleid hebben gereconstrueerd en het huidige netwerk en lopende

experimenten inzichtelijk hebben gemaakt, evenals de positie ten opzichte van

medeoverheden, wordt in dit hoofdstuk de balans opgemaakt van de specifieke

experimenten die BZK heeft ondersteund.

Hiertoe worden eerst zover als mogelijk de doelen en het doelbereik bepaald (3.2).

Vervolgens worden de succes- en faalfactoren in beeld gebracht (3.3) en worden de

huidige kansen en bedreigingen voor opschaling en doorontwikkeling benoemd (3.4).

Afgesloten wordt met reflectie en conclusies (3.5).

3.2 DOELEN EN DOELBEREIK

Om de doelen en het doelbereik van de door BZK ondersteunde experimenten zo goed

als mogelijk in kaart te brengen, is een online survey uitgezet en zijn de experimenten

geanalyseerd aan de hand van de participatieladder (spreiding over de tredes/functies)

en de fasen in de klassieke beleidscyclus (spreiding over de beleidsfasen). Daarnaast is

kort en separaat aandacht besteed aan de doelstellingen en het doelbereik van een

aantal initiatieven, om op hoofdlijnen zicht te krijgen op de resultaten van deze

eParticipatie-experimenten.

Binnen de voor dit onderzoek uitgezette online survey is aan gebruikers van initiatieven

een aantal vragen voorgelegd met betrekking tot doelen en doelbereik. Hieronder

worden de resultaten besproken. De overige vragen uit de survey komen bij de

relevante paragrafen aan de orde. We beperken ons, gezien de relatief lage respons

(N=18), tot een min of meer kwalitatieve bespreking.23 Telkens worden de antwoorden

weergegeven, die door meer dan de helft van de respondenten zijn gegeven,

gerangschikt naar aantal keer genoemd. De vragen uit de survey zijn opgenomen als

bijlage 8.

23 Hoewel het aantal respondenten van de survey niet erg hoog is, is er via allerlei digitale platforms waar

eParticipatie-betrokkenen actief zijn, aandacht voor gevraagd (zoals interest groups van LinkedIn en de verschillende eParticipatieportals zelf). De relatief korte doorlooptijd van het onderzoek en de relatief beperkte omvang van de groep actieve eParticipatie-geïnteresseerden gelden hierbij als verklaring. Omdat de survey aanvullend is op de overige onderzoeksinstrumenten (interviews, denktanksessie, begeleidingscommissie, literatuur- en documentenstudie) en omdat degenen die wel mee hebben gedaan aan survey vermoedelijk veel expertise op het terrein van eParticipatie hebben, vonden de onderzoekers het verantwoord en zinvol om de resultaten van de survey te benutten en de hoofdlijnen mee te nemen in het onderzoek.

Page 44: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

44

Daarnaast zijn twee eigen analyses uitgevoerd: één naar de spreiding op de

participatieladder en in de beleidscyclus en één naar het doelbereik.

3.2.1 Doelstelling eparticipatie

‘Waar gaat het volgens jou om bij eParticipatie?’ Aantal keer genoemd (17 respondenten24)

1. Toegankelijkheid informatie 14

2. Transparante overheid 13

3. Maatschappelijke betrokkenheid 12

4. Democratisch proces verbeteren 10

5. Politieke participatie 9

Bij de vraag waar het bij eParticipatie om gaat, kruisen de respondenten meestal

‘toegankelijkheid van informatie’ aan, gevolgd door ‘transparante overheid’. Ook dient

eParticipatie volgens de respondenten de maatschappelijke betrokkenheid en de

politieke participatie van burgers te vergroten. Tot slot dient een en ander te leiden tot

verbetering van het democratisch proces.

Drie doelstellingen die werden voorgelegd, werden door minder dan 50% van de

respondenten aangekruist: ‘Verlagen drempel tot complexe onderwerpen’,

‘verantwoording’ en ‘innovatie’. Deze worden kennelijk als minder belangrijk gezien bij

eParticipatie.

3.2.2 Bekendheid met initiatieven

‘Welke eParticipatie initiatieven ken je?’ Aantal keer genoemd (17 respondenten)

1. Buurtlink.nl 12

2. Petities.nl 11

3. Ikregeer.nl 9

4. Verbeterdebuurt.nl 9

5. Watstemtmijnraad.nl 9

De respondenten werd een lange lijst met initiatieven voorgelegd. Een groot deel was

niet of maar in beperkte mate bekend bij de respondenten. Slechts de vijf

bovenstaande initiatieven werden door meer dan 50% van de respondenten

aangekruist. Buurtlink en petities waren het meest bekend, gevolgd door ikregeer.nl,

verbeterdebuurt.nl en watstemtmijnraad.nl.

24 Eén respondent heeft niet alle vragen ingevuld.

Page 45: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

45

3.2.3 Belangrijke criteria voor gebruik

‘Kun je aangeven welke criteria je belangrijk vindt voor het gebruik van initiatieven?’

Heel belangrijk/ redelijk belangrijk

1. Duidelijkheid 17

2. Gebruiksvriendelijkheid 16

3. Interactiviteit 16

4. Relevantie 15

5. Effectiviteit 10

Vijf criteria werden heel belangrijk of redelijk belangrijk gevonden door meer dan de

helft van de respondenten als het gaat om het gebruik van eParticipatie initiatieven: de

applicatie dient duidelijk, gebruiksvriendelijk en interactief te zijn. Ook belangrijk is dat

het initiatief relevant is. Tot slot wordt de effectiviteit van het instrument van belang

gevonden.

Minder belangrijk gevonden criteria voor gebruik (neutraal of niet belangrijk) zijn:

veiligheid en bereikbaarheid van de beheerder.

3.2.4 Best uitgewerkte initiatieven

‘Kun je aangeven welke criteria je het best uitgewerkt vindt in de initiatieven die je kent?’

Initiatieven waar criterium het best is uitgewerkt (meer dan eens genoemd)

Relevantie eMocracy, Buurtlink, Geluidsnet,

OpenKamer, Petities, PoliDocs,

verbeterdebuurt.nl, ikregeer.nl

Duidelijkheid Buurtlink, Ikregeer.nl,

verbeterdebuurt.nl, petities,

watstemtmijnraad.nl

Effectiviteit Geluidsnet

Gebruiksvriendelijkheid Buurtlink, petities, verbeterdebuurt.nl

Veiligheid -

Interactiviteit Buurtlink, eMocracy, verbeterdebuurt.nl

Bereikbaarheid (beheerder) -

Bij meerdere initiatieven is aangeven dat ze relevant zijn: eMocracy, Buurtlink,

Geluidsnet, OpenKamer, Petities, PoliDocs, verbeterdebuurt.nl, ikregeer.nl. Ook zijn

meerdere initiatieven duidelijk volgens de respondenten: Buurtlink.nl, ikregeer.nl,

verbeterdebuurt.nl, petities, watstemtmijnraad.nl. Slechts één initiatief is een

voorbeeld van effectiviteit, namelijk Geluidsnet. Drie initiatieven zijn een voorbeeld van

gebruiksvriendelijkheid, te weten Buurtlink, Petities en verbeterdebuurt.nl. Bij

buurtlink, eMocracy en verbeterdebuurt.nl is de interactiviteit goed uitgewerkt.

Bij geen van de initiatieven werd aangegeven dat ‘veiligheid’ of ‘bereikbaarheid

(beheerder)’ het best is uitgewerkt. Dit zijn dezelfde criteria als bij de vorige vraag over

het belang van criteria.

Page 46: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

46

3.2.5 Spreiding van de experimenten

Naast het online survey is op hoofdlijnen geanalyseerd hoe de experimenten verspreid

zijn over de verschillende treden van de participatieladder (zie 1.4.1) en de fasen van de

beleidscyclus (zie 1.4.2). We hebben hierbij gekozen voor de trede of fase die ons

inziens het meest dominant is – wat niet wil zeggen dat een experiment of initiatief

geheel afwezig is op de andere treden van de ladder.

Tabel 3.1 Spreiding van de experimenten

Experiment Inhoud Trede participatieladder25

Fase beleidscyclus26

Watstemtmijnraad.nl Burgers kunnen hier het stemgedrag van hun gemeenteraad bekijken.

Informeren Besluitvorming

Petities.nl 2.0 Het doel is om het voor Nederlanders gemakkelijk te maken een petitie te ondertekenen of te starten.

Raadplegen Agendavorming

Wijwaarderen.nl Geeft burgers de mogelijkheid om publieke dienstverlening te waarderen, beoordelen en vergelijken.

Adviseren Uitvoering/ dienstverlening

Issuefeed.net/ Webantenne

Digitale zoekmachine; te gebruiken om te zoeken naar discussiesites, weblogs en dergelijke.

N.v.t. N.v.t.

Digitale Diender Mogelijkheid voor bewoners om online te communiceren met de wijkagent.

Coproduceren Uitvoering/ dienstverlening en toezicht/ handhaving

Krachtwijkenindex.nl Instrument om de samenwerking tussen bewoners in de ‘krachtwijken’ onderling op wijkniveau te ondersteunen en om deze bewoners om input te vragen.

Raadplegen Agendavorming

Ikgaverder.nl Inwoners kunnen hier hun oplossingen voor bereikbaarheidsproblemen rondom Utrecht achterlaten.

Raadplegen Beleidsvoor-bereiding

eMocracy (thans: Democratiespel)

Het politieke proces in Nederland als online multiplayer roleplaying game.

N.v.t. N.v.t.

25 Informeren – raadplegen – adviseren – coproduceren – meebeslissen (zie paragraaf 1.4.1). 26 Agendavorming – beleidsvoorbereiding – besluitvorming – uitvoering/dienstverlening –

toezicht/handhaving (zie paragraaf 1.4.2).

Page 47: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

47

Experiment Inhoud Trede participatieladder25

Fase beleidscyclus26

HNS.dev De development environment richt zich op de ontwikkeling van een standaard database en ontwikkelt API voor E-participatie projecten in Nederland.

N.v.t. N.v.t.

Ikregeer.nl Ikregeer.nl stelt zijn data open zodat andere websites of internet toepassingen ze kunnen gebruiken.

Informeren Beleids-voorbereiding en besluitvorming

OCO Sterren versie 2 De OCO beantwoordt vragen van ouders en leerlingen over onderwijs in Amsterdam.

Coproduceren Uitvoering/ dienstverlening

Open Kamer Open Kamer streamt videobeelden van debatten uit de Tweede Kamer.

Informeren Beleids-voorbereiding en besluitvorming

PoliDocs Polidocs is een zoekmachine voor politieke documenten.

Informeren Beleids- voorbereiding en besluitvorming

Verbeterdebuurt.nl Verbeterdebuurt.nl betrekt burgers bij het verbeteren van de buurt.

Coproduceren Uitvoering/ dienstverlening en toezicht/ handhaving

Wat valt op?

• Meerdere experimenten zitten op de onderste trede van de participatieladder:

informeren. Deze zijn gericht op het openstellen van informatie of het

inzichtelijk presenteren van de informatie.

• Daarnaast zijn meerdere experimenten gestoeld op de tweede trede: het

raadplegen. Burgers mogen meepraten over het beleid, maar de overheid

behoudt ruimschoots de ruimte om de adviezen, ideeën en oplossingen van

burgers niet over te nemen.

• Enkele experimenten zijn gericht op de bovenste treden van de ladder, waarbij

gezamenlijk naar oplossingen wordt gezocht en de overheid zich ook in

behoorlijke mate verbindt aan de aangereikte oplossingen.

• De experimenten zijn behoorlijk verdeeld over de verschillende fasen van de

beleidscyclus. Binnen elke fase manifesteren zich minimaal twee

experimenten.

Concluderend, met betrekking tot de spreiding: met de huidige experimenten ligt de

nadruk op de onderste treden van de participatieladder; de beleidsfasen zijn nagenoeg

evenredig vertegenwoordigd.

Page 48: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

48

3.2.6 Doelbereik

Daarnaast is nagegaan welke (formele) doelen geformuleerd zijn bij een aantal van de

experimenten. Wat opvalt is dat doelstellingen meestal opgesteld zijn op het niveau

van het proces (middel): doel is het ontwikkelen van applicatie x, doel is het ontsluiten

van informatie y, doel is het opzetten van instrument z. Inhoudelijke doelen

(verbeterde besluitvorming, verhoogde deelname) zijn weinig aan de orde, evenals het

uiteindelijke gebruik van de applicaties.

Op basis van de dit soort procesdoelen is desondanks een zeker doelbereik vast te

stellen:

Tabel 3.2 Doelen en doelbereik van een aantal initiatieven

Initiatief Doel Doelbereik

Watstemtmijnraad.nl Stemgedrag wordt

inzichtelijk gemaakt

De transparantie is verhoogd

Ikregeer Kamerstukken ontsluiten De toegankelijkheid is

verbeterd

Petities.nl Burgers kunnen digitaal

petities indienen en

ondertekenen

De drempel is verlaagd om

petitie in te dienen of te

ondertekenen

Digitale Diender Burgers kunnen digitaal

een wijkagent benaderen

De drempel is verlaagd om een

wijkagent te benaderen

Ikgaverder.nl Burgers kunnen digitaal

hun oplossingen voor

bereikbaarheidsproblemen

doorgeven

De drempel is verlaagd om

oplossingen door te geven +

de transparantie is verhoogd

Open Kamer Streaming van beelden uit

de TK ontsluiten

De toegankelijkheid is

verbeterd

PoliDocs Kamerstukken ontsluiten De toegankelijkheid is

verbeterd

Verbeterdebuurt.nl Burgers kunnen digitaal

overlast doorgeven

De drempel is verlaagd om

overlast door te geven

Uit bovenstaand schema komen drie bereikte doelen naar voren. Het betreffen doelen

die worden bereikt door het bestaan van het initiatief zelf en gericht zijn op het

overwinnen van de institutionele barrière:

• De transparantie van de overheid is verhoogd (watstemtmijnraad.nl en

ikgaverder.nl)

• De toegankelijkheid van informatie vanuit de overheid is verbeterd (ikregeer.nl,

PoliDocs en Open Kamer)

• De drempel om gebruik te maken van participatiemogelijkheden is verlaagd

(petities.nl, Digitale Diender, Ikgaverder.nl en verbeterdebuurt.nl).

Page 49: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

49

Indirecte doelstelling Daarnaast wordt veelal een indirect doel nagestreefd: ‘het rijp maken van de geesten’;

binnen de overheid voor meer eParticipatie en eOverheid. Of, meer agressief

geformuleerd, het ‘dwingen tot actie’. Zo is een aantal experimenten gericht op het

verbeteren van de informatievoorziening vanuit de Tweede Kamer (‘als zij het niet

doen, dan doen wij het wel’): ikregeer.nl, PoliDocs, Open Kamer en (eerder) Politix.nl.

Andere initiatieven richten de pijlen meer op de (ontransparante) lokale overheid:

watstemtmijnraad.nl en verbeterdebuurt.nl. HNS.dev (de ‘development environment’

van Het Nieuwe Stemmen) voorziet in een database die de overheid volgens de makers

eigenlijk zelf zou moeten opzetten. Over het algemeen is de ervaring dat de

experimenten ‘de druk er wel meer op gezet hebben’.

3.3 SUCCES- EN FAALFACTOREN

De initiatiefnemers en betrokkenen is in de interviews gevraagd naar succes- en

faalfactoren. Onder succesfactoren worden de omstandigheden verstaan die van

substantieel belang zijn geweest voor het succes c.q. in de nabije toekomst in

belangrijke mate bepalend zullen zijn voor succes. Bij faalfactoren en risico’s worden de

omstandigheden genoemd die succes in gevaar brachten c.q. in de nabije toekomst

zouden kunnen brengen. In deze paragraaf brengen we de belangrijkste succes- en

faalfactoren in beeld en gebruiken we het barrièremodel om meer zicht te krijgen op

het niveau van de belangrijkste belemmerende of bevorderende factoren

(institutioneel, gebruiks- of effectniveau).

3.3.1 Succesfactoren

Op basis van de gesprekken met initiatiefnemers en betrokkenen en de bijeenkomsten

met de begeleidingscommissie worden de volgende succesfactoren benoemd.

Daarnaast wordt telkens aangegeven op welke barrière (zie 1.3) de succesfactor

betrekking heeft.

1. Enthousiaste trekker (institutionele barrière) De belangrijkste factor voor succes is een enthousiaste trekker. Zonder persoonlijke

commitment van de initiatiefnemer zal een experiment niet van de grond komen. Dit is

een belangrijke observatie met betrekking tot mogelijke opschaling: indien een

initiatief wordt opgeschaald naar andere plaatsen, zal dit enkel lukken indien zich

daarvoor een enthousiaste trekker heeft aangemeld. Deze factor geldt voor alle

experimenten die tot nu toe zijn uitgevoerd. Die enthousiaste mensen zijn in grote

mate bepalend geweest voor het succes van het initiatief.

2. Financiële ondersteuning (institutionele barrière) Een tweede belangrijke factor voor succes van een initiatief is het vinden van financiën

voor de realisatie. Het idee moet worden omgezet in een plan van aanpak, de

technische aspecten moeten worden uitgewerkt en de website moet worden gebouwd.

Een financiële stimuleringsmaatregel zorgt ervoor dat een enthousiaste trekker een

dergelijk traject kan doorlopen. Initiatieven als ikgaverder.nl, HNS.dev, petities.nl waren

zonder financiële ondersteuning niet op de huidige wijze van de grond gekomen.

Page 50: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

50

3. Ruimte voor creativiteit (institutionele barrière) Als belangrijk aspect binnen de financiële ondersteuning is meermalen genoemd

(bijvoorbeeld bij eMocracy en HNS.dev), dat er ruimte voor creativiteit was (is): de

initiatiefnemer werd in staat gesteld om zijn idee op creatieve wijze uit te werken. Dit

is een proces van vallen en opstaan. Er werd duidelijk uitgegaan van een experiment,

het uitwerken van een ‘proof of concept’. Hierdoor zijn interessante technische

oplossingen (hele nieuwe scripts) ontwikkeld voor het ontsluiten van informatie.

4. Een goed en simpel idee (institutionele barrière) Een factor die het succes van een experiment mede kan bepalen, is dat het idee niet te

moeilijk is om tot uitvoer te brengen. Het idee kan redelijk snel en gemakkelijk, zonder

het ontwikkelen van ingewikkelde databases, scripts of interfaces, worden omgezet in

een initiatief. Dit kan bijvoorbeeld door aan te sluiten bij een bestaande applicatie

(Googlemaps, raadsinformatiesysteem) of community (Buurtlink). Voorbeelden zijn:

verbeterdebuurt, watstemtmijnraad en Digitale Diender.

5. Positieve feedback van derden (institutionele barrière) Naast financiële ondersteuning kregen/ krijgen de initiatieven in meer of mindere

mate inhoudelijke ondersteuning vanuit BZK (faciliterend). Dit wordt als positief

gewaardeerd. Het wordt als belangrijke hulp gezien bij het van de grond krijgen van

het idee, het werkend krijgen van het experiment en het gebruiksvriendelijk maken van

de applicatie. Vooral de persoonlijke sparringpartner wordt erg gewaardeerd. Dit geldt

ook voor het aangereikt krijgen van geldende inhoudelijke voorwaarden vanuit de

overheid (bijvoorbeeld drempelweg). Het zorgt ervoor dat de ondersteuning meer is

dan ‘een potje geld’ en controle op de uitvoering. De positieve waardering komt onder

meer naar voren op basis van ervaringen met petities.nl, ikgaverder, OCO sterren en

eParticipatie.nl.

6. Initiatief laten bij de initiatiefnemer (institutionele barrière) Het initiatief laten waar het vandaan komt, is tevens een factor voor succes. Van

belang wordt gevonden dat de initiatiefnemer de leidende partij blijft. Dit ten behoeve

van het meeste behoud van enthousiasme. Naar het idee van betrokkenen is soms een

‘BZK-stempel’ op activiteiten gezet.

7. Sluiten van allianties (gebruiksbarrière) Tevens wordt als niet onbelangrijke factor voor succes genoemd het vermogen tot het

aangaan van allianties met interessante partners. Het is enkele initiatieven (zoals

ikregeer, Digitale Diender en eMocracy) gelukt om een samenwerking op te zetten met

communities, mediapartijen of overheden als Hyves, Buurtlink, NOS en de Tweede

Kamer. Voordelen van de samenwerking voor het eParticipatie initiatief (kunnen) zijn:

exposure (en daarmee bevorderen van het gebruik), een slag in de professionalisering

en een duurzaam beheer van de applicatie (zie faalfactoren).

8. Toewerken naar een event of mijlpaal (institutionele en gebruiksbarrière) Tot slot is het toewerken naar een lanceringsmoment, presentatiemoment of andere

mijlpaal een belangrijke succesfactor. In dat geval kunnen betrokken partijen met

gedeelde focus toewerken naar dat moment. Echter, na deze mijlpaal is de (verdere)

Page 51: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

51

ontwikkeling van een aantal initiatieven stilgevallen. Voorbeelden zijn ikgaverder,

Digitale Diender en verbeterdebuurt. Eenzelfde situatie lijkt zich momenteel met het

eParticipatiebeleid voor te doen: er wordt na de eParticipatietop in 2007 niet meer naar

een mijlpaal toegewerkt.

3.3.2 Faalfactoren en risico’s

Op basis van de gesprekken met initiatiefnemers en betrokkenen en de bijeenkomsten

met de begeleidingscommissie kunnen de volgende faalfactoren en risico’s27 worden

benoemd.

1. Weinig werkende business modellen (institutionele barrière)

In de huidige experimenten zijn maar weinig werkende business modellen voor

handen. Het lukt niet om inkomsten te (gaan) genereren uit de applicatie of website.

Verreweg de meeste initiatieven blijven gestoeld op enthousiasme van vrijwilligers. Bij

ikregeer, petities, verbeterdebuurt en een Nederlandse MySociety (waaraan een tijdje

gewerkt is door Christiaan Holland en Wibo Koole) is het niet gelukt een business case

te ontwikkelen. Dat dit niet lukt, waardoor het initiatief afhankelijk blijft van

vrijwilligers, is met het oog op continuïteit een belangrijk aandachtspunt.

2. Beheer van de applicatie (gebruiksbarrière) De experimenten zijn vooral gericht op de ontwikkeling van een applicatie. Geld en

energie zijn aanwezig tot aan de introductie en soms een korte periode daarna. Het

beheer op de langere termijn is vaak een probleem: de ontwikkelende partij gaat met

een nieuwe applicatie bezig en een beherende partij is niet aanwezig of staat lang niet

altijd op. Dit terwijl in het beheer vaak nieuwe uitdagingen optreden: het modereren

van een forum en actueel houden van de website (inhoudelijk beheer) enerzijds en het

verhelpen van bugs en verbeteren van de gebruiksvriendelijkheid (technisch beheer)

anderzijds. Deze risico’s spelen ondermeer bij eParticipatie.nl en petities. Bij ikregeer.nl

heeft het geleid tot het stopzetten van een discussiegedeelte. Met duurzaam beheer

kan de applicatie ook na de ‘proof of concept’ van nut blijven.

3. Communicatie is een vak apart (gebruiksbarrière) Het ontwikkelen van een applicatie en het onder de aandacht krijgen van de applicatie

bij burgers, zijn overduidelijk twee aparte competenties. Het valt op dat het merendeel

van de experimenten op z’n minst met moeite onder de aandacht is gebracht bij

burgers. Dit terwijl vaak hele nuttige applicaties zijn ontstaan. Op marketing/ externe

communicatie is echter weinig gestuurd. Aan de andere kant past dit wellicht ook

minder bij het idee van een experiment. Voorbeelden waar (eerder) meer had kunnen

worden gedaan aan communicatie zijn: wijwaarderen.nl, PoliDocs en

watstemtmijnraad.nl. Bij de laatste is dit inmiddels opgepakt binnen de ondersteuning

van Burgerlink. Een experiment waar wel veel is ingezet op de communicatie, is

ikgaverder.nl.

27 De succes- en faalfactoren richten zich, door toedoen van de doelstelling van de experimenten, met

name op het overwinnen van de institutionele barrières.

Page 52: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

52

4. Enthousiaste ambtenaar loopt vast in eigen organisatie/ steun van de top (institutionele barrière)

Een factor waarop initiatieven binnen ambtelijke organisaties, of initiatieven die

medewerking behoeven van een ambtelijke organisatie, nogal eens vastlopen, is de

dempende werking op de innovatie vanuit de eigen organisatie. Collega’s,

leidinggevenden of beleid kunnen de enthousiastelingen niet volgen en een initiatief

komt niet van de grond. De benodigde steun van de top om dit te overwinnen, mist

meer dan eens. Daarmee worden kansen die het voor de gemeente

(watstemtmijnraad.nl, een lokale petities.nl, een eigen module binnen Burgerlink), het

politiekorps (Digitale Diender, Burgerlink) of de regio (ikgaverder.nl) biedt, gemist.

Hierbij speelt ook dat formaliteiten bijvoorbeeld verbonden aan

aanbestedingsprocedures (terwijl passende contractpartners niet voor handen zijn),

een hoge drempel opwerpen voor ondersteuning vanuit BZK/ Burgerlink.

5. Gesloten overheidsdata (institutionele barrière) Het gegeven dat overheidsdata in Nederland nog veelal gesloten zijn, wordt door

particuliere initiatiefnemers als belangrijke belemmering gezien voor de

doorontwikkeling van eParticipatie. Pas bij open overheidsdata komen echt nuttige

instrumenten in ontwikkeling, aangezien veel innovatiekracht nu opgaat aan het in

goede formats beschikbaar krijgen van de benodigde data: HNS.dev, ikregeer.nl en

PoliDocs. Daarnaast werkt het auteursrecht dat op sommige overheidsstukken rust,

belemmerend voor de ontwikkeling van allerhande nuttig gebruik van data

(zogenaamde mash up’s).

6. Boven het hoofd groeien (gebruiksbarrière) In enkele gevallen bestaat bij initiatiefnemers van een experiment de zorg dat het

experiment ze boven de pet gaat groeien; dat de applicatie dusdanig veel gebruikt gaat

worden, dat het onbeheersbaar wordt. Dit speelt in ieder geval bij petities.nl en

HNS.dev. In het verworden tot ‘instituut’ en de daarbij passende uitdagingen voorziet

de huidige opzet van experimenten niet.

3.3.3 Reflectie vanuit het barrièremodel

Bovengenoemde succes- en faalfactoren en risico’s zijn naar voren gekomen in de

interviews met betrokkenen. Wanneer hierop gereflecteerd wordt vanuit de driedeling

van het barrièremodel (zoals steeds tussen haakjes aangegeven), valt gelijk op dat de

meeste factoren zich voordoen rondom de institutionele barrières: het financiële

plaatje, organisatorische randvoorwaarden die belangrijk zijn, de politieke support die

mist en de eigen organisatie die niet meewerkt of die er niet klaar voor is. Daarnaast

zijn er enkele factoren met betrekking tot de gebruiksbarrières benoemd: problemen in

het administratieve beheer, het onbeheersbaar worden van het initiatief en het onder

de aandacht brengen bij gebruikers. Factoren die effectbarrières kunnen overwinnen,

zijn niet genoemd.

Dat de factoren zich beperken tot de institutionele en gebruiksbarrières en zich daarbij

met name richten op de eerste barrière, heeft te maken met de fase van ontwikkeling

van de initiatieven en de experimentele doelstelling daarbij. De opdracht richtte zich

met name op het ontwikkelen van een ‘proof of concept’ (ontwikkeling van

Page 53: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

53

mogelijkheden van gebruik), en minder op het bevorderen van gebruik of (zelfs) het

vergroten van de impact.

Bovendien is de respondenten gevraagd naar succes- en faalfactoren in het kader van

dit onderzoek naar het eParticipatiebeleid van BZK; de haalbaarheid van ideeën van

burgers en/of het eventuele probleem van de representativiteit van de inbreng van

burgers – zoals deze via eParticipatiesites naar voren zijn gekomen – zijn eigenlijk

nauwelijks onderwerp van gesprek of aandacht. Hier lijkt dan ook een belangrijk

aandachtspunt voor BZK in de toekomst te liggen: de rol en perceptie van burgers

evenals de mate waarin zij gebruik maken van eParticipatie-voorzieningen.

3.4 OPSCHALING EN DOORONTWIKKELING VAN INITATIEVEN

Mogelijk zijn enkele experimenten geschikt voor opschaling en doorontwikkeling, zo is

de verwachting. Opschaling is één van de tien speerpunten van het innovatiebeleid van

de staatssecretaris. Ook zijn er mogelijke ideeën voor nieuwe initiatieven. Dit alles

komt in deze paragraaf aan de orde.

3.4.1 Opschaling en doorontwikkeling vanuit het gebruikersperspectief

Bij de survey is met de vraag ‘Zijn er volgens jou verbeteringen mogelijk aan de

bestaande initiatieven, en zo ja welke?’ stilgestaan bij wat binnen de doorontwikkeling

en opschaling van huidige initiatieven dient te gebeuren. De respondenten deden de

volgende suggesties voor verbetering:

• “Bij bijna alle sites is sprake van onbekendheid bij het grote publiek. Er moet

sowieso meer en beter over gecommuniceerd worden en misschien iets van

prijsvragen uitschrijven om een grotere betrokkenheid bij een breder publiek

te realiseren.”

• “Sommige zijn lastig te vinden op internet; gevonden worden is wel belangrijk.

Er moet bekendheid komen over sommige initiatieven. Of misschien is er niet

veel behoefte aan als ze onbekend zijn en niet goed gebruikt worden.“

• “Meer bekendheid over initiatieven waarvan je denkt dat ze nuttig zijn.”

• “Meer behaalde resultaten publiceren.”

• “In ieder geval goed laten merken/ terugkoppelen wat je met de opmerkingen

doet van degenen die de moeite nemen om te reageren.”

• “De websites die ik ken, hebben vooral een voorlichtende functie en zijn in die

zin enkel eenrichtingsverkeer; wat mij betreft geen goede voorbeelden van

eParticipatie, omdat het daarbij volgens mij juist zou moeten gaan om

interactiviteit tussen burger en bestuur.”

• “Ze moeten allemaal data met elkaar uitwisselen.”

• “Snellere verwerkingsservers om de interactiviteit te vergroten. Sites zijn soms

erg langzaam.”

• “Duidelijkheid over wie modereert/ bereikbaarheid van de beheerder.”

• “Duidelijkheid over wat er met de informatie op de sites gebeurt.”

• “Er zijn nog steeds heel veel mensen die of geen voldoende pc-kennis of geen

voldoende internetkennis bezitten; zo'n site zou daarom ook een combinatie

Page 54: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

54

moeten zijn van digitaal en direct contact, anders valt een aantal mensen

buiten de boot.“

• “Vaak is wat uitleg over de achtergrond van de werking van bepaalde

ambtelijke en bestuurlijke processen handig om zaken goed te kunnen

begrijpen en gebruiken.”

• “Usability.”

• “Meer in combinatie inzetten met andere participatie (en communicatie)

instrumenten.”

• “Meer focus op de samenhang tussen doel, doelgroep en

gebruiksmogelijkheden.”

Wat blijkt is dat veel van de opmerkingen en voorgestelde verbeteringen spelen

rondom de gebruiksbarrière (zie paragraaf 1.4.5), en wel op drie terreinen:

• Administratief (duidelijkheid over wie modereert, aandacht voor de ‘usability’,

en voldoende snelheid van de website);

• Routine (bekendheid van het initiatief; uitleg over de processen erachter);

• Motivatie/vertrouwen (behoefte; behaalde resultaten publiceren door terug te

koppelen wat met de opmerkingen gebeurt).

Het zijn verbeteringen die ervoor kunnen zorgen dat gebruiksbarrières worden

overwonnen, ofwel dat er meer of gemakkelijker gebruik wordt gemaakt van het

betreffende initiatief. De volgende stap is dat er voor wordt gezorgd dat het gebruik

van het instrument ook daadwerkelijk effect sorteert – het overwinnen van de

effectbarrière. Voor de opschaling en doorontwikkeling van initiatieven blijkt het dus

van belang om (sterker) in te zetten op het doorbreken en beslechten van zowel de

gebruiks- als de effectbarrières.

3.4.2 Kansen volgens initiatiefnemers

In de vorige subparagraaf is gesproken over de belangrijkste te overwinnen barrières

en over enkele suggesties voor verbetering – specifiek wat betreft opschaling en

doorontwikkeling – die vanuit het gebruikersperspectief naar voren komen. Ook vanuit

het perspectief van initiatiefnemers van eParticipatie zijn enkele dergelijke kansen

(voor verbetering) en bedreigingen (barrières) genoemd. Uit de interviews met

initiatiefnemers is aan de orde gekomen welke kansen en bedreigingen er liggen voor

de opschaling en doorontwikkeling van hun initiatieven. De volgende kansen zijn

genoemd:

1. Nieuwe doelgroep initiatiefnemers Kansen lijken in belangrijke mate te liggen bij nieuwe doelgroepen initiatiefnemers,

naast de beleidsambtenaren: bestuurders, politici, griffies en afdelingen communicatie.

Page 55: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

55

2. Een breder publiek In het doorvertalen van de ontwikkelde applicatie naar een breder publiek (veel

initiatieven zijn nu slechts bekend bij een kleine gebruikersgroep) liggen ook

interessante kansen.

3. Behoefte aan open data Bijna alle initiatieven van nu zouden beter en sneller gerealiseerd zijn als ze gebruik

hadden kunnen maken van open informatiestromen (open data). Ook daar ligt dus een

belangrijke kans.

4. Behoefte aan intervisie Binnen de groep van initiatiefnemers bestaat een grote behoefte aan het concreet

versterken van elkaar. Het gaat dan om het op praktisch niveau doorontwikkelen van

een initiatief: gebruiksvriendelijkheid verbeteren, aanvullende diensten opzetten, het

aanscherpen van de business case (verdienmodel) en nieuwe doelgroepen ontsluiten.

5. Behoefte aan praktische tips Bij veel initiatiefnemers bestaat daarnaast interesse in praktische tips over ‘hoe doe

je…’. Dit kunnen zijn: checklists met (mogelijke) acties, aandachtspuntenlijstjes en

bijvoorbeeld een overzicht met voorwaarden voor gebruiksvriendelijkheid.

3.4.3 Bedreigingen volgens initiatiefnemers

Als bedreigingen voor doorontwikkeling en opschaling gelden, zo blijkt uit de

interviews:

1. Ambitie om uit te venten? De vraag is of particuliere trekkers van een lokaal initiatief de taak (en ambitie) hebben

om hun initiatief buiten de gemeentegrenzen uit te venten. Bij gemeenteambtenaren

zal de ambitie om initiatieven elders tot een succes te laten maken, naar verwachting

groter zijn dan bij privépersonen. Ambtenaren zijn over het algemeen meer bereid om

vanuit hun functie, binnen intervisiegroepen (zoals de proeftuinen van het

Actieprogramma Lokaal bestuur en de leerkringen binnen InAxis) met collega-

ambtenaren aan de slag te gaan met initiatieven.

2. Ambitie om uit te rollen? Afgevraagd kan worden of alle particuliere trekkers méér ambiëren dan het

ontwikkelen van een ‘proof of concept’, namelijk het veelvuldig gebruik ervan (het

verworden tot ‘een instituut’). Vermoedelijk zijn sommigen meer geïnteresseerd in de

haalbaarheid dan in het (verder) uitrollen van het initiatief.

3. Subsidieafhankelijkheid Een bedreiging die kan opspelen als een huidig experiment opnieuw financieel wordt

ondersteund, is dat er subsidieafhankelijkheid ontstaat: het initiatief kan enkel

overleven op basis van de subsidie en niet (na verloop van tijd) op eigen benen staan.

Vanuit de observatie dat weinig experimenten een verdienmodel hebben ontwikkeld, is

dit een belangrijke bedreiging om rekening mee te houden.

Page 56: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

56

4. Blijven voldoen aan de verwachting Een uitdaging is of je als initiatiefnemer met je initiatief kan blijven voldoen aan de

verwachting van de burger, of je niet uiteindelijk vastloopt in de bureaucratische

systemen. Voorbeeld: de elektronische landelijke petities moeten alsnog op

ouderwetse wijze aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

5. Doodgeknuffeld Vanuit het veld wordt het gerede gevaar benoemd dat initiatieven door de

subsidieverstrekker (zoals BZK) worden ‘doodgeknuffeld’: de initiatiefnemers (die veelal

parttime of in de avonduren bezig zijn met hun initiatief) worden zo vaak gevraagd om

voortgang te tonen of om een bijdrage te leveren aan een bijeenkomst, dat men met

moeite toekomt aan het van de grond krijgen van het initiatief.

6. Doorontwikkelen is pas de echte uitdaging Tot nu toe is eParticipatie vooral experimenteel en ‘leuk’ geweest: het ontwikkelen van

applicaties die de participatie kunnen bevorderen. Daardoor hebben met name

onbedreigende initiatieven een kans gekregen. Echt spannend wordt het pas wanneer

ook ‘gevaarlijker’ initiatieven worden (door)ontwikkeld en de gevestigde belangen

worden geraakt: ambtenaren voelen zich op de vingers gekeken, politici voelen de

macht door hun vingers glippen. Voor succes moet deze weerstand worden

overwonnen. Ook het beheer wordt bij doorontwikkeling (pas) echt een serieuze zaak.

3.4.4 Voorbeelden van kansrijke huidige initiatieven

Op basis van de genoemde succes- en faalfactoren, kansen en bedreigingen en vanuit

de observatie dat door gebruikers vooral verbeteringen worden gezien met betrekking

tot de gebruiksbarrière en op basis van de genoemde succes- en faalfactoren kunnen

de kansen worden bepaald voor opschaling en doorontwikkeling van huidige

initiatieven28. Hierbij valt te denken aan:

• Het ‘uitventen’ van initiatieven onder gemeenten. Zo bezitten

watstemtmijnraad.nl en petities.nl de potentie om door meer gemeenten omarmd

te worden. In een recente inventarisatie heeft zo’n zestig procent van de

gemeenten (vooral kleinere gemeenten) positief gereageerd op een lokale variant

van watstemtmijnraad.nl. Hiermee kan het gebruik van een instrument aanzienlijk

worden verhoogd.

• Het ondersteunen van initiatiefnemers bij het verduurzamen van hun initiatief. Dit

om een zinvol instrument voor de toekomst veilig te stellen. Dit speelt ondermeer

bij petities.nl en HNS.dev.

• Het ondersteunen van (semi-)professionele organisaties bij het doorontwikkelen

van het initiatief, met name gericht op het verhogen van gebruik en effect. In dat

geval hoeft de ondersteuning niet of minder gericht te zijn op de proof of concept

of het continue beheer. Een voorbeeld is buurtlink.nl.

28 In hoofdstuk 4 wordt, vanuit verschillende toekomstige invalshoeken, nadrukkelijk stilgestaan bij

nieuwe initiatieven. Hier worden enkel de huidige experimenten behandeld.

Page 57: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

57

• Tot slot zou met eParticipatie op infrastructurele vraagstukken, zoals ikgaverder.nl,

verder geëxperimenteerd kunnen worden: het is een thema in de top of mind van

burgers en er gebeurt veel op het gebied van inspraak, maar nog weinig op een 2.0-

niveau.

3.4.5 Voorbeelden van kansrijke nieuwe initiatieven

Naast het opschalen en doorontwikkelen zouden ook nieuwe ideeën uitgewerkt

kunnen worden tot initiatief. Hiervoor kan gekeken worden naar de (nog niet

gerealiseerde) ideeën uit de 49-ideeënsessie. Ook zijn respondenten in interviews en

survey gevraagd naar interessante nieuwe initiatieven.

49-ideeënsessie Vanuit de 49-ideeënsessie (zie paragraaf 2.2) zijn inmiddels zeven experimenten

uitgevoerd. Mogelijk is een aantal van deze ideeën nog steeds (of: inmiddels) geschikt

voor ontwikkeling. Hierbij kan worden gedacht aan:

• Het (op termijn) ontwikkelen van één algemeen Meldpunt Overheid. Er

bestaan op het moment diverse meldpunten waar de burger over

verschillende, uiteenlopende onderwerpen meldingen door kan geven, denk

bijvoorbeeld aan het meldpunt voor kindermishandeling, voor intimidatie, voor

kinderporno, voor last van de overheid, voor vermisten, maar ook aan

meldpunten van gemeentelijke diensten en (het eParticipatie experiment)

verbeterdebuurt.nl. Nu moeten burgers zelf uitzoeken waar ze een melding

over een specifiek onderwerp kunnen maken. Door het ontwikkelen van één

centraal punt (bijvoorbeeld meldpunt.overheid.nl), waarop meldpunten zich

kunnen aansluiten, wordt het voor burgers gemakkelijker gemaakt om

opvallendheden en/of klachten en dergelijke te melden. Dit is tevens een

signaal naar burgers dat zij serieus worden genomen als het gaat om hun inzet

voor het creëren en behoud van een leefbare samenleving. Belangrijk hierbij is

dan wel dat van te voren uitgedacht wordt hoe het beheer van de applicatie

(gebruiksbarrière) eruit zal zien (wie neemt dit, ook na de eerste ontwikkelfase,

op zich?) en dat er veel aandacht wordt geschonken aan de bekendheid van

het nieuwe meldpunt (gebruiksbarrière). De communicatie hierover is erg

belangrijk. Burgers moeten het meldpunt gemakkelijk weten te vinden.

• eParticipatie marktplaats. Naar het idee van de welbekende website

marktplaats.nl, kan een marktplaats opgericht worden gericht op eParticipatie.

Daarbij wordt eParticipatie tussen burgers onderling gestimuleerd door het

matchen van vraag en aanbod. Tevens kunnen overheidsinstellingen zich op de

‘digitale markt’ begeven en zaken aanbieden dan wel informatie opdoen over

wat er aan vraag leeft onder de bevolking. Door het aanbieden van

bijvoorbeeld informatie, kan dit initiatief bijdragen aan de stimulering van

meer open data. Bovendien kan met een dergelijk initiatief een breder publiek

bereikt worden. Dit idee kan mogelijk als verbreding van overheid 2.0 (met

werkruimtes voor specifiek ambtenaren) worden uitgewerkt.

Page 58: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

58

• Kennisbank Overheidsinformatie. Door het instellen van een kennisbank

overheidsinformatie kan het ontsluiten van overheidsdata gestimuleerd

worden. Het blijkt lastig steeds in te schatten aan welke informatie burgers

behoefte hebben. Door burgers aan te laten geven door middel van de

kennisbank of zij de gezochte informatie al dan niet gevonden hebben, kan de

informatie- en participatiebehoefte van burgers meer inzichtelijk worden

gemaakt. Bovendien kan een dergelijke kennisbank ingezet worden in het

ontsluiten van open data.

Ideeën uit interviews en survey In de interviews en de survey zijn door de respondenten verschillende mogelijke

nieuwe initiatieven naar voren gebracht, welke BZK zou kunnen ontwikkelen of

waarvan de ontwikkeling door BZK kan worden ondersteund:

• Een Nederlandse stimiluswatch.org (een Amerikaans burgerinitiatief dat in de

gaten houdt wat er gebeurt met de miljardeninvesteringen van de regering).

• Een Nederlandse data.gov (zoals in Amerika nu verplicht is om alle

overheidsinformatie die gepubliceerd wordt, ook in open format beschikbaar

te stellen), met bijvoorbeeld alle documenten die onder de WOB vallen. Zie ook

het idee Kennisbank Overheidsinformatie.

• Een Nederlandse theyworkforyou (waarmee, zoals in Engeland, inzicht wordt

gegeven in het werk van de volksvertegenwoordigers).

• Een systematische webapplicatie die weergeeft of in overheidsstukken

genoemde wetgeving nog geldend is.

• Op elk ministerie een groot scherm bij de ingang met een tag cloud met issues

die hot zijn bij internetcommunities (zoals Google in van zijn kantoren doet

met zoekresultaten).

• Een eigen ePetitieloket van de Tweede Kamer.

• Publicatie van overheidsbegrotingen (gemeenten) op interactieve wijze. Eén

stichting die de (door)ontwikkeling en het technisch en organisatorisch beheer

duurzaam voor haar rekening neemt, zoals MySociety en Connecting

Canadians.

• Een aanspreekpunt van overheidsorganisaties (gemeenten, ministeries) binnen

Hyves, Buurtlink en andere internetcommunities.

Richtingen voor ideeën uit de survey Daarnaast moet volgens de respondenten van de survey binnen initiatieven gewerkt

worden in de volgende richtingen:

• “Daadwerkelijke input van burgers tijdens de fase van beleidsvoorbereiding/

meewerken aan voorstellen van Kamerleden, gemeenteraadsleden, dingen in

de buurt en dergelijke.”

• “Een manier om interactieve besluitvorming mogelijk te maken.”

• “De meeste initiatieven zijn 1) eenzijdig gericht op vooraf al geformuleerde

keuzes (dus uitsluitend stemmen) of 2) dienen uitsluitend als vergaarbak van

ideeën, waarbij op voorhand niet duidelijk is wat er mee gedaan wordt,

wanneer en door wie. Ieder initiatief dat deze valkuilen omzeilt of er goed mee

Page 59: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

59

omgaat, en/ of ieder initiatief dat meer op meningsopbouw, uitwisselen van

argumenten (met eventueel stemmen of consensus of iets dergelijks als

sluitstuk) is gericht, is toe te juichen.”

• “Meer in mijn eigen woonplaats.”

• “Interfaces door anderen laten maken, op breed beschikbare

overheidsinformatie.”

• “Door geld en overheidsinformatie beschikbaar te stellen genereer je hopelijk

meer initiatieven vanuit de samenleving.”

Meer mogelijke activiteiten komen aan de orde in hoofdstuk 4, wanneer de mogelijke

toekomstige invalshoeken voor BZK-beleid besproken worden.

3.5 DEELCONCLUSIES EN REFLECTIE

In dit hoofdstuk is de balans opgemaakt van de initiatieven die BZK de afgelopen twee

jaar heeft ondersteund. Deze balans diende ter beantwoording van de deelvragen 2, 3

en 4: ‘welk resultaat hebben de experimenten geboekt?’ (2), ‘wat waren de

belangrijkste succes- en faalfactoren voor de ontwikkeling en opschaling van

bestaande eParticipatie experimenten?’ en: ‘wat is nodig om doorontwikkeling en

opschaling daarvan te bevorderen?’ (3), en ‘welke vijf tot tien eParticipatie concepten

en ideeën die niet werden gerealiseerd lijken nog steeds geschikt en van belang om te

realiseren en wat zijn hierbij succes en faalfactoren? (4, eerste deelvraag). Het tweede

deel van deelvraag 4 – en op welke manier zou deze realisatie het beste gestalte

kunnen krijgen?’ wordt in hoofdstuk 4 beantwoord.

3.5.1 Doelen en doelbereik

Op basis van de survey en een eigen analyse van de onderzoekers is in paragraaf 3.2

stilgestaan bij de doelen en het bereik ervan. Hieruit kwamen de volgende punten naar

voren:

• De belangrijkste doelen bij eParticipatie zijn: het toegankelijk maken van

informatie, een transparante overheid, het vergroten van maatschappelijke

betrokkenheid en politieke participatie en het verbeteren van het

democratisch proces.

• Om gebruikt te worden, dienen initiatieven met name duidelijk,

gebruiksvriendelijk, interactief, relevant en effectief te zijn.

• Een aanzienlijk deel van de experimenten manifesteert zich op de eerste

treden van de participatieladder (informeren en raadplegen).

• De experimenten zijn verdeeld over de verschillende fasen van de

beleidscyclus. Binnen elke fase manifesteren zich minimaal twee

experimenten.

• Door het bestaan van het initiatief worden al zekere doelen bereikt (ten

aanzien van het overwinnen van de institutionele barrière): verhoogde

transparantie van de overheid, verbeterde toegankelijkheid van informatie en

het verleggen van de drempel van participatiemogelijkheden.

Page 60: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

60

3.5.2 Succes- en faalfactoren

In paragraaf 3.3 zijn de succes- en faalfactoren (en risico’s) bepaald: factoren die bij de

initiatieven van substantieel belang zijn geweest voor het succes c.q. (mogelijk) falen.

Het zijn factoren die spelen rondom het overwinnen van institutionele barrières (de

mogelijkheden van internet omzetten in initiatieven) en gebruiksbarrières (burgers

laten participeren door middel van de initiatieven). Factoren met betrekking tot het

overwinnen van effectbarrières zijn slechts in beperkte mate uit de praktijk op te halen,

gezien het karakter van de experimenten. De succesfactoren en de faalfactoren en

risico’s zijn:

Tabel 3.3 Succes- en faalfactoren per barrière

Succesfactoren Institutionele barrières

• Enthousiaste trekker

• Financiële ondersteuning

• Ruimte voor creativiteit

• Een goed en simpel idee

• Positieve feedback van derden

• Initiatief laten bij de initiatiefnemer

• Toewerken naar een event of mijlpaal

Gebruiksbarrières

• Positieve feedback van derden

• Sluiten van allianties

• Toewerken naar een event of mijlpaal

Effectbarrières

• Investeer in de ontvangende partij

Faalfactoren en risico’s

Institutionele barrières

• Weinig werkende business modellen

• Enthousiaste ambtenaar loopt vast in de eigen

organisatie/ reen steun van de top

• Gesloten overheidsdata

Gebruiksbarrières

• Beheer van de applicatie

• Communicatie is een vak apart

• Boven het hoofd groeien

3.5.3 Kansen en bedreigingen

Mogelijk is een aantal experimenten/ initiatieven geschikt voor opschaling en

(door)ontwikkeling. Op basis van het onderzoek zijn in paragraaf 3.4 de volgende

kansen en bedreigingen bepaald als het gaat om opschaling en doorontwikkeling:

Page 61: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

61

Tabel 3.4 Kansen en bedreigingen

Kansen • Nieuwe doelgroep initiatiefnemers

• Een breder publiek

• Behoefte aan open data

• Behoefte aan intervisie

• Behoefte aan praktische tips

Bedreigingen • Ambitie om uit te venten?

• Ambitie om uit te rollen?

• Subsidieafhankelijkheid

• Blijven voldoen aan de verwachting

• Doodgeknuffeld

• Doorontwikkelen is pas de echte uitdaging

De volgende typen initiatieven zijn benoemd als mogelijk geschikt voor

doorontwikkeling en opschaling:

• Het ‘uitventen’ van initiatieven onder gemeenten. Zo bezitten

watstemtmijnraad.nl en petities.nl de potentie om door meer gemeenten omarmd

te worden. In een recente inventarisatie heeft zo’n zestig procent van de

gemeenten (vooral kleinere gemeenten) positief gereageerd op een lokale variant

van watstemtmijnraad.nl. Hiermee kan het gebruik van een instrument danig

verhoogd worden.

• Het ondersteunen van initiatiefnemers bij het verduurzamen van hun initiatief. Dit

om een zinvol instrument voor de toekomst veilig te stellen. Dit speelt ondermeer

bij petities.nl en HNS.dev.

• Het ondersteunen van (semi-)professionele organisaties bij het doorontwikkelen

van het initiatief, met name gericht op het verhogen van gebruik en effect. In dat

geval hoeft de ondersteuning niet/minder gericht te zijn op de proof of concept of

continue beheer. Een voorbeeld is buurtlink.

• Tot slot zou met eParticipatie op infrastructurele vraagstukken, zoals ikgaverder.nl,

verder geëxperimenteerd kunnen worden: het is een thema in de top of mind van

burgers en er gebeurt veel op het gebied van inspraak, maar nog weinig 2.0.

Daarnaast zijn mogelijke nieuwe initiatieven aan het licht gekomen. Genoemd zijn het

(op termijn) ontwikkelen van een centraal Meldpunt Overheid, een eParticipatie

marktplaats (voor het matchen van vraag en aanbod) en een kennisbank

Overheidsinformatie (een Nederlandse data.gov). Ook andere initiatieven naar

buitenlands voorbeeld zijn benoemd, zoals een Nederlandse variant op

stimiluswatch.org of theyworkforyou. Deze initiatieven zouden de rol van de burger als

medetoezichthouder stimuleren respectievelijk vanuit de samenleving de

transparantie van het parlement bevorderen. Tevens zijn genoemd: een systematische

webapplicatie die weergeeft of in overheidsstukken genoemde wetgeving nog geldend

is, een eigen ePetitieloket van de Tweede Kamer, interactieve publicatie van

overheidsbegrotingen en het op elke ministerie bij de ingang ophangen van een groot

scherm met een tag cloud met issues die hot zijn bij internetcommunities. Ook is naar

voren gekomen dat moet worden bevorderd dat er aanspreekpunten van

Page 62: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

62

overheidsorganisaties (gemeenten, ministeries) zijn binnen Hyves, Buurtlink en andere

internetcommunities. Tot slot is de wens uitgesproken voor één stichting die de

(door)ontwikkeling en het technisch en organisatorisch beheer duurzaam voor haar

rekening neemt, zoals MySociety.org en Connecting Canadians.

3.5.4 Reflectie

In de afgelopen twee jaar heeft BZK in twee rondes in totaal veertien experimenten

financieel en inhoudelijk ondersteund. Een deel van deze experimenten is met succes

uitgewerkt; de uitwerking van een deel laat daarentegen nog op zich wachten.

Opvallend is dat het woord ‘experiment’ vrij letterlijk is uitgelegd: het uitwerken van

een idee en vinden van technologische oplossingen. Daarmee lag de nadruk op het

overwinnen van institutionele barrières. Er had meer geëxperimenteerd kunnen

worden met het overwinnen van gebruiks- of effectbarrières: succesvolle middelen om

initiatieven onder de aandacht van burgers te krijgen, het ontwikkelen van duurzame

beheermodellen of het zorgen voor een representatieve uitkomst bij het gebruik van

een initiatief. Nu is, zoals een geïnterviewde het stelde, vooral gewerkt vanuit de

‘dotcom-hype’. Het experimenteren met het overwinnen van gebruiks- en

effectbarrières kan richting de toekomst een belangrijk aanknopingspunt zijn.

Page 63: Betrokken burgers - Ministerie BZK

63

4 BLIK OP DE TOEKOMST

4.1 INLEIDING

De voorgaande hoofdstukken gingen over eParticipatie en het BZK-beleid tot nu toe,

met specifieke aandacht voor de door BZK ondersteunde experimenten en de factoren

die hierbij een rol spelen in het succes of falen van deze experimenten in het bijzonder

en het eParticipatiebeleid in meer algemene zin. In dit hoofdstuk wordt de blik vooruit

geworpen: wat zijn de ontwikkelingen op het gebied van eParticipatie (4.2), voor welke

overwegingen ziet BZK zich gesteld (4.3) en wat zijn de mogelijke invalshoeken voor

een toekomstige rol van BZK (4.4)?

4.2 EPARTICIPATIE

4.2.1 Trends

Om zicht te krijgen op de toekomstige mogelijkheden, is gekeken naar drie belangrijke

‘elementen’ van eParticipatie: technologie, bestuur en burgers. We benoemen per

element de belangrijkste patronen.29

Technologie: mobiele en geïndividualiseerde participatie Participatie via digitale media wordt nog steeds eenvoudiger. Het gebruik van internet

wordt gewoon en technische barrières (identificatie, gegevenskoppelingen, et cetera)

verdwijnen. Belangrijker wordt de mobiele participatie: burgers krijgen de mogelijkheid

om altijd en overal te participeren. Burgernet vormt hiervan een voorloper. Ook krijgt

participatie steeds sterker een geïndividualiseerd karakter: op basis van profielen

worden burgers gevraagd om deel te nemen aan die vormen van participatie waarvan

verwacht kan worden dat zij hierin zijn geïnteresseerd.

Burgers: meer participatie maar ook een groeiende kloof De bereidheid om gebruik te maken van digitale instrumenten neemt toe en er

ontstaat een generatie die het gebruik van internet ‘gewoon’ vindt. Het risico bestaat

dat de kloof tussen actieve en passieve burgers toeneemt: hoe meer mogelijkheden er

zijn hoe groter het verschil wordt tussen degenen die wel en die niet deelnemen.30 Het

risico bestaat dat eParticipatie zo de meritocratie versterkt.31

29 Deze paragraaf is grotendeels geschreven door Albert Meijer, docent en onderzoeker aan de Utrechtse

School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap. 30 Cf. Tichenor, Van Deursen en Van Dijk, 2008. 31 Bovens en Wille, 2009.

Page 64: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

64

Bestuur: terugtredend bestuur of dominante staat? Wij zien momenteel twee tegengestelde trends in de ontwikkeling van overheden:

enerzijds krijgt de staat weer een centralere positie (‘bringing the state back in’).

Anderzijds trekken sommige overheden zich nog steeds verder terug en worden

verantwoordelijkheden gelegd bij de samenleving en bij burgers. De eerste trend

kenmerkt zich door een afnemende aandacht voor participatie. Stroperigheid wordt als

belemmerend ervaren en er ligt nadruk op krachtdadige besluitvorming. De tweede

trend neemt juist co-creatie als uitgangspunt. De nadruk ligt op een minimale staat en

burgers worden in de gelegenheid gesteld om zelf zaken te regelen.

4.2.2 Kansen en bedreigingen

Op basis van deze trends kunnen kansen en bedreigingen voor eParticipatie worden

onderkend, waaronder:

Kans 1: Niemand kan om eParticipatie heen Nu wordt eParticipatie nog beschouwd als een ‘nieuwigheid’ die relatief los staat van

‘gewone’ participatie. In de nabije toekomst verandert dit: eParticipatie wordt de

standaard. Een inspraakavond in een buurt wordt voortgezet in een digitale omgeving.

Communicatie tussen burgers en ambtenaren verloopt afwisselend off- en online.

Hoogstwaarschijnlijk wordt er over vijf jaar niet meer gesproken over elektronische

participatie. Het adjectief ‘elektronisch’ is dan een overbodige toevoeging geworden.

Kans 2: Overheden kunnen aansluiten op initiatieven van burgers Burgers organiseren zich in toenemende mate zelf in gemeenschappen. Het voordeel

hiervan voor overheden is dat burgers daardoor gemakkelijker kunnen worden bereikt.

Overheden kunnen naar digitale ontmoetingsplaatsen van burgers toegaan en daar

startpunten vinden voor participatie.

Kans 3: Participatie 3.0 Nieuwe vormen van participatie kenmerken zich door mobiliteit en personalisatie.

Overheden kunnen burgers altijd en overal bereiken en vooral voor de

beleidsparticipatie biedt dit grote mogelijkheden. Burgers kunnen, net als via Twitter,

direct doorgeven of in een restaurant wordt gerookt. Of ze maken een filmpje van een

plek die nodig moet worden opgeknapt. Overheden kunnen burgers, wanneer deze

hiervoor toestemming geven, individueel en op maat benaderen. De mogelijkheden tot

participatie sluiten zo veel beter aan op de behoeften.

Bedreiging 1: Elitaire participatie eParticipatie kan de kloof tussen actieve en passieve burgers versterken. De passieve

burgers voelen zich daardoor nog sterker uitgesloten. Overheden zullen zich extra in

moeten spannen om ook deze groepen te benaderen. Mobiele media bieden hiervoor

mogelijkheden. Beleidsparticipatie lijkt ook kansrijker dan politieke participatie.

Page 65: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

65

4.3 UITGANGSPUNTEN EN OVERWEGINGEN VOOR ROLINVULLING BZK

Tijdens de interviews en de denktanksessie is de toekomstige rol van BZK op het terrein

van eParticipatie aan de orde gekomen. Een duidelijke boodschap die vanuit het veld

naar voren werd gebracht, is dat BZK voor de komende periode een heldere strategie

dient te formuleren: wat wordt beoogd met het eParticipatiebeleid en wie draagt daar

wat aan bij? Bij de ontwikkeling van een gerichte strategie gaat het om de volgende

uitgangspunten en overwegingen. Bij de aanbevelingen (paragraaf 5.6) wordt hier nog

wat meer richting aan gegeven.

4.3.1 Uitgangspunten

Alleen bij meerwaarde Binnen het veld van eParticipatie, digitale dienstverlening en overheid 2.0 zijn vele

publieke en private organisaties actief. Uitgangspunt dient hierbij te zijn: ‘als je wat

wilt bijdragen, moet je echt iets toe te voegen hebben’. Mogelijke meerwaardes komen

bij de later in dit rapport te behandelden invalshoeken nog verder aan de orde.

Benoem doel en strategie Tot nu toe heeft BZK op het terrein van eParticipatie geen specifieke doelen gesteld en

een niet of nauwelijks geëxpliciteerde strategie gevolgd. Dit paste ook bij de eerste fase

waarin men destijds verkeerde. Nu het veld, de instrumenten en mogelijkheden voor

eParticipatie langzamerhand steeds volwassener worden en meerdere programma’s,

met name op het gebied van burger-dienstverlening prominente plaatsen innemen,

wordt het tijd om doelen rondom eParticipatie te communiceren en een bewuste

strategie op deze doelen te formuleren. Medeoverheden en (mogelijke) partners

kunnen in dat geval bewust anticiperen op de BZK-strategie.

Benoem je doelgroep Binnen het veld van eParticipatie heeft men te maken met veel verschillende

doelgroepen:

• Nationaal - decentraal (gemeenten, provincies, waterschappen);

• Particulier - overheid;

• ‘Believers’ - ‘mainstream’ initiatiefnemers;

• Ambtenaren - bestuurders - politici/ politieke partijen.

Maak een duidelijke strategische keuze voor de doelgroepen waarop de nadruk wordt

gelegd. Bij de verschillende doelgroepen passen namelijk verschillende invalshoeken en

rollen (zie volgende paragraaf).

Maak het ‘mainstream’ Tot nu toe heeft de focus vooral gelegen op de ‘frontrunners’, op de ‘believers’ in

eParticipatie. Deze zijn geënthousiasmeerd, bijeengebracht en ondersteund. De (nog)

‘non-believers’ onder de ambtenaren worden door deze frontrunners als ‘ouderwets’

getypeerd en zij zouden ‘eigenlijk allemaal op een cursus web 2.0 moeten’. Dit is

waarschijnlijk wat teveel van het goede, maar een (gedeeltelijke) verschuiving van

Page 66: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

66

aandacht naar deze ‘ouderwetse’ groep is zo langzaamaan raadzaam: hier valt veel

winst te behalen. Zij moeten eigenlijk, op niet al te ‘bedreigende’ wijze, geconfronteerd

worden met de 2.0-mogelijkheden en ermee aan de slag gaan.

Geen dikke pakken papier Bij dit veld van snelle ontwikkelingen en creatieve innovaties passen geen activiteiten

met vele dikke pakken papier (denk bijvoorbeeld aan nota’s, handreikingen en

richtlijnen voor eParticipatie). Wil BZK wat bijdragen, dan past het beste de

persoonlijke benadering. Wat dat betreft geldt hier continuering van de tot nu toe in de

praktijk gevoerde sturingsfilosofie, waarin veel ruimte is voor bottom-up initiatieven

en activiteiten.

Noodzaak van gebruikersonderzoek Tot nu toe wordt de noodzaak van onderzoek onder gebruikers van de initiatieven niet

benadrukt: er wordt door BZK niet gestuurd op gebruikersonderzoek. Dergelijk

onderzoek is echter van groot belang om enerzijds het initiatief te kunnen blijven

verbeteren en anderzijds − en vooral − om te kunnen bepalen welk maatschappelijk

rendement met het initiatief bereikt wordt. Dit rendement is tot nu toe meestal lastig

vast te stellen. Hierbij dient gedacht te worden aan antwoorden op vragen als: wat is

de betekenis van specifieke eParticipatie projecten voor burgers, bedrijven en

maatschappelijke organisaties? Waarom maken zij er (geen) gebruik van en welke

meerwaarde ligt er (al of niet) in verscholen? Onder welke condities zouden zij (meer)

gebruik maken van de geboden eParticipatie-instrumenten?

4.3.2 Overwegingen

Begripsafbakening (1) Het lijkt wenselijk om een duidelijke keuze te maken ten aanzien van de rol die BZK wil

spelen bij eParticipatie. Dit heeft betrekking op de afbakening van het begrip

eParticipatie. eParticipatie kan zich richten op de relatie burger-bestuur, de relatie

burger-dienstverlening én/ of de relatie burger-burger. Daarmee kan het begrip van

alles betekenen, zoveel dat het niet altijd uit te leggen valt. Overwogen dient te worden

om een keuze te maken voor een focus op één van deze drie onderdelen, bijvoorbeeld

op burger-bestuur (het politiek-bestuurlijk proces). Doel van eParticipatie is dan om

participatie binnen politieke besluitvormingsprocessen (aan de voor- en achterkant) te

bevorderen middels elektronische mogelijkheden.

De keuze kan ook zijn om met eParticipatie te focussen op burger-dienstverlening: veel

interessante initiatieven zijn ontstaan rondom participatie in de uitvoering van beleid.

Wel dient in dat geval prominent op het netvlies te staan dat het met name indirect

(zorgen voor een basisinfrastructuur) bevorderen van elektronische beleidsparticipatie

al binnen diverse programma’s aan de orde komt (NUP, Overheid2.0 bèta, eOverheid).

Deze richten zich echter niet expliciet op het (door)ontwikkelen en opschalen van

kansrijke eParticipatie-initiatieven.

Burger-burger tot slot, lijkt een onderdeel waar BZK zich moeilijk een rol kan toe-

eigenen. Er zijn de laatste tijd goed functionerende communities ontstaan, waar BZK-

ambtenaren zich hooguit als actieve deelnemer bij aan zouden kunnen sluiten.

Page 67: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

67

Begripsafbakening (2) eParticipatiebeleid dient zich in essentie te richten op de hogere treden van de

participatieladder (adviseren, coproduceren, meebeslissen): dan is pas werkelijk sprake

van participatie. Het ‘informeren’ (het bevorderen van transparantie, het beschikbaar

stellen van data, het bereiken van burgers en het traceerbaar maken/ geven van

openheid over beleidsprocessen) is voor deze treden een noodzakelijke, maar thans nog

niet voldoende gewaarborgde voorwaarde. Het is dus van belang om óók de

informatiefunctie van eParticipatiebeleid (en daarmee de invulling van de eerste ‘trede’

van de participatieladder) adequaat in te richten. De trede kan vervolgens gebruikt

worden als opstapje of beter: springplank naar de hogere participatietreden, waarop

eParticipatie tot volle wasdom kan komen. Tot slot dient (voorlopig) te worden

gefocust op één bepaalde beleidsfase. Vooral in de fase van de beleidsuitvoering lijken

de grote kansen te zitten. Daarin zijn de burgers echt geïnteresseerd en zijn ook veel

interessante initiatieven ontstaan (zoals al gesteld bij de overweging ten aanzien van

burger-dienstverlening). Bovendien biedt deze fase ruim de gelegenheid om de in te

zetten elektronische middelen (de eParticipatie-instrumenten) ‘vast te klikken’ op zich

lokaal manifesterende (als direct voelbaar of zichtbaar ervaren) maatschappelijke

vraagstukken en problemen van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Verzilver de kansen Tot nu toe is de strategie vooral geweest om op de golf van frontrunners mee te varen

en hen financieel en inhoudelijk te ondersteunen. Inmiddels zijn meerdere nuttige

eParticipatie-instrumenten ontstaan, die een zekere maatschappelijke impact hebben.

Vele kunnen echter flink wat hulp gebruiken, om de impact te vergroten of gewoon om

de toekomst veilig te stellen. Voorbeelden zijn petities.nl, verbeter de buurt en

verschillende initiatieven van Het Nieuwe Stemmen. Hier liggen (nog steeds) kansen

die BZK, vanuit de gekozen rolopvatting, zou kunnen (of moeten) verzilveren.

Keuze voor een beleidsthema als showcase Eigenlijk moet eParticipatie zo langzamerhand in de beleidskokers terecht komen. Door

één beleidsthema te kiezen, zou BZK kunnen laten zien ‘wat allemaal mogelijk is op het

gebied van eParticipatie’, om daarmee andere overheidspartijen te ‘verleiden’ om er

ook mee aan de slag te gaan. Een BZK-eigen beleidsterrein als veiligheid (politie,

veiligheidsregio’s, crisisbeheersing) ligt daarbij voor de hand. Een eigen beleidsterrein

levert in de uitvoering op sommige punten minder problemen op dan die van een

ander departement. Wat verder voor ‘veiligheid’ als ‘showcase’ pleit, is het belang en

de belangstelling dat het thema heeft binnen de samenleving.

Boegbeeld Op het terrein van eParticipatie zijn veel partijen in meer of mindere mate actief. Ook

binnen het ministerie van BZK is er op dit punt sprake van fragmentatie. Het zou

helpen als iemand binnen het management (liefst de beleids-DG) of een

bewindspersoon zich als boegbeeld aan het vervolgtraject verbindt. Dit zou ook kunnen

door middel van een extern politiek-bestuurlijk kopstuk. De aanstelling van een

dergelijk boegbeeld kan de activiteiten op het terrein van eParticipatie een impuls

geven en de doorzetting naar de fase van volwassenheid (lees: verworden tot

onderdeel van het reguliere participatiebeleid) bespoedigen.

Page 68: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

68

4.4 MOGELIJKE INVALSHOEKEN

Vanuit de bovengenoemde uitgangspunten en overwegingen zou BZK een gerichte

strategie kunnen formuleren. Ter overweging geven we daarvoor ook een aantal

mogelijke invalshoeken mee. Deze zijn tot stand gekomen op basis van de interviews,

de denktanksessie en de bijeenkomsten met de begeleidingscommissie. De zes

invalshoeken zijn hoofdrichtingen, waarop BZK zou kunnen bijdragen aan de

ontwikkeling van eParticipatie. Het gaat hierbij om:

1. Awareness & mainstreaming binnen de overheid

2. Generieke ondersteuning van initiatiefnemers

3. Specifieke ondersteuning van initiatiefnemers

4. Focus op een specifiek beleidsthema

5. Bevorderen open data

6. Transformatie

Deze invalshoeken zijn deels complementair aan elkaar, maar bieden wel de

mogelijkheid een duidelijke focus aan te brengen in de bijdrage die BZK levert aan de

verdere ontwikkeling van eParticipatie.

4.4.1 Awareness & mainstreaming binnen de overheid

Vanuit deze eerste invalshoek stelt BZK zich ten doel om de (verdere) awareness binnen

de overheid (nationaal en lokaal) te bevorderen en eParticipatie uiteindelijk te

‘mainstreamen’. Oftewel, BZK richt zich op het versterken van de bewustwording van

het ambtelijk apparaat ten aanzien van de mogelijkheden van eParticipatie. Met als

beoogd effect eParticipatie een plaats te geven in de reguliere werkwijze van de

overheid.

Rollen Rollen binnen deze invalshoek kunnen zijn:

• Promoten en voorlichten: het onder de aanbracht brengen van de mogelijkheden

van eParticipatie en het enthousiasmeren van ‘ouderwetse’ ambtenaren/ politici,

door middel van sessies/ workshops/ campagne et cetera.

• Adviseren en expertise bieden: het actief en passief aanbieden van kennis en

(praktische) informatie ten behoeve van eParticipatieve ambtenaren/ politici, door

middel van cursussen/ ondersteuning/ tips&tricks/ kennisbank et cetera.

• Verbinden: het verbinden van enthousiast geworden ambtenaren/ politici, door

middel van communities/ sessies/ intervisiegroepen et cetera.

Doelgroepen Doelgroepen binnen deze invalshoek (kunnen) zijn:

• Ambtenaren, bestuurders en/ of politici;

• Rijksoverheid en/ of decentraal;

• Focus op de nog ‘ouderwets’ opererende personen.

Page 69: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

69

Belangrijk lijkt om deze doelgroepen, vanwege de verschillende behoeften, afzonderlijk

te benaderen. Aansluiting kan dan ook worden gevonden bij bestaande aanpakken als

Vernieuwing Rijksdienst, ambtenaar 2.0 en het Actieprogramma Lokaal Bestuur.

Mogelijke instrumenten Instrumenten die bij deze invalshoek passen, zijn (afhankelijk van de doelgroep):

• Laagdrempelige workshops/ trainingen met aandacht voor de werking van

bijvoorbeeld slidesharing, LinkedIn, websitebeheer of het modereren van een

forum.

• Een nieuwe eParticipatietop, om het onderwerp op de agenda te houden en de

aandacht ervoor te revitaliseren (maar niet zelf te claimen).

• Een ronde langs gemeenten voor top40-ambtenaren met een workshop Web 2.0.

• Kennis uitwisselen tussen vakdepartementen en kennisallianties aangaan of

versterken met eOverheidsprogramma’s (binnen ICTU en met departementen)

• Een platform met VNG en/ of IPO, Unie van Waterschappen et cetera, waarop

specifieke initiatieven die succesvol waren in een gemeente, worden uitgerold

binnen andere gemeenten.

• Een vrijgemaakte ambtenaar die eParticipatie binnen de Rijksoverheid bevordert (à

la het model van de ambtenaar 2.0 bij LNV).

• Een kennisbank van lijstjes waaraan je moet denken bij het ontwikkelen van een

eParticipatie-instrument: een processchema, checklist met (mogelijke) acties, een

aandachtspuntenlijstje en een overzicht met voorwaarden voor

gebruiksvriendelijkheid.

• Een inventarisatie van best practices: nationaal en internationaal.

• Beoordelingsmodellen voor ambtenaren: hoe beoordeel je digitale inspraak van

een x-aantal burgers of reacties op een forum (opkomst en stemverhouding).

.

4.4.2 Generieke ondersteuning van initiatiefnemers

Binnen deze tweede invalshoek neemt BZK zich voor een gunstig klimaat voor

innovatie en doorontwikkeling van eParticipatie-initiatieven te creëren. Dit doet het

door generieke ondersteuning van de initiatiefnemers.

Denktank - tafel 1: Awareness & Mainstreaming

De idee van promoten is te lief en voorlichting is te vrijblijvend. De wil om

kennis te delen mist. Daarom bereiken we vanuit deze invalshoek alleen iets als

uitgegaan wordt van de idee dat awareness & opschaling ‘pijn’ doet. Er moet

‘angst’ en frustratie gezaaid worden. Dit alles moet gebeuren door middel van

een Fear Roadshow waarbij ‘participatie-helden’ gezocht worden en een

FRUSTshow waarin mensen gefrustreerd worden. Ook moet er een guerilla

eParticipatie van start. Dit alles leidend tot een allstars team van helden, een

#eparticipatie op Hyves, Wobbies en een zwarte lijst van risicomijdende

bestuurders.

Page 70: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

70

Rollen Rollen binnen deze invalshoek kunnen zijn:

• Innoveren: een voor iedere mogelijke initiatiefnemer beschikbaar geldbedrag om

een experiment uit te voeren, waarbij er de voorwaarde is van gezamenlijk leren.

• Expertise bieden: het actief en passief aanbieden van kennis en (praktische)

informatie voor alle initiatiefnemers, door middel van bijeenkomsten/

ondersteuning/ tips&tricks/ kennisbank et cetera.

• Verknopen: het verknopen van diverse netwerken, door middel van het bij elkaar

brengen van personen et cetera.

Doelgroepen Doelgroepen binnen deze invalshoek (kunnen) zijn:

• Initiatiefnemers;

• Nationaal, regionaal en/ of lokaal;

• Ideëel en/ of bedrijfsmatig.

Mogelijke instrumenten Instrumenten die bij deze invalshoek passen, zijn (afhankelijk van de doelgroep):

• Een innovatiefonds voor experimentele eParticipatie-initiatieven (à la Dragons

Den, waar nieuwe ondernemers hun idee mogen ‘pitchen’ bij vijf vooraanstaande

ondernemers).

• Een kennisbank van lijstjes waaraan je moet denken bij het ontwikkelen van een

eParticipatie-instrument: een processchema, checklist met (mogelijke) acties, een

aandachtspuntenlijstje en een overzicht met voorwaarden voor

gebruiksvriendelijkheid.

• Een inventarisatie van best practices: nationaal en internationaal.

• Voor iedereen toegankelijke, thematische netwerkbijeenkomsten.

• Een centrale kalender met activiteiten op het gebied van eParticipatie/ overheid

2.0.

• Een voor burgers bedoelde etalage van mooie eParticipatie-initiatieven.

4.4.3 Specifieke ondersteuning van initiatiefnemers

Deze invalshoek houdt in dat BZK zich richt op de individuele initiatiefnemer en deze

ondersteunt, door middel van verschillende bijdragen: financieel, materieel, advies en/

of netwerk.

Rollen Rollen binnen deze invalshoek kunnen zijn:

• Financieel ondersteunen: het beschikbaar stellen van een geldbedrag aan

initiatiefnemers voor het (door)ontwikkelen van een initiatief.

• Materieel ondersteunen: het beschikbaar stellen van andere middelen (mankracht,

werkruimte, overheidsdata, e-mailadressen, et cetera) aan initiatiefnemers.

• Adviseren en expertise bieden: het actief en passief aanbieden van kennis en

(praktische) informatie aan initiatiefnemers, door middel van cursussen/

ondersteuning/ tips&tricks/ kennisbank et cetera.

Page 71: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

71

• Verbinden: het verbinden van enthousiast geworden initiatiefnemers, door middel

van communities/ sessies/ intervisiegroepen et cetera.

Doelgroepen Doelgroepen binnen deze invalshoek (kunnen) zijn:

• Initiatiefnemers;

• Nationaal, regionaal en/ of lokaal;

• Ideëel en/ of bedrijfsmatig.

Mogelijke instrumenten Instrumenten die bij deze invalshoek passen, zijn (afhankelijk van de doelgroep):

• Een nieuwe seed money faciliteit, zoals de DP-regeling.

• Het begeleiden van initiatieven binnen een academie (zoals de Digitale Pioniers

Academy en de Community of ePractice).

• De ondersteuning van een projectmedewerker/ onafhankelijke stichting die het

technisch en/ of organisatorisch beheer van een initiatief kan verzorgen.

• Het beschikbaar stellen van relevante adressenbestanden.

• Ondersteuning bij de externe communicatie (marketing) van een initiatief door

een expert: het onder de aanbracht brengen bij mogelijke gebruikers.

• Ondersteuning door een expert bij het nadenken over een business model.

• Intervisiegroep(en) voor initiatiefnemers, met een focus op doorontwikkeling: het

verbeteren van de gebruiksvriendelijkheid, het opzetten van aanvullende diensten/

koppeling met andere diensten, het aanscherpen van de business case etc. Het

gaat hierbij om het concreet versterken van elkaar.

4.4.4 Focus op een specifiek beleidsthema

Met de keuze voor een specifiek beleidsthema kan BZK een goede showcase

ontwikkelen voor de mogelijkheden van eParticipatie. Een bewuste keuze voorkomt dat

alleen op ‘onschuldige’ onderwerpen initiatieven ontstaan. Het liefst betreft het een

thema dat de top of mind van burgers is: bijvoorbeeld veiligheid, integratie of zorg. Het

voordeel van het thema veiligheid is, is dat deze binnen de beleidsverantwoordelijkheid

van BZK valt. Hierdoor ontstaat waarschijnlijk (vooraf of gaandeweg) minder een

macht- of competentiestrijd.

Mogelijke instrumenten Instrumenten die binnen de showcase veiligheid (door)ontwikkeld zouden kunnen

worden, zijn bijvoorbeeld:

• Doorontwikkeling en opschaling van Digitale Diender;

• Doorontwikkeling en opschaling van politieonderzoek.nl;

• Doorontwikkeling en opschaling van overvallersgezocht.nl (initiatief van de politie

Amsterdam);

• Verder experimenteren met crowdsourcing voor het oplossen van misdaden (zoals

is gedaan door de Technische Recherche Utrecht);

• Verder experimenteren met een virtueel politiebureau (zoals gedaan door Utrecht

op Second Life);

• 1 nationaal loket voor aangifte van diefstal et cetera;

Page 72: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

72

• Een kaart die inzicht geeft in de opslag en het transport van gevaarlijke stoffen (in

samenwerking met VROM).

Uiteindelijk is de showcase bedoeld om andere overheidsorganisaties de

mogelijkheden van eParticipatie te laten zien en hen hiervan te overtuigen. Ook zit in

deze aanpak een belangrijke leercomponent, onder meer door: het (verder) bepalen

van succes- en faalfactoren, het ontwikkelen van aandachtspuntenlijstjes, het

aanleggen van overzichten met ‘tips & tricks’, het oefenen met de organisatorische

inbedding en het discussiëren over de consequenties voor de bestaande organisatie.

4.4.5 Bevorderen open data

Vanuit de vijfde invalshoek richt BZK zich op het bevorderen van de openstelling van

open data door overheidsorganisaties, en vervolgens het gebruik van deze

opengestelde data door initiatiefnemers.

Mogelijke instrumenten Instrumenten die bij deze invalshoek passen, zijn:

• Het openstellen van alle data die onder de WOB valt.

• Een prijsvraag: wie maakt de beste applicatie of mash up van bepaalde (BZK-)

data.

• Een prijsvraag à la datzouhandigzijn.nl.

• Het ontwikkelen van een database à la data.gov, met de verplichting dat alle

officiële overheidsdocumenten (ook) in open format in deze database

beschikbaar zijn.

Denktank - tafel 3: Beleidsthema

Er moet een meer systematische aanpak met betrekking tot eParticipatie

komen. Dit kan door BZK vormgegeven worden door instrumenten te richten op

één specifiek beleidsthema. Als voorbeeld wordt veiligheid gegeven. Dit thema is

echter inwisselbaar voor bijna elk ander thema, zolang je maar een scherpe

inhoudelijke focus hebt.

Drie passende instrumenten bij het thema veiligheid zijn:

1. signaleringssyteem; bijvoorbeeld open vergunningensysteem (duidelijk

maken wanneer een vergunning verloopt, wanneer controle van

vergunningen plaatsvindt et cetera);

2. signalering via google maps;

3. inzetten van e-participatie ten behoeve van buurtveiligheid.

Als algemene adviezen – ook geldend voor andere beleidsthema’s – wordt

gesteld dat BZK moet:

1. reflecteren op instrumenten en mogelijkheden: wat betekenen deze

voor ons vak, voor instanties, voor de samenleving.

2. Good practices als voorbeeld gebruiken: zoek en gebruik wat elders al is

uitgevonden (denk aan voorbeelden uit het buitenland).

3. regelen dat de follow-up georganiseerd wordt.

Page 73: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

73

• Systematische webapplicatie die weergeeft of in overheidsstukken genoemde

wetgeving nog geldend is.

4.4.6 Transformatie

BZK houdt zich vanuit deze invalshoek meer visionair/ richtinggevend bezig met waar

eParticipatie en – breder – overheid2.0 toe in staat zullen zijn ten gunste van de

democratie en het openbaar bestuur. Bij deze richting zal veel weerstand overwonnen

moeten worden. Ondanks de mogelijkheden is eParticipatie en (breder) een eOverheid

namelijk ook bedreigend voor verschillende betrokken partijen. Ambtenaren voelen

zich op de vingers gekeken, politici voelen de macht door de vingers glippen: weerstand

is dan een natuurlijke reactie. Vanuit deze invalshoek komt expliciet aan de orde hoe

deze weerstand kan worden overwonnen, om toe te werken naar een overheid 2.0 ten

gunste van de democratie en het openbaar bestuur.

Mogelijke instrumenten Instrumenten die bij deze invalshoek passen, zijn:

• Het (binnen een community) ontwikkelen van scenario’s.

• Het instellen van een commissie Toekomst eParticipatie.

• Het door middel van sessies/ conferenties et cetera agenderen van

eParticipatie bij (top)ambtenaren, bestuurders en politici.

• Financiering/ gebruik van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek naar de

veranderde positie van de overheid in web2.0.

• Een kwalitatieve analyse van stemwijzers: hier wordt veel waarde aan gehecht

door de samenleving, maar over de kwaliteit is weinig bekend.

Denktank - Tafel 4: Open data

BZK moet zich richten op het openbreken van data. Daarbij zijn de volgende 3

punten van aandacht en aanbevelingen geformuleerd:

1. We missen in Nederland wetgeving hieromtrent. Belangrijk probleem is

bijvoorbeeld het auteursrecht van de overheid (gaat alleen maar om

overheidsinkomsten: burgers betalen voor informatie dat met

belastinggeld gegenereerd en verzameld is). Dit zou dus opengebroken

moeten worden. Kanttekeningen hierbij zijn wel dat er aandacht moet

zijn voor privacy en dat sommige specifieke data niet geschikt zijn om

open te breken.

2. Buddy-systeem. Er zou een buddy-systeem ingevoerd moeten worden

waarbij binnen de overheid mensen aanspreekpunt zijn voor burgers bij

het zoeken naar bepaalde data. De burger geeft aan welke data hij of

zij zoekt. Vervolgens zoekt de ambtenaar uit, als aanspreekpunt voor de

burger, waar deze informatie en data zich binnen de overheid

bevinden. Ook hebben we een boegbeeld in de politiek nodig die zich

hard maakt voor open data.

3. Vraag articulatie en tooling. Vraag aan iedereen om de gegevens te

combineren en leuke mash up’s te bedenken.

Page 74: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

74

4.5 DEELCONCLUSIES EN REFLECTIE

In dit hoofdstuk is de blik op de toekomst geworpen: welke trends doen zich voor

binnen de ontwikkeling van eParticipatie de komende paar jaar, wat zijn

uitgangspunten en overwegingen voor de te kiezen strategie en welke invalshoeken

voor die strategie zijn voorstelbaar? Dit ter beantwoording van deelvraag 5: ‘Hoe kan

de komende twee jaar het thema eParticipatie verder worden geagendeerd en het

eParticipatiebeleid worden geïmplementeerd?’

4.5.1 eParticipatie

In paragraaf 4.2 zijn drie trends behandeld en zijn enkele kansen en bedreigingen op

basis van deze trends bepaald:

Trends • Technologie: mobiele en geïndividualiseerde participatie.

• Burgers: meer participatie maar ook een groeiende kloof.

• Bestuur: terugtredend bestuur of dominante staat.

Kansen en bedreigingen

• Kans 1: Niemand kan om eParticipatie heen.

• Kans 2: Overheden kunnen aansluiten op initiatieven van burgers.

• Kans 3: Participatie 3.0.

• Bedreiging 1: Elitaire participatie.

Denktank - tafel 5: Transformatie

BZK "moet doen waartoe zij op aard is", namelijk het nadenken over en het

stimuleren van ontwikkelingen in de samenleving en de democratie; het

ministerie moet zich profileren onder het motto: “BZK is de slimste, meest

gewetensvolle en hardnekkigste hoeder van de democratie en het openbaar

bestuur.”

Uitgaande van deze leus moet BZK scenario-denken en op basis hiervan keuzes

maken ten aanzien van eParticipatie. Op basis van het schetsen van mogelijke

scenario’s van wat er speelt in de samenleving en waar de democratie zich

naartoe ontwikkelt, kan BZK passende keuzes maken en maatregelen nemen.

Hierbij moet BZK leren-reflecteren-experimenteren-interveniëren-leren. Door

middel van leren en reflecteren kunnen passende interventies worden ingezet

en kan worden bepaald welke initiatieven van eParticipatie ondersteund of juist

tegengehouden moeten worden.

Het advies aan BZK is dus dat het zijn positie in de democratie opeist en

vervolgens zijn keuzes over waar met eParticipatie naar toe te willen en waar

op te willen richten, baseert op het inzichtelijk maken van wat er aan de hand is

door middel van het uitwerken van scenario’s.

Page 75: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

75

4.5.2 Uitgangspunten en overwegingen voor BZK

Vervolgens is in paragraaf 4.3 aan de orde gekomen welke uitgangspunten BZK zou

kunnen hanteren bij het bepalen van vervolgactiviteiten op het gebied van

eParticipatie en welke overwegingen verder gelden:

Uitgangspunten

• Alleen bij meerwaarde.

• Benoem doel en strategie.

• Benoem de doelgroep.

• Maak het ‘mainstream’.

• Geen dikke pakken papier.

• Noodzaak van gebruikersonderzoek.

Overwegingen

• Begripsafbakening (1): burger-bestuur of burger-

dienstverlening.

• Begripsafbakening (2): informeren als springplank voor hogere

treden op de participatieladder.

• Verzilver de kansen.

• Keuze voor een beleidsthema: veiligheid?

• Boegbeeld.

4.5.3 Mogelijke invalshoeken

Vanuit bovengenoemde uitgangspunten en overwegingen zou BZK een gerichte

strategie kunnen formuleren. Ter overweging gaven we in paragraaf 4.4 daarvoor de

volgende invalshoeken mee:

Awareness & mainstreaming binnen de overheid

BZK stelt zich ten doel om de (verdere) awareness binnen de

overheid (nationaal en lokaal) te bevorderen en eParticipatie

uiteindelijk te ‘mainstreamen’. Rollen kunnen zijn:

• Promoten en voorlichten; • Adviseren en expertise bieden; • Verbinden.

Generieke ondersteuning van initiatiefnemers

BZK neemt zich voor een gunstig klimaat voor innovatie en

doorontwikkeling van eParticipatie-initiatieven te creëren. Dit

doet het door generieke ondersteuning van de initiatiefnemers.

Rollen kunnen zijn:

• Innoveren;

• Expertise bieden;

• Verknopen van netwerken.

Specifieke ondersteuning van initiatiefnemers

BZK richt zich op de individuele initiatiefnemer en ondersteunt

deze, door middel van verschillende bijdragen:

• Financiële ondersteuning;

• Materiële ondersteuning;

• Adviseren en expertise bieden

• Verbinden.

Page 76: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

76

Focus op een specifiek beleidsthema

Met de keuze voor een specifiek beleidsthema kan BZK een goede

showcase ontwikkelen voor de mogelijkheden van eParticipatie.

Een bewuste keuze voorkomt dat alleen initiatieven ontstaan op

‘onschuldige’ onderwerpen. Het liefst betreft het een thema dat

de top of mind van burgers is: bijvoorbeeld veiligheid, integratie

of zorg. Het voordeel van het thema veiligheid is, is dat deze

binnen de verantwoordelijkheden van BZK valt. Hierdoor ontstaat

waarschijnlijk (vooraf of gaandeweg) minder een macht- of

competentiestrijd.

Bevorderen open data

BZK richt zich op het bevorderen van de openstelling van open

data door overheidsorganisaties, en vervolgens op het gebruik

van deze opengestelde data door initiatiefnemers.

Transformatie

BZK houdt zich meer visionair/ richtinggevend bezig met waar

eParticipatie en –breder – overheid2.0 toe in staat zullen zijn ten

gunste van de democratie en het openbaar bestuur. Bij deze

richting zal veel weerstand overwonnen moeten worden.

Ondanks de mogelijkheden, is eParticipatie en (breder) een

eOverheid namelijk ook bedreigend voor verschillende betrokken

partijen. Ambtenaren voelen zich op de vingers gekeken, politici

voelen de macht door de vingers glippen: weerstand is dan een

natuurlijke reactie. Vanuit deze invalshoek komt expliciet aan de

orde hoe deze weerstand kan worden overwonnen, om toe te

werken naar een overheid 2.0 ten gunste van de democratie en

het openbaar bestuur.

4.5.4 Reflectie

BZK kan terdege een belangrijke rol (blijven) spelen ten behoeve van de

(door)ontwikkeling van eParticipatie. Dit kan zijn in het opnieuw ondersteunen van

initiatieven (wel met gerichte focus: ondersteuning gericht op het bevorderen van

gebruik, duurzaam beheer en/ of effectiviteit van het initiatief of, in geval van nieuwe

experimenten, met duidelijk benoemd wat de leerdoelen zijn). Deze ondersteuning kan

verder worden gefocust op een specifiek beleidsthema. Vanuit een andere invalshoek

worden de activiteiten gericht op het ‘mainstreamen’ van eParticipatie binnen de

overheid: op Rijksniveau en/ of lokaal niveau het (verder) rijp maken van de geesten. In

paragraaf 5.4 geven we meer richting aan deze overwegingen in de vorm van

aanbevelingen.

Page 77: Betrokken burgers - Ministerie BZK

77

5 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN

5.1 INLEIDING

Nu we hebben teruggekeken op het gevoerde BZK-beleid, de balans hebben opgemaakt

van de experimenten en een blik op de toekomst hebben geworpen, is het tijd om te

komen tot conclusies en aanbevelingen. Hiertoe voeren we eerst ter afronding van de

beleidsevaluatie een korte rendementsmeting uit (paragraaf 5.2). Vervolgens geven we

in paragraaf 5.3 de hoofdconclusies weer met betrekking tot de bijdrage die BZK de

komende twee jaar zou kunnen leveren aan de ontwikkeling van eParticipatie in

Nederland. Ten slotte (paragraaf 5.4) doen we een aantal aanbevelingen over hoe BZK

de komende periode met het onderwerp aan de slag kan gaan.

5.2 RENDEMENTSMETING

Aan de hand van de rendementsmeting (zie 1.4.1) kunnen we iets zeggen over de

effectiviteit van de sturingsfilosofie van BZK als het gaat om eParticipatie. Het geeft

daarmee antwoord op het tweede deel van onderzoeksvraag 1: ‘(hoe) heeft de

sturingsfilosofie van BZK gewerkt?’. De meting bevat de volgende elementen:

Figuur 5.1 Protocol voor analyse van beleidsrendement

Waarneming Wens

Doelen Strategie Beleid

Resultaat

Uitvoering

Rendement

Page 78: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

78

5.2.1 Waarneming

Mede op basis van een ‘verkennende fase’ ziet BZK in eParticipatie een belangrijke

maatschappelijke ontwikkeling, die veel kan betekenen in de relaties burger-bestuur,

burger-dienstverlening en burger-burger. BZK wil graag ervaring opdoen met dit

onderwerp en bijdragen aan de ontwikkeling ervan.

5.2.2 Doelen

Begin 2007 besluit BZK een aantal activiteiten te ondernemen op het terrein van

eParticipatie, die eventueel kunnen leiden tot een ‘Actieprogramma eParticipatie’. Met

die activiteiten wil BZK ‘het onderwerp verder verkennen’ en ‘een start maken met

actieve communityvorming’. Daarnaast stelt het zich twee doelen: ‘het verzilveren van

kansen’ en ‘het hands-on ervaring opdoen’.

5.2.3 Uitvoering

De verkenning van het onderwerp en het starten met actieve communityvorming

gebeurt met name door de organisatie van een aantal gerichte (werk)sessies,

verschillende quickscans en een grote werkconferentie. Voor het verzilveren van

kansen en het hands-on ervaring opdoen worden in twee rondes in totaal veertien

experimenten financieel en organisatorisch ondersteund. Deze ondersteuning verschilt

per experiment, vanuit verschillende behoeften. Ook kent het enkele verschuivingen. In

eerste instantie gebeurt de ondersteuning vanuit een vierkoppige ‘redactieraad’ (die

ook de werkconferentie organiseert). Later neemt Burgerlink de organisatorische

ondersteuning van vier experimenten over. De tweede ronde wordt door Kennisland

uitgevoerd. De experimenten richten zich met name op het werken aan een proof of

concept, het werkend krijgen van een idee. Wat men wil verzilveren per experiment, of

wat men precies wil leren (welke ervaring men wil opdoen), is niet geadministreerd.

5.2.4 Resultaat en rendement

De keuze voor het al dan niet ondersteunen van de experimenten is veelal gebaseerd

op de vraag ‘wat kan’, met als uitwerking een proof of concept. De focus ligt hierbij in

mindere mate op ‘wat de burger wil’, met als uitwerking een effectief instrument. Ook

is in de ontwikkeling vooral de techniek benadrukt; de ambities liggen met name in

‘wat technisch kan’. Hierdoor is niet altijd expliciet aandacht besteed aan ‘wat

praktisch haalbaar is’. Veel tijd is zodoende vaak opgegaan aan (technische) realisatie,

met gevolgen voor de bruikbaarheid van de applicatie en de communicatie (en

daarmee het gebruik). Om in termen van het barrièremodel te spreken: er is met de

experimenten vooral gewerkt aan het overwinnen van de institutionele barrière.

Minder aandacht is uitgegaan naar de gebruiks- en effectbarrières. Voor een groter

maatschappelijk rendement zou bij de ondersteuning van initiatieven in de toekomst,

meer moeten worden gewerkt vanuit bewezen technieken (die zijn er volop) en meer

met aansluiting op bestaande communities, om zodoende ook de tweede en derde

barrière te beslechten.

Page 79: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

79

Wat betreft de ontwikkeling van eParticipatie (de tweede wens van BZK) valt op dat er

in Nederland de afgelopen jaren veel is gebeurd: vele initiatieven zijn opgebloeid, zowel

lokaal als nationaal; een paar initiatieven hebben de landelijke pers gehaald (onder

meer de vuurwerkpetitie) en veel ambtenaren zijn in meer of mindere mate aan de slag

gegaan met de mogelijkheden van eParticipatie. BZK heeft, zoals het wilde, hier ook

een aandeel in gehad: door het ondersteunen van de experimenten, het organiseren

van de verschillende sessies en wellicht ook door het ontwikkelen van eParticipatie.nl.

Het ten doel gestelde ‘verder verkennen van het onderwerp’ is echter maar ten dele

gelukt. Er is behoorlijk wat ervaring opgedaan, er is veel informatie verzameld, met

mensen gesproken en een mooi netwerk ontstaan. Aan de andere kant is het niet

gelukt om het onderwerp breed binnen de organisatie te verkennen; het is bij een smal

groepje ambtenaren gebleven. Daarbij lijkt het destijds ten doel gestelde ‘eventueel

een Actieprogramma eParticipatie’ anno 2009 bij BZK uit het oog verloren.

5.3 CONCLUSIES

Het ministerie van BZK heeft de afgelopen jaren een betekenisvolle aanzet gedaan tot

het ontwikkelen van beleid op het terrein van eParticipatie. Op basis van dit onderzoek

kan worden gesteld dat inmiddels de fase is aangebroken waarbij betrokkenen

behoefte hebben aan een meer expliciete visie, strategie en doelstelling dan de tot op

heden gehanteerde, meer losse stijl − die overigens ontegenzeggelijk meerwaarde

heeft gehad in deze explorerende en vaak experimentele beginfase. BZK kan gevolg

geven aan de breed gevoelde behoefte tot een duidelijke rolopvatting door

explicitering van keuzes ten aanzien van de bijdrage van BZK aan de verdere

ontwikkeling en ondersteuning van eParticipatie-activiteiten.

Op basis van het onderzoek zien wij op hoofdlijnen twee verschillende sporen die BZK

op het gebied van eParticipatie de komende jaren kan volgen. Sporen die elkaar niet

uitsluiten; die beide kunnen bestaan, maar die door het verschillende karakter (andere

partners, andere behoeften/opgaven, grotendeels verschillende middelen) ons inziens

een apart traject behoeven. Het zijn sporen overigens, die in grote mate een lijn

doortrekken die de afgelopen jaren reeds is ingezet. Maar wel met een duidelijker focus

(gerichtheid) dan tot nu toe: 1) focus op initiatieven en initiatiefnemers en 2) focus op

de overheidsorganisatie. De sporen zijn gebaseerd op de uitgangspunten en mogelijke

invalshoeken, zoals benoemd bij de blik op de toekomst (zie 4.5.3).

5.3.1 Focus op initiatieven en initiatiefnemers

In het onderzoek zijn vele mogelijkheden naar voren gekomen waarop BZK opnieuw

initiatieven zou kunnen ondersteunen. Dit zou vorm kunnen krijgen binnen de huidige

organisatievormen van Digitale Pioniers en/of Burgerlink. Tot nu toe was bij de

experimenten vooral de uitdaging gelegen in het overwinnen van institutionele

barrières, op het ontwikkelen van een idee tot werkend initiatief. Minder nadruk lag op

het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières. In de vervolgfase zou de

ondersteuning van initiatieven meer moeten uitdagen tot het bevorderen van gebruik,

een duurzaam beheer en/ of verbetering van de effectiviteit van het initiatief. Hiertoe

behoort bijvoorbeeld ook het ten behoeve van een brede bekendheid centraal ‘etaleren’

Page 80: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

80

van initiatieven. Bijvoorbeeld door de site eParticipatie.nl verder door te ontwikkelen

of, zoals nu al plaatsvindt, door te gaan met de organisatie van de eParticipatie Awards.

Aan de orde is gekomen dat bij de ondersteuning van initiatieven een verdere

thematische afbakening een interessante optie is. Initiatieven rondom een specifiek

beleidsthema kunnen als ‘showcase’ dienen voor andere thema’s. Hierbij is ‘veiligheid’

genoemd. Dit valt binnen de beleidsverantwoordelijkheid van BZK en is voor burgers

een aansprekend thema.

Ten aanzien van de toekomstige ondersteuning van initiatieven zijn in het onderzoek

verschillende succes- en faalfactoren genoemd (zie 3.5.2), zijn mogelijk interessante

initiatieven voor opschaling en (door)ontwikkeling beschreven (zie 3.5.3) en is een

aantal mogelijke instrumenten weergegeven (zie 4.4).

5.3.2 Focus op de overheidsorganisatie

Naast de ondersteuning van initiatieven is in het onderzoek duidelijk de behoefte aan

een nadruk op de mogelijkheden en uitdagingen van eParticipatie voor de

overheidsorganisatie naar voren gekomen. De wens is uitgesproken om meer

nadrukkelijk bezig te zijn met het bevorderen van enthousiasme, kennis en

vaardigheden van ambtenaren en bestuurders ten aanzien van eParticipatie. Het

beoogd effect hiervan is om eParticipatie, met haar vele (extra) mogelijkheden tot

participatie van de burger, een plaats te geven in de reguliere werkwijze van de

overheid.

Naar voren is gekomen dat BZK, naast het stapsgewijs ‘mainstreamen’ van

eParticipatie binnen de overheid, ook meer visionair enkele piketpalen zou moeten

slaan op dit onderwerp. eParticipatie is, zoals duidelijk is geworden, namelijk geen

onbedreigend, machtsvrij instrument voor ambtenaren, bestuurders en politici. Het

helpt voor de ontwikkeling van eParticipatie binnen de overheid om scenario’s uit te

denken en de richting die wordt opgegaan, uit te dragen. In de denktank is in dit kader

zelfs gesproken van een ‘transformatie’.

In het onderzoek zijn, vanuit de invalshoeken, verschillende instrumenten naar voren

gekomen die BZK zou kunnen inzetten (zie 4.4).

5.4 AANBEVELINGEN

Mede aan de hand van voorliggend onderzoek zal BZK de komende periode zijn nieuwe

beleid ten aanzien van eParticipatie formuleren. Voortbouwend op de conclusie dat het

ook de komende jaren een zinvolle bijdrage kan leveren aan eParticipatie en dat daarbij

explicitering van de keuzes en gerichtheid van de activiteiten gewenst is, doen wij

daartoe de volgende aanbevelingen.

5.4.1 Visie en strategie

Betrokkenen vragen van BZK voor de vervolgfase een meer expliciete strategie ten

aanzien van eParticipatie. Te overwegen valt om hierbij alsnog een kort maar krachtig

actieprogramma op te stellen, zodat voor iedereen helder is welke rol BZK voor zichzelf

en voor anderen ziet weggelegd bij de verdere ontwikkeling van eParticipatie tot

reguliere vorm van participatie in de relatie tussen overheid en samenleving.

Page 81: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

81

Aanbeveling 1 (visie en strategie)

Communiceer richting betrokkenen expliciet de visie en strategie met betrekking tot

eParticipatie. Stel hiertoe zo nodig een gericht, compact Actieprogramma eParticipatie

op.

5.4.2 Inhoudelijke focus

Met betrekking tot het bepalen van de richting waarin BZK zijn visie en strategie wil

ontwikkelen, is in principe een brede waaier van invalshoeken, overwegingen en

uitgangspunten voorhanden. Op basis van deze waaier heeft BZK de mogelijkheid

keuzes te maken voor het type eParticipatie waar het de nadruk op wil leggen (politieke

participatie of beleidsparticipatie), de functie van eParticipatie in relatie tot de

betrokkenen in de samenleving (informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren en/

of meebeslissen), de beleidsfase (agendering tot en met evaluatie, maar denk vooral in

termen van keuzes voor accenten op hetzij beleidsagendering en -vorming versus

beleidsuitvoering − inclusief dienstverlening, handhaving, toezicht) en de keuze voor

het al dan niet centraal stellen van bepaalde beleidsthema’s die als aanjager voor

bewustwording en verdere ontwikkeling kunnen fungeren. Met andere woorden, BZK

dient − voor de komende twee jaar − expliciete keuzes te maken voor het type en de

functie van eParticipatie waar het zich op wil focussen en voor de beleidsfase en

breedte waarin het ondersteuning wil geven.

Aanbeveling 2 (focus in de beleidsfase)

Maak een keuze voor een focus op hetzij beleidsparticipatie (gericht op

beleidsuitvoering) hetzij politieke participatie (gericht op politiek-bestuurlijke

besluitvorming) om als vliegwiel te dienen voor de verdere ontwikkeling van

eParticipatie.

Gezien de mogelijkheden die beleidsparticipatie − vooral op het terrein van de publieke

dienstverlening − biedt aan zowel ambtenaren als burgers om over voor hen (vaak

persoonlijk) belangrijke thema’s intensiever te kunnen communiceren en daarmee

eParticipatie tot normaal instrumentarium in hun onderlinge relatie te maken, ligt de

keuze voor ondersteuning op dit terrein voor de hand.

Aanbeveling 3 (focus op doorontwikkeling)

eParticipatiebeleid dient zich in essentie te richten op de hogere treden van de

participatieladder (raadplegen, adviseren, coproduceren, meebeslissen): dan is pas

werkelijk sprake van participatie. Wel is een goede inrichting van de informatiefunctie

een conditio sine qua non voor het kunnen bereiken van deze fasen. Deze eerste trede

van de ladder, die betrekking heeft op het informeren van burgers, is echter in veel

gevallen nog van onvoldoende kwaliteit. Daarom bevelen wij aan meer aandacht te

besteden aan een goede transparante en toegankelijke informatievoorziening en de

ondersteuning van open data, waardoor de basis wordt gelegd voor meer

geavanceerde participatiefasen. Richt het beleid hierbij wel altijd op het realiseren van

doorontwikkeling naar een hogere participatiefase, zodat burgers niet blijven steken op

het niveau van ‘toehoorder’ of louter informatieontvanger.

Page 82: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

82

Aanbeveling 4 (focus op beleidsthema)

Kies met het oog op versnelde doorontwikkeling en bewustwording voor één of twee

beleidsthema’s binnen het eigen departement – zoals veiligheid – om als

voorbeeldfunctie te dienen.

5.4.3 Aandacht voor veranderingsprocessen

De opkomst en verdere ontwikkeling van eParticipatie zal, zeker wanneer zij breed

wordt toegepast in de relatie tussen burgers en overheden, niet zonder weerstand van

politici en ambtenaren verlopen. Het is te verwachten dat ambtenaren en politici in een

aantal gevallen vinden dat ze ‘teveel op de vingers gekeken worden’ of dat ze zelf

onvoldoende weinig grip hebben op de besluitvorming en (aanpassingen in) de

dienstverlening en beleidsuitvoering. In de strategie en het actieprogramma van BZK

voor eParticipatie dient deze verwachting meegenomen te worden, om ervoor te

zorgen dat op een goede manier kan worden omgegaan met het natuurlijke

verschijnsel van weerstand dat zich (altijd) bij nieuwe, andere manieren van werken en

communiceren voordoet. Hierbij kan worden gedacht aan allerlei instrumenten die bij

veranderingsprocessen kunnen worden ingezet, zoals workshops en trainingen,

verschillende kennisuitwisselingsinstrumenten en het verhogen van het bewustzijn en

de stroomlijning van begripsopvattingen (over wat eParticipatie behelst) door het

aanstellen van een ‘boegbeeld’ op hoogambtelijk of politiek-bestuurlijk niveau.

Aanbeveling 5 (omgang met weerstand)

Besteed in de uitwerking van de nieuwe strategie expliciet aandacht aan de wijze

waarop met (natuurlijk) weerstand bij politici en ambtenaren kan en zal worden

omgegaan. Ontwikkel hiervoor een instrumentarium dat kan worden ingezet bij de

uitvoering van het nieuwe actieprogramma.

Aanbeveling 6 (borging commitment op niveau)

Stel een hoogambtelijk of politiek-bestuurlijk kopstuk aan als ambassadeur ofwel

boegbeeld van de verdere ontwikkeling van eParticipatie.

5.4.4 Focus op maatschappelijk rendement: het overwinnen van gebruiks- en effectbarrières

Tot dusver heeft binnen de experimenten de meeste nadruk gelegen op het

ontwikkelen van een idee tot werkend initiatief, op het overwinnen van de

institutionele barrières. Om het maatschappelijk rendement van eParticipatie

initiatieven te verhogen en opschaling te vergemakkelijken, is het van belang om (ook)

de gebruiks- en effectbarrières te beslechten. Eerder in dit rapport genoemde

activiteiten die dit kunnen bewerkstellingen zijn: communicatie aan burgers,

verduurzaming van het beheer, institutionalisering van het initiatief en het

ondersteunen van de ontvangende overheidspartij bij het opvolgen van acties

voortkomend uit het initiatief. BZK dient hier met materiële ondersteuning op in te

spelen (bijvoorbeeld een stichting eParticipatie of een moderator die een halve dag in

de week ingezet kan worden), danwel hier op te sturen binnen de financiële

ondersteuning.

Page 83: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

83

Aanbeveling 7 (doorbreken van gebruiks- en effectbarrières)

Richt de ondersteuning van initiatieven en overheidsorganisaties met name op het

verhogen en verduurzamen van het gebruik van instrumenten (gebruiksbarrière) en op

het verbeteren van de doorwerking en invloed van de participatie van burgers op

overheidsorganisaties en de beleidsvoering (effectbarrière).

In het tot dusver gevoerde eParticipatiebeleid van BZK wordt de elektronische

component van eParticipatie (uiteraard) sterk benadrukt. Ook in dit rapport wordt bij

de analyses van de intradepartementale en interdepartementale positie van

eParticipatie de aandacht (tevens uiteraard) sterk gericht op (andere) elektronische

initiatieven. Tegelijkertijd wordt uit de interviews, de denktanksessie en de

bijeenkomsten met de begeleidingscommissie, en in de nadere analyse met

betrokkenheid van de ‘reguliere’ vormen van politieke, beleids- en sociale participatie

duidelijk dat het niet zozeer gaat om een door de nieuwe media gecreëerd instrument

dat volledig los staat of zou kunnen staan van participatie via andere media. De

verbinding met het uiteindelijke maatschappelijk rendement dient net als bij reguliere

vormen van participatie(bevordering) een belangrijk thema te zijn bij de keuzes die in

het nieuwe eParticipatiebeleid worden gemaakt. Deze verbinding is noodzakelijk om de

verdere inbedding van eParticipatie in de relatie tussen overheid en samenleving goed

te kunnen volgen, mede te kunnen ondersteunen en richting te kunnen geven. In de

formulering van de nieuwe strategie en visie en in de uitwerking daarvan in een

eventueel actieprogramma dient derhalve aandacht besteed te worden aan de

koppeling van eParticipatie met reguliere vormen en functies van participatie, zodat

ook daarmee het gebruik en de maatschappelijke effecten sterker worden.

Aanbeveling 8 (koppeling aan regulier (niet-elektronische) participatiebeleid)

Maak bij het inrichten van het eParticipatiebeleid steeds een goede koppeling tussen

de functie en de maatschappelijke betekenis van de inzet van elektronische middelen

enerzijds en de fysieke, meer traditionele middelen anderzijds.

Om eParticipatie een stap verder te brengen is het verder van belang (meer) aandacht

te schenken aan de logica van gebruikers (om zo gebruiksbarrières te beslechten).

Om te voorkomen dat een middel tot doel wordt en te zorgen voor een goede

koppeling van de functie en betekenis van eParticipatie aan de wensen, behoeften en

het gedrag van burgers, wordt aangeraden nadrukkelijk aandacht te schenken aan de

betekenis die er is voor individuele burgers, groepen burgers (bijvoorbeeld

buurtbewoners, belangengroepen of een groep patiënten) of in bredere zin het

publieke domein (denk aan verbeterde veiligheid of duurzaamheid op milieuterrein).

Eén van de manieren om de (vraag)logica van burgers en bedrijven beter te betrekken

bij de ontwikkeling van eParticipatie is het verrichten van gebruikersonderzoek; een

andere is om te werken met specifieke voorbeeldcases uit de dagelijkse praktijk met

betrokkenheid van alle belanghebbenden – dus ook de doelgroep zelf – om hieruit

lering te trekken voor de verdere inrichting van het beleid op middellange en langere

termijn.

Page 84: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

84

Aanbeveling 9 (betrokkenheid van de burger)

Zorg dat er in het eParticipatiebeleid ruimte is voor een op de betrokken burgers (en

eventuele andere gebruikers) gerichte evaluatie van de te ondersteunen initiatieven en

programma’s. Start deze evaluatie bij voorkeur zo vroeg mogelijk in het proces, zodat

er gedurende de uitvoering en verdere ontwikkeling van kan worden geleerd en dat het

beleid en de initiatieven zo nodig kunnen worden bijgesteld.

5.4.5 Samenhang in eParticipatiebeleid

Tot slot is in dit rapport naar voren gekomen dat het eParticipatiebeleid van BZK niet

op zichzelf staat. Er spelen tal van intra- en interdepartementale

afstemmingsvraagstukken, die voor een deel al door de bovenstaande aanbevelingen

bestreken worden (zoals het aanstellen van een ‘boegbeeld’ met het oog op verdere

bewustwording en stroomlijning binnen BZK en de overige overheden). Daarnaast zijn

er veel initiatieven waarbij decentrale overheden betrokken zijn. Wel is het aan te

raden om daar waar mogelijk op hoofdlijnen een goede intra- en interdepartementale

afstemming te borgen en vanwege zijn verantwoordelijkheid als ministerie voor het

binnenlands bestuur (en ‘als hoeder van de democratie’) ook de kennisuitwisseling

tussen lokaal, regionaal en nationaal niveau te bevorderen. Hiermee wordt niet alleen

voorkomen dat op meerdere plekken hetzelfde wiel wordt uitgevonden, maar wordt

ook gewerkt aan verbetering van de leermogelijkheden tussen overheden onderling. De

precieze rol van BZK is afhankelijk van de gekozen visie en strategie en de activiteiten

van andere overheden. In die lijn formuleren we onze laatste aanbeveling:

Aanbeveling 10 (samenhang in beleid)

Sluit het eParticipatiebeleid van BZK op hoofdlijnen aan op beleid, programma’s en

projecten op het terrein van eParticipatie die binnen het eigen departement en collega-

departementen worden gehanteerd en stimuleer de kennisdeling tussen decentraal en

centraal overheidsniveau. Breng hierin vanuit de gekozen visie en strategie accenten

aan.

5.4.6 De aanbevelingen op een rij

Samenvattend zijn de volgende aanbevelingen voor de bepaling van het toekomstige

BZK-beleid eParticipatie benoemd:

1. Communiceer expliciet de visie en strategie en stel hiertoe (alsnog) een

compact Actieprogramma eParticipatie op;

2. Kies hierbij voor een focus op hetzij beleidsparticipatie, hetzij politieke

participatie;

3. Richt het beleid in essentie op het realiseren van doorontwikkeling naar

hogere treden van de participatieladder (raadplegen, adviseren, coproduceren

en meebeslissen); zorg hierbij voor een adequate inrichting van de

informatiefunctie als springplank naar de hogere treden;

4. Laat een of twee concrete beleidsthema’s als voorbeeld dienen, bijvoorbeeld

‘veiligheid’;

Page 85: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

85

5. Ontwikkel een instrumentarium voor omgang met weerstand tegen de nieuwe

werkwijze;

6. Stel een ambtelijk of politiek-bestuurlijk kopstuk aan als eParticipatie-boegbeeld;

7. Zet gericht in op het overwinnen van bestaande barrières voor het gebruik en

het effect (de daadwerkelijke doorwerking) van eParticipatie-initiatieven;

8. Koppel het eParticipatiebeleid aan regulier beleid en uitvoering inzake

participatiebevordering;

9. Intensiveer in de betrokkenheid van de gebruikersgroep van burgers en

bedrijven;

10. Breng binnen BZK en rijksbreed samenhang aan in eParticipatiebeleid en –

initiatieven.

Page 86: Betrokken burgers - Ministerie BZK
Page 87: Betrokken burgers - Ministerie BZK

87

BIJLAGE 1: ACHTERGROND EXPERIMENTEN

Watstemtmijnraad.nl Het stemgedrag van volksvertegenwoordigers is soms lastig vindbaar. Uitslagen van

stemmingen zitten vaak verscholen in verslagen. De stichting Politix.nl ontwikkelde in

2006 een site waarmee het stemgedrag van Tweede Kamerleden kan worden

doorzocht. Daarbij gebruikte de stichting het Britse voorbeeld theyworkforyou.com

Watstemtmijnraad.nl bouwt voort op deze initiatieven en biedt doorzoekbare

informatie over het stemgedrag van gemeenteraadsleden. In de ontwikkeling werden

vier gemeenten betrokken: Almere, Groningen, Enschede en Woerden. Later hebben

ook andere gemeenten zich aangesloten bij watstemtmijnraad.nl.

Petities.nl Nederland kent het recht van petitie en het burgerinitiatief. Burgers hebben hiermee

de mogelijkheid een verzoekschrift in te dienen of om een bepaald onderwerp op de

agenda te zetten van bijvoorbeeld de Tweede Kamer. Het verzamelen van

handtekeningen voor petities kan via internet plaatsvinden. De Stichting petities.nl

biedt al sinds 2005 een website waarmee dat kan. BZK startte in 2007 een

doorontwikkeling van www.petities.nl. Bij deze doorontwikkeling waren de gemeenten

Groningen en Almere betrokken. Met de nieuwe versie wordt het mogelijk voor

gemeenten om petities die voor hun gemeente worden ingediend, op een transparante

manier af te handelen. Zij krijgen een eigen loket waar ze dat kunnen doen. Het verloop

van de petities wordt volledig inzichtelijk gemaakt, zodat je altijd kunt zien in welke

fase een petitie zich bevindt (statusinformatie).

Issuefeed.net Steeds meer mensen zijn actief op discussiesites of houden een weblog bij. Voor

beleidsmakers kan het nuttig zijn deze discussies intensief te volgen. Om deze

‘collectieve intelligentie’ (in het Engels crowd sourcing of wisdom of the crowds

genoemd) te ontsluiten en te analyseren, startte BZK in 2007 de ontwikkeling van een

'webantenne'. Voor dit experiment wordt samengewerkt met Govcom.org, een

stichting die zich richt op het ontwikkelen van politieke instrumenten op het internet.

Zij richtten zich in het verleden vooral op het visualiseren van internetnetwerken

rondom specifieke maatschappelijke onderwerpen. Issuefeed.net biedt de mogelijkheid

om eigen kanalen aan te maken, bijvoorbeeld rondom een stad, wijk, of onderwerp. In

die kanalen kunnen meerdere bronnen (websites) worden opgeslagen. Issuefeed.net

analyseert die bronnen en presenteert een actueel overzicht van de belangrijkste

discussieonderwerpen (een soort top 10).

Wijwaarderen.nl: de overheid gerecenseerd Op het internet zijn vele vergelijkingssites met informatie over bepaalde producten en

diensten. Deze sites worden over het algemeen goed bezocht. Zo kunnen bezoekers

restaurants beoordelen op www.iens.nl en schrijven ze zelf boekrecensies op

www.bol.com. Op www.waardeermijnleraar.nl vind je informatie over de waardering

van bepaalde leraren.

Page 88: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

88

Het door burgers laten vergelijken van de kwaliteit van diensten van de publieke

dienstverlening is nuttig. Een van de weinige al bestaande voorbeelden op dit vlak is

www.onderwijsconsument.nl . Hier kunnen ouders en leerlingen scholen beoordelen

en vragen stellen over klachtenprocedures. Er wordt ook gewerkt aan een website voor

crèches.

In 2007 startte BZK de ontwikkeling van een algemeen instrument waarmee iedereen

een eigen recensie-website kan bouwen. Deze kunnen zij vervolgens gebruiken in hun

eigen campagne rondom specifieke publieke diensten (scholen, crèches,

parkeervoorzieningen, musea, et cetera).

Digitale Diender Diverse initiatieven van burgers en overheden dragen bij aan een betere veiligheid en

leefbaarheid. Veel van die initiatieven benutten de mogelijkheden die moderne media

bieden. Denk bijvoorbeeld aan www.misdaadkaart.nl , www.buurtlink.nl ,

www.meldmisdaadanoniem.nl , www.politieonderzoeken.nl en www.burgernet.nl ).

De Politieregio Utrecht en Stichting Buurtlink.nl werkten in 2007samen aan het project

‘Digitale Diender’. BZK stelde middelen beschikbaar om een digitaal instrument te

ontwikkelen waarmee een buurtagent op www.buurtlink.nl verslag doet van zijn

observaties en bewoners uitnodigt om lopende zaken te helpen op te lossen (mee-

rechercheren). Dit instrument is begin 2008 voor het eerst gebruikt door één

buurtagent in de Utrechtse wijk Parkwijk. Later zijn ook andere buurtagenten gebruik

gaan maken van deze applicatie.

Krachtwijkenindex.nl Minister Vogelaar investeert in de realisatie van 40 ‘krachtwijken’ (zie Actieplan

Krachtwijken). Voor het oplossen van de problemen wil ze vooral de bewoners zelf

betrekken: zij zijn immers de experts, zij weten wat er leeft op lokaal niveau. De eerste

stap binnen het Actieplan is een inventarisatie van de belangrijkste problemen per

wijk.

Een digitaal spel is een interessant instrument om die inventarisatie mede vorm te

geven. In Rotterdam bestaat sinds een paar jaar de www.rotterdamindex.nl, een online

spel waar bewoners kunnen handelen in wijkaandelen die in waarde dalen of stijgen

afhankelijk van de gebeurtenissen in de wijken en de berichtgeving daarover. In het

spel www.baasopzuid.nl, krijgen burgers de mogelijkheid om beslissingen te nemen

over de inrichting van de buitenruimte en over nieuwbouwprojecten en publieke

voorzieningen in de Rotterdamse wijken Pendrecht en Zuidwijk. Dit concept is ook in

Eindhoven toegepast. Op www.virtueelapeldoorn.nl kunnen jongeren de verschillende

plannen voor een virtueel uitgaanscentrum bekijken en commentaar achterlaten op de

website.

In 2007 startte BZK samen met Nieuw Rotterdams Tij (de initiatiefnemers achter de

rotterdamindex.nl), de ontwikkeling van www.krachtwijkenindex.nl. De 40

krachtwijken krijgen daarmee een instrument in handen waarmee zij de

samenwerking tussen bewoners onderling op wijkniveau kunnen ondersteunen. Ook

ontstaat de mogelijkheid om het instrument te benutten om te luisteren naar de

onderwerpen die spelen binnen die wijken.

Page 89: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

89

Ikgaverder.nl Ikgaverder.nl is de website van de pilot ‘Pakketstudies Bereikbaarheid Utrecht 2020’,

die in het kader van ‘Inspraak Nieuwe Stijl’ wordt begeleid door het kennis- en

expertisecentrum ‘Inspraakpunt ’. Dit kenniscentrum richt zich op consultatie en

inspraak en is ondergebracht bij het ministerie van Verkeer & Waterstaat. In april 2006

bracht de interdepartementale Werkgroep Inspraak, op verzoek van de minister van

Verkeer en Waterstaat, het advies ‘Inspraak Nieuwe Stijl’ uit. In het advies stelt de

Werkgroep dat burgers effectiever kunnen worden betrokken bij de besluitvorming.

Voor de pilot ‘Pakketstudies Bereikbaarheid Utrecht 2020’ is met ondersteuning vanuit

BZK een site ontwikkeld waarop inwoners hun oplossingen voor

bereikbaarheidsproblemen konden achterlaten. Dat leverde meer dan 300 oplossingen

op en rond de 180 reacties op die oplossingen. De site werd door meer dan 3500

bezoekers bezocht. Voor de oproep voor ideeën is breed geadverteerd in huis-aan-huis

bladen en abri’s in het gebied. Het was mogelijk om via de website, maar ook via email

en reguliere post te reageren. Opvallend was dat slechts 2 reacties via de reguliere post

zijn ontvangen. De oplossingen zijn door een groep experts beoordeeld. Ongeveer 35

oplossingen zijn aan de groslijst toegevoegd en worden meegenomen in de

vervolgstappen. Iedere inzender krijgt van het projectbureau een persoonlijke uitleg

over wat met hun inbreng is gedaan.

Page 90: Betrokken burgers - Ministerie BZK
Page 91: Betrokken burgers - Ministerie BZK

91

BIJLAGE 2: ANDERE PROGRAMMA’S VANUIT BZK

Programma/ project/ actie Inhoud

Democratie en Burgerschap

(o.m. proeftuin eParticipatie)

Onder de noemer democratisch burgerschap

onderneemt BZK een aantal activiteiten op het

gebied van Burgerschap (en Democratie). Een deel

van de activiteiten zijn de ‘proeftuinen’

burgerparticipatie, binnen het Actieprogramma

Lokaal Bestuur. Daarbinnen is ook een proeftuin

eParticipatie ingericht.

Overheid heeft Antwoord Het programma Overheid heeft Antwoord© werkt

aan het (pro-actief) ontsluiten en vindbaar maken

van overheidsinformatie via webapplicaties. Zodat

burgers, bedrijven en instellingen rechtstreeks

toegang hebben tot deze informatie en waardoor

andere overheden in staat zijn vragen te

beantwoorden van burgers, bedrijven en instellingen.

Overheid heeft Antwoord is een gezamenlijk

programma van BZK, AZ, BuZa, OCW en Justitie en is

ondergebracht bij ICTU.

Overheid 2.0 beta Met het platform ‘Overheid 2.0 beta’ biedt het

cluster KID (Kwaliteit en Innovatie Dienstverlening,

programmadirectie Dienstverlening, Regeldruk en

Informatiebeleid van BZK, zelfde als eParticipatie) de

overheid de mogelijkheid samen te werken door

middel van web 2.0 technieken. Gebruikers kunnen

een werkruimte aanmaken, mensen toegang

verlenen tot de werkruimte en samenwerken in deze

werkruimte met behulp van web 2.0 widgets

(toepassingen).

Datzouhandigzijn.nl Welke overheidsgegevens zouden vrij beschikbaar

moeten zijn? Daar gaat Dat Zou Handig Zijn over.

Iedereen kan met ideeën komen voor toepassingen.

BZK (cluster KID) stelt 20.000 euro ter beschikking

voor realisatie.

Ambtenaar van de toekomst Binnen het (interdepartementale) Programma

Vernieuwing Rijksdienst, getrokken door BZK, wordt

in 2009 een visie opgesteld over de ambtenaar van

de toekomst. Een visie die inzicht geeft in de

belangrijkste ontwikkelingen binnen de overheid en

op de arbeidsmarkt. Maar uiteindelijk draait het om

beweging. Beweging die leidt tot verandering,

vernieuwing en vitalisering van de rijksoverheid.

Essentieel voor een eenvoudigere en betere overheid

in de toekomst. Daar gaat het om bij de Ambtenaar

van de Toekomst.

Page 92: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

92

Programma/ project/ actie Inhoud

Open Overheid Binnen het project ‘Open Overheid’ werken James

Burke en Ton Zijlstra in opdracht van BZK (cluster

KID) aan: 1. Een landschapskaart (overzicht) van de

databronnen die we aantreffen, en de mensen die

daar bij betrokken zijn, evenals mensen die het

ontsluiten van overheidsdata een warm hart

toedragen. 2. Een handreiking voor ambtenaren/

overheidsinstanties over hoe je met data-ontsluiting

om kunt gaan. 3.

Een groeiscenario over hoe we hetgeen we op gang

brengen, ook na het project voort kunnen laten

bestaan. 4. Twee concrete voorbeelden van

overheidsdata, ontsloten met een API, aangevuld met

enkele aantrekkelijke toepassingen en hulpmiddelen

voor anderen om die data te gebruiken.

eOverheid Burgers en bedrijven willen zaken met de overheid

eenvoudig kunnen regelen waar en wanneer het hun

uitkomt. Daarom verbeteren overheden gezamenlijk

de dienstverlening met slimme en betrouwbare ICT-

oplossingen. Op de website e-overheid.nl wordt

uitgebreide informatie gepresenteerd over de

producten en diensten die worden ontwikkeld om dit

streven te verwezenlijken. Het programma e-

overheid wordt uitgevoerd door ICTU en valt onder

de beleidsverantwoordelijkheid van de

programmadirectie DRI van BZK.

Monitoring NUP Burgers en bedrijven vragen om een overheid die

snel, efficiënt en klantgericht werkt en niet steeds

naar de bekende weg vraagt; dus betere

dienstverlening met minder administratieve lasten.

Om dat te bereiken, brengen de overheden focus en

samenhang aan in de ontwikkeling van de

basisinfrastructuur van de e-overheid. Binnen het

Nationaal Uitvoeringsprogramma Betere

Dienstverlening en e-overheid (NUP) zijn afspraken

gemaakt tussen Rijk, provincies, gemeenten en

waterschappen om de potentie van de inmiddels

bestaande infrastructuur van de e-overheid gericht

te benutten voor betere dienstverlening. RENOIR, een

programma binnen ICTU, monitort de uitvoering van

het NUP. Het NUP valt onder de

beleidsverantwoordelijkheid van de

programmadirectie DRI van BZK

Page 93: Betrokken burgers - Ministerie BZK

93

BIJLAGE 3: PROGRAMMA’S VANUIT ANDERE DEPARTEMENTEN

Departement Programma/ project Inhoud

LNV Ambtenaar 2.0 Ambtenaar 2.0 is een netwerk van mensen,

zowel ambtenaren als burgers, die de

gevolgen van web 2.0 voor de overheid

willen onderzoeken en onder de aandacht

brengen, daarover het gesprek aangaan om

ideeën, kennis en praktijkervaringen uit te

wisselen en bijdragen aan opleiding,

ondersteuning en praktische tips om als

een ambtenaar 2.0 te kunnen werken.

V&W Expertisecentrum

Publieksparticipatie

(was Inspraakpunt)

Het Expertisecentrum Publieksparticipatie

is een kennis- en expertisecentrum op het

gebied van consultatie en inspraak. Vanaf

de oprichting in 1997 heeft het

Inspraakpunt circa 400 inspraakprocedures

begeleid. Van Betuwelijn tot Schiphol, van

Randstad 380 tot Natura 2000. Het

Inspraakpunt ontwikkelt zich tot een

interdepartementaal kennis- en

expertisecentrum.

VROM Beleid met Burgers VROM vindt het belangrijk aan te sluiten bij

wat mensen beweegt. Het ministerie wil

samen met burgers zijn agenda bepalen,

beleidsvoorstellen maken, beleid uitvoeren

en handhaven. VROM krijgt ook veel ideeën

binnen van burgers en bedrijven. Daarom is

VROM in 2002 gestart met het programma

Beleid met burgers.

OCW Digitale Pioniers

De Stimuleringsregeling Digitale Pioniers is

een unieke regeling voor innovatieve

maatschappelijke internetinitiatieven. De

regeling wordt sinds 2002 met steun van

het Ministerie van OCW uitgevoerd door

Kennisland. In vijftien rondes zijn inmiddels

meer dan 150 projecten ondersteund.

Digitale Pioniers biedt ruimte voor

innovatieve nieuwe media projecten die

vaak niet bij reguliere fondsen terecht

kunnen en zonder ontwikkelgeld niet

gerealiseerd kunnen worden.

Page 94: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

94

Departement Programma/ project Inhoud

Prijsvraag

‘Openbaarheid’

OCW wil het gebruik en het bereik van de

OCW-informatie vergroten door

(markt)partijen te stimuleren met

innovatieve ideeën te komen. Hoe kan

OCW-informatie beter worden gebruikt in

informatieproducten voor burgers?

Hiervoor is een prijsvraag uitgeschreven.

EZ Open in verbinding/

NOiV

De doelstellingen van dit actieplan vanuit

EZ zijn van toepassing op de rijksoverheid,

de mede-overheden en de (semi-) publieke

sector:

1. vergroten van de interoperabiliteit

tussen en met de verschillende bouwstenen

en vormen van dienstverlening van de

eOverheid door versnelling aan te brengen

in het gebruik van open standaarden;

2. Verminderen van de afhankelijkheid van

leveranciers bij het gebruik van ICT door

versnelde inzet van open standaarden en

open source software;

3. Bevorderen van een gelijk speelveld op de

softwaremarkt en voorts bevorderen van de

innovatie en de economie door het gebruik

van open source software krachtig te

stimuleren en bij opdrachten de voorkeur te

geven aan open source software bij gelijke

geschiktheid.

Justitie Internetconsultatie.nl Op deze website krijgen burgers informatie

over wet- en regelgeving die door het

kabinet wordt voorbereid en waarover via

internet wordt geconsulteerd. Burgers

kunnen reageren op nieuwe voorstellen

voor wet- en regelgeving, met als doel dat

deze reacties bijdragen aan een verbetering

van de regelingen.

Tijdens het twee jaar lopende rijksbrede

experiment met internetconsultatie bij

wetgeving in voorbereiding bieden alle

ministeries tenminste 10% van hun

voorstellen voor nieuwe wet- en

regelgeving ter consultatie aan op deze

website.

Page 95: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

95

Departement Programma/ project Inhoud

Kabinet ‘Samen werken aan

Nederland’

Van 29 maart tot en met 26 mei 2007

hebben bezoekers van

SamenwerkenaanNederland.nl ideeën

aangereikt over de invulling van het

beleidsprogramma 2007-2011 van het

kabinet. Zes onderwerpen stonden daarbij

centraal: 1. Een actieve internationale en

Europese rol, 2. Veiligheid, stabiliteit en

respect, 3. Duurzame samenleving,

4. Overheid en dienstbare publieke sector,

5. Een innovatieve economie en 6. Sociale

samenhang.

Tweede

Kamer

Openbaar Parlis (in

ontwikkeling)

De Directie Informatiseringsbeleid van de

Tweede Kamer werkt aan een openbaar

Parlementair Informatie Systeem (Parlis),

om het parlementair proces op een

toegankelijke manier te ontsluiten.

Page 96: Betrokken burgers - Ministerie BZK
Page 97: Betrokken burgers - Ministerie BZK

97

BIJLAGE 4: QUICKSCAN INITIATIEVEN

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties

Watstemtmijnraad.nl Burgers kunnen hier het

stemmen van hun

gemeenteraad bekijken.

Stichting Burgerlink BZK (Burgerlink),

gemeenten Almere,

Groningen, Enschede

en Woerden, site

bouwt voort op

Politix.nl

Petities.nl Het doel is om het voor

Nederlanders gemakkelijk te

maken een petitie te

ondertekenen of te starten.

Stichting petities.nl BZK (Burgerlink),

gemeenten Groningen

en Almere

Webantenne/

Issuefeed.net

Digitale zoekmachine; te

gebruiken om te zoeken naar

discussiesites, weblogs en

dergelijke.

BZK Stichting Govcom.org

Wijwaarderen.nl Geeft burgers de

mogelijkheid om publieke

dienstverlening te waarderen,

beoordelen en vergelijken.

Stichting Burgerlink BZK (Burgerlink),

gemeente Eindhoven

Digitale Diender Mogelijkheid voor bewoners

om online te communiceren

met de wijkagent.

Politieregio Utrecht

en Stichting

Buurtlink.nl

BZK

Krachtwijkenindex.nl Instrument om de

samenwerking tussen

bewoners in de ‘krachtwijken’

onderling op wijkniveau te

ondersteunen en om deze

bewoners om input te vragen.

BZK, Nieuw

Rotterdams Tij

VROM

Ikgaverder.nl Inwoners kunnen hier hun

oplossingen voor

bereikbaarheidsproblemen

achterlaten.

Kennis- en

expertisecentrum

Inspraakpunt

(VERDER) Provincie

Utrecht,

Rijkswaterstaat

Utrecht, Bestuur Regio

Utrecht, Bureau Regio

Amersfoort, Gewest

Gooi- en Vechtstreek,

Regio Utrecht West,

Regio Utrecht Zuidoost,

Gemeente Amersfoort,

Gemeente Hilversum

en Gemeente Utrecht

Politix.nl Overzicht van stemgedrag in

de Tweede Kamer (per partij

en per wetsvoorstel ).

Josta de Hoog, Niels

de Hoog, X-M-L

De Publieke Zaak, BZK,

watstemtmijnraad.nl,

Page 98: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

98

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties

150volksvertegenwo

ordigers.nl

Heeft tot doel het vergroten

van kennis over en

bekendheid van de leden van

de Tweede Kamer.

Stichting Per

Definitie

De Publieke Zaak,

Nederland-Kennisland,

Forum voor

Democratische

Ontwikkeling

Maildepolitiek.nl Zoekmachine voor het vinden

van alle nationale en lokale

volksvertegenwoordigers in

Nederland.

Stichting Het

Nieuwe Stemmen

De Publieke Zaak

Burgerbuddy.nl burgers adopteren een

ambtenaar/ politicus om deze

van een luisterend oor te

voorzien.

Stichting Het

Nieuwe Stemmen

De Publieke Zaak

Wiekiesjij.nl Biedt ondersteuning aan

burgers bij het bepalen van

hun stemgedrag.

Stichting Het

Nieuwe Stemmen

IPP, Europafonds

HNS.dev project gericht op het

ontwikkelen van een open en

transparante database die

politieke informatie van

Nederlandse gekozen

vertegenwoordigers bevat.

Stichting Het

Nieuwe Stemmen

Digitale Pioniers

eParticipatie

Primaries (‘One

mobile, one vote’).

Organisatie openbare, online

voorverkiezingen ('primaries').

Stichting Het

Nieuwe Stemmen

De Nationale

Dialoog.nl

Online platform dat dient als

generator voor

maatschappelijke

betrokkenheid.

De Publieke Zaak Co creation

consultancy, Favela

Fabric, Trilab

PoliDocs.nl Zoekmachine voor politieke

documenten.

UvA-informatica Digitale Pioniers

eParticipatie

eMocracy.nl/

Democratiespel.nl

Online simulatie van de

Nederlandse politiek.

Robert Shepherd en

ReindeR Rustema

(petities.nl)

Digitale Pioniers

eParticipatie, BZK

Verbeterdebuurt.nl Burgers kunnen hier

problemen over en/ of ideeën

voor hun buurt melden. Dit

wordt door-gegeven aan de

betreffende gemeente of het

stadsdeel.

Creative Crowds Digitale Pioniers

eParticipatie

Rotterdamindex.nl Online wijkenspel Stichting stedelijke

informatie markt

Digitale pioniers,

Kennisland, OCW

Open Kamer Streaming van videobeelden

van debatten uit de Tweede

Kamer.

Stichting Open

Kamer/ Political

Mashup

Digitale Pioniers

eParticipatie, UvA

Page 99: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

99

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties Ikkieswijzer.nl Informatieverstrekking over

de Europese verkiezingen van 4 juni 2009.

Political Mashup Europafonds, UvA-informatica, RUG DNPP, UvT-computer linguïstiek

OCO Sterren versie 2 Verzamelen en publiceren van kwaliteitsoordelen van ouders en leerlingen over onderwijs zodat andere gebruikers scholen beter kunnen vergelijken.

Onderwijs Consumenten Organisatie

Digitale Pioniers eParticipatie

Ikregeer.nl Eenvoudig doorzoekbaar maken van kamervragen en kamerstukken.

Stichting Scartabello

Digitale Pioniers eParticipatie, League of Brilliance VOF (ontwikkeling)

Ikformeer.nl Biedt burgers de optie om online mogelijkheden voor politieke formaties te bekijken.

Stichting Scartabello

League of Brilliance VOF

Buurtlink.nl (opvolger van buurtenonline.nl)

Heeft tot doel het buurtgevoel in Nederland te versterken.

Stichting Buurtlink Nationale Postcodeloterij, CvA met vijf prominente Nederlanders

www.baasopzuid.nl Simulatiespel waarin burgers bestuurlijke beslissingen kunnen nemen in twee Rotterdamse wijken.

Bbvh architecten Maaskoepel, De Nieuwe Unie, Vestia, VL Wonen

21minuten.nl Online opinieonderzoek onder de Nederlandse bevolking.

De Publieke zaak De Publieke Zaak en McKinsey & Company

Politieonderzoeken.nl Politie vraagt hulp van burgers tijdens opsporingsonderzoeken.

KLPD

Burgernet Politie schakelt telefonisch de hulp van burgers in bij zoekacties in de buurt

Politie

Forum.infopolitie.nl Forum over politiezaken. Team infopolitie Digipanel Eindhoven Panel waarin burgers

verzocht worden hun mening te geven over een uiteenlopend aantal onderwerpen via een enquête op internet.

Onderzoeksbureau van de gemeente Eindhoven

Gemeente Eindhoven

Raad in Beeld (Eindhoven)

Live uitzending op internet van de gemeenteraads-vergaderingen + archief om later terug te kunnen kijken.

Gemeente Eindhoven

Club van 100 (RVU) Een ‘community’ waarin het ‘ruilen’ van hulp volgens het principe ‘voor wat, hoort wat’ centraal staat.

RVU

Page 100: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

100

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties Beloftebank (Pledgebank)

Initiatief waarbij mensen beloften kunnen doen op voorwaarde dat anderen hen ondersteunen en hetzelfde doen.

MySociety Easynet

Digitaal burgerinitiatief, gemeente Zoetermeer

Digitale mogelijkheid om een burgerinitiatief bij de gemeente in te dienen.

Gemeente Zoetermeer

ICT-platform Zoetermeer

Digigemeente RIS (Raadsinformatie Systeem) Steenwijkerland

Hier kunnen alle openbare raadsstukken digitaal geraadpleegd worden.

Gemeente Steenwijkerland

Politiek 24 Politiek themakanaal op televisie; live uitzendingen van Nederlandse politiek.

NOS

www.onderwijsklachten.nl

Ouderbelangenorganisatie en adviescentrum voor onderwijsklachten.

Stichting onderwijsklachten

Misdaadkaart.nl 2.0 Overzicht van en informatie over overtredingen en misdaden in de buurt.

Twee particulieren

Talking headz Interactief forum waar jongeren kunnen discussiëren over controversiële onderwerpen.

Butterfly Works Netdays

Gestolenitems.nl Bestolen burgers kunnen hier de diefstal aangeven.

eParticipatie awards Prijs ter erkenning van getoonde inzet van burgers en overheden om digitale middelen voor burger-betrokkenheid te gebruiken.

Burgerlink

www.hetspoorbijster Discussieforum. vBulletin Maroc.nl Non-profit organisatie gericht

op instandhouding en uitbouwen van een digitaal platform om integratie van allochtonen in Nederlandse samenleving te bevorderen.

Kennisland?

Last van de overheid Meldingen over administratieve lasten of dienstverlening van de overheid.

Programma Regeldruk en Administratieve Lastenvermindering (REAL), BZK

Burgernet Gericht op bevordering van veiligheid.

Politieonderzoeken.nl Burgers kunnen helpen bij het oplossen van misdrijven.

Korps landelijke politiediensten

Overvallers gezocht Helpen bij herkennen van overvallers op videobeelden.

Politie Amsterdam Amstelland

Page 101: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

101

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties Hoe veilig is mijn wijk Weergave van veiligheid van

wijken en buurten. Politie Haaglanden

Gesnapt! Beeldmateriaal van misdaden op YouTube.

Politieregio Hollands Midden

Politiek.residentie.net Ondersteuning en facilitering van initiatieven van de Haagse bevolking.

Gemeente Den Haag

Virtueel Apeldoorn Bezoekers kunnen virtueel rondlopen door de stad en hun mening geven (over nieuwe plannen).

Gemeente Apeldoorn

Wijkwebs Delft Digitale plek waar bewoners uit een wijk elkaar ontmoeten.

Gemeente Delft

Vertelhetderaad.nl Biedt diverse mogelijkheden om in contact te komen met de gemeenteraad.

Gemeente Dordrecht

Axci Mogelijkheid om online een eigen handtekeningenactie te beginnen.

Van Rixtel Media

Bereken uw recht Nagaan van recht op bepaalde overheidsregelingen (zorgtoeslag et cetera).

Nibud en Stimulansz

Buurtatlas Middel voor (lokale) overheden, historische verenigingen en geïnteresseerden om kennis over Nederlandse buurten te delen en zo het cultureel erfgoed in Nederland in kaart te brengen.

Vereniging Dorp, stad en land

Stimuleringsfonds van de Architectuur

Cultuurnota Hyves Discussieforum op Hyves over de cultuurnota gemeente Groningen.

pvda

E-spraak Mening uiten over ruimtelijke projecten.

Goudappel Coffeng

Fiets in de knel Verzamelen meldingen van fietsonvriendelijke verkeerssituaties.

Haags Milieucentrum

Fietsersbond

Kies je eigen panaroma

Verzamelen van meningen over snelwegpanorama’s en ontwikkelingen langs de Nederlandse snelweg ten behoeve van het vormen van een structuurvisie.

VROM

Nederland in Europa Nieuwssite met blog over Europa. Nederlanders kunnen hier hun mening geven over de toekomst van Europa.

BuZa

Page 102: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

102

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties Reuring.nl Meningvorming over eigen

buurt/ woonplaats in Drenthe.

Provincie Drenthe

Stadnet Gericht op online verbinden en communiceren van burgers met overheidsinstellingen en publieke organisaties.

Chatfone

Vraag het de burgemeester

Digitaal forum waarop burgers vragen kunnen stellen aan hun burgemeester.

Stichting innovatie platform samen

RTV9

WikiWoonWijk in Opeinde

Interactieve planontwikkeling voor inrichting openbare ruimte.

Gemeente Smallingerland

Octopusplan.nl Betrokkenheid scholen bij verkeersveiligheid in schoolomgeving.

SOAB

Flatnet Portaal dat dient als communicatiemiddel voor ouderen binnen een woonomgeving.

Drie Haagse Woningcorporaties; Haag Wonen, Staedion en Vestia

Buurtportal de Pijp Digitaal plein waarop bewoners van De Pijp elkaar kunnen ontmoeten.

Combiwel, De Key, Het Oosten, Ymere, Amsta, Cordaan en Stadsdeel Oud-Zuid

Eigenwijze buurten Stimuleren van initiatieven van (groepen) buurtbewoners te bevordering van de leerbaarheid van hun buurt.

WijkAlliantie VROM

BuurtBuzz Interactieve website + besloten emailsysteem voor een wijk/ buurt om zo de onderlinge relatie te versterken.

Buurtbuzz

Lombox Buurtsite van de Utrechtse wijk Lombox met als doel het versterken van de sociale en economische kwaliteit van de wijk.

Stichting Lombox

Het Geheugen van Oost

Website met verhalen over Amsterdam Oost. Doel is om door middel van het vertellen van verhalen de sociale integratie en maatschappelijke betrokkenheid in de wijk te stimuleren.

Amsterdams historisch museum, buurtonline, XINA

Diverse hyves-groepen van politieke partijen

Wordt gebruikt voor informatievoorziening en het voeren van discussies.

De betreffende politieke partij

Page 103: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

103

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties Meldpunt Kinderporno

Op deze site kunnen gevallen (en vermoedens) van kinderporno worden gemeld.

Stichting Meldpunt ter Bestrijding van Kinderpornografie op Internet

Ministerie van Justitie, Europese Commissie

Meldpunt Zwemwater

Informatie over zwemwaterkwaliteit.

Stichting Noordzee, Stichting Reinwater, ANWB

VROM, VSB

Meldpunt Lareb Hier kunnen bijwerkingen van medicijnen gemeld worden.

Lareb

SMS Alert Politie (regio Brabant Zuid-Oost)

Gericht op de betrokkenheid en medewerking van burgers bij politiezaken.

Politie Brabant Zuid-Oost

Meld- en Steun-punt Intimidatie

Gericht op het verzamelen van meningen over onderwijsbeleid en hier tegen te ageren.

Vereniging Beter Onderwijs Nederland

www.beterveilig.nl Verzamelen van input over autoverkeer en verkeers-veiligheid voor formulering van voorstellen ter verbetering van beleid.

Beter veilig (vrijwilligers-collectief)

Meldpunt vermisten Internationale database van

mensen die vermist zijn.

Rode Kruis

Drachtenwiljemeema

ken.nl

Community-site te gebruiken

door burgers om een bijdrage

te leveren aan de stad.

Gemeente

Smallingerland

Wijbouweneenwijk.nl Een community waarin

omwonenden,

geïnteresseerden en

deskundigen samen een

nieuwe woonwijk ontwerpen.

Gemeente

Smallingerland

Bureau The Crowds,

atelier DUTCH

Crowdsourcing Online platform waar

ontwikkelingsprojecten,

particulieren en bedrijven

rechtstreeks met elkaar in

contact worden gebracht.

1% Club Kennisland, Digitale

pioniers, OCW

Platform medische

fouten

Interactief platform dat

burgers (juridische) hulp

biedt die de dupe zijn

geworden van medische

fouten.

Digitale pioniers,

Kennisland

OCW

Ontwerpruimte Oud

Krispijn (Dordrecht)

Online mogelijkheid voor

burgers om mee te denken

over wijk- en

woningontwikkeling in de

wijk Oud Krispijn.

Gemeente

Dordrecht

Page 104: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

104

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties

Randstad 2040 Online enquête over de

toekomst van de Randstad

(plaatsgevonden in 2008).

VROM

Ruimbaanvoor

nederland.nl

Eerste digitale interactieve

partij van Nederland.

Ruim baan voor

Nederland

Akkoord van

Schokland

Mogelijkheid voor burgers om

ideeën voor armoede-

bestrijding aan te dragen.

Ministerie van

Buitenlandse zaken

Watwilnederland.nl De burger als spindoctor: wat

moeten lijsttrekkers doen om

de verkiezingen te winnen?

BRR (Burgerlijke

raad voor het

regeringsbeleid)

Vitaalpendrecht.nl Digitale ontmoetingsplek om

informatie te krijgen en mee

te praten over wonen en

werken in de Rotterdamse

wijk Pendrecht.

Stichting Vitaal

Pendrecht

Onzedemocratie.nl Op het forum kunnen

Nederlander mee praten over

‘de staat van de democratie in

Nederland’.

BZK

Verkeerscirculatie-

plan Den Haag

Digitale mogelijkheden voor

zowel voorstanders

(meedenken met de plannen

via een wiki-systeem) als

tegenstanders (online petitie

ondersteunen).

Koen Martens

E-voice (gemeente

Dantumadeel)

Meerjaren project waarin

verschillende media worden

ingezet om burgerparticipatie

te vergroten.

Gemeente

Dantumadeel

European Regional

Development Fund

Bestuuronline Online uitzenden en

archiveren van politiek-

bestuurlijke vergaderingen en

bijeenkomsten. Tevens

kunnen kijkers online met

elkaar discussiëren.

Noterik Verschillende

provincies en

gemeenten (die

gebruik maken van het

concept).

Hetbolleoog.nl Inwoners van Den Haag

kunnen aspecten van lokale

problematiek kenbaar maken

aan gemeenteraadslid Bolle

via haar website.

Marieke Bolle

Buurtleven.nl Webcommunity van vier

Amsterdamse

woningcorporaties.

Stadsgenoot,

Ymere, Rochdale, De

Key

Page 105: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

105

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties

Breda-morgen Mogelijkheid voor Bredase

burgers om ideeën aan te

dragen en die van anderen te

beoordelen.

Gemeente Breda

Boskoopactief.nl Deze website biedt de

mogelijkheid aan burgers om

eigen acties te organiseren,

filmpjes te plaatsen en mee

te schrijven aan beleid op een

wiki.

Gemeente Boskoop

YouTube-kanaal

‘Gesnapt’

Politiek zet beeldmateriaal

van misdrijven et cetera

online en vraagt de hulp van

burgers bij de identificatie en

opsporing van de overtreders.

Politie Hollands

Midden

Politiek-cv.nl Site waarop burgers hun

meningen over en ervaringen

met politici kunnen uiten.

Bezuidenhout.nl Website van de wijk

Bezuidenhout (Den Haag).

Rob Velders/ Klaske

Nijland

(wijkbewoners)

Stichting wijkberaad

Bezuidenhout

Groningenmeets-

europe.nl

Interactieve website over de

verkiezingen voor het

Europese Parlement.

Stichting Het

Nieuwe Stemmen

Europafonds, BZK

Innovatiemanage-

ment.ning.com

Interactieve website over

innovatie en innovatie-

management in de publieke

sector.

De

Innovatiemanager

Jijendeoverheid.nl Internet portal voor de

overheid; gericht op een

betere informatievoorziening

van en over de overheid.

Het nieuwe

stemmen

Kamertweets.nl Mogelijkheid tot twitteren

met kamerleden.

Fundament All

Media

Mijnoverheid.nl Online regelen van

persoonlijke zaken met de

overheid.

BZK

Digitaal loket

gemeente Voorst

(gemgids)

Digitaal loket. Gemeente Voorst Stichting GemGids

Digitale jeugdraad

Eemsmond

Interactieve website gericht

op het achterhalen van

wensen en meningen van

jongeren in de gemeente.

Gemeente

Eemsmond

Page 106: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

106

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties

Alles in kaart

(Arnheminkaart.nl)

Digitale wijkengids Arnhem. Gemeente Arnhem

www.dpf.nl Digitale portal provincie

Fryslân.

MyriadM

Digitaal infopunt

Opvoeding Eersel

Opvoedkundige

ondersteuning

Zuidzorg, Algemeen

Maatschappelijk

Werk Dommelregio

en GGD Brabant

Zuidoost.

Gemeente Eersel

Internationaal

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties Showusabetterway.

com

De Engelse overheid vraagt

burgers om met ideeën te

komen om

overheidsinformatie zinvol te

hergebruiken.

Power of

Information

Taskforce

Appsfordemocracy.

org

Interactieve website om input

van burgers te vragen.

iStrategyLabs District of Columbia

Mysociety.org Vrijwilligersorganisatie die

door middel van internet

overheidsinformatie wil

ontsluiten voor burgers.

MySociety

(Engeland)

UK Citizens Online

Democracy

Theyworkforyou.

com

Ontsluiten van informatie

over en van het Britse

parlement.

MySociety

Neighbourhood

Statistics (NeSS)

Overheidswebsite waarop

burgers veel informatie over

hun lokale omgeving kunnen

vinden.

Office for National

Statistics

UK Statistics authority

Fixmystreet.com Burgers kunnen hier

problemen in hun buurt

melden (graffiti, kapotte

straatverlichting et cetera).

MySociety

Neighbourhood

Knowledge

California

Interactieve website voor de

staat California.

Urban Strategies

Council

C-span Amerikaans themakanaal op

televisie voor burgers om het

politieke

besluitvormingsproces via de

televisie te kunnen volgen.

C-span

Page 107: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

107

Initiatief Inhoud Uitvoerende partij Betrokken organisaties

News Challenge

Project dat innovatieve

ideeën stimuleert gericht op

het ontwikkelen van

instrumenten ten behoeve

van collectieve

informatiedistributie.

John S. and James L.

Knight foundation

MapServer -

University of

Minnesota

Platform open data. University of

Minnesota

ForNet

http://yoosk.com/

Interactieve website waar

burgers hun vragen kunnen

stellen aan politici.

Yoosk team Thumbsize

Futurecommunities.

net

Website gericht op de

betrokkenheid van

buurtbewoners bij het

ontwerpen en ontwikkelen

van hun leefomgeving.

The Young

Foundation

govtwit.com Link naar overheidsinstanties

en -medewerkers op Twitter.

Squeejee

Tweetcongress.org Gericht op het stimuleren van

contact tussen burgers en

leden van het congres door

het gebruik van Twitter.

Squeejee

Tweetminister.

co.uk

Gericht op het stimuleren van

contact tussen burgers en

politici door het gebruik van

Twitter.

Squeejee

Page 108: Betrokken burgers - Ministerie BZK
Page 109: Betrokken burgers - Ministerie BZK

109

BIJLAGE 5: BARRIÈREMODEL THAENS EN MEIJER

(2009)

Institutionele barrières − Financial barriers. Opportunities can be promising but expensive because of

technology or maintenance cost. Budgetary options condition the use of Web

2.0 opportunities. Some participants just mentioned the costs in general of

setting up the initiative are mentioned as a barrier.

− Legal barriers. Legal constraints on the exchange of personal data, legal

requirements for recordkeeping, legal frameworks concerning equal access,

etc. may put severe restrictions on the use of Web 2.0 opportunities.

Restrictions by copyright legislation is an example of a legal barrier mentioned

by participants.

− Political barriers. The use of Web 2.0 opportunities has to fit within a political

agenda or should at least not run counter to the agenda of responsible

politicians. Political support is needed for a successful Web 2.0 introduction. To

give an example, a participant mentioned the tension between new forms of

policy development and the position of politicians was mentioned as a political

barrier.

− Policy barriers. Current policies restrain the opportunities for new uses of Web

2.0. New uses have to be fitted within current policy framework or should not

conflict with them. The need to fit in plans to deal with math and language

deficiencies within the existing policy framework is an example of a policy

barrier mentioned by participants.

− Organizational barriers. The use of Web 2.0 opportunities often requires the

cooperation between various organizational departments. Opposition from

within the organization can form a barrier to successful Web 2.0 introduction.

A whole range of organizational barriers were mentioned by participants. The

lack of capacity to develop the initiative was a prominent example.

− Technological barriers. Technological developments are fast but still the

technology required to implement certain ideas may not be available. The lack

of an adequate infrastructure may also form a barrier. The absence of an

adequate ICT-infrastructure in schools is an example of a barrier to the

development of an initiative mentioned by participants.

Praktijkbarrières − Administrative barriers. Web 2.0 applications will need to be administrated by

governments or other actors. A failure to administer the applications correctly

will undermine its success. Keeping the content up to date is an example of an

administrative barrier. Dealing with confidential information is another

example.

− Routine barriers. Users are slow in changing their information and

communication routines. New initiatives may be ignored because they

challenge pre-existing routines. Lack of time is a routine barrier: existing

Page 110: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

110

routines already take up all the time and don’t allow for new routines. Lack of

experience with certain technologies is another example.

− Interest barriers. Certain stakeholders may try to undermine initiatives because

the initiative may threaten their interest. New applications challenge existing

balances of power and therefore run into resistance. Lack of interest in a

certain type of information is an example of an interest barrier.

− Motivational barriers. New initiatives are based upon certain conceptions of

user motives. User motives may differ or users may fail to see how new

initiatives support certain motives. The absence of a reward for participation

was mentioned as a motivational barrier. Resistance to certain exchanges of

information is another one.

− Trust barriers. Stakeholders will have to trust that the new initiative will really

bring the benefits it is supposed to bring. A lack of trust in government may

form a barrier participation in the new initiative. Lack of trust in privacy

management was mentioned as a barrier.

Effectbarrières These barriers are similar to the institutional barriers: financial, political, legal, policy,

organizational and technological barriers. The following additional barriers are

relevant:

− Reality barriers. It may be impossible to implement suggestions of citizens.

− Representativeness barriers. Lack of proportional representation may make it

difficult to implement suggestions.

Page 111: Betrokken burgers - Ministerie BZK

111

BIJLAGE 6: LITERATUURLIJST

Aichholzer, G. & H. Westholm (2009). Evaluating eParticipation Projects: Practical

Examples and Outline of an Evaluation Framework. European Journal of ePractice 7, pp.

27-44.

Arnstein, S. (1969). A Ladder of citizen participation. Journal of the American Institute of

Planners 34(4), pp. 216-224.

Berlo, D. van (2008). Ambtenaar 2.0. Nieuwe ideeën en praktische tips om te werken in

overheid 2.0. Raadpleegbaar via www.ambtenaar20.nl.

Bovens, M. en A. Wille (2009). Diploma democracy: on the tensions between meritocracy

and democracy. Utrecht/ Leiden.

Deursen, A.J.A.M. van & J.A.G.M Van Dijk (2008). Digitale vaardigheden van Nederlandse

burgers. Een prestatiemeting van operationele, formele, informatie en strategische

vaardigheden bij het gebruik van overheidswebsites. Enschede: Universiteit Twente.

Donk, W.B.H.J. van de en A. Edwards (2005). ICT en sociale bewegingen: politiek op de

maat van internet. In: A.M.B. Lips, V.J.J.M. Bekkers en A. Zuurmond (red.). ICT en

openbaar bestuur, Utrecht: Lemma.

Duivenboden, H. van, E. van Hout, C. van Montfort en J. Vermaas (2009). Verbonden

verantwoordelijkheden in het publieke domein. Den Haag: Uitgeverij Lemma.

Duivenboden, H.P.M. van en A.M.B. Lips (2003). Taking Citizens Seriously. Applying

Hirschman’s Model to Various Practices of Customer-Oriented E-governance. In: A.

Salminen (ed.). Governing Networks, EGPA Yearbook, Amsterdam: IOS Press, pp. 209-

226.

Edelenbos, J., A. Domingo, P-J. Klok en J. van Tatenhove (2006). Burgers als

beleidsadviseurs, een vergelijkend onderzoek naar acht projecten van interactieve

beleidsvorming bij drie departementen. Amsterdam: Instituut voor publiek en politiek.

Edelenbos, J. en R. Monnikhof (red.) (1998). Spanning in interactie. Een analyse van

interactief beleid in lokale democratie. Amsterdam: Instituut voor Publiek en Politiek, pp.

11-48.

Hoogerwerf, A. en M. Herweijer (2003). Overheidsbeleid. Een inleiding in de

beleidswetenschap. Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Janssen, D. & R. Kies (2005). Online forums and deliberative democracy. Acta Politica:

international journal of political science 40(3).

Page 112: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

112

Macintosh, A. & A. Whyte (2008). Towards an Evaluation Framework for eParticipation.

Transforming Government: People, Process & Policy 2(1), pp. 16-30.

Meijer, A. en M. Thaens (2009). Barrières voor Overheid 2.0 (te verschijnen).

Overdijk, C. (2009, 29 januari). Het Google-model verandert de wereld om ons heen.

Volkskrant.

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2007a). Notitie

voorbereidende fase eParticipatie.

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2007b) Plan van aanpak -

uitvoering eParticipatie traject.

Raad voor Cultuur (2006). Notitie. Mediawijsheid: burgerschap in de

informatiemaatschappij. Raad voor Cultuur.

Ringeling, A.B. (2001). Rare klanten hoor, die klanten van de overheid. In: H.P.M. van

Duivenboden en A.M.B. Lips (red.). Klantgericht werken in de publieke sector. Inrichting

van de elektronische overheid (pp. 33-48). Utrecht: Uitgeverij Lemma BV.

Rowe, G. & L.J. Frewer (2000). Public participation methods, a framework for evaluation. Science, Technology & Human Values 25(1), pp. 3-29.

Rowe, G. & L.J. Frewer (2004). Evaluating Public-Participation Exercises: A Research Agenda. Science, Technology & Human Values 29(4), pp. 512-556. Surowiecki, J, (2004). The wisdom of Crowds. Why the many smarter than the few and how collective wisdom shapes business, economies, societies, and nations. New York: Doubleday.

Tapscott D. & A.D. Williams (2008). Wikinomics: how mass collaboration changes

everything. New York: Portfolio.

Tichenor, P.J., Donohue, G.A. en C.N. Oliën (1970). Mass Media Flow and Differential

Growth in Knowledge, Public Opinion Quarterly 34. Colombia University Press.

TNO (2008). Naar een ‘User Generated State’? De impact van nieuwe media voor overheid

en openbaar bestuur. Delft: TNO.

VN (2005). Benchmark e-government. Verenigde Naties.

VN (2008). Benchmark e-government. Verenigde Naties.

Warburton, D. & G. Amos (red.). (2007). Burgerparticipatie bij planning: perspectieven

voor de toekomst. Uitgeverij TCPA.

Page 113: Betrokken burgers - Ministerie BZK

113

BIJLAGE 7: DEELNEMERS AAN HET ONDERZOEK

Interviews • Christiaan Holland (Dialogic)

• Joeri van den Steenhoven (Kennisland)

• Steven Lenos (Radar Advies)

• Mieke Van Heesewijk (Burgerlink)

• Xander van der Linde (Burgerlink)

• Paul Keller (Digitale Pioniers, Kennisland)

• Peter Branger (Tweede Kamer)

• Michiel Leenaars (Internet Society)

• Philippe Raets (pSG BZK)

• Gerbrand Haverkamp (BZK)

• Arnout Ponsioen (BZK)

• Jornt van Zuylen (BZK)

• Bernhard Jens (Digitale Diender, politie Utrecht)

• Stef van Grieken (HNS.dev, Het nieuwe stemmen)

• Steven de Jong (Burgerraad)

• Carl Lens (Verbeterdebuurt, Creative Crowds)

• Manfred Zielinski (ikregeer, Scartabello)

• Quirien Engelhard (ikgaverder.nl, V&W)

• Bas van Beek (Buurtlink)

Denktank • Joeri van den Steenhoven (Kennisland)

• Hein Albeda (Oud-directeur Stichting Rekenschap)

• Mieke Van Heesewijk (Burgerlink)

• Michiel Leenaars (Internet Society)

• Steven Lenos (Radar)

• Bert Mulder (Haagse Hogeschool)

• Bernhard Jens (politie Utrecht)

• Jonneke Stans (Politiek Online)

• Lex Slaghuis (Wikiwise)

• Carl Lens (Verbeter de buurt)

• Mark Melenhorst (Telematica instituut)

• Walther van der Vos (gemeente Rotterdam)

• Peter Branger (Tweede Kamer)

• Sebastiaan ter Burg (Ter Burg)

• Ton Zijlstra (Ton Zijlstra)

• Mark Voogd (GovUnited)

• Stef van Grieken (Het nieuwe stemmen)

• Michiel Spekkers (Jij en de overheid)

• Dirk-Jan Keijser (Stichting Burger)

Page 114: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

114

• Nol Hendriks (BZK)

• Gerbrand Haverkamp (BZK)

• Arnout Ponsioen (BZK)

• Friedolien de Fraiture (BZK)

Begeleidingscommissie • Vivian Vijn (gemeente Almere)

• Corline van Es (Digitale Pioniers, Kennisland)

• Krijn van Beek (2100 Stichting voor Onafhankelijk Strategisch Denkwerk)

• Davied van Berlo (Ambtenaar2.0, LNV)

• Wibo Koole (Create2Connect), schriftelijk

Ambtelijke begeleidingsgroep BZK • Friedolien de Fraiture

• Arnout Ponsioen

• Claartje Brons

Page 115: Betrokken burgers - Ministerie BZK

115

BIJLAGE 8: VRAGENLIJST ONLINE SURVEY

Introductie

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is de afgelopen jaren een

actieve speler binnen het veld van eParticipatie geworden. Zij ondersteunt onder andere een

aantal eParticipatie initiatieven. In opdracht van het ministerie voert B&A een retrospectief

onderzoek uit.

Hiervoor worden diverse instrumenten ingezet, waaronder dit survey. Hier staat het perspectief

van de gebruikers centraal. Hoe waardeert u als gebruiker de huidige eParticipatie initiatieven,

wat waardeert u eraan en welke mogelijkheden ziet u voor opschaling of uitbreiding?

Het invullen van de vragenlijst kost ongeveer 10 minuten. Alvast veel dank voor je tijd. Mocht je

vragen hebben dan kun je die stellen aan Joanne van den Eijnden (onderzoeker) via

[email protected].

1. Persoonlijke gegevens Deze zijn bedoeld om een beeld te krijgen van de deelnemers aan dit survey en worden vertrouwelijk behandeld.

Naam

Organisatie

Gender (m/v)

Leeftijd

Opleiding

Email adres (optioneel)

2. Waar gaat het volgens jou om bij eParticipatie?

Democratisch proces verbeteren

Maatschappelijke betrokkenheid

Politieke participatie

Toegankelijkheid informatie

Verlagen drempel tot complexe onderwerpen

Transparante overheid

Verantwoording

Innovatie

Anders, namelijk:

Page 116: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

116

3. Welke eParticipatie initiatieven ken je?

Burgernet.nl

Buurtlink.nl

Digitale Diender

eMocracy.nl

Geluidsnet.nl

HNS.dev

Ikgaverder.nl

ikregeer.nl

Issuefeed.net

Krachtwijkenindex.nl

OpenKamer

Petities.nl

PoliDocs.nl

Rotterdamidee.nl

verbeterdebuurt.nl

Watstemtmijnraad.nl

Webantenne.nl

Wijwaarderen.nl

Anders, namelijk:

4. Kun je aangeven welke criteria je belangrijk vindt voor het gebruik van initiatieven?

heel belangrijk redelijk

belangrijk neutraal niet belangrijk

relevantie heel belangrijk

redelijk belangrijk

neutraal niet

belangrijk

duidelijkheid heel belangrijk

redelijk belangrijk

neutraal niet

belangrijk

effectiviteit heel belangrijk

redelijk belangrijk

neutraal niet

belangrijk

gebruiksvriendelijkheid heel belangrijk

redelijk belangrijk

neutraal niet

belangrijk

veiligheid heel belangrijk

redelijk belangrijk

neutraal niet

belangrijk

interactiviteit heel belangrijk

redelijk belangrijk

neutraal niet

belangrijk

bereikbaarheid (beheerder)

heel belangrijk

redelijk belangrijk

neutraal niet

belangrijk Opmerking:

Page 117: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

117

5. Kun je aangeven welke criteria je het best uitgewerkt vindt in de initiatieven die je kent? Je kunt meerdere antwoorden geven per initiatief.

relevantie duidelijkheideffectiviteitGebruiks-

vriendelijkheidveiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Burgernet.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Buurtlink.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Digitale Diender relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

eMocracy.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Geluidsnet.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

HNS.dev relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Ikgaverder.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

ikregeer.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Issuefeed.net relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Krachtwijkenindex.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

OpenKamer relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Petities.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

PoliDocs.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Rotterdamidee.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

verbeterdebuurt.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Watstemtmijnraad.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit bereikbaarheid

Page 118: Betrokken burgers - Ministerie BZK

B&A CENTRUM VOOR BELEIDSEVALUATIE BETROKKEN BURGERS, BEWOGEN BESTUUR

118

relevantie duidelijkheideffectiviteitGebruiks-

vriendelijkheidveiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder) (beheerder)

Webantenne.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Wijwaarderen.nl relevantie duidelijkheid effectiviteit

gebruiks-vriendelijkheid veiligheid interactiviteit

bereikbaarheid (beheerder)

Opmerking:

6. Zijn er volgens jou verbeteringen mogelijk aan de bestaande initiatieven, en zo ja welke?

7. Ken je een bestaand eParticipatie initiatief dat het verdient bredere bekendheid te krijgen?

8. Zijn er nieuwe eParticipatie initiatieven die je graag ontwikkeld zou zien in Nederland?

9. Heb je ideeën over de rol die de overheid zou kunnen spelen, als het gaat om eParticipatie?

10. Heb je op dit moment nog opmerkingen, vragen en/of aanvullingen?

Bedankt voor het invullen! Mocht je nog vragen hebben over het onderzoek of de resultaten dan

kun je contact opnemen met Joanne van den Eijnden (onderzoeker) via [email protected]