N L A N A U H W I T M ' I . T

Is. Franco Mendes Bleichroeder, Bing & Co

verzekerings-efficiency

makelaars in assurantiën

Stadhouderskade la

Amsterdam 1013

BIJ HET OMSLAG De ontwerper van het omslag is Bob Denneboom. Voor de fotomontage is een niet eerder gepubliceerde en waarschijnlijk door een SS-er gemaakte foto gebruikt van het sluiten van een goederenwagon voor deportatie.

nederlands auschwitz c o m i t é

Herdenkingsnummer Oplaag: 25.000 ex.

14de jaargang, nr. 1, jan 1970

secr.: victorieplein 3 2 \ amsterdam-z., postgiro 293087

bankrek.: A M R O , bijk. van baerlestraat. amsterdam-z.

gem.giro N 5500 N.A.C.

red.: amsteldijk 23, amsterdam-z.

WIJ ZULLEN WINNEN Moet het werkelijk? Is er reden te her­denken dat Auschwitz van het grootste massagraf der geschiedenis een provin­ciestadje, Bergen-Belsen een exercitieter­rein en Westerbork een stuk hei werd? Of heeft de herdenkingsavond alleen zin voor de overlevenden? En deze herden­kingskrant? De oplaag is zeker tienmaal groter dan het aantal overlevenden uit de kampen. Wij menen juist Auschwitz en de bevrij­ding van Auschwitz in persoon en ge­schrift te moeten herdenken, nu na een kwart eeuw, omdat de gevaren van een Auschwitz ons verre van denkbeeldig lijken. Er is in 1970 geen vrede, niet op papier en niet in feite. Wel wordt met nieuwe methoden geprobeerd oorlog als dagelijk­se kost op te dissen om zo die oorlog zoal niet ongestoord, dan toch onbeperkt voort te zetten, in het bijzonder in de zg. derde wereld. Die wereld heeft deel aan de bevrijdingsgolf van maatschappelijke en politieke vernieuwing van onze tijd. Anders dan wij het ons toen voorstelden kwam er geen duurzame vrede en is het fascisme niet dood: voortvegeterend en vaak genoeg opgekweekt in Spanje en Portugal, weer ontloken, zo niet ingeplant in Griekenland.

Het antisemitisme, dat de weg naar de gaskamers effende, is daar niet gestikt met de slachtoffers. Jarenlang signaleren wij alweer grafschendingen, hakenkruisen op synagoges en flats die te koop zijn voor wie geen neger of Jood is In menige

Beierse of W ü r t t e m b e r g s e stad geniet de gepensioneerde SS-generaal heel wat meer sympathie dan de enige teruggeko­men Jood. Wij stellen uiteraard voortdu­rend het antisemitisme als discriminatie aan de kaak, waar wij het ook ontmoeten. Toen in de lente van 1968 de antisemiti­sche praktijken van de Poolse overheid bleken, riep het Nederlands Auschwitz C o m i t é het secretariaat van het interna­tionale c o m i t é , dat te Warschau is ge­vestigd, op zich te d i s t a n c i ë r e n , maar kreeg geen antwoord. De voorzitter van het N.A.C. neemt sindsdien dan ook geen deel aan besprekingen met deze instel­ling. Zorgwekkend blijft het dat in een land dat zo van nazidom en antisemitis­me heeft geleden als Polen ook de laat­ste paar duizend Joden, onder wie tal van veteranen in de bestrijding van het fas­cisme, worden opgejaagd. Het dekmanteltje voor het oude zeer heet ditmaal antizionisme, een doorschijnend dun jasje. Het wordt toch nog binnenste buiten gekeerd, b.v. wanneer iedere kri­tiek op daden van enige regering van I s r a ë l antisemitisme heet. Politiek bedre­ven op een voor velen heilige plaats schijnt niet te mogen worden bekeken als wat het is, n.l. politiek Kritiek op han­delingen van minister Luns zou dan zeker anti-Nederlands zijn! W i j menen dat de onzalige toestand in het Midden-Oosten alleen door en in vrede is op te lossen De staat I s r a ë l is een onomstotelijke zaak. een in veler oog betwistbare buitenland­se politiek is dat niet

25STE AUSCHWITZ-HERDENKING

Concertgebouw, grote zaal, Amsterdam 25 januari 1970, 20 u u r Medewerkenden- Theo Olof, viool en het Amsterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. Anton Kersjes; Christina Cunne, mezzo-sopraan en leden van het Noordhollands Philharmonisch Orkest o l.v. Henri Arends; Hans Bloemendal, voorzanger en mannenkwartet o.l v Antoon Krelage Uitgevoerd worden o a. „ N o o i t meer een Auschwitz'' door de oud-gevangene Sedje H é m o n ; liederen uit „ d e Zon en de Tijd" van Mikis Theodorakis: psalm 116, getoonzet door S. H. Englander .

De toegangsprijs is ƒ 3 ,—, alles inbegrepen. Kaarten zijn verkrijgbaar bij: Nieuwe Muziekhandel, Leidsestraat 50, tel 23 73 21 Broekmans & Van Poppel, v. Baerlestraat 92-94, tel 79 65 75. Atheneum Boekhandel, Spui 14-16, tel 23 39 33 en Atheneum Boekhandel, v. Woustraat 124. tel. 71 34 01 Ned. Theater Centrum, Singel 186, tel 23 02 01 Cultureel Informatie Centrum in de hal van de Stadsschouburg D. van Geens Orteliusstraat 1 7 8 h s „ tel 38 55 72 Alles te Amsterdam. Verder: J. J. Furth, Diemerkade 43, Diemen. tel. 020-5 88 42 Van 20 tot 25 januari zijn kaarten verkrijgbaar bij het Concertgebouw. van 10 tot 15 uur

Veel verwikkelingen van vandaag vloeien voort uit de oorlogstijd. Zelfs de directe gevolgen zijn niet afgewikkeld. Nog steeds zijn er nazislachtoffers die niet het eerst nodige krijgen: pensioen. Aan hen is hier veel aandacht gewijd. Dit is immers hun blad, voor hun, voor onze zaak, al is de herdenking er niet alleen voor hen of voor ons, maar voor iedereen De docu menten in dit nummer tonen wat de oor log. wat volkerenmoord, wat een nazi­slachtoffer, een ondergedoken kind is, nu Het laat ook zien wat jonge mensen nu hun plaats achten, in deze tijd. Daarom leest u hierin veel van oud-gevangenen van Auschwitz. Zij schreven of publiceer­den niet alleen voor zichzelf en ook niet alleen ter nagedachtenis van anderen maar omdat zij vandaag een bijdrage wil len leveren in het werelddebat. Zo is het fascisme, dit richtten de nazi's aan, zo lijden na vijf en twintig jaar hun net niet vermoorde slachtoffers, voor dit werk hebben Hitiers maarschalken sinds 1945 meer dan een kwart miljoen mark de man opgestreken, voor de bedrijvers van dit kwaad smeken sommigen barmhartigheid af of roepen Befehlsnotstand, een dwang­positie, in. Ter opvolging van deze vi| anden der mensheid staat een NPD klaar, die nog steeds niet is verboden, al waait er een nieuwe wind aan de Rijn. Onze zinspreuk „ N o o i t meer Auschwitz 1 ' is geen gebed. Het is een eis die w i j aan onszelf, aan ons allen stellen, en waar aan wij moeten voldoen, willen wij over­leven, wij, de mens Als wij ons bij een vergeten, dat is een blijvend Auschwitz zouden neerleggen, zou Hitier posthuum hebben overwonnen

Sinds 1945 was er geen dag geen oorlog en nog woedt de technische en gasoorlog in Vietnam, de „ i n t e r n e " slachting door honger in Nigerie-Biafra. „ O m meer vrede in de wereld te krijgen is verandering no dig van de mensen en van de wereld" schreef prof. R ö l i n g in het decembernum nier van „ I n z i c h t " 1969. En verder Niet een wezenlijke verandering van de aard van de mens, want die is op korte termijn niet te verwachten Wel een ver­andering van mentaliteit en opvattingen Eerst door die veranderingen is de nood zakelijke verandering van de wereld, van de organisatie van de wereld, te berei ken". Het oorlogsgevaar, nieuwe dreigingen en vormen van geweld hangen als een scha duw over het leven van jonge mensen Maar dezen zijn nu alweer sinds jaren en over de gehele wereld in beweging en zij houden hun ogen open Het is bepaald geen struisvogelpark, de jonge generatie zij die het grootste deel van deze uitgave in handen zullen krijgen Het is ook geen zoethoudertje, dit herden­kingsblad, zomin als een negatieve klaag­zang We zijn er, na een kwart eeuw nog lang niet We moeten weer vechten voor ons behoud, om vrede En we zullen weer winnen.

Uitgeverij Athenaeum - Polak & Van Gennep Keizersgracht 6os Amsterdam C

A B ATHENAEUM BOEKHANDEL AMSTERDAM: SPUI 14 / VAN WOUSTRAAT 124 BANSTRAAT 22 MAASTRICHT: VRIJTHOF 29

NRC Krant

die de vrijheid lief heeft

bijvoorbeeld: de vrijheid die het u mogelijk maakt in ons land te kiezen welke krant

u wilt lezen.

. M A J S O N F A A ROKIN 26

AMSTERDAM

— dameskapper

— herenkapper

— manicure - pedicure

— schoonheidsspecialiste

— parfumerie

M A 1 f O N T A A S

R O K I N 26 - T E L E F O O N 2 3 0 8 8 5

N.V. „H0LLAND1A - ENSCHEDE"

Matzes en Crackers

Nieuwstraat 6-14 - Enschede

Telefoon 0 5420-10366

De februaristaking - toen en nu Wanneer Nederland m de meimaand van 1970 voor de 25ste maal de dag herdenkt waarop het van de fascistische overwel­diging bevrijd werd, zal in dat enkele woord 'bevrijding' een scheepslast aan herinneringen vervat zijn. Herinneringen aan verlies en ontbering, aan geweld en dood. aan deportatie en celstraf, aan ver­zet en heldendom. Ik zal de vraag wie of wat nu precies helden zijn, hier niet op­werpen, maar dat er daden van grote mo­rele en lichamelijke moed zijn verricht te­gen de brute vijand, de Nazi, staat voor eens en altijd vast. En tot die laatste her­inneringen behoort de februaristaking van 1941, een verzetsdaad die een voorbeeld is van collectieve moed. Het verband tussen de twee realiteiten Auschwitz en februaristaking ligt voor de hand. Toen de Duitse bezetters, na een periode van 'gemoedeli jkheid'^), van lok-gefluit naar de 'germaanse' Nederlandse stambroeders, van sluipende reglemente­ring van het openbare leven begonnen te beseffen, dat het Nederlandse volk op

(welk argument dan ook niet was te van­gen, begonnen zij al aan het einde van 1940, en in toenemende mate in de eerste weken van 1941 met een andere tactiek, de voorbereiding tot een Quisling-rege­ring. De NSB met haar WA-benden werd uitverkoren tot 'gangmaker'; haar eerste 'opmars' was tegen onschuldigen gericht, de Nederlandse Joden, inzonderheid die van de Jodenbuurt, werden mikpunt en slachtoffer van de heet aangeblazen po-gromlust bij buitenlandse en inheemse tascisten

Wij weten welk antwoord er in Amster­dam en een aantal omliggende steden op die pogrommethoden, op het wegvoe­

ren van honderden jonge Joden, op de af­grendeling van de Jodenbuurt gegeven werd: op 25 februari brak een staking uit die twee etmalen duurde, en die in Am­sterdam het karakter kreeg van een alle groepen en klassen omvattend protest. Wij weten ook dat de spontaniteit waar­mee in die twee etmalen door duizenden mensen op stakingsoproep en stakings­actie gereageerd werd, niet uit de lucht kwam vallen Zij kon pas ontstaan en zo ver om zich heen grijpen, omdat er voor­bereiding en organisatie aan voorafgegaan was. De illegale Communistische Partij van Nederland mag de eer van die voor­bereiding voor eens en altijd in haar vaan­del schrijven. Het waren haar mensen, in de bedrijven van de stad en bij particu­lieren, in de scheepsbouw en de werk­plaatsen, bij de tram en de gemeente­reiniging, die sinds de pogrom om zich was gaan grijpen, niet alleen de stemming van het Amsterdamse volk hadden ge­peild, maar ook kans zagen om die ver­ontwaardiging, dat menselijk protest te­gen bezetters-onmenselijkheid en WA-ex-cessen in de d a a d om te zetten En het is hier zeker de plaats om, terugdenkende aan die moedige organisatoren, met er­kentelijkheid en respect de naam te ver­melden van een februaristaker, die ons dezer dagen door de dood is ontnomen, Dirk van Nimwegen Hij heeft tot de man­nen behoord, die het als hun menselijke opdracht beschouwden, op de bres te springen voor de getrapten, voor, in en na de oorlog Hij was een van de vele illegale werkers die het sein hebben ge­geven tot de staking op 25 februari 1941, en dank zi j de doortasters van zijn kaliber werd die staking voor de nazi-bezetters

een teken aan de wand: de eerste mas­sale verzetsdaad van een onder de voet gelopen volk in West-Europa tegen het anti-semitisme De februaristaking is een uiting geweest van solidariteit met de gejaagde en mis­handelde Joden, die de Duitsers liet ver­staan, dat zij hun valse gemoedelijkheid, hun lokgefluit, maar ook hun Quisling­plannen wel konden laten vareh. De fe­bruaristaking tekende de grenzen tussen vriend en vijand met alle scherpte af. Ze heeft niet kunnen verhinderen, dat het op de duur toch tot Auschwitz kwam, maar zij heeft dat Auschwitz kunnen uitstellen, en zij sterkte de geest van georganiseer­de weerstand tegen het fascisme onder Nederlanders van hnks tot rechts. Zij maakte daarmee duidelijk, dat het meren­deel van het Nederlandse volk gruwde van een politiek, die rassendiscriminatie en rassenmoord tot een van haar grond­slagen maakt. Zij verbond moed met men­selijkheid. ,

Het is de grote les voor vandaag, in een wereld waarin het fascisme nog vege sporen heeft achtergelaten. Rassendiscri­minatie en rassenmoord zijn niet uit ons midden verjaagd. Het gif van het anti­semitisme blijkt daarbij in ons wereld­deel (zo min trouwens als in Amerika) te zijn uitgewoed. Dat het zelfs in lan­den met een socialistische maatschappij-vorm voorkomt, is een extra schande: men verwacht het daar immers minder dan ooit. Het wijst er op, dat er iets hapert aan de democratie hier en ginds, waar we het niet bij mogen laten zitten. Wij zullen en willen in 1970 de februaristaking van 1941 herdenken. Maar dat betekent ook, dat wij de rassenhaat en rassenwaan van vandaag, waar zij zich voordoen, tegemoet dienen te treden met alle waakzaamheid, alle moed en alle humaniteit waarover wij beschikken — naar het voorbeeld van het dapper protest uit dat bewogen bezet­tingsjaar.

THEUN DE VRIES

ADAM KADMON

Ziekentroost aan Willy Lages; tevens ter nagedachtenis

Volgens sommige kabbalisten i / s het irrelevant 'of god bestaat of niet zolang de idee bestaat — zijnde roeach-levensadem

en als ik god was zou ik dat laatste verreweg de voorkeur geven boven de naam van Schepper want bij het geschapene zit voorzover het de mens betreft bedroevend weinig dat op een expositie van scheppers onder elkaar een prijs zou krijgen

want — nu zwijg ik nog over later — neem de katalogus inzending 1940 tot 45 ook wel genaamd de Zwarte Periode en zie ze scharrelen door de walglijke damp van de historie rondom hun prooi van strompelende lompen

mensachtige wezens rompen met alle accessoires bedrieglijk echt maar van dichterbij niet meer dan runetekens met een pet op

een golem-gakkend bij vergissing een kokhals vol kokardes — want geen stem een bedorven adem door onvoldoende bezieling een mystiek manko dus een misdadig konstruktiefoutie

21 jaar later moet één van dezen ,,heengaan in vrede in het aangezicht van de dood" — de dood gedacht als personage durft zon gezicht niet eens recht aan te kijken — of dacht u van wel?' — een vraag aan de minister

The face of god after Auschwitz geen face geen god populair gezegd: ,,geen gezicht'

een negatief principe dat zelfs niet in zichzelf meer kan geloven.

Ellen Warmond ..Geen bloemen/Geen bezoek " 1968 Em Ouerido's Uitgeverij N.V.

HET PARGDL lééédiekitutt!

Een krant waar SCHOT in zit SPORT Wekelijks 20 pagina's

Speciaal voor Amsterdammers iedere maandag

AMSTERDAM i SPORT

ISrVEL REIZEN • {fif iïf fiw rtfr̂ fiï' itip id^ if^ iflK

G R O E P S R E I Z E N

7 6 / 7 2 — 3 0 / 7 2

7 6 / 7 2 - 6 / 7

2 3 / 7 2 - 6 / 7

2 0 / 7 - 7 0 / 2

2 4 / 2 - 1 7 / 3

10/3 - 3 1 / 3

17/3 - 3 1 / 3

21/3 - 9/4

etc.

I N D I V I D U E L E R E I Z E N INDIEN NEVENSTAANDE DATA U NIET UITKOMEN KUNT U ZELF UW REISDATA BEPALEN MET EEN MINIMUM VERBLIJF VAN ÉÉN WEEK EN MAXIMAAL ÉÉN KALENDER MAAND, TERWIJL U ÉÉN­MAAL MAG ONDERBREKEN IN EUROPA OP DE HEENREIS EN É É N M A A L OP DE TERUGREIS

* SPECIALE STUDENTENRETOURS OP AANVRAAC IN SAMENWERKING MET =m I S R A Ë L ~ \ AIRLINES

•Jfr FOLDERS EN INLICHTINGEN

MEJT WORLD TOURIST ORGANIZATION

ROKIN 9-15 AMSTERDAM TEL. 020-243350*

# WH VERZORGEN AL U W REIZEN

OVER DE GEHELE WERELD

P a r f u m e r i e M a r i o n ( B . GOBITS)

F E R D . BOLSTRAAT 9 7 , A M S T E R D A M - Z .

levert alle bekende kosmetika en parfumerieën

S t e u n t h e t

NEDERLANDS A U S C H W I T Z

COMITÉ

G e m . G i r o N . 5 5 0 0

P o s t g i r o 2 9 3 0 8 7

A m r o - B a n k v . B a e r l e s t r a a t

A m s t e r d a m

N . A . C . A m s t e r d a m

Succes door

energie

HANDELSOPLEIDING

D i n k g r e v e Boekhouden M.O. S.P.D. M.B.A. Praktijkdiploma's Boekhouden

Talen Typen Steno Middenstandsdiploma Officiële I.M.O.-opleiding

K A N T . : W I L L E M S P A R K W E G 3 1 , A M S T E R D A M - Z .

7 6 1 1 7 6 L E S - A D R E S S E N : • W i l l e m s p a r k w e g 3 1 • D a C o s t a k a d e , W e s t • J a n d e L o u t e r s t r a a t , S l o t e r m e e r • M e e u w e n p l e i n , N o o r d • O u d e r K e r k e r l a a n , A m s t e l v e e n

L i d v . d . P . I . H .

Hoe zij het zien De jonge generatie aan het w o o r d

Drie jonge paren, z e s jonge mensen, al­len met kinderen, allen kinderen van s lachtof fers en voor de helft kinderen van leden van het Nederlands Auschwitz Co­mité kregen hier het woord. Zij zijn alle­maal kort voor, in of kort na de oorlog geboren. Zij hebben een vader, een moe­der moeten missen of s tammen van beide zijden uit een t w e e d e huwelijk en dan is de partner van elk der ouders vermoord. Een is een kampkind. Dat is Joop. 26 jaar . Een kampkind

Ik ben in Westerbork geboren. We zijn met zijn vieren naar Bergen-Belsen ge­stuurd, ik was een paar maanden, mijn broert je t w e e jaar . Later gingen we w e e r op transport, 14 dagen met de trein. De machinist m o e s t de trein op een brug in de lucht laten springen, maar hij wilde niet. Hij liet de trein ervoor stoppen. In Tröbitz in Saksen zijn we door de Russen bevrijd. Dat hebben ze me allemaal verteld. Ju-dith had een col lega-verkoopster , die had mij in Westerbork verpleegd. Honderden kinderen zijn er geboren, tientallen leven er misschien . Ik heb er nooit een ont­moet. Mevrouw Vorst uit Rotterdam had een dood kindje, zij heef t mij de e e r s t e dagen gevoed. Gesprekken thuis draaien altijd uit op het kamp. Af en toe droom ik dat ik w e e r heb moeten vluchten. Ik krijg nachtmerr ies , als ik in een boek erover l e e s . Mijn vader was Engelsman van geboorte , was via de Weter ingschans in de Holland­s e Schouwburg, t e r e c h t gekomen. Hij ont­snapte uit zijn eigen groep om met zijn vrouw en zoontje op transport naar W e s ­terbork t e gaan. Mijn moeder was toen in verwachting van mij. Ik heb er altijd over gehoord. Dan droom ik: waar moe­ten we naar t o e ? Nu, door het comité , word ik er nog meer m e e geconfronteerd . Er bewust m e e le­ven, dat is be ter . J e vraagt toch al: kan dat gebeurd zijn? Nu ga ik boeken le­zen, vroeger deed ik dat niet. J e dacht altijd: de Duitsers zijn vreseli jk s lecht , een soort walging heb j e van ze. We zijn met haat opgevoed, een hele ge­nerat ie . Eigenlijk moet de jeugd dat boek .Chaweriem' lezen . . . van Leonard de Vries .

Judith, 23 jaar, de vrouw van Joop:

Van mijn geboorte ben ik e r m e e gecon­fronteerd. Dat nummer op zijn arm . . . Ik vond het vreemd dat zo iets kan. Toen zag ik de boeken met foto 's — dan moet j e het wel geloven. Het Auschwitz Comité? J e groeit erin op. J e ziet thuis vergaderingen, j e leeft m e e . J e voelt hun pijn. Ik heb altijd mee­geholpen, dat vind ik mijn plicht. Ik ben er altijd bij als er iets gedaan moet wor­den. Of ik dat werk zou overnemen? Te zorgen dat de oud-gevangenen hun uit­kering, dat ze pensioen krijgen, dat moet doorgaan, al zou j e er zelf op af moeten. Dat zijn dingen die we nooit verwaarlozen mogen.

Dreigende immuniteit Als een klein hondje door een grote bull-dog bedreigd wordt zijn er twee mogelijk­heden: hij kan zich luid keffend t e w e e r stel len, of hij kan de strijd ontlopen door te vluchten of door met zijn poot jes om­hoog op zijn rug te gaan liggen. Ook de mens neigt tot „fight" of „flight". Het gevecht of de vlucht, en ook bij hem betekent „vlucht" niet altijd een letterlijk weglopen. Hij kan proberen zich af te slui­ten voor de dreiging, letterlijk oi figuur­lijk zijn ogen dicht doen voor het gevaar. Een dergeli jke houding geef t blijk van een gevaarli jke, kinderlijke en niet realis­t i s che denktrant, leder kind heef t in zijn leven een periode gekend dat v a J e r en moeder zeiden: „Als j e nou braaf bent, als j e de waarheid zegt en als j e niet te­gensputtert , dan zal ik niet langer boos op j e zijn." Het kind koos dan vaak de wijste partij en gaf zich over. Wat echter voor het kind een verstandig toegeven aan de wil van zijn ouders be­tekende wordt tot een hoogst gevaarlijke houding als het plaats vindt als een reac­tie op de sociale en politeke gevaren rond­om ons. Toch is dit een houding die we heel vaak — en in de laatste jaren in toe­nemende mate — om ons heen zien. Bij een absolute overmacht kan overgave de enige mogelijkheid zijn. Maar ook in onze samenleving, een wereld waarin men toch nog wel zijn mond open kan doen, dreigt toenemend een gevoel van „Ach, j e kunt er toch niets aan veranderen" te ontstaan.

Onmiddellijk na de oorlog werden ook zij die niet direct onder de wreedheden van de Nazi's hadden geleden geconfronteerd met de gruwelijkheden die hadden plaats­gevonden. De verhalen en meer nog de beelden uit de concentrat iekampen, de films en de getuigenissen van de voorma­lige s lachtof fers wekten bij de toehoor­ders en de t o e s c h o u w e r s afschuw en woe­de op. Alom r e e s de gedachte „Dit is af­schuwelijk, dit mag nooit meer gebeuren,

als iemand- een mens , een regering of wie dan ook zich ooit weer aan zulke wreedheden te buiten zal willen gaan zul­len wij ons tot het ui terste t e w e e r stel­len " Vooral toen de te levis ie terrein begon te winnen werd het publiek op grote schaal geconfronteerd met de gruwelijkheden die in de oorlog plaats hadden gevonden. Het publiek dat zich 's avonds niet van de te­levisie los kon maken werd wel gedwon­gen te zien wat er in deze wereld alle­maal gebeurd was en nog gebeurt ! Maar de te levis ie bood tegelijkerti jd een ontspanningsmogeli jkheid. De wreedheid die bijna niet om aan te zien was als re­portage van de werkelijkheid, werd s t e e d s meer versmolten met het amusementspro­gramma. Zodoende ontstond het merkwaardige ver­schi jnsel dat de wreedheden die werkelijk gebeurd waren (weergegeven in docu­mentaire programma's als het ware schuil konden gaan achter alle wreedheid die in de zgn. amusementsprogramma's werd gepresenteerd . Als men ziet hoe in „Bat­m a n " de tegenstander op geraff ineerde wijze wordt afgemaakt en nog een paar doodtrappen achterna krijgt, w e e t de toe­schouwer dat het maar spel is. Daardoor kan hij bij het zien van al dat geweld lek­ker griezelen zonder dat zijn geweten wak­ker geroepen wordt. Als hij direct daar­na beelden onder ogen krijgt uit Vietnam, uit Biafra of uit oude films uit de oorlog real iseert hij zich nauwelijks dat dat wer­kelijkheid is, of werkelijkheid was . In de geneeskunde kent men sinds jaren een methode om de mens ongevoelig te maken voor gevaarlijke infec t ies . Men dient hem de infectie in een verzwakte vorm toe en leert het lichaam zodoende zich t e w e e r te s te l len. Een kuur met do­de bacteriën is a.h.w. een spel waardoor de mens kan leren ook vlug met de leven­de bacteriën af te rekenen als hij daar echt m e e geïnfecteerd zou worden. Een dergeli jke kunstmatige immuniteit is een bijzonder nuttige e igenschap. Als dit ver­schi jnsel zich echter op de boven beschre­ven wijze voordoet, ontstaat een g e e s t e ­lijk immuniteit of ongevoeligheid die bij­zonder gevaarlijk is. Het regelmatig te­rugkerende spel van wreedheid geef t een gewenning en daarmee een ongevoelig­heid voor de werkeli jke wreedheid in de wereld om ons heen. Angst en afgrijzen worden tot zwijgen gebracht Dit is niet louter theor ie : Een Ameri­kaanse Vietnam-soldaat vertelde nog en­kele weken geleden voor onze Hollandse te levis ie dat hij bij a l les wat hij in Viet­nam meemaakte het gevoel had dat het maar spel was

Hij had al zo vaak gezien hoe in het te­levisiespel de afschuweli jkste dingen ge­beurden met ac teurs , die weer rustig kon­den wegwandelen. Maar vanaf het moment dat zijn kameraad kapot werd geschoten was het spel let je voorbij. Van toen af aan heef t hij alles gedaan om er tussenuit te komen. Bij onze waarschuwing tegen de gevaren van totalitaire sys temen en pseudo-de-mocrat ieèn hoort daarom ook de waar­schuwing dat Vietnam géén Bonanza is en dat een concentrat iekamp geen mar­telkelder is waar Floris lachend uit ont­snapt. Tegelijk met de strijd tegen de on­menseli jkheid zullen we dus de strijd te­gen het spél van de onmenseli jkheid moe­ten voeren. Als een mens maar vaak ge­noeg wreedheid als spel te zien krijgt zal hij niet meer in s taat zijn tijdig te zien wanneer het ernst gaat worden. Hij is im­muun geworden voor de angst en het af­grijzen en zal een willoos s lachtof fer zijn voor wie misbruik van hem wil maken.

Dr. E DE WIND

HAGENAARS EN ROTTERDAMMERS! Wilt u per verwarmde bus naar de Ausch­witz-herdenking? S t e l t u in verbinding voor Den Haag met de heer A. H. Doornik, Adema v. Schei-temast raa t 9, Voorburg, te l . 070-86 58 34; in kantoortijd 69 42 11. Voor Rotterdam: de heer L. v. Bentveld, Henegouwerlaan 18a, Rotterdam, te l . 010-12 55 13. Doe het vlug!

Nu de klaagzangen verstomd zijn De drie zijn nog s t e e d s in Breda Hun namen zijn w e e r uit de kranten­kolommen verdwenen, de klaagzangen van hun rec la s s eren de pleitbezorgers ver­stomd Opnieuw omgeef t de sti lte de misdadigers en hun misdaden De g r o o t s c h e e p s e poging, die de afgelo­pen maanden opnieuw ondernomen werd om hun celdeur open te beuken, is vast­gelopen op het verzet vanuit de bevol­king. Wat er, op 21 en 22 oktober, in de Tweede Kamer gebeurde vormde daarvan de afspiegeling De vrijlating van de Duitse beulen uit de jaren 1940-1945, die door de regering-Kiesinger via de diplomatieke kanalen ge­ë is t was, werd te elfder ure opnieuw ver­hinderd. Dit was niet alleen het directe gevolg van de vastbes loten actie van de anti-fascisten in de laatste maanden, maar van een strijd die nu al tientallen jaren wordt volgehouden Deze strijd heef t e v e n e e n s de off ic iële erkenning op­geleverd, dat er geen enkele wett ige grond bestaat voor een gratiëring van de drie (zij kregen reeds gratie toen hun doodstraf in levenslang veranderd werd) en dat een dergeli jke maatregel duidelijk onwettig zou zijn. Op zichzelf een veroordeling-met-terug­werkende kracht van de manipulaties wel­ke tot de vrijlating hebben geleid van La­g e s , die nu in een Kurort aan de Oostzee de roerende verhalen over zijn lijden en sterven nog e e n s kan nalezen Daarbij overwegende of hij nu wèl of géén Ne­derlandse AOW zal aanvragen . .

Hoe zij het zien Dave en Dolly

Dave (van 1940)•

De WA-man, mijn buurman in zijn zwart pak. Ik spee lde met zijn zoontje. De Duit­s e r s vluchtten, er was f e e s t met oranje s jerpen We kregen Engelsen in huis. Er was luchtalarm, kolentreinen van de mij­nen werden beschoten Eens kwam er een man. Dat is j e vader, zeiden ze. Toen ben ik met een militaire trein meegereden naar Amsterdam, er lag een soldaat in het net Bij mijn tante was het huis bars tens vol mensen, ook mijn vader was er Ze hebben allemaal in een kamp gezeten, er werd altijd over gesproken, dat hoorde erbij . De kampverhalen liepen uit op lachen J e groeit er zo in, j e wordt im­muun Van een ander zegt het wel wat J e gezond verstand spreekt , maar dat is verschrikkeli jk De m e e s t e indruk maak­ten verhalen over transporten- met zijn allen in één wagon, als je viel werd je doodgetrapt Ik heb het idee dat ik al les al heb gehoord. Ik wil niet vragen Ik lees er nu bewust veel over, krantenartikelen vooral „Ondergang" vind ik indrukwek­kend, ik moet te lkens ophouden met le­zen De Wemreb-affaire heb ik erin opge­zocht Ja , als andere mensen het moeilijk hebben, is het makkelijk je ogen dicht te doen Ik heb van de oorlog gedroomd toen ik zes , zeven jaar was . Dan werd ik gevan-

Toen in oktober de Tweede Kamer én met een initiatief tot vrijlating van de drie én met het verzet daartegen geconfronteerd werd, bleek het onmogelijk een parlemen­taire meerderheid te vinden voor het naar Westduitsland terugsturen van Aus der Funten, Kotalla en Fischer — namen, die synoniem zijn met bloedige vervolging, marteling en massa le vernietiging. Aan de vooravond van zijn jongste bezoek aan Nederland heeft de president van de Bondsrepubliek verklaard, dat hij géén press ie wenste uit te oefenen om vrijla­ting van de drie te bewerkstel l igen Hij zou zich niet inmengen Maar dat was dan wel het minste wat verwacht mocht worden! Zeker na het jammerli jke é c h e c dat de voorstanders van de Breda 'se „verzoening" hebben geleden en dat voor de actuele strijd tegen fas­c i s m e en rass i sme van grote betekenis zal blijken te zijn Het gaat echter om iets anders De nieu­we regering van de Bondsrepubliek is nu aan de beurt om (in volle openbaarheid 1 ) tot de verklaring te komen, dat zi j de vrij­lating niet wenst en dat zij er geen prijs op stel t drie van de zwaarste oorlogsmis­dadigers weer naar Duitsland te zien te­rugkeren Een dergelijke verzekering zou in de gees t zijn van de honderdduizenden in de Bondsrepubliek, die doormiddel van massa-act ie de neo-nazistische NPD de weg versperren, een officieel verbod van de NPD willen afdwingen en die met el­kaar een krachtbron voor vernieuwing en werkelijke verandering vormen.

gen genomen of ik nam gevangen. Iemand zat achter me aan, nachtmerries waren het Nu nog, als ik vliegtuigen hoor, denk ik wat zou het zijn? Obstinaat word ik van wat in Biafra, in Vietnam gebeurt Als ik het nut inzie, wil ik wel in dienst gaan Of als dat moet, in het verzet Dan zou ik proberen dat zelf te doen De februan-staking vergeet ik nooit Dat is het voorbeeld Dolly (van 1 9 4 4 ) :

We vonden een pistool, drie of vier jaar was ik, daar speelden we mee Het was van vader. Vader had een lidteken, hij was gewond Moeder was koerierster . Ik heb veel gedroomd toen. Van pantsr-rwagens Ik was erg bang voor oorlog Nog komt dat soms boven. Dan ben ik als vastge­nageld Toen had ik nachtmerries van ver­zetsdaden, nu van atoombommen. Als ik een paar s traal jagers tegelijk hoor, schrik ik me dood Zou het oorlog w o r d e n 7 Viet­nam, als dat maar geen wereldoorlog wordt Daar moet je wat aan doen. Maar w a t 7 Machte loos staan maakt me razend. Als j e leest , Duitsland wil kernwapens — ik vertrouw het gewoon niet. Er is ver­band met toen Ze willen het alsnog pro­beren, een goede kans afwachten. De jeugd in Duitsland doet nu meer dan 25, 30 jaar geleden Ze proberen de mensen in Duitsland de ogen te openen Er zijn alierlei stromingen onder de jeugd, poli­tieke en meelopers voor de aardigheid. Er zijn er nu veel meer in actie dan tien jaar geleden Gelukkig

Het feit, dat de democrat i sche krachten in West-Duitsland in deze strijd tot ont plooiing komen en er alle belang bij heb­ben dat de NPD en de m e e s t uitgespro­ken revanchist ische en militaristische krin­gen geen trofeeën van martelaarschap in handen gespeeld krijgen, maakt het des te noodzakelijker om vrijlating ook voor de toekomst te verhinderen. Op dit gebied te verzaken, zou niet alleen een los laten van de traditie van anti - fascist ische strijd in Nederland betekenen, maar zou ook de weg vrij maken om de democrat i sche krachten in Duitsland — die er in de eer­s t e plaats voor zullen moeten zorgen dat de geschiedenis zich niet herhaalt — een stoot in de rug te geven. Zij, die het proberen voor te stel len als­of de verdere uitvoering van de opgeleg­de levenslange gevangenisstraf s lechts een symbol ische betekenis zou hebben, zijn óf blind voor de werkelijkheid en vol­komen vreemd aan de traditie van anti­fasc i s t i s che strijd of plegen platvloers be­drog Het feit dat Kotalla zich nu (na de ver­ontschuldigende woorden die de voor­s tanders van vrijlating over hem gespro­ken hebben) geroepen voelt om voor wre­kende gerechtigheid te gaan spelen en de rollen om te draaien, levert daarvan een sprekend bewijs De klacht die Kotalla bij de justit ie heeft ingediend naar aanlei­ding van verschil lende publicaties over zijn verleden is niet alleen bitter c a r i c a -turaal Het tekent de reële gevaren die bij de huidige discuss ie op de achtergrond staan

J J WOLFF

OPDRACHT Er wordt gemarteld in Brazilië, uitgehon­gerd in Biafra, anti-semitisme bedreven in Polen, onderdrukt in Zuid-Afrika, uitge­roeid in Angola, in Vietnam. Het zou niet te verwonderen zijn als ve­len, die tussen 1940 en 1945 bijna onpeil­baar leed en ellende hebben ondergaan, zich nu — kwetsbaarder als zij uiteraard na 25 jaar zijn geworden — verbitterd zou­den afvragen „waartoe het allemaal heef t gediend." Gelukkig kom ik die stemming met vaak tegen. Er is wel teleurstell ing over „de were ld" en over eigen ervaringen (b.v. met de p e n s i o e n e n ) , maar er is daarnaast grote strijdbaarheid tegen alle onderdruk­king en terreur, in welk land ook, onder welk mom ook, bij welke staatsvorm ook. Dat die strijdbaarheid toch niet v e r g e e f s is, bleek bij de d iscuss ies over de vrij­lating van de drie van Breda. De voorstan­ders van vrijlating hadden een aantal zui­vere argumenten, maar hun ontbrak één — naar mijn mening doorslaggevend —

argument: het verbi jsterende leed dat vrij­lating zou toebrengen aan duizenden die dat het minst van allen verdienden. De kracht van het protest daartegen heeft het gewonnen, de strijdvaardigheid was niet v e r g e e f s ! De b e s t e herdenking van de doden uit die jaren en de bes te dienst die wij kunnen bewijzen aan de gekwetsten en gewon­den die het overleefden is daarom niet-achterom zien naar alles wat de afgelo­pen 25 jaar niet gelukte, maar vooruit­zien naar het werk dat nog altijd moet worden gedaan Iedere dag b e s e f f e n , dat we niet mogen leren leven met terreur en onrecht en geweld; iedere dag weer nee er tegen zeggen. Een vermoeiende en benauwende op­dracht, stellig Maar een andere is er niet Als we die opdracht niet zouden aanvaar­den zouden we niet het recht hebben te herdenken. J J . VOOGD

BLOEMEN OP OOSTERBEGRAAFPLAATS Op zondag 25 januari worden er weer bloemen gelegd bij de urn met as uit Auschwitz op de Oosterbegraafplaats te Amsterdam Verzamelen om 12 u. 30 bij de hoofdingang Kruislaan leder is welkom Na afloop bloemlegging, samenkomst voor iedere kampgenoot die dat wil, bij Lex v Weeren Café Tilex. Waalstraat 48 Ook zij die niet naar de bloemlegging willen of kunnen zijn welkom. Van ± 2 uur tot 5 uur

N A C .

2 5 JAAR BEVRIJDING

kreatieve rink

^^^^^

de smaak die nooit verveelt

1945: Europa bevrijd van een wrede overheerser

Jean-Francois Steiner T R E B L I N K A p a p e r b a c k ƒ 1 3 , 7 5

U i t d e s c h r i f t e l i j k e e n m o n d e l i n g e g e t u i g e n i s s e n v a n d e w e i n i g e o v e r l e v e n d e n v a n h e t v e r n i e t i ­g i n g s k a m p T r e b l i n k a s t e l d e S t e i n e r d e z e d o c u ­m e n t a i r e s a m e n o v e r d e g e s l a a g d e o p s t a n d in h e t k a m p .

Henryk Grynberg D E J O O D S E O O R L O G w i t t e b e e r t j e s ƒ 3 , 7 5

S t e r k a u t o b i o g r a f i s c h g e t i n t v e r h a a l v a n e e n j o o d s k i n d in b e z e t t i n g s t i j d .

André Schwarz-Bart D E L A A T S T E D E R R E C H T V A A R D I G E N p a p e r b a c k ƒ 7 , —

E e n v e r b e e l d i n g d i e , a l h o e w e l d e h a n d e l i n g v a n g r u w e l n a a r g r u w e l s t i j g t , n i e t o p h o u d t bi j d e m i s d a d e n v a n d e n a z i ' s , m a a r u i t e i n d e l i j k e e n g e t u i g e n i s v o r m t v a n d e t o e k o m s t v e r w a c h t i n g , h e t g e l o o f e n d e g e e s t k r a c h t d e r j o d e n .

Hans Magnus Enzensberger M I S D A A D E N P O L I T I E K p a p e r b a c k ƒ 9 , 2 5

D e s c h r i j v e r p r o b e e r t h e t v e r b a n d t u s s e n p o l i ­t i e k e n m i s d a a d o p t e h e l d e r e n u i t g a a n d e v a n v r a g e n a l s : b e s t a a n e r g e r e c h t e l i j k e m o o r d e ­n a a r s ? Is i e d e r e e n v e r r a d e r ? W a t i s d e t o e k o m s t v a n A u s c h w i t z ? B e s t a a n e r n o g o n s c h u l d i g e n ?

1970: Onvrijheid in de wereld van vandaag Hans-Eckehard Bahr, WERELDVREDE EN REVOLUTIE paperback ƒ 12,50 Ronald Segal, RASSENOORLOG paperback ƒ 13 — Frantz Fanon, DE VERWORPENEN DER AARDE paperback ƒ 1 1 , — Camillo Torres, REVOLUTIE, CHRISTELIJKE OPDRACHT paperback ƒ 1 3 , — Camara, REVOLUTIE IN VREDESNAAM paperback ƒ 9 , 7 5 Anoniem, DAGBOEK VAN EEN GUERILLERO zwart beer t je ƒ 2,75 Eldridge Cleaver, SOUL ON ICE, brieven en e s s a y s paperback ƒ 1 1 , — Debray, REVOLUTIE BINNEN DE REVOLUTIE zwart beer t je ƒ 2,75 Mhacko, DE SMAAK VAN DE MACHT paperback ƒ 9 , 9 5 Mhacko, DE ZEVENDE NACHT paperback ƒ 1 2 — Susan Sontag, REIS NAAR HANOI paperback ƒ 5,25 Spock, DR SPOCK OVER VIETNAM zwart beert je ƒ 2 , 7 5 Vassilikos, 2. DE ZAAK LAMBRAKIS paperback ƒ 13,75 Leopold de Buch en Bcb Groen, DE VERBEELDING AAN DE MACHT / REVOLUTIE IN EEN INDUSTRIESTAAT paperback ƒ 1 1 , —

BRUNABOEKENBRUNABOEKENBRUNABOEKEN

waar ik mijn voet zet heeft de angst wortel geschoten in de omwoelde aarde.

de nieuwsberichten strooiden dagelijks vers zout op de wonden.

achter de horizon rusteloze jacht naar verre planeten;

op aarde kan alleen nog het sterven worden geleerd.

Greet van Amstel

MIJN ARRESTATIE door J . Furth

Het begon op de tweede verjaardag van ons kind, de elfde februari 1943, ongeveer elf uur 's avonds. Reeds enige uren geleden waren de men­sen, gekomen om ons te fe l ic i teren, w e e r huiswaarts gekeerd, gevolg van één der vele tegen ons Joden uitgevaardigde ver­boden: zich niet m e e r na acht uur op s t raat mogen bevinden. Mijn vrouw en ik zaten nog in de gezell ige voorkamer, waar men uitzicht had op het Krugerplein. De die dag ontvangen cadeau­t j e s van Dave lagen bij elkaar op een ta­fel t je in een hoek. Ondersteboven geke­geld spee lgoed. Verstild leven. In een fees te l i jke stemming verkeerden wij e c h t e r niet. Onze ouders en de mees ­ten van onze familieleden en kennissen werden reeds lang opgeslokt door een niet te verzadigen muil. Van de grootouders waren er geen pre­s e n t j e s bij. Toch waren onze gedachten bij hen en tranen namen de plaats in van het grapje bij onze gewone feestel i jkhe­den.

Er was al geruime tijd geen sprake meer van fees tv ieren , al bezochten de achter­geblevenen elkaar nog dageli jks. Men kroop bij elkaar. Men gruwde van het wachten in eenzaamheid, 's avonds na acht uur. Men wilde de wurgende greep, die ons tastend, onafwendbaar naderde,

ontlopen. Men zocht eikaars gezelschap en verzamelde moed om angstig wach­tend deze geladen a t m o s f e e r te weer­staan. In enige dagen kon m e e r gebeuren dan in gewone tijden in jaren. Men leefde op e e n werkende vulkaan die elk moment tot uitbarsting kon komen. Zelfs na de bevrijding reageerden wij op nu onbelangrijke voorvallet jes als toen. Na mijn terugkeer liep ik op een donkere winteravond met mijn oudste broer op een pleintje in Oost . Het was bijna een jaar na de bevrijding. De straatverlichting funct ioneerde nog niet bes t . Alleen de lampen langs hoofdstraten en op pleinen werden gebruikt en gaven een spaarzaam licht.

Onwillekeurig dwaalden onze blikken de donkere diepte van een zijstraatje in. Door zijn eigen verlichting onderscheidden wij een overkapte Canadese legerauto. Bij de cabine stonden een paar ginnegappende jongelui.

Wij kwamen de hoek om en hoorden en zagen plotseling dit roezemoezige tafe­reel . Het beeld dat Fie en ik vanaf het bovenhuis avond aan avond gezien had­den: de overvalwagen met zijn rompslomp. Langs mijn neus weg merkte ik dan ook nu op: "De groenen halen w e e r van­a v o n d ! " Prompt antwoordde mijn broer : "Ik mag een boon worden, als ik niet hetzelfde dacht! Als ik zo iets opmerk, moet ik altijd w e e r terug denken aan die tijd. Jij hebt dat dus ook nog, h è ? " Neen, dat v e r g e e t men nooit.

Zeven maanden waren de Duitsers nu al bezig met het lugubere werk: het J o o d s e gezinsleven uit elkaar t e rukken, have en goed te onteigenen en met het wegvoe­ren der s lachtof fers Bijna iedere avond stond er op het plein recht tegenover ons , s l e c h t s een twintigtal m e t e r s van ons huis, een overvalwagen. De mensen wer­den door Duitse of speciaal voor dit werk gekweekte Hollandse politiemannen van huis gehaald en naar deze wagens ge­voerd. De s lachtof fers ondergingen het uiterlijk gemoedeli jk. Alles ging in zijn werk met de rust die S e y s s Inquart van node had en waar hij om had verzocht om het land te doen welvaren. Om de overvalwagen heen ging het wel e e n s woeliger toe . Dit rumoer werd dan in hoofdzaak veroor­zaakt door omringende kijklustige jonge­lui, wanneer zij, door nieuwsgierigheid gedreven, dichter opdrongen en door de politie uit elkaar werden gejaagd. Gelukkig was het niet altijd nieuwsgierig­heid van de omstanders , maar vaak het verlangen om de ongelukkigen t e helpen. Natuurlijk konden alleen niet- Joodse fa­milieleden en vrienden de vertrekkenden ass i s teren , als zij durfden tenminste en het r isico namen om w e g e n s Jodenbe-gunstiging gepakt te worden. Het schouwspel werd bijna iedere avond herhaald. Of wij er wel of niet naar gluur­den, wij kenden de uitvoering ervan tot in de kleinste bijzonderheden en beleef­den deze tot in de f i n e s s e s m e e . Wanneer wij er niets van zagen, zaten wij angstig achter de met verduisteringspapier ge­blindeerde ramen. Het lukte nooit ons er­van los te rukken

Het was de wetenschap : „Eenmaal ook w i j ! " Ongeveer tegen elf uur gingen wij naar bed om weerstand voor de volgende dag op te doen. Fie viel dan onmiddellijk in vas te slaap. Bij mij wilde dat nooit zo gauw lukken. Buiten — de joelende druk­te van commando's , geroep en de angsti­ge s t e m m e t j e s van de uit hun slaap ge­haalde kinderen. Wanneer de buit binnengehaald was , wer­den de motoren der wagens aangeslagen. Voort ging het dan, naar vage verten, naar een verst ikkende onbekendheid. Telkens verliet ik dan het bed en gluur­de naar buiten. Mijn blikken dwaalden over het plein en vingen alleen zacht-blauwe lichtschijn van een te lefooncel op. Daarnaast het bloedrode oog, het achter­licht van de op wacht staande wagen, dat in het aardeduister „onveilig" gloeide. Een negatief lichtpunt. Als dan eindelijk het geknerp van de mo­tor zich verwijderde en tens lot te weg­stierf , verliet ik het raam, bleef nog even staan bij het bedje van de kleine, orden­de zijn dek en s tapte dan moe van zorgen in bed om e e n hazenslaapje t e doen. Ook thans staken we al in pyama, doch rekten de avond. Het leek wel of we in ons onderbewustzijn de ramp voorvoel­den: dat we de laatste avond onder dit dak samen doorbrachten. Fie zat in een armstoel t je een broekje voor Dave' je te breien. Ik leunde tegen de kachel met mijn benen naar beide kan­ten om het laatste b e e t j e van de ster­vende warmte te bemachtigen. Onze blik hing aan het spee lgoed, maar onze gedachten dwaalden ervan weg. On­ze spaarzame woorden betroffen onze ouders .

In welke omstandigheden verkeerden de­zen? Dachten zij nu ook aan ons? Het was zelfs niet te g issen of, hoe en waar ze ergens huisvesting hadden gevonden. Niet in het minst vermoedden wij dat zij al hun laatste weg, die door de gaskamers leidde, hadden afgelegd. Toen s tr iemde de bel . Ruw werden wij door dit plotselinge ge­weld opgeschrikt . Het geluid scheurde de dromerige sti lte en schokte als electrici-teit door ons lichaam. Fie kreeg het grauwgele gelaat van een dode. Ik een niet te bedwingen beving. Het sidderde en tintelde tot in mijn haar. Nog even leefde de hoop op dat mannen van de luchtbescherming kwamen protes­teren , omdat ons licht naar buiten zou stralen en door hen opgemerkt zou zijn. Van de schrik een beet je bekomen ging ik opentrekken. Op mijn vraag antwoord­den bonkende soldatenlaarzen. Eerst stom­melend en dan de trap opstormend. Spoedig kreeg ik de schouders en hel­men van twee „Grüne Polizei" t e zien. „Furth! Woont die h i e r ? " klonk het snau­wend uit een der koppen van Jut, die mij naar een voorhamer deden verlangen. „ Jawel " , antwoordde ik machinaal, om­dat mijn gedachten m e t vluchtplannen be­zig waren, die echter , als zo vaak, plan­nen moesten blijven, want de soldaten stonden inmiddels voor de enige uitgang van onze verdieping.

In sommige huizen hadden de bewoners schuilhokken laten maken van kasten of nissen Maar in de eenvoudige woning van ons ging dit niet, de moeili jkheden om er met vrouw en kind in te verdwij­nen daargelaten. Ik liet hen binnen en nam een formulier aan dat mij t o e g e s t o ­ken werd. Het was een oproep om vrij­willig in Duitsland te gaan werken. De op­roep die voor duizenden malen duizend het doodvonnis werd. Een leugen die niet geloofd, maar toch door bijna iedereen noodgedwongen aanvaard werd.

Vervolg op pagina 23

De 21e april 1967 mag wel beschouwd worden als een der zwartste data van de j o n g s t e g e s c h i e d e n i s . Toen immers werd er in Griekenland met behulp van een Nato-plan en Nato-wapens opnieuw in West-Europa een f a s c i s t i s c h e diktatuur gevest igd. Een handvol militairen schond de Griekse Grondwet m e t machtsmidde­len die bes temd waren om die grondwet te b e s c h e r m e n . Binnen een etmaal wer­den de vroegere concentrat iekampen weer in gebruik genomen. De A t h e e n s e „Eu­t e r p e s t r a a t " , „ W e t e r i n g s c h a n s " e t c . he­ten daar „Bouboulinas" , „Averof" , „Kaes-sar iani " e t c , het Griekse Amersfoort Vught e t c . Dyonissos , Yaros , Leros, Oro-pos e t c . In de afgelopen twee-en-half jaar heef t het schrikbewind van kolonel Papa­dopoulos c . s . enige tienduizenden gear­res teerd , vaak afschuweli jk gemarteld, verminkt, gedreigd met execut ie of arres­tat ie en marteling van dierbaren, langdu­rig, eenzaam opgesloten, verbannen naar afgelegen bergdorpjes en ei landjes , ge­deporteerd naar kampen en gevangenis­sen . Deze s lachtof fers , wier enige .mis­daad' heef t bes taan uit verlangen naar e lementair mensel i jke , democra t i sche vrij­heden komen uit alle lagen van de Griek­s e bevolking.

Iedere nacht zijn e r a r res ta t i es en in vele huizen schrikt men te lkens panisch wak­ker wanneer er een auto door de stille straat rijdt. Voor wie een g e a r r e s t e e r d e vriend of kennis heef t is er nog m e e r re­den te vrezen van huis te worden weg­gehaald. Bij velen s t a a t e r bij de voor­deur alvast een koffert je met het hoogst-nodige klaar. De angst is groot in Grie­kenland. De vreemdeling en de tourist die het land niet kennen, evenmin als de Nederlandse Nato-kolonel, zullen iets van deze gruwelijke aspec ten van de kolonels-

JULLIE LIED EEN GEWEER door Loet S t e e n b e r g e n

diktatuur merken. Buitenshuis gedraagt de Griek zich „zo normaal en onopvallend" a ls maar mogelijk is . Immers de goedbe­taalde verraders zijn overal. Maar binnenshuis zijn zij als gekooide vo­g e l s , te leurgeste ld in de te lakse houding van de vrije Europese landen, radeloos, lamgeslagen en — tijdens de massaal be­luisterde Griekse uitzendingen van de BBC, e.a. — hunkerend naar elke hoop­gevende strohalm nieuws. Deze uitzendin­gen tezamen met een aantal door de ver­zetsbewegingen uitgegeven ondergrondse periodieken zijn op dit moment de steun­pilaren voor het moreel van de Grieken, die te kampen hebben met een verlam­mende angst, ook voor een nieuwe bur­geroorlog, die niemand meer wil. Vooral deze laatste angst houdt — tezamen met de houding van het Pentagon en dus ook van de Natopartners — dit schrikbewind in het zadel.

Christina Cünne MIKIS THEODORAKIS, kent men als de componist van de aangrijpende Mauthau-senl iederen, die in het najaar '67 in maar l iefst drie v e r s i e s op de Nederlandse pla-tenmarkt verschenen en op de Auschwitz- , herdenking 1968 door Liesbeth List z i jn ' gezongen. Uit Theodorakis ' nieuwste werk zal Christina Cünne een zestal liederen vertolken op de Auschwitz-herdenking. De zangeres hee f t Griekenland meerma­len bezocht en Theodorakis ontmoet . De liederen zijn geschreven in de Atheense Bouboulinas-gevangenis en in het ballings­oord Zatouna, ook een gevangenis , maar een natuurlijke. Zij zijn gebundeld onder de verzameltitel „de Zon en de Tijd".

Urenlang lopen op PormaNatura

schoenen F o r m a N a t u r a s c h o e n e n b e h o e v e n n i e t i n g e l o p e n t e w o r d e n , u v o e l t h e t g e m a k v a n a f h e t m o m e n t d a t u z e d r a a g t . F o r m a N a t u r a s c h o e n e n w o r ­d e n o p v e r a n t w o o r d e l e e s t v o r m e n g e m a a k t in g e k l e d e e n ^ s p o r t i e v e m o d e l l e n . O o k t e d r a g e n m e t ^ l o s s e s t e u n ­z o l e n .

E X C L U S I E V E H E R E N K L E D I N G E N - M O D E

K a l v e r s t r a a t 1 4 1 - 1 4 5 , A m s t e r d a m

Vraagt toezending brochures

FORMA NATURA SPECIAALZAAK

W E T E R I N G S C H A N S 2 0 9 • L I N N A E U S S T R A A T 8 1

A M S T E R D A M

Carlo-Modehuis

BETERE DAMES-CONFECTIE

Overtoom 524-526 m e u b e l e n | s t o f f e n s i e r k u n s t

a p o l l o l a a n 8 3 a i a m s t e r d a m - z

Nooit meer een Auschwitz Dit is de titel van de composi t ie van S e d j e Hémon, die op de herdenking wordt gespee ld . Wie is deze S e d j e Hémon. Wat heef t haar e r toe gebracht componiste te worden. Hoè ontstond deze composi t ie? S e d j e tekende als kind geen huis jes en poppet jes zoals andere kleuters . Zij zet te stippen over het papier en verbond deze met gebogen en rechte lijnen. Sommige afgebakende vlakken werden opgevuld. Het gezin woonde in Scheveningen en als zij zoek was, kon men haar meestal in het Kurhaus vinden. Nadat zij er voor het e e r s t een vioolconcert hoorde, wis t zij waarnaar ze zocht: Sedje wilde violiste worden, maar met tekenen ging zij ook door. Zij bleef zich op beide terreinen be­wegen, niet vermoedend later naast vio­liste ook schilderes te zullen worden. De oorlog brak uit. In oktober 1941 ver­liet haar broer met enige vrienden illegaal het land. Sedje bleef met haar ouders in Nederland. Vanaf dat moment begon haar verzetswerk.

Begin 1943 werden haar ouders door de Nazi's bij de Frans-Zwitserse grens ge­

a r r e s t e e r d ; korte tijd later werden zij in het vernietigingskamp Sobibor vermoord. Ter nagedachtenis voegde zij de voorna­men van haar ouders tezamen tot de naam Hémon. (Hendrika en Simon) Zij vertrok naar Amsterdam. Jarenlang werd op haar gejaagd. Meer dan 20 keer moes t zij van adres verwisselen. Zij wist t e ontvluchten over daken, door over schuttingen t e klimmen, of hield zich da­genlang schuil onder de grond. Negen maal lukte het, haar beulen te ontkomen, s t e e d s m e t achterlating van haar schaar­s e bezittingen. Haar valse papieren ver­wisselden voortdurend op andere naam. haar uiterlijk veranderde zij m é é . Doch het noodlot sloeg toe . Met de mi-

v.v'^'.V.'.-.V.'.',V--. ,.'.''.V.V.

tra11leur in de rug werd zi j op 29 april 1944 te Amstelveen gearres teerd . De e e r s t e verhoren en mishandelingen be­gonnen in de Euterpestraat Amsterdam Z i j wist wat haar verder te wachten stond Ges terk t door de overtuiging het niet te overleden, en vervuld van een onbegrens­de haat tegen deze beulen en het regime, lukte het de Nazi's niet, iets uit haar te krijgen, ondanks zware mishandelingen. Sedje Hémon werd voor straf niét dood­geschoten, doch naar het vernietigings­kamp Birkenau/Auschwitz gedeporteerd. Eind december 1944 slaagden enige Ne­derlandse musici uit Auschwitz erin, de uitgemergelde en kapotgeslagen S e d j e , „door-gebrek-aan-violistes!M" in het aldaar bestaande Auschwitz-Damesorkest te plaatsen.

Zij was niet in s taat te lopen, ook niet bij machte een viool vast te houden. Zit­tende in het orkest m o e s t ze bewijzen, voor haar levensbehoud, dat ze de Duitse marsmuziek kon spelen. Drie weken lang was ze „Prominent" Dat be tekende : géén slaag, gèèn urenlange appèls staan, en een s troomatras om op te slapen. Dank zij enige Nederlandse musici uit het Auschwitz-Mannenorkest , kreeg ze, met wederzijds levensgevaar, s o m s een klein extra rantsoen. Door haar van oorsprong ijzeren, gezondheid, haar jeugd, optimis­me, en vooral haar s terke wil en vertrou­wen, redde deze drie weken èn het viool­spelen haar leven.

Ze overleefde in januari 1945 „de Doden­m a r s " uit Auschwitz en daarna dwangar­beid en mishandelingen in Ravensbrück en Neustadt. Op 5 mei 1945 werd S e d j e Hémon bevrijd, nog juist op tijd ontdekt naast een reeds overleden lotgenote. Zij woog 28 kilo. Drie jaren, tot 1948 m o e s t ze zonder on­derbreking in ziekenhuizen doorbrengen Gelukkig bleef zij geesteli jk ongebroken Hoewel nog niet bij machte rechtop te zitten, wilde zij een kwartier per dag vin­geroefeningen op haar viool studeren. Ge­durende de lange jaren, werd muziekthe­orie bestudeerd en verdiepte zij zich in onderwerpen van aanverwante kunsten Omdat Sedje Hémon tijd had na te den­ken over kunst, en niemand om mee te discussiëren, groeide langzamerhand een persoonlijke zienswijze Vanaf 1948 studeerde zij gedurende vijf jaren viool. Zij bleef echter ziek en eind 1953 werd definitief door doktoren verboden de vi­oolstudie voort te zetten. Haar i l lusies, vioolcarrière, toekomst , al les was verlo­ren Er bleef Sed je Hémon niets anders over dan schilderijen te maken op dezelf­de wijze, waarop zij zich vroeger uitte door middel van haar tekeningen. De strijkstok werd vervangen door het pen­seel en tot haar verrassing ontdekte zij, dat kon worden voortgebouwd op een ar­tistieke basis In 1955 werd zij uitgenodigd in Parijs te exposeren in de „Réalité Nouvelle" des­tijds een internationale groep van beken­de schi lders . Deze en anderen beweerden, dat S e d j e

NOTEN/BEELD VAN „HARMONIE"

De lijnen van het schilderij blijven op het raster van het noten/beeld herkenbaar Als deze partituur weer ruimtelijk zou wor­den genoteerd, ontstaat opnieuw het no­ten/beeld en deze noten vormen weer de lijnen en vlakken van het schilderij

Hémon's schilderijen gegevens voor mu ziek moesten bevatten. Zij voelden aan dat deze schilderijen uit muziek geboren waren en spraken van „Muziek voor het oog", zonder van haar muziekopleiding te weten. Deze uit lijnen en vlakken bestaande schil­derijen, met zwart op het linnen geschil­derd, of in contrasterende frisse kleuren op het linnen, of op een gekleurde ach­tergrond, hebben alle het volgende ge­meen: De lijnen en vlakken suggereren een ze­kere diepte en beweging, alsof deze naar voor af achter verspringen, draaien en naar alle richtingen schijnen te bewegen Ze zijn in de ware zin abstract, ontstaan uit gevoelsbelevingen, emoties, gedach­ten en ideeën Ze zijn niet gemaakt uit­gaande van enig visueel voorbeeld S e d j e Hémon maakt haar innerlijke we­reld zichtbaar door middel van een schil­derij, zoals de componist zijn wereld hoor­baar kan maken, door middel van klanken. Stippen die zij zet als zij schildert , zijn te vergelijken met noten, die de compo­nist zet op het muziekpapier Afstanden tussen die stippen komen overeen met soortgelijke afstanden in de muziek, de intervallen

Seder t 1962 bestudeert mevrouw Hémon als eenling en zonder voorbeelden het nog braak liggende gebied integratie schil­derkunst/muziek, terwijl de kiem hiertoe reeds in haar kinderjaren aanwezig was Begrippen als „lezen", „spelen" , „horen" van haar schilderijen zijn voor S e d j e Hé­mon even vertrouwde begrippen als „le­zen", . spelen" , „horen" van een partituur Het beeld van vlakken en lijnen van het schilderij , ontstaan in noten op het over het schilderij gespannen transparante pa­pier, noemt zii noten/beeld Tijdsduur van picturale en muzikale compositie is bij het tot klinken brengen precies dezelfde, bepaald door het tem­po

Prof. Dr H. L C. Ja f fé schrijft over haar werk o.m • „Hier is voor het e e r s t in de gesch iedenis sprake van daadwerkelijke integratie tussen schilderkunst en muziek S e d j e Hémon s t reef t vooral niet naar een willekeurige weergave van haar schilde­rijen in muziek, noch naar een vage muzi­kale interpretatie. Integendeel . Haar schilderijen en haar muziek daarvan is één zelfde „compositie", visueel en auditief geïntegreerd, gebaseerd op verhoudingen en muziekwetten Zij is de enige, die er in geslaagd is, na jaren van intense stu die en grote volharding, de éénheid van deze twee kunsten, deze integratie schil­derkunst/muziek te verwezenli jken, een ideaal waarnaar vele kunstenaars vóór haar sedert eeuwen tevergee fs hebban gezocht . "

Sed je Hémon's composit ie „Nooit meer een Auschwitz", afgeleid van éen van haar schilderijen, is dus in de dubbele betekenis van het woord een . .abstracte c o m p o s i t i e " Deze muziek s t reef t er niet naar bestaande geluiden te imiteren Zi| is ontstaan uit dezelfde bron als het schil derij; uit haar innerlijke wereld, haar ge voelsbelevmgen en emot ies .

25 lange jaren is zij ziek tengevolge van het verblijf van één jaar in concentrat ie­kampen. Zij heeft echter nóóit de moed opgegeven, nóóit haar goede humeur ver­loren, nóch het vertrouwen op gezondere tijden Liggende in ziekenhuizen en thuis heeft zij haar ideaal in de kunst weten te verwezenlijken. En haar vertrouwen werd beloond Haar vurige wens is dat haar muziek in staat zal zijn te ontroeren en dat haar boodschap velen mag bereiken: Nooit meer een Auschwitz

H E M A

KELTUM PLEET GOUD & ZILVER UURWERKEN OPTIEK

Drukker &~ Vaal MAASSTRAAT 115 - A M S T E R D A M - TEL. 42 75 79

M. Verdoner van Baerlestraat 84

Amsterdam tel. 722608

DAMESTASSEN, HANDSCHOENEN

REISARTIKELEN, PARAPLU'S

ALLE LUXE LEDERWAREN

Ook 's maandags de gehele dag geopend

Waar mode een lust voor het oog is

M A N T E L S — J A P O N N E N D E U X P I È C E S — N A P P A S U E D E — M A N T E L C O S T U U M S B O N T — B O U T I O U E Speciale collectie Bruidstoiletten

Modehuis De Vries en Lampie K a l v e r s t r a a t 3 — 5 , b i j d e D a m , T e l . 0 2 0 — 2 3 . 7 6 . 3 4 A m s t e r d a m

{

® Voor al uw bloemwerken f

f ®

§ czMalómeer o ^ J3loemenmagazijn ®

®

©

® ®

Saenredamstraat 64 h Amsterdam (Zuid) ® Tel. 72 01 23

®

®

MARCEL FRENKEL

E X C L U S I E V E H E R E N M O D E

B e e t h o v e n s t r a a t 7 b A m s t e r d a m

Niemand hee f t voorafgaand verlof no­dig, om door de drukpers gedachten of gevoe lens te openbaren, behoudens ieders verantwoordeli jkheid volgens de wet . (Art. 7, Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden)

WIJ NODIGEN U UIT!!

S C H O T A N U S & JENS N.V. d r u k k e r s - u i t g e v e r s

L a n g e N i e u w s t r . 2 0 - U t r e c h t t e l . ( 3 0 ) 1 2 4 1 9

B R I L J A N T E N e n O B J E C T E N g e m a a k t i n e i g e n a t e l i e r

voor de halve prijs

fa. Barber & Zoon Keizersgracht 740

Amsterdam

Tel. privé 42 34 78

Het post<oncentratiekampsyndroom Hieronder een belangrijk deel van een artikel van dr E. A. Cohen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 15 nov. 1969 (gekozen onder toezicht van dr. G. de Haas) met toestemming van de redactie van het N.T.v.G. en van dr E. A. Cohen te Arnhem, de voorzitter van de medische sub-commissie van de commissie van advies inzake bijstand aan vervolgden.

Kampjaren tellen vierdubbel

In de Duitse concentrat iekampen waren de gevangenen aan zeer ex t reme licha­melijke en psychische levensomstandig­heden blootgesteld. De gevolgen hiervan waren rampzalig. Wij weten dat van de ruim 60.000 naar Auschwitz vervoerde jo­den ongeveer 500 zijn teruggekeerd: van de 34 313 naar Sobibor getransporteerde joden zagen s lechts 19 (negentien) Ne­derland weer terug. Hier heef t de gaska­mer zijn fatale werk gedaan. Van de ongeveer 1000 gearres teerde Noorse joden overleefden twaalf de de­portatie Van de 238.000 gedeporteerde Fransen

kkwamen er 38.000 terug, van wie 16.000 "in 1956 gestorven waren Van de 8000 ge­

deporteerde Noorse politieke gevangenen waren in 1962 er 2000 overleden. De mishandelingen, de chronische onder­voeding, de dwangarbeid, de s l e c h t e be­huizing, het vrijwel ontbreken van hygiëne en medische verzorging, onvoldoende kle­ding, de terreur, de te korte rustperioden, de verminderde weerstand tegen infec­t ies en het blootgesteld zijn aan alle kli­matologische omstandigheden brachten Richet tot de uitspraak: „Als oorlogsja­ren dubbel tel len, dan tellen kampjaren vierdubbel ." Vele ex-kampbewoners leden bij hun te­rugkeer aan de hongerziekte. In 1961 schreven Fichez en Klotz: „Men had elke KZ-gevangene a priori als zwaar zieke moeten beschouwen en als zodanig behandelen." Eerlijkheidshalve voegen zij er aan toe dat de uit het concentrat ie­kamp afkomstige patent moeilijk tot op­name in een ziekenhuis te bewegen zou zijn g e w e e s t . Na zoveel jaren vrijheids­beroving zouden deze ook niet gemakke­

l i j k in een gereglementeerd sys teem ge-Ppast hebben.

Door de chronische ondervoeding had het lichaam te weinig calorieën en eiwitten ter beschikking; dit tekort werd aange­vuld door het verbruiken van het lichaams-vet. van spieren en organen. De joodse artsen S tem en Fenigstein vonden in het hongerende en ten dode opgeschreven getto van Warschau behalve een volledi­ge verdwijning van het ve tweefse l o.m. ook enige keren gewichtsafneming van de hersenen. De door een commiss ie van Noorse artsen g e c o n s t a t e e r d e hersenbe­schadiging is van veel belang, omdat het centrale zenuwstelsel het enige orgaan is dat geen regenerat ievermogen heeft .

Zij zagen er goed uit

De gerepatrieerden schenen zich wonder­baarlijk snel te herstel len Alle factoren werkten m e e : geen dwangarbeid, be tere voeding en hygiëne en de vreugdestem­ming van het bevrijd zijn. De symptomen van de hongerziekte verdwenen vrij snel . Opmerkelijk was de toeneming van het l ichaamsgewicht , waardoor zij er spoedig w e e r „goed" uitzagen; maar men vergat dat dit hoofdzakelijk vetaanzetting was en niet, of in onvoldoende mate, herstel van de spierste lse l of de organen.

Vaak kregen de vroegere gevangenen het advies w e e r aan het werk te gaan om er zodoende psychisch weer bovenop t e ko­men. Men wist niet dat voor herstel van het spiers te lse l zeker een rustperiode van 6—12 maanden nodig was en een goed s a m e n g e s t e l d e voeding. Maar zelfs dan kon men niet van een volledig herstel ver­zekerd zijn. Hoe het ook zij, na verloop van tijd leken de repatrianten w e e r nor­maal en gingen zij aan het werk. Velen overschat ten hun krachten en moesten het werk staken. Centraal stonden bij hen de klachten over moeheid en snel le ver­moeibaarheid. De ex-concentrat iekampbewoners negeer­den hun symptomen, want zij bezaten nog de kamp-mental i te i t : niet ziek zijn, „es ist hier kein Sanatorium." De symptomen die de vroegere gevange­nen tonen worden door hen allen op vrijwel dezelfde manier beschreven . De­ze verzameling van symptomen mogen wij het post-concentratiekampsyndroom noe­men. Volgens Targowla is het een psy­chosomat isch ziektebeeld. D e e n s e artsen constateren dat het ziek­tebeeld ernst iger is naarmate een gevan­gene meer aan l ichaamsgewicht verloren heef t en naarmate de omstandigheden el­lendiger waren Ik zou hieraan nog de doorgemaakte evacuatie-dodenmars wil­len toevoegen. Er is verband gevonden tussen ex t reme Vermagering en geeste l i jke achteruit­gang. Belangrijk lijkt mij een conclus ie ;

aantasting van het intellect is een te­ken van organische hersenbeschadiging De ex-Hafthng kan zijn werk niet volhou­den zonder talrijke rustperioden; het t r ies te gevolg hiervan is werkgelegen­heid op een lager niveau.

Niet begrepen

De ex-Haftling is vaak prikkelbaar, hij is gauw in paniek, overgevoelig voor gelui­den en zoekt de eenzaamheid, zo vertel­de een patiënt mij dat hij zich pas rustig en prettig voelt als hij in de natuur is en alleen maar bomen en bloemen ziet. Het zich afsluiten impliceert ook dat de vroe­gere gevangenen weinig over hun symp­tomen praten, geen aanvraag tot pensioen indienden, dat zij van anderen die niet dezelfde ervaring hebben, verschillen en zich door de buitenwereld niet begrepen voelen. De niet-gedeporteerden willen niet meer met deze ellende geconfron­teerd worden; het is niet onmogelijk dat zij daarbij een schuldgevoel hebben, om dat zij menen te weinig of niets te hebben gedaan. Maar nog moeilijker is het ten op­zichte van de nieuwe generat ie , voor hen is dit al les s l echts geschiedenis Dit is ook het geval bij de jonge arts Doordat hij niet w e e l dat de verzetsmensen on< gaarne hun klachten uiten en bang zijn voor „overdreven" te worden aangezien en doordat hij de emotioneel beladen woorden zoals transport, se lec t i e , muzel­man, appèl, dodenmars, niet aanvoelt, heef t de ex-gevangene het gevoel dat de­ze arts hem toch niet begrijpt, met het ge volg dat hij „dichtklapt"

Een belangrijk verschi jnsel , dat wel e e n s als hét spec i f ieke symptoom van het post-concentrat iekampsyndroom wordt be­schouwd, is de voortijdige veroudering. In dit s y s t e e m zien sommigen ten dele een verklaring voor de verhoogde s ter f te van de ex-concentrat iekampbewoners . Men kan zich afvragen of er mensen zijn die de schade, aan ons lichaam en onze g e e s t aangericht kunnen schat ten zonder dat zij de ellende aan den lijve hebben ondervonden. Er is gezegd dat sommige gebeur tenissen het bevatt ingsvermogen van een normaal mens te boven gaan en dat er in zulke gevallen onomkeerbare veranderingen in de persoonli jkheidsstruc tuur kunnen ontstaan. Een extra moeilijkheid vormt de latente periode. De vroegere gevangenen gedroe­gen zich min of meer normaal, maar toon­den het „ i j sbergfenomeen" ; s l echts een klein deel van hun problemen kwam aan de oppervlakte. Men wijst op de teleur­stelling die menige verzetsman na de oor log ondervond, waardoor de spanningen niet bij de bevrijding werden opgeheven. Dit was ook het geval met de joodse re­patrianten, die vaak al hun familieleden hadden verloren. De Noorse commiss ie s te lde vast dat in hun groep de overlevenden van de con­centrat iekampen geen schuldgevoelens hadden ten opzichte van de omgekome­nen, zoals dit bij joden wel voorkomt. Bij de beoordeling van de samenhang tus­sen ziekte en het oorlogsgebeuren is de duur van de latente periode een factor van betekenis .

Omgekeerde bewijslast

In de nieuwe regeling voor oorlogsslacht­of fers hier te lande moet worden bewe­zen dat een ziekte geen samenhang met oorlogsomstandigheden heeft . Ik meen dat patiënten die w e g e n s hun oorlogsverleden een beroep doen op wet­telijke voorzieningen beoordeeld moeten worden met de omgekeerde bewijslast en in twijfelgevallen, in hun voordeel . Om­dat een mens zonder kamp- of verzets-ervanng zich de ellende hiervan niet kan voorstel len, moet m i. in deze zaken de arts die zelf ex-Haftling is het laatste woord hebben. In Frankrijk is men al zo­ver, daar heeft men een commiss ie uit ex-Haftl ingartsen", bij wie de vroegere gevangenen in beroep kunnen gaan. Het­zelfde geldt voor de therapeut ische situ­at ie : juist wegens de bijzondere psyche van de ex-Haftling is het waarschijnlijk van bepalende invloed voor hem te weten dat de arts tot wie hij zich richt ook een gevangene is g e w e e s t Het vanzelfspre­kende contact , het beleefd hebben van geli jksoortige ervaringen, het op juiste waarde schatten van woorden en uitdruk­kingen geven de patiënt het gevoel bs grepen te worden.

Het post-concentratiekamp-syndroom is door de Noorse commiss ie bij 8 3 % van de onderzochte 227 Noorse ex-concentra t iekampbewoners vastgeste ld Oorzake­lijk onderscheidt zij-

a. lichamelijke beschadigingen zoals, ver wondingen van het hoofd, honger en in­f e c t i e s ;

b. chronische psychische s t r e s s (extra­spanning) , waarbij angst van grote in­vloed is

Conclusie de afwijkende gezondheids­toestand was bij 9 2 % door de oorlogsom­standigheden veroorzaakt Een onderzoek zoals in Noorwegen is in Nederland niet gedaan Als men er als­nog toe zou overgaan, bes taat de kans dat dit voor de ex-verzetsman en de ex-concentrat iekampbewoner gevolgen zou kunnen hebben

Confectiehuis „JOLANDA"

DAMES- EN HERENKLEDING Damesafdel ing Herenafdeling

Wollen mante ls v.a. 79.50 Regen jassen 59.50 Deux-Pièces v.a. 49.50 Japonnen v.a. 19.95 Kostuums v.a. 109.— LINNAEUSSTRAAT 104 - TELEFOON 50208 ( T O HEMA)

A N T I Q U A R I A A T - B O E K H A N D E L

P F A N N S e d e r t 1919

Spui 1 hoek ROKIN, Gebouw 'Arti e t Amici t iae ' te l . 22 61 50

RIJN-GARAGE N.V. ALLE MODELLEN UIT VOORRAAD LEVERBAAR

AUSTIN-7 A l I C T I M

> = 3 ~ - U W A U 5 T 1N-DEALER VOOR AMSTERDAM, AMSTELVEEN EN OMSTREKEN

^^TlJEE^, Kantoren en Showroom: Werkplaatsen: ^ r ^ 5 ^ ^ \ C e i n t u u r b a a n 2 2 3 - 2 2 5 P i e t e r B a s t s t r a a t 5 J a n S t e e n s t r a a t 8 0 - 8 2 lÉË^T ^Xw T e l e f o o n 7 2 2 2 0 4 " 7 1 9 1 5 4 T e l e f o o n 7 9 7 5 8 2 T e l e f o o n 7 3 0 9 2 9 ^ ^ f ^ ƒ 499T20 Ruime keuze in alle merken occasions

HERGO BEETHOVENSTRAAT 47

U w a d r e s v o o r 1 e k l a s V L E E S E N V L E E S W A R E N

S p e c i a a l a a n b e v o l e n : OSSE KOOKWORST

T e l . 7 1 3 0 9 8

Confectie-Krausz

N I E U W E U I L E N B U R G E R S T R A A T 1 7 3 A M S T E R D A M

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

^ ^ V I / V A K E E N P R O f c l R l V I I S ^ ^ * H E T W O I M D E R O f » W I E L E N

F O T O - E N F I L M S T U D I O ' S H E N K

B § M S Utrechtsestraat 20, tel. 243210

Van Woustraat 242, tel. 720666

M e e r d a n 1 0 0 % s e r v i c e

P E T E R J O N G M A N S G R A N D E B O U T I Q U E

B e e t h o v e n s t r a a t 9 A m s t e r d a m (Z) T e l e f o o n 7 3 6 6 0 5

ONVOORSTELBAAR Hoe zij het zien

D e s t u d e n t e n b e w e g i n g , d i e d e l a a t s t e j a ­r e n i n h e e l E u r o p a i s o p g e k o m e n , h e e f t a l s d o e l s t e l l i n g h e t r e a l i s e r e n v a n e e n b e ­t e r e m a a t s c h a p p i j . Z i j i s e e n o n d e r d e e l v a n e e n a l g e m e n e b e w e g i n g o n d e r j o n g e ­r e n , d i e n i e t m e e r g e l o v e n i n d e h u i d i g e p o l i t i e k e l e i d e r s . H e b b e n d e z e g e z a g s d r a g e r s h u n m o n d v o l o v e r v r e d e , d e o o r l o g i n V i e t n a m g a a t d o o r , d e c o n f h k t e n i n N i g e r i a e n h e t M i d ­d e n - O o s t e n w o r d e n n i e t t o t e e n o p l o s s i n g g e b r a c h t , d e h o n g e r i n d e D e r d e W e r e l d w o r d t s t e e d s s c h r i j n e n d e r . O o k k i j k e n d e j o n g e r e n o m z i c h h e e n e n z i e n d a t h e t d a a r v a n h e t z e l f d e l a k e n e n p a k i s . D e -m o k r a t i e s c h i j n t t e m o e t e n b e s t a a n u i t h e t e e n k e e r i n d e 4 j a a r a f g e v e n v a n h e t s t e m b i l j e t , i n d e w e r k s i t u a t i e h e e f t n i e ­m a n d i e t s t e v e r t e l l e n . D e i n k o m s t e n v e r -s c h i l l e n w o r d e n s t e e d s g r o t e r . D e s t r i j d v a n d e s t u d e n t e n i s e e n s t r i j d t e g e n h e t k a p i t a l i s m e . H e t k a p i t a l i s m e i s g e b a s e e r d o p u i t b u i t i n g v a n d e e n e m e n s d o o r d e a n d e r e . D e j o n g e r e n v a n n u , d i e

^ ^ ï a a r e e n b e t e r e m a a t s c h a p p i j s t r e v e n , ^ J t v i l l e n h e t a a n h e t k a p i t a l i s m e i n h e r e n t e

c o n c u r r e n t i e p r i n c i p e , v e r v a n g e n d o o r s a ­m e n w e r k i n g .

I n d e j a r e n d e r t i g h e e f t h e t k a p i t a l i s m e h e t f a s c i s m e v o o r t g e b r a c h t a l s l a a t s t e o p ­l o s s i n g o m e e n s o c i a l i s t i s c h e m a a t s c h a p ­p i j t e g e n t e h o u d e n e n d e i n t e r n a t i o n a l e a r b e i d e r s b e w e g i n g d e k o p i n t e d r u k k e n . H i e r d o o r i s h e t f a s c i s m e i n f e i t e h e t k a ­p i t a l i s m e i n z i j n m e e s t g r u w e l i j k e v e r ­s c h i j n i n g s v o r m . O o k n u z i e n w e i n d e V e r e n i g d e S t a t e n f a s c i s t o ï d e t e n d e n s e n d e k o p o p s t e k e n . D e k a p i t a l i s t i s c h e l a n d e n b e s c h e r m e n f a s ­c i s t i s c h e r e g i e m s , z o a l s d i e i n G r i e k e n ­l a n d , S p a n j e e n P o r t u g a l . D e z e l a n d e n z i j n a l l e e n m a a r i n s t a a t d e b e v o l k i n g d e m e e s t e l e m e n t a i r e b u r g e r l i j k e v r i j h e d e n t e o n t h o d e n , d o o r d e s t e u n , d i e z i j m e t n a m e v a n d e V e r e n i g d e S t a t e n k r i j g e n . W a t e r i n d e t w e e d e w e r e l d o o r l o g i s g e ­b e u r d , d o o r w e l k e v e r n i e t i g i n g s d r a n g d e n a z i ' s b e z e t e n w a r e n e n w a t d a a r d e g r u ­w e l i j k e g e v o l g e n v a n w a r e n , d a t i s v o o r d e j o n g e r e n o n v o o r s t e l b a a r . N a t u u r l i j k , z e

•l e z e n d e b o e k e n , z e z i e n d e f i l m s , m i s -p c h i e n z e l f s b e z o e k e n z e d e c o n c e n t r a t i e -e n v e r n i e t i g i n g s k a m p e n , m a a r t o c h b l i j f t e r i e t s o n w e z e n l i j k s h a n g e n , h e t b l i j f t o n ­v o o r s t e l b a a r . H e t i s d e z e o n v o o r s t e l b a a r h e i d , d i e e e n b e e l d g e e f t v a n h e t g e v a a r d a t b e s t r e d e n m o e t w o r d e n . I m m e r s , a l s m e n a l l e s b e ­g r i j p t , a l s m e n z i c h p r e c i e s k a n v o o r s t e l ­l e n , w a t e r i s g e b e u r d , d a n i s h e t b i j n a a l a a n v a a r d , e n d a a r m e e d e w i l e r t e g e n t e v e c h t e n r e e d s h a l f g e b r o k e n . H e t i s „ n o r m a a l " g e w o r d e n , z o a l s h e t u i t m o o r ­d e n v a n e e n d o r p e r g e n s i n Z u i d - V i e t n a m v o o r d e A m e r i k a a n s e m i l i t a i r e n „ n o r m a a l " i s g e w o r d e n . H e t w e z e n l i j k e v a n o n z e m a a t s c h a p p i j i s n o g n i e t v e r a n d e r d s i n d s d e j a r e n v a n v o o r d e o o r l o g . H e t i s n o g s t e e d s e e n k a ­p i t a l i s t i s c h e m a a t s c h a p p i j , e n b e v a t i n z i c h j u i s t d a a r d o o r d e w o r t e l s v o o r h e t f a s ­c i s m e . D a a r o m s t r i j d e n d e s t u d e n t e n t e g e n d e z e m a a t s c h a p p i j , z i j b e g i n n e n o p h u n e i g e n u n i v e r s i t e i t e n , o m t e z o r g e n d a t d e w e ­t e n s c h a p n i e t m e e r i n d i e n s t s t a a t v a n d e o o r l o g s m a c h i n e , o m t e z o r g e n , d a t d e t o e ­k o m s t i g e a c a d e m i c i , n i e t m e e r w i l l o z e j a ­k n i k k e r s v a n d i t s y s t e e m z i j n , m a a r a k t i e f v e r z e t p l e g e n .

BERT EN GERDA, JAARGANG 1940

Bert:

Ik ben overal ondergedoken geweest, in Amsterdam, in Utrecht, bij ooms en tan­tes die gemengd gehuwd waren ook, een poosje bij de een, dan bij de andere. Bij de bevrijding w o o n d e ik bij het Galilei-plantsoen. Er zaten Canadezen in de scho­len. Mijn vader is in het verzet gefusilleerd, mijn moeder heeft een vol jaar in Ausch wnz gezeten. Driemaal kwam er een of­ficieel bericht dat zij dood was. Eens is iemand per vliegtuig terug gekomen en die z e r . je moeoer leeft, tn ze kwam te­rug, nogal laat. Ze haastte zich niet, ze dacht dat ze niemand meer over had. Ten­slotte zat ze aan het Centraal Station en zer rijdt u toen maar even langs de New-tonstraat. Daar zat ik. Moeder heett een pensioen van de Stichting, ze is her-irouwd. Mijn stiefvader is nu ook gestor­ven. Door de btienting b e n ik als kind ook naar SinterKiaasieesten en eens zes weken naar Friesland geweest. Moeder praatte er nooit over. Als ze er­o v e r praten komen er huilpartijen. BIJ va­der tnuis waren ze m e t hun negenen, van de zes broers is alleen de ene gemengd gehuwde over, oe drie zusters h e D b e n al­lemaal een kind or een man verloren. Moeder lijdt aan slapeioosneid, ze heeft last van haar hart en van astma. Ik b e n z e i r voor astma in een sanatorium geweest en een jaar in een pleeggezin in Hilversum. Mijn pleegvader hao ook in net verzet gezeten. Hij had boeken. Door hem ben ik gaan lezen, hen boek als ,de gesel van het hakenkruis' b.v. M e i een jaar of 18 b e n ik bewuster geworden, men vond ik een krant van kort na de oorlog, daar stond een procesverslag in. Het ging over de agent die mijn vader heett opgepakt, dezenoe die Hannie Schaft ook had gepakt, ten getuige verklaarde dat hij in oe gevangenis een man had ont­moet, maar niet herkend. De man had ge­zegd: ik ben Leen. Dat was mijn vader. Ze hadden hem de leiding v a n de illegale actie aangewreven. Daar zochten ze al­tijd Joden voor uit.

Bij een tante waar ik juist in huis was, hielden ze een overval, die een hele dag duurde, maar ik heb g e e n mond openge­daan. Ik moet het gesnapt hebben. Maar oude mensen zijn wel vrijwillig gegaan, na

e e n o p r o e p Z e z e i d e n : d a n z i e n w e o o k w a t v a n h e t b u i t e n l a n d ,

Gerda:

D e b e v r i j d i n g h e r i n n e r i k m e h e e l g o e d . D e l i c h t k o g e l s e n e t e n ! L e k k e r e t e n ; d e e e r s t e p i n d a ' s e n b a n a n e n ! T o c h w e e t i k n o g h o e w e d a a r v o o r e e n k l e i n p i t j e o p t a f e l h a d d e n s t a a n . I k w a s b a n g i n h e t d o n k e r , i k b e n h e t n o g w e l e n d a n n a m v a d e r m e a a n d e h a n d m e e . M i j n p l e e g -b r o e r k w a m t e r u g , d a t w e e t i k o o k . V a d e r e n m o e d e r . . .

Bert:

I k w e e t n o o i t w i e z e m e t v a d e r o f h a a r z u s j e s b e d o e l t .

Gerda:

H e t z i j n m i j n o u d e r s , z o v o e l i k h e t W e z i j n w e l n e r v e u z e r d a n a n d e r e n v a n o n z e l e e f t i j d , s t e r k g e ë m o t i o n e e r d . O n z e k i n ­d e r e n h e b b e n m o e i l i j k h e d e n d o o r h u n o u ­d e r s , z e g t m e n o p h e t M e d i s c h - O p v o e d -k u n d i g B u r e a u . N o u j a , i n m i j n p l e e g g e z i n w a r e n d r i e o n d e r d u i k e r s , e r w e r d v e r z e t s ­w e r k g e d a a n , e e n b e p a a l d e s p a n n i n g m o e t e r g e w e e s t z i j n . E r w e r d o v e r a l d i e d i n ­g e n g e p r a a t . E r w e r d g e s t e n c i l d , i k m o c h t m e e h e l p e n . M i j n p l e e g z u s b r a c h t p a m ­f l e t t e n r o n d . D a t h e b i k v a n h o r e n z e g ­g e n , h o o r I k w a s e r g b e s c h e r m d i n d a t s t r i j d b a r e m i l i e u . S o m m i g e d i n g e n v a n n u s c h o k k e n m e e r g , n u i k z e l f m o e d e r b e n g e w o r d e n . S o m s w i l i k h e t n i e t z i e n , z o a l s d i e V o n T h a d d e n . D a n v o e l i k a n g s t d a t e r w e e r i e t s z a l g e b e u r e n . M i j n p l e e g ­o u d e r s s t e l d e n m e t e l k e n s g e r u s t . „ W e h e b b e n g e w o n n e n e n z u l l e n w e e r w i n n e n . " M a a r h e t o n r u s t i g e g e v o e l h e b i k m e e r d a n B e r t

Bert:

D i e u i t g e m o o r d e d o r p e n , ik w e e t d a t h e t g e b e u r t , m a a r G e r d a i s e r o n d e r s t e b o v e n v a n . D a n g e b e u r t e r w e e r w a t i n I s r a ë l . W a a r m o e t j e n a a r t o e ? I k k a n m e d a a r n o g w e l o v e r h e e n z e t t e n .

Gerda:

O n b e g r i j p e l i j k d a t A m e r i k a a n s e s o l d a t e n d e V i e t n a m e z e n m e t z i e n a l s m e n s e n .

D e i n t e r v i e w s z i j n o p g e t e k e n d d o o r E v a T a s .

See m morr is before you buy

yourreal sheepskin

coat. Uitgebreide sortering

dames- heren-en kinder suede-

nappa-en lamsvacht jassen.

Haarlem: Barteljorisstraat.Tel. (023) 3 1 2 6 5 5 Amsterdam: Leidsestraat, (bij Koningsplein), Tel. ( 0 2 0 ) 2 2 3 5 9 6

Johan Middendorp

natuurlijk verkade chocolade, u proeft wel waarom!

(De handigste verpakking beschermt nu M L Blue Mint's nieuwe, heerlijke, fantastisch frisse smaak !) M L Blue Mint nieuwverpakt, stimulerend fris

30 ct

O O K U B E N T H A R T E L I J K W E L K O M I N

" L E X V A N W E R E N ' S "

BAR - BODEGA

'99 TILEX W a a l s t r a a t 4 8 A m s t e r d a m - Z u i d - t e l . 72 70 56

Geopend dagelijks: van 3 tot 1 uur zondag's van 4 tot 1 uur

voor een lekker kopje koffie in een aangename sfeer naar

e ópreóóo

Kalverstraat 142 Amsterdam

A m s t e r d a m

H I L T O N - H O T B L

A p o l l o l a a n 1 3 8 - 1 4 0

Rotterdam

H I L T O N - H O T B L

W e e n a 1 0

de gasaansteker

met wereld-service

VOOR DE HANDEL: B.D. LEEFSMA N.V. KERKSTR. 25 AMSTERDAM, TEL 232727

Ut Een gouden ring,

horloge of uurwerk vol fit,

koopt men allen bij

TBonewit

alleen nog Alb. Cuypstraat 166

— Kinkerstraat 338

Specialiteit in briljantenringen

Schwejk omnibus

. . 'een even beroemde en eeuwige figuur als Don Quichot' schri jft De Fr iese Koerier. 831 blz. geïll. geb. ƒ 2 2 , 5 0 .

T h e u n d e V r i e s :

Verhalen-omnibus

DE GESPRENKELDE VOGEL

. . . 'een overrijke verzameling, die op de m e e s t verschei­den wijze de verte l lersgave van Theun de Vries e ta leer t ' zo oordeelt De Groene . 365 blz., gebonden ƒ 14,90.

W . B u r c h e t t :

VIETNAM WINT!

het ongeloofli jke verhaal hoe het on­mogeli jke mogelijk werd en een klein, arm land kan zegevieren over zo'n machtige tegenstander als de U.S.A. 264 blz., geilI. paperback ƒ 1 0 , 9 0 .

«ff Uitgeverij PEGASUS Leidsestraat 25, Amsterdam, te l . 020—23 11 38.

O U D - K A M P G E N O T E N !

ALLEN GELIJK 17 januari zal het 25 jaar geleden zijn dat het groots te deel der in Auschwitz opge­sloten gevangenen op het beruchte do-dentransport werd geste ld Vijf en twintig lange jaren, waarin het mij maar al te duidelijk is geworden dat het in normale tijden door normale mensen bedachte spreekwoord- ,,De tijd heelt alle wonden" voor mij een volmaakte onwaar­heid is . Is het spreekwoord onwaar? Waren de tijden abnormaal of waren en zijn wij het? Voor mij is dit laatste het geval, want in slapeloze nachten gaan aan mijn oog voorbij onafgebroken rijen van „proef­koni jnt jes" uit het experimentenblok, waarvan ik enkelen, die nog overbleven, later mocht behandelen of opereren. Voor­al ook van de s tumpers die zich vrijwillig opgaven voor de „Puff", op gegeven be­loften na drie maanden te worden bevrijd, een belofte waarvan mijn Poolse col lega en ik, die, gedwongen, hen dagelijks moes­ten behandelen, wisten, dat deze zou wor­den ingelost in de gaskamer . Voor deze laatsten, waarvan er geen le­vend ontkwam, heef t ook niemand meer iets kunnen doen. Laten wij hopen dat

hun familie niet op de hoogte is gebracht van de laatste maanden van hun leven. Voor de weinigen van de „proefkonijn­t j e s " die terugkwamen werd door de Duit­s e regering onder de fraaie leuze: „Wie-dergutmachung" (alsof zo iets goed te maken zou zijn') een commiss ie voor on­derzoek ingesteld Ik vroeg toen voor hen ƒ 50.000 schadevergoeding, een bedrag dat, ofschoon het toen nog wat beteken­de, volgens mij al laag was . Zij werden a fgescheept met ƒ 2800 ' Voor deze s lachtof fers is dus iets , hoe weinig dan ook, gedaan; voor anderen moes t het echter duren tot voor betrek­kelijk korte tijd voordat de publieke opi­nie rijp was gemaakt voor de gedachte dat, evenals voor de weduwen van ver­moorde gijzelaars of Puttenaren ook voor J o o d s e s lachtof fers of hun nabestaanden m o e s t worden gezorgd. Gelukkig zijn wij nu echter op de goede weg en ondervindt de Nederlandse commiss ie , die na lange voorbereiding is gevormd, alle medewer­king van de betrokken minister en vooral van de s t a a t s s e c r e t a r i s mr. van de Poel. Helaas is het niet mogelijk gebleken (waarom is mij niet duidelijk) de slacht-

ot ters onder de zorgen van de Buiten­gewone Pensioenraad te brengen, maar moet de aanvraag om bijstand worden ingediend bi| B u r g e m e e s t e r en Wethou­ders van de g e m e e n t e waar het slacht­offer woont. Dan volgt de procedure de gewone ambteli jke weg, onder supervisie van de „Commiss ie van Advies inzake Bijstand aan Vervolgden", van Lawick van Pabststraat 12, Arnhem. Met betrekking tot de uitkering werd de mogelijkheid geschapen tot het verstrek­ken van een periodieke uitkering tot een maximum thans van ƒ 203 per week Te vens bes taa t de mogelijkheid tot het ver­strekken van een bijzondere uitkering ter betaling van kosten w e g e n s geneeskun­dige behandeling en verpleging, a lsmede de kosten van andere voorzieningen, ver­band houdende met of voortvloeiende uit de door de vervolging ontstane invalidi­teit, voorzover deze kosten niet door ver­zekering of een der soc ia le verzekerings­wetten worden gedekt en/of niet zonder redelijk bezwaar uit de inkomsten kunnen worden voldaan.

Toch blijf ik van mening, dat we met alle ten dienste s taande wett ige middelen er voor moeten blijven ijveren de pensioe nen te brengen ten minste op de hoogte van degene die door de Buitengewone Pensioenraad worden uitgekeerd De ver* antwoordelijkheid van alle Nederlander^ is m.i voor alle s lachtof fers gelijk

Oud-gevangene 2 0 0 2 0 0 Dr M J E M Stei|ns

Pensionering moet Reeds vanaf het ontstaan van het Ned. Auschwitz Comité stond de kwest ie van schadeloosste l l ing van nazi-slachtoffers op ons programma. De verzetsbeweging Verenigd Verzet had al in 1954 de rege­ring verzocht de J o o d s e nazi-slachtoffers een pensioen toe te kennen De oprich­ting van het C.S.N. (Comité Schadeloos­stelling Nazi-slachtoffers) in mei 1959 was erop gericht om de act ie een breder karakter t e geven. Wijd en zijd werd onze s tem gehoord en honderden brieven van s lachtof fers bereikten ons . Enige praktische punten die wij toen reeds aan de orde s te lden :

1. Uitbetaling van de Wiedergutmachung (schadeloosste l l ing) ook aan de verzet-mensen en nagelaten betrekkingen d.m.v. een directe uitkering van rijkswege, zo nodig met terugbetaling bij een vredesver­drag. Dat de c o m m i s s i e - D r e e s er toen toe over­ging de t o e g e s t o p t e 125 miljoen DM te verdelen over al de groeperingen van na­zi-slachtoffers was meer een politieke ma­noeuvre dan een reë le oplossing. Zij meer goodwill en de regering behoefde niet te betalen. Goedkoop, zuinig en ne t j e s .

2. Een permanente uitkering aan de Jood­s e nazi-slachtoffers op bas is van het BEG (Bundesentschadigungsgese tz ) , de Duitse uitbetalingsregeling aan de nazi-slachtof­fers . Waarom? In ons lieve landje bestond nog s t e e d s geen behoorli jke regeling en de Duitse bood een ruimer perspec t ie f voor onze mensen . Men houde in het oog dat deze BEG eigenlijk was opgezet voor alle nazi-slachtoffers in geheel Europa. De uitkeringen werden tens lo t te beperkt tot West-Duitsland en tot een fract ie van de

mogelijk zijn miljarden marken die aan de nazi-gene­raals zijn uitbetaald Wij hebben die cij­fers al meermalen gepubliceerd. De CADSU kwam en onze mensen ont vingen bedragen die op geen enkele wij­ze het grote onrecht ons aangedaan goed konden maken ZIJ sukkelden voort zondei e rgens het juis te begrip te vinden Inmid­dels verkregen de gijzelaars, de Jehova­getuigen en de Puttenaars een uitkering op basis van de Buitengewone Pensioen­wet . Zeker, er bestond een ri jksgroeps­regeling, een vervolg op de D.B.V O-uit­keringen, maar een oplossing in de zin als boven was het en is het niet. Wij stelden duidelijk en ondubbelzinniy dat wij ook voor de bijzondere pensione­ring in aanmerking wilden komen Wij zet­ten onze act ie voort en deze culmineerde in een adres aan de Tweede Kamer van s e p t e m b e r 1965 aan de regering. Pas na de emotionele rede van Ed Hoornik op onze herdenkingsbi jeenkomst in de RAI-Congreszaal in 1968 ging de pers zich met de zaak bemoeien. De aanval van Dick Verkijk op het I A K . en op ons heeft on­gewild een s teent j e tot df t o e d e zaak bijgedragen Met alle respect ,/oor de goe­de bedoelingen heef t de verruiming van de ri jksgroepsregeling ons tot heden niet kunnen bevredigen. Er zijn gelukkig men­sen geholpen, wij zijn daar zeer blij mee, maar het moet toch anders Er sterven veel te veel van onze mensen vroegtijdig, er leven te veel op de grens van de ar­moede Het moet mogelijk zijn daarin ver andering te brengen.

De grootste groep van zieken meldt zich niet, omdat de ri jksgroepsregeling hun on­voldoende levensmogeli jkheden biedt. ZIJ die niet verder kunnen melden zich en hopen daarbij op een wonder dat hun in staat stelt behoorlijk te leven Er is hier

veel aan toe te voegen aspec ten die meesta l niet in het geding komen, ver­speelde kansen door onbegrepen ondermij­ning van g e e s t en lichaam.

Regering, kom af met pensioen!

„Met de wet in je hand kun je gaan naar alle kant", zei iemand e e n s tegen mij. De ( e x ) - s t a a t s s e c r e t a r i s s e n Egas en van de Poel proberen ons duidelijk te maken d a t pensionering van J o o d s e nazi-s lachtofferÉ op basis van de Buitengewone Pensioen™ wet niet kan Goed, zeiden wij, maar hoe zit het dan met gijzelaars, Puttenaren en Jehova ' s g e t u i g e n ' Dan komt er een lang verhaal, waaruit moet blijken dat dezen indirect iets met het verzet hebben te ma­ken enz enz Wat een fi jngevoeligheid en wat een be­grip spreekt daar uit Wij willen het dui­delijk stel len Verzetsmensen en hun na­gelaten betrekkingen moeten tot in leng­te van dagen blijvend verzorgd worden. Ook op de genoemde drie groepen heb­ben wij geen enkele aanmerking. Wat ons dwars zit en wat WIJ al vele malen heb­ben toegel icht , is dat onze groepering niet uitgesloten kan en mag bhjven W I J kunnen de regering zeer wel een respec­tabele lijst voorleggen van mensen die een belangrijke rol in het verzet hebben gespeeld en tevens tot onze categorie vervolgden behoren Maar daarom gaat het nu niet Regering, laat deze s t e e d s kleiner wor­dende groepering niet in de kou staan Laat oud-gevangenen en hun nagelaten betrekkingen niet van de treeplank druk­ken Zorgt ervoor dat onze stem wordt gehoord

J o s Slagter

V o e t k l a c h t e n ?

I W I Ü H E L P E N U !

V E R Z . E K E R I N G E N

onder nieuwe vlag!

ALGEMEENE FRIESCHE

G R O O T - N O O R D H O L L A N D S C H E

O L V E H

Cees Tak " V O E T V E R Z O R G I N G "

Dames- , heren- en kincler-speciaalschoenen

B i l d e r d i j k s t r a a t 6 9 A m s t e r d a m T e l . 1 2 9 4 6 5 - 1 2 4 1 9 3

KEURSLAGERIJ

„BEER" LEVERT ALLEEN HET BESTE

TEGEN BILLIJKE PRIJZEN

Spec ia l i s ten : ossenworst en kalfsleverworst

Pretoriusstraat 55 - Amsterdam - Tel. 945179

'T HONK I n t e r i e u r v e r z o r g i n g

K u n s t n i j v e r h e i d

Middenweg 105-107-107a Amsterdam (Oost )

Telefoon (020) 5 12 22

U . C . A . C O N F E C T I E Z A A K V O O R H E T B E T E R E G E N R E

Beethovenstraat 1 1 Tel. 7 2 0 7 4 4 Amsterdam

A. PAIS ZIJDEN- EN

WOLLEN STOFFEN

KALVERSTRAAT 146-150, hoek Spui Amsterdam — Telefoon 23 22 64

cv , drukkerij heiermann+co. E l a n d s s t r a a t 1 4 7 , 1 6 9 - 1 7 3

A m s t e r d a m T e l e f o o n 0 2 0 - 2 4 5 9 8 2 - 2 3 4 6 3 0

BOEKDRUK OFFSET

A l l e i l l u s t r a t i e , b o e k - e n h a n d e l s ­d r u k w e r k

G e s p e c i a l i s e e r d in s e t s

Prima kwaliteit en service, snelle levering

Lees naast Uw krant

Vrij Nederland

De Waarheid de enige krant die ook nü konsekwent stelling neemt tegen West-Duits militarisme en hedendaags fascisme, een principiële krant, onafhankelijk van de monopolies en grote ondernemers vraag een gratis proefabonnement aan:

De Waarheid antwoordnr. 2518, Amsterdam

(er hoeft geen postzegel op)

r

CHRISTIN A G U N N E SINGS M I K I S T H E O D O R A K I S ' SONGS FROM Z A T O U N A - and f r o m B o u b o u l i n a s - and A v e r o f - p r i s o n

Een h is tor isch d o c u m e n t o p d e g r a m m o f o o n p l a a t .

I M P E F U A L - 5 C 0 6 2 . 2 4 1 5 0 - f 19,9 0

' t I s g o e d b a n k i e r e n b i j

d e B a r y

De relatie met onze cliënten wordt gekenmerkt door het besef van verbondenheid, dat ons er toe aanzet uw belangen zo goed mogelijk te dienen.

H. ALBERT DE BARY & CO. N.V. Amsterdam: Herengracht 448 - 4 5 4 Telefoon 221155

Rotterdam: Oppert 34 Telefoon 144311

A d m i n i strati e-ka n too r

J. Haan Administrat ies

Belastingzaken Verzekeringen

Botenmakersstraat 78 Zaandam, tel 02980 -68551 B g g tel. 02980 - 66491

Ook voor Uw aangiften inkomsten­

belasting en vermogensbelasting.

ï V A N D E R

1 E X C L U S I E V E H E R E N M O D E V / H K U P P E R S

L E I D S E S T R A A T 4 4 A M S T E R D A M

A R R O W shirts

Vervolg van pagina 11

De soldaten volgden mij naar de huiska­mer, pakten een stoel en maakten het zich gemakkelijk. Een deed zijn helm af en legde hem op tafel . De andere wilde zich niet t e ver uitrekken en legde zijn hoofddeksel op de grond. Met de holle kant naar boven dobberde het als een onbeheerde s loep. Op het groene veld van de helm zaten aan beide kanten me­daillons met daarin hakenkruisen. Die ble­ven heen en w e e r gaan, wiegend als de swast ika aan het halskettinkje van mijn moeder . Het grillige figuurtje werd des­tijds gedragen als mode-object voor rin­gen, broches en oorknoppen. Nadat ik het formulier vluchtig ingeke­ken en op tafel gelegd had, haalde ik mijn persoonsbewi js voor de dag. Ik toonde het en voegde eraan toe : ,,lk ben gesperrt , kijk m a a r ! " In een gelaten houding en met haar ge­dachten schijnbaar e lders , zo staarde Fiet je voor zich uit, alsof de onderhande­lingen haar niet aangingen. Ze zat gesla­gen door het noodlot dat, s t e e d s door ons verwacht, ons nu toch onverhoeds

ihad getroffen.

Pbngeduldig geworden commandeerde een der dienders : „Gereedmaken, m e e g a a n ! " en negeerde mijn toegestoken p.b. Terwijl ik het oproepformulier stond te verfrommelen, viel mijn blik op de gege­v e n s . Naam, geboortedatum, het was al­les juist . „Maar alléén voor m i j ! " Om vooral tijd te winnen presenteerde ik een schaal t je , waarop nog enige over­gebleven bal let jes lagen, die ze echter weigerden. Een richtte zich op en snauw­de : „ O p s c h i e t e n ! " Fie zat er nog s t e e d s versuft bij. Vlug schoot ik in de afgelegde daagse kleren, terwijl ik in koeterwaals Duits pleitte om vrouw en kind te kunnen ach­terlaten. Ik maakte hun duidelijk dat de kleine ziek was en koorts had, waarbij ik Fie 's hulp moes t inroepen om „koor ts " voor mij t e vertalen. (Het was het e e r s t e woord dat zij uitbracht.) Ik vertelde dat Dave' je de afgelopen dag met hoogtezon behandeld was en nu be­zwaarlijk in de nachtlucht gebracht kon worden. Tenslotte w e e s ik hun erop dat ik de volgende morgen zou worden losge­

l a t e n , zoals het met de diamantbewer­k e r s totnutoe s t e e d s was gegaan. Ze haalden hun schouders op en schud­den de koppen, alsof ze de weer opge­zette helmen wilden afgooien. Ze stonden mij nog e n i g e , minuten toe om mij reis­vaardig te maken. Ik trok mijn over jas aan en rolde een van het bed getrokken deken in elkaar. Fiet je kwam met een stukje zeep aandra­gen. Plotseling was ze uit haar droom­toestand ontwaakt en sprak ijzig rustig. ,,lk ga met jou. J a c q u e s . Ik ga liet kind aankleden! " Ik schrok van haar woorden Het bloed voelde ik uit mijn hoofd vloeien, terwijl mijn maag krampend kneep Ik trok haar dicht naar mij toe en nam haar lieve zwarte hoofdje in mijn handen en keek in haar donkere ogen. Toen ik haar zo dicht bij mij had dat onze neuzen elkaar bijna raakten sprak ik tot haar, ieder woord sterk articulerend, als wilde ik haar hypnotiseren: „Fie. luister naar mij. W e e t j e niet meer wat wij sa­men afgesproken h e b b e n 7 Wanneer het in een van ons beider vermogen lag, zou­den wij het kind redden! De kans is er nu. Gebruik j e v e r s t a n d ! " Om haar te overdonderen besloot ik snel : ,.Blijf jij bij onze Dave. Ik kan mijzelf redden " Sophie was een nerveuze vrouw Vooral de laatste maanden hadden haar tranen

overvloedig gestroomd. Ontroostbaar was zij. niet in staat zich weer op te richten, wanneer door razzia's of regelmatiger me­thoden s lachtof fers vielen onder ouders of andere bloedverwanten Zij was te zacht van karakter om weerstand te bie­den aan haar ontroering en huilde s t e e d s om al de ongelukkigen. Ik stond er dan machte loos bij en kon geen troostwoorden vinden. Immers, haar profet ie : „Ik zie ze nooit meer terug, " kon ik moeilijk weerleggen Ik had in die ogenblikken van onmacht haar be­traande lieve gezicht zo graag naar mij toegetrokken en haar zorgen weggekust . De „groenen" liepen de gang in, langs onze slaapkamer, waar Dave' je lag. Wij hadden hem bij ons genomen om dadelijk bij zijn bedje te zijn, wanneer bombarde­menten hem wakker maakten of wanneer hij door het a fweergeschut angstig werd. Ook nu was het kerelt je , waarschijnlijk intuïtief, wakker geworden. Rechtop stond hij. De handjes om de rand van zijn bed­je geklemd wrong hij zich in bochten en gilde van angst, alsof hij begreep dat zijn levensloop een wending ging nemen. Ik greep de gelegenheid aan en w e e s de moffen op het kabaal dat hij maakte . „Dat hebben wij iedere avond. Een gevolg van de k o o r t s ! " loog ik erop los. Nog begrijp ik niet waarom de soldaten dat gepraat accepteerden . Ontdooiden hun bevroren zielen? Wilden zij onderweg geen last h e b b e n 7 Of meenden zij hem later nog wel op te zullen halen? De dekenrol be le t te ons een innig af­scheid . De deken die anders onze eenheid omsloot s toot te die nu af. Ik zoende Fie ten afscheid, duwde haar zacht jes de slaapkamer in en zei : ,,Ga maar rustig slapen en neem Dave' je maar bij j ou . " Ik volgde de dienders de trap af. Opti­mist isch riep ik naar boven: „Tot mor g e n o c h t e n d ! "

Eindelijk opluchting, de straat . Mooi zacht vr iesweer trof ik Duiten. De s traats tenen glommen en weerkaats ten het maanlicht. Ik had mij in onverschilligheid gehuld als in een beschermend harnas. Nu was dit ech­ter een doorgeroest pantser geworden. Het gaf mijn zwakheid bloot en liet mij bestoken en wonden door herinneringen en verdriet. Want ik hield van haar. Misschien juist daarom kon ik mij ter verdediging wapenen met onverschillig­heid. Voorlopig was zij gevrijwaard en kon ik rustig en sterk van haar scheiden. Te­meer omdat het totnutoe liep zoals ik s t e e d s gehoopt en gewenst had. Helaas, ik heb er ook zo op gehoopt haar w e e r gezond en wel terug te krijgen. Boven werd een raam opgeschoven, waar Fie zich tot ver buiten het kozijn over­heen boog. Haar zwarte glanzende haren wapperden om en in haar wit afs tekend gezicht. Met schor geroep: „Daag, d a a g ! " wilde ze onze scheiding overbruggen. Een tafereel schoof mij voor de g e e s t dat ik, s taande voor dezelfde ruit, meer­malen had gadeges lagen. Aan de over­zijde, hoog boven het huis, zat op de punt van een antennepaal een door het zon­licht glanzende zwarte kraai t e krijsen. Een kreet van verlangen naar het wijfje,

de wijde omgeving in. Weldra gaf zij ge­hoor aan de voor haar lokkende roep en kwam zij grac ieus aanzeilen. De kraai ver­liet zijn hoge zetel en schoot op het wijf­j e af. S a m e n dartelden ZIJ dan verder en verdwenen achter de daken. Sophie was, als ik maar had gekikt, graag met mij meegetrokken, maar zo was het be ter . Als het rauwe krassen der kraaien klonk haar a fsche idsgroet : „Daag! dag J a c q u e s ' " Al zovele malen voordien had het angst­aanjagend daag! over het plein geklonken als een schorre kreet van de eenzame reiger door de avondstilte. Wij hadden in de zomer van '42 de groet gehoord in vele toonaarden, van kinderen, vrouwen en mannen. Dat was in het begin, toen men zich vrij­willig op weg begaf. Met dronken moed. maar de angst in het hart meedragend, traden zij de onzekere toekomst t e g e m o e t . Zij werden door de achterbli jvenden, die zich niet minder moedig wilden tonen, te­ruggegroet met een benepen „Da-ag!" Met van zenuwspanning dichtgeknepen keel hingen de mensen uit de ramen en zagen zichzelf zo al gaan. Wij staken de korte s traat over die op het plein uitliep. Aan het andere einde woonde het gezin van mijn broer Hoe ging het daar t o e ? Lagen zij e r in diepe rust of was het daar ook een verstoord nest geworden. S l e c h t s een dertigtal hui­zen verwijderd leek het mij of ze in een ander deel van de wereld leefden. Zo ook de familie van Fie haar broer in de straat achter de onze Maar zij waren gemengd gehuwd. Toen kwamen wij op het plein. De straten lagen verlaten, als van een stad waarvan de bevolking gevlucht is . Alleen haar roep en de stappen der beslagen laarzen onderbraken de s t i l te .

1946

TUSSEN DE PAGINA'S

,,U weet natuurlijk dat ik het altijd graag d o e " , zei prof. Röling uit Groningen, ge­vraagd om na vijf jaar opnieuw zijn visie te geven op Auschwitz en oorlog. Hij is te druk met commiss iewerk in het belang van de vrede. Opperrabbijn Berlinger s c h r e e f o n s : „Ge­lukkig is het vraagstuk van de oorlogs­misdadigers voorlopig van de baan. Ik hoop dat wij nooit m e e r tijd en moei te hieraan behoeven te besteden, wij moeten echter waakzaam blijven Zoals u begrijpt ligt de zaak mij warm aan het hart . " Van prof. Verkuyl, e v e n e e n s een overbe­last man, ontvingen wij een sympathiek brief je „omdat ik het eigenlijk wel e e n s ben met de gedachte dat wij door moeten gaan met attent te zijn voor die s i tuat ies in de wereld waarin dezelfde g e e s t die in Hitler-Duitsland heers te op andere wijze zich openbaart "

VOOR ELK JAAR EEN DOLLAR!

„Voor elk jaar een dol lar ! " s chree f de trouwe New-Yorkse vriendin van het Ned. Ausch­witz Comité en zij maakte 25 dollar over U behoeft met achter te blijven. Ook u kunt voor de 25s te herdenking 25 dollar of gul­den overmaken, of 25 maal 25 of 25 kwart jes of dubbelt jes Dit blad. u ziet het, kost zeer veel geld Door uw bijdrage helpt u ons werk voort te zetten, postrekening 29 30 87 - gem.giro Amsterdam N 5500 - t.n.v. N.A.C., Amsterdam.

U kunt anderen dit blad laten lezen! Vraagt bij het secre tar iaat zoveel exem­plaren aan als u nodig acht .

U kunt dit blad blijven lezen: u behoef t s l e c h t s uw naam en adres op t e geven aan het secretar iaat , Victorieplein 32', Am­sterdam Z.