nederlands auschwitz c o m i t é

twintig jaar bevrijd HERDENKINGSNUMMER

januari - 1 9 6 5 secr. voorlopig: v. Walbeeckstraat 9hs, amsterdam-w., post­giro 29 30 87 bankrek.. amsterdamsche bank nr 106540, bijk.: van baer-lestraat amsterdam z. Oplage 20.000 ex.

N A T W I N T I G J A R E N

De groep ,,Concentratiekamp", een onderdeel van het mo­nument in Enschedé van de beeldhouwer Mari Andriessen. Foto Hans Sibbelee.

*•? S> * * -

NA TWINTIG JAREN

Geen hemel, maar de hel als oord van leven is wat de mensch zijn medemensch kan geven. In Auschwitz deed hij het. — Wie, daar geweest, kan, wat hij nooit vergeten kan, vergeven? —

A. Roland Holst

a u s c h w i t z - h e r d e n k i n g e n AMSTERDAM: 26 januari, 8 uur, Con­

certgebouw, grote zaal. Jewgeni Mogilewski, piano; Kunstmaandorkest o.l.v. Anton Kersjes; Herman Schey;

ROTTERDAM: 27 januari, Rijnhotel, 8 uur. Jewgeni Mogilewski,

. piano.

DEN HAAG: 28 januari in „Op gouden wieken", 8 uur. Jewgeni Mogilewski, piano; Max Croiset.

Zie verder pag. 12. Zondag 24 januari zal bij het Auschwitz-graf op de Oos­terbegraafplaats .te Amsterdam een boompje geplant worden. Verzamelen om 11.30 uur bij de hoofdingang.

twintig jaar bevrijd ALS er iets voor zichzelf spreekt is het dit herdenkings­

nummer. Toelichting is eigenlijk overbodig, of het moest zijn, dat dit vijfvoudige blad ook tien- of honderd­voudig had kunnen zijn, evenals de reeks van hen, die in geschrift, woord of daad met ons instemmen of mee­werken. Deze uitgave is in zijn soort een nationale mani­festatie geworden, zoals ook, naar het zich laat aanzien, de Auschwitz-herdenkingen. Ook daarin schatten wij het hoogst het harmonisch samenspel van het eigene in vele schakeringen met dat van verre en nabije herkomst. Deze bladzijden herdenken wat gebeurd is, maar zij zijn ook een gebeurtenis vandaag, een die zich afspeelt in een wereld, waar, om met opperrabbijn Pereira te spreken, „zulk gevaar voor de gemeenschap blijft voortbestaan." Gevaar van de misdadigers, die nooit vervolgd of weer losgelaten zijn of spoedig onachterhaalbaar dreigen te worden. Het nog onheilspellender gevaar ook, dat gene­raals, beschermheren, geestverwanten en opvolgers van de SS-chefs het wapentuig bemachtigen, dat hun in staat stelt niet meer miljoenen, maar honderden miljoenen slachtoffers te maken, tot ongeborenen toe. Niet alleen de in onze ervaring diep geëtste verschrik­king verbindt de woorden en beelden, die U voor U ziet, maar nog iets machtigers: de verbondenheid van allen, die de roep ,nooit meer Auschwitz! ' hebben verstaan — al voor men weten kon wat die plaatsnaam zou betekenen of sindsdien.

Het is niet enkel een terugblik, dit januarinummer 1965, het is een wekroep en meer nog het samenroepen van de mensen van goeden wille. Wi j hebben iets geleerd . . . ten koste van hoeveel? Het besef, dat de „toekomst gemaakt zal worden ook door ons, dat wij onder bepaalde omstan­digheden (de .Pruisische') niet zullen kunnen ademen en dat dus in ieder ogenblik van denken en handelen de be­slissing over de toekomst valt" is sterker geworden dan toen Menno ter Braak enkele dagen voor de Duitse inval en zijn zelfgekozen dood deze woorden schreef. En een wereldoorlog, een koude dito en een alom bewogen pe­riode sloegen een bres in het „vertrouwen, dat het on­mogelijke zich altijd op andermans terrein zal afspelen, juist als in de roman", dat dezelfde ter Braak enkele we­ken eerder had waargenomen bij de Scandinaviërs, maar

evenzeer bij onze landgenoten. Hij „kan zich niet al te veel illusies maken over de fantasie van ons publiek." Die fantasie is vlak daarop wakker geschud door rauwe feiten — voor velen te laat. Een kwart eeuw na het neer­dalen van de nazilaars op Europa en twintig jaar na zijn verplettering is er meer zin voor realiteit gegroeid. De volken hebben een gruwelijke tol betaald voor de kans om verder te leven zonder Auschwitz en uitsluitend door hun gezamenlijke inspanning hebben zij deze vrijheid ge­schapen. Verschillende volken, verschillende samenlevin­gen en even verschillende milieu's daarbinnen, verenigd in hun verzet, hun afwijzing van de barbarij, die gelijkelijk kooplui van het Amstelveld en steppeboeren, Noorse en Siciliaanse vissers, Joodse- en Zigeunerbaby's, dichters en talmoedisten vermorzelde. Een ongehoord potentieel van Oost en West , van Noord tot Zuid, de mankracht van gehele bevolkingen, meisjes en grootmoeders inbegrepen, bleek nodig om het nazi­gedrocht en zijn fascistische spitsbroeders de nek te bre­ken. Als een antwoord op de al in 1933 in Leipzig door een moedige Bulgaar gestelde vraag: „In welk land is het fascisme niet barbaars en woest?" Twee jaar nadien had Dimitrow trouwens in Nederland het wederwoord kunnen opvangen, alweer van Menno ter Braak: „het anti-fascisme (is) voorwaarde voor alle cultuur, . . . die ik een verdediging waard acht." Voor alle cultuur, dat is, zo hebben wij uit de bitterste ondervin­ding geleerd, voor het leven als mens. De wereld moge een geheel andere zijn dan in die tijd, waarin de eerste militaire barakken van het onbekende Poolse stadje Os-wiecim werden gebouwd, de waakzaamheid moge door wat wij nu weten zijn gescherpt, elk der volgende bijdra­gen lijkt een commentaar op Brechts waarschuwing: „de schoot is vruchtbaar nog waaruit dit kroop" . . . Zo zien wij in dit blad niet alleen om, maar ook om ons heen. Want niet slechts wie in Auschwitz was, maar nie­mand van de thans levenden mag „wat hij niet vergeven kan, vergeten." Daarvoor spant het Nederlands Ausch­witz Comité zich, nu wij twintig jaar zijn bevrijd, meer dan ooit in en het vraagt voor zijn vele taken niet minder grootscheepse medewerking dan voor dit twintigste her­denkingsnummer.

hinderlijk A USCHWITZ ligt in het buitenland, dat

mogen we nooit vergeten. Het is ver met de trein. En het ligt ver in het verleden. En het ligt in de politiek. Geen zinnig mens gelooft dat zo iets ver­schrikkelijks zich ooit herhalen zal. Het is niet reëel te beweren dat Auschwitz een waarschuwing moet zijn. Auschwitz was uniek. Alleen fanatici denken daar anders over. Dient men de zaak van de Vrede door het Auschwitz-monument door te drijven? Neen immers! Het is jammer om het te moeten zeggen maar men dient ten hoogste zijn wraakgevoe­lens. Auschwitz is voorbij. We zeggen het met Mededogen, maar we mogen de Toekomst nooit uit het oog verliezen. De doden hebben hun offer gebracht, la­ten wij dankbaar zijn voor hun offer en in hun geest voortwerken aan de con­structie van een Nieuw Europa, ja, van een Nieuwe Wereld. De Nieuwe Wereld

is het mooiste monument, dat we voor de doden kunnen oprichten. Nietwaar? Niet waar. De doden hebben geen offer gebracht. De doden wilden leven. De doden wilden gewoon in de wereld blij­ven. De doden wilden zichzelf niet ver­branden voor de toekomst. De doden wilden zelf de toekomst zijn. Het mede­dogen is een vorm van verraad. Achter dit mededogen voor de dode Joden wordt de voldoening over het zelfbehoud ver­borgen. Men hoeft met Joden geen me­dedogen te hebben. Men brengt hen er niet mee tot leven. Men hoeft geen krampachtig beroep te doen op de nieu­we wereld, want veel erger is, dat men een oude wereld verloor.

\ USCHWITZ is ^een jaartal. Auschwitz •** is geen geschiedkundig feit. Ausch­witz is een verschrikkelijk verlies en als ik aan het Auschwitz-monument denk,

dan denk ik niet aan de stompzinnige beulen, maar ik denk aan het verlies. En geen mooie toespraken kunnen mij ooit met dat verlies verzoenen.

Als ik intens geloof, dat er een Ausch­witz-monument moet komen, heb ik zelfs niet de vaagste gedachte aan de SS of aan de Bundeswehr. Ik denk alleen maar aan mensen, die door andere men­sen van het leven werden beroofd. En ik denk alleen maar dat die roof maar al te zeer voor herhaling vatbaar is, vooral als we voortdurend spreken over een soort positieve dood, de offerdood, waar een ander beter van werd. Wij zijn niet beter geworden van de slachtoffers, de slachtoffers hebben geen „historische zin", ze zijn dood. En daarom geloof ik, dat huti monument in Auschwitz moet komen. Ik geloof niet dat dat monument ooit weer kan geven wat er gebeurde. Ik geloof wel, dat het monument een van de hinderlijke tekens kan zijn om te zor­gen dat we ons verlies niet vergeten. Hinderlijk.

Pierre Janssen

H E B T U D I T N U M M E R D U B B E L , G E E F H E T A A N E E N V R I E N D

h e t auschwitz - proces

e n d e getuigenis

J - J E T Auschwitz-proces is niet het eerste proces in zijn soort. Het wordt veelal op één lijn gesteld met de pro­

cessen tegen oorlogsmisdadigers. Dit is een grote misvat­ting. Deze genocide is niet een gevolg van de oorlog maar van een idee, een systeem geweest, dat in vredestijd net zo goed tot ontwikkeling zou zijn gekomen. D e oorlog heeft mogelijkerwijze de uitvoering verhaast. In Frankfort staan dan ook niet slechts misdadigers te­recht, die alleen of in samenwerking weerloze joodse vrou­wen, kinderen en mannen vermoordden. Maar daar boven­uit wordt een systeem aan de kaak gesteld, dat in zijn in-humaniteit absoluut is . Vele mensen zien of ondervinden dit niet. Het gaat hen om de namen en enige van hen komen dan naar voren als aparte voorbeelden van misdadigheid. Men is veelal blind voor het feit, dat zij tevens exponenten zijn van een sys­teem, dat zij klassieke voorbeelden zijn van fascisme. D e rechterlijke macht is qua zijn structuur en kenmerk niet bij machte dit facet als overheersend te belichten. Dat is ook haar taak niet, omdat het hier gaat om een politiek systeem en zijn voedingsbronnen. Ik geloof dat het de taak van de pers en de schrijvers is deze facetten van het pro­ces zeer duidelijk te belichten.

Het publiek leest de verslagen van het proces en leert daar­uit dat een beklaagde een bepaalde misdaad heeft begaan. Maar zo verstaat men de getuigen verkeerd. Zij verhalen van misdaden, die illustratief zijn voor de konsekwenties van het systeem. Beklaagde A heeft ze begaan, m a a r als hij er niet geweest was, dan had het systeem beklaagde X ge­produceerd.

p A S C I S M E wordt in encyclopedieën en gesprekken steeds belicht als een vorm van politieke organisatie

met bepaalde economische opvattingen. Nog steeds schijnt de wereld in zijn totaliteit niet te begrijpen waar het fascis­me zijn eindpunt heeft. Uit het proces echter kunnen wij leren dat fascisme een georganiseerde vorm van onder­drukking, vervolging en moord is en dat zijn kenmerk is 's mensens grootste tekortkoming: de inhumaniteit . Ook de beklaagden leggen hiervan getuigenis af. Hier ligt, hoe absurd het ook bij een eerste beschouwing moge li j ­ken, hun grote waarde. D e beklaagden zijn de limietgan-gers van het fascisme. H u n waarde ligt hierin dat zij, zon­der het te beseffen, het systeem aan de kaak stellen. Zij zien zelfs niet in, dat zij zich hiermede zelf aanklagen. Hun verdediging is : de gehoorzaamheid aan de dragers van een perfide idee, die zij zelf hartstochtelijk aanhingen en, ge­zien hun houding, nog aanhangen. Laat hen daarom spre­ken, laten hun verdedigers maar trachten hen te verscho­nen. Elk woord van hen is als een spade die in de belt van het fascisme wordt gestoken en de inhoud bloot legt. Maar fascisme is op zich zelf weinig zeggend. Het is een verzamelnaam, het is een stelsel, het heeft zijn componen­ten. Fascisme veroordelen en de constituerende elementen over het hoofd zien zal ertoe leiden, dat men vandaag of morgen als wereldgemeenschap weer struikelt over deze hinderpalen op de weg naar een betere toekomst. Ook hier zijn de verslagen met de vragen en de antwoor­den belangrijk.

Hoor Boger, een der beklaagden,: „ I k heb geslagen tot het bloed uit de broek liep. Dat was voorschrift. Zodra er

bloed vloeide hield ik op. Ik heb niemand vermoord noch doodgeslagen". D i t is niet Boger die daar spreekt. Neen, voor degene, die horen kan en wil, dit is de „ U n t e r t a n " in optima forma. W i j hebben ze nog bij bosjes rondlopen. Het zijn de mensen zonder individualiteit. Mensen die geleid willen worden, die al hun activiteit ontlenen aan het „ B e -fehl " . Individuen voor wie elke daad geheiligd is, als hij maar zijn oorsprong vindt in de autoriteit. Denk niet dat dezulken gewone misdadigers zijn, want de laatsten bezit­ten nog originaliteit en zelfstandigheid naast hun verwer­pelijke eigenschappen. D e „ U n t e r t a n " is van een lager al­looi, hij is gebiologeerd door macht en is zijn slaaf. Hoor uit de getuigenissen hoe het proces van l ikwidaüe toeging, hoe men joodse kinderen, vrouwen en mannen op een beestachtige wijze ombracht. Hoor uit de getuige­nissen hoe de Nazi 's de Joden bejegenden, hoe zij meen­den niet-Joden niet dieper te kunnen kwetsen dan door hen voor Joden uit te schelden. Maar leert men daar ook uit, dat deze dragers van de rassenidee dit nodig hadden om zich zelf hun superioriteit te bewijzen? Realiseert men zich dat elke groep zo reageert, die zich superieur waant en het

Kolonel A. F . van Velsen, wiens optreden als Nederlands getuige in het Auschwitz-proces grote indruk maakte, zond ons uit Californië dit artikel.

niet is ? E n dit is vooral wat men daaruit dient te verstaan. Zulke groepen zullen altijd trachten de „Untermensch" te creeëren. Alleen bij de gratie van de existentie van de „Un­termensch" kan hij een supermens, een „Herrenvolk" zijn, niet in de eerlijke concurrentie met andere groepen. E lke groep, elke natie, die zich op zijn ras laat voorstaan, man­keert het aan andere eigenschappen om waarlijk groot te zijn. Rassentheorie is zwakte, rassendiscriminatie de poging de­ze zwakte te verbergen. Een redelijk mens verafschuwt ras­sendiscriminatie. D e lijders aan de rassen-hallucinatie zijn geëmotioneerd door afgunst en angst, daardoor per defini­tie niet redelijk en doen zodoende afstand van datgene, wat de mens van het dier onderscheidt, de rede. Laat het voorts vooral duidelijk zijn dat de getuigen aan­klagen in naam der mensheid. Het gaat niet om h u n eigen leed, kommer en lijden. Zij zijn de woordvoerders voor de miljoenen wier as de moerassige grond van Auschwitz be­dekt en met wie zij in hun hart één zijn, met wie zij zich hebben vereenzelvigd.

J^IT zijn enige van de problemen, die het Auschwitz-pro­ces in al zijn felheid naar voren brengt voor hem die

wil verstaan. Di t is de ware betekenis van het proces. Met velen ben ik van mening, dat het Auschwitz-proces te lang op zich heeft moeten laten wachten. Toch heeft dit late exposé van 's mensens onvergeeflijke dwaling zijn goe­de zijde, want het dwingt onze generatie zich weer te her­inneren; wij moeten namelijk met ontsteltenis constateren dat dit nodig is. Bovenal echter wordt de mens van morgen van aangezicht tot aangezicht gesteld met de konsekwen­ties van gedragspatronen, die ook heden in de wereldsa­menleving nog aanwezig zijn. D a t hij hore, dat hij denke, dat hij lere en dat hij nooit moede zal worden de strijd ertegen aan te binden.

de VERJARING

in het strafrecht |_|ET feit dat in 1965 in West-Duitsland

het recht tot strafvordering van de zwaarste tijdens de oorlog begane mis­daden, volgens de thans geldende wetge­ving zouden verjaren, heeft allerwege verontrusting gewekt. Deze verontrus­ting was te groter omdat juist in de laatste jaren de berechting van deze misdaden in Duitsland op gang is geko­men en omdat daarbij is gebleken hoe vele oorlogsmisdadigers niet onbelang­rijke posten in het overheidsapparaat en in het bedrijfsleven bekleden. Als gevolg hiervan is er zowel binnen als buiten Duitsland op aangedrongen het nodige te doen om tot verlenging van de ver­jaringstermijn te geraken. Deze actie vindt zijn bron in de eerste plaats in emotie, emotie over het verschrikkelijke wat tijdens de oorlogsjaren is geschied. Deze emotionele bron diskwalificeert de actie tegen deze verjaring allerminst, waardevol menselijk handelen wordt vrij­wel steeds door emotie bepaald. Deze emotionele onderstroom ontslaat echter niet van plicht om alle feiten, die in dit verband relevant zijn bij de beoordeling te laten meespelen. De emotie behoeft een bedding, zij mag geen bandjir wor­den. Derhalve lijkt het nuttig deze be­schouwing in te leiden met een aantal algemene opmerkingen over de verja­ring.

Wij kennen in het Nederlandse straf­recht en het strafrecht van de meeste andere staten, twee soorten van verja­ring: verjaring van het recht van straf­vordering en verjaring van de straf. De verjaring van het recht van strafvorde­ring verhindert het instellen van een strafvervolging voor een feit dat voor­afging aan de verjaringstermijn. De ver­jaring van de straf betekent dat een straf, die na het verstrijken van de ver­jaringstermijn nog niet is ten uitvoer-gelegd, ook niet meer ten uitvoergelegd kan worden.

Het probleem dat ons thans in verband met Duitsland bezig houdt is niet het probleem van de verjaring van de straf, doch veeleer het probleem van de ver­jaring van strafvordering.

'TOWEL i n n e t Nederlandse als in het ^ Duitse recht is de duur van de ver­jaring afhankelijk van de ernst van het begane delict. In Duitsland is de duur voor de ernstigste delicten twintig jaar, in Nederland — althans voor wat betreft het commune recht — achttien jaar. Als grond voor deze verjaring worden in het algemeen twee hoofdargumenten gebe­zigd. In de eerste plaat» het argument dat door het verstrijken van de tijd de door het delict in de maatschappij t e ­

weeg gebrachte onrust is verdwenen en dat in verband daarmede een berechting niet meer noodzakelijk is en zelfs onge­wenste nieuwe onrust teweeg zou kun­nen brengen; in de tweede plaats het ar­gument dat na een lange termijn de juis­te toedracht van de feiten niet of nau­welijks meer is vast te stellen. Deze ar­gumentatie wordt niet algemeen aan­vaard. Niet elk rechtstelsel kent de ver­jaring voor ernstige delicten (een derge­lijke verjaring is bij voorbeeld in het Engelse recht onbekend) en bovendien wordt ook in de landen die verjaring voor ernstige delicten wel kennen de wenselijkheid van deze verjaring wel be­streden. Een derde argument vóór de verjaring dat men meestal niet in de handboeken vindt, maar dat mij wel in overeenstem­

ming lijkt met het levensgevoel van on­ze tijd is de veranderlijkheid van de mens, van de verdachte, van de dader. Een mens is na twintig jaar niet meer dezelfde die hij twintig jaar vroeger was. Bij veel mensen zal de kijk op het leven en de benadering daarvan na twintig jaar diepgaand zijn gewijzigd. Gewijzigd om­dat men zelf en omdat ook de samen­leving veranderd is. Een bestraffing voor feiten die zover in het verleden liggen zal licht als een bestraffing van een „an­der" kunnen worden ervaren.

Ik vermeldde zoeven dat de verjarings­termijn voor de ernstigste delicten in het Duitse recht op het ogenblik twin­tig jaren bedraagt. In dit verband is ech­ter nog een ander feit van bijzonder be­lang, Duitsland is op het ogenblik doen­de een geheel nieuw wetboek van Straf­recht in te voeren en een ontwerp daar­toe is reeds in 1960 bij het Duitse parle­ment ingediend. In dit ontwerp wordt de verjaringstermijn voor de ernstigste delicten niet onaanzienlijk verlengd en gesteld op dertig in plaats van op twin­tig jaar. Hiermede heeft de Duitse rege­ring in overeenstemming met het ge­voelen van de meeste Duitse strafrechts-geléérden te kennen gegeven dat zij zelfs voor ernstige commune delicten een ter­mijn van dertig jaren wenselijk acht. Dit nieuwe element zullen wij bij de beoor­deling van de situatie niet uit het oog mogen verliezen.

Er zijn door vóór- en tegenstanders van een verlenging van de verjaringstermijn een aantal zuiver juridische argumenten voor hun resp. standpunten aangeroerd. Aan het volkenrecht kan naar mijn me­ning in dit opzicht geen enkel argument noch in de ene noch in de andere rich­ting worden ontleend.

\ / A N de zijde van de Duitse regering * is ter motivering van haar besluit

om niet tot een verlenging van de ver­jaringstermijn over te gaan een beroep gedaan op het strafrechtelijk beginsel: geen delict, geen straf, zonder een voor­afgaande wettelijke strafbepaling. De Duitse regering heeft betoogd dat zij op grond van juridische beginselen niet tot een verlenging van de verjaringstermijn zou kunnen besluiten. Ook dit juridische betoog is niet concludent. Het strafrech­telijk beginsel „geen delict- en geen straf zonder een voorafgaande wette­lijke strafbepaling" heeft met de vraag van de verjaring niets te maken, zeker niet voor zover het delicten betreft die nog niet verjaard zijn. Dit is zoals blijkt uit het ontwerp van het eerder genoem­de nieuwe Duitse wetboek van strafrecht ook het standpunt van de Duitse rege­ring geweest. Blijkens de toelichting op dit ontwerp wordt immers de verlen­ging van de verjaringstermijn voor de­licten die nog niet verjaard zijn, geens­zins in strijd geacht met enig juridisch beginsel. De motivering die van de zijde van de Duitse regering thans voor haar weigering de verjaringstermijn te ver­lengen wordt aangevoerd — strijd met juridische beginselen — moet dan ook als hypocriet en onhoudbaar ter zijde worden geschoven. Zo blijkt thans de weg vrij te liggen voor een open en uitsluitend naar mate­riële criteria uit te voeren beoordeling

van het voor en tegen van een verlen­ging van de verjaringstermijn. Tegen die verlenging blijft in zekere ma­te pleiten dat na verloop van lange tijd de feiten moeilijk kunnen worden vast­gesteld. Tegen de verlenging van de ver­jaringstermijn pleit ook dat de dader na twintig jaar niet meer dezelfde is als degene die hij was toen hij het feit pleegde. Uit de krantenverslagen van de recentelijk gevoerde processen heb ik echter niet de indruk gekregen dat dit existentiële probleem voor het meren­deel van de verdachten in die processen een wezenlijke rol speelde, zij lijken zichzelf op een merkwaardige wijze ge­lijk te zijn gebleven; ook dit argument lijkt derhalve niet beslissend. Het meest belangrijke argument tegen een verlen­ging van de verjaringstermijn lijkt mij nog dat de reactie van onze onvolko­men menselijke justitie tegen het kwaad dat werd bedreven zo hopeloos inade­quaat, onvolkomen en onbevredigend blijft. Deze gebrekkigheid van onze men­selijke justitie wordt duidelijker zicht­baar en pregnanter naarmate het ge­beurde verder in het verleden ligt.

\TOOK verlenging van de verjarings-* duur pleit een argument dat in de

regel juist voor het invoeren van een verjaringstermijn wordt aangevoerd. Een van de hoofdargumenten voor de

z i e v e r d e r p a g . 5

door prof. mr. L. H. C. Hulsman

VERJARING v e r v o l g v a n p a g . 4

verjaring is immers dat de onrust in de maatschappij over het begane delict is verdwenen of is verminderd. Ten aan­zien van de delicten die hier hebben plaats gevonden dient deze onrust ech­ter juist niet te verminderen. Wij die­nen hierover juist grote onrust te blij­ven gevoelen, temeer omdat in de laat­ste jaren sterke met het fascisme ver­wante tendenzen in Europa wederom de kop opsteken. Juist in het feit dat onze onrust levend blijft ligt een van de voor­naamste argumenten vóór een verlen­ging van de verjaringstermijn. Een ander argument voor die verlenging is hierin gelegen — en dit geldt speciaal voor Duitsland — dat uit de recentelijk gevoerde processen is gebleken dat ve­len die schuldig zijn aan ernstige oor­logsmisdrijven thans nog belangrijke posten bekleden. Ook als men er vrede mee kan hebben dat oorlogsmisdadigers ongestraft door een aardse justitie hun leven verder slijten — geen vrede kan men ermee hebben dat deze mensen ver­der ook gezag over hun medemensen iouden kunnen uitoefenen en — zij het

dan ook in beperkte mate — het lot van de mensheid zouden kunnen bepalen. Een verjaring van het recht tot strafvorde­ring zou het zeer moeilijk maken om dergelijke figuren uit leidende posities te verwijderen. Voor de Duitse regering geldt dan nog als derde argument voor een verlenging van de verjaringstermijn dat deze rege­ring blijkens het ingediende nieuwe wet­boek van strafrecht een verjaring van dertig jaren voor ernstige misdrijven wenselijk heeft geacht. Met dit stand­punt valt niet te rijmen dat men voor de ernstigste misdrijven die denkbaar zijn van een verlenging van die verja­ringstermijn afstand zou doen.

•TENSLOTTE pleit nog voor verlenging * van de verjaringstermijn dat zonder

die verlenging een aantal hoogst onge­wenste, thans in Zuid-Amerika, de Ara­bische landen en Spanje verblijvende, elementen naar Duitsland zouden terug­keren en daar de fascistische elementen zouden versterken. Mijn afweging van de argumenten pro- en contra verlenging van de verjaringstermijn valt derhalve in het voordeel van die verlenging uit en niet zozeer omdat ik bestraffing als wel omdat ik de berechting wenselijk acht. De gerechtigheid gebiedt echter niet met

deze conclusie te besluiten. Zij zou te zeer de indruk wekken dat wij ermee volstaan Duitsland een verwijt te maken dat het deze verjaringstermijn niet heeft verlengd of althans geaarzeld heeft dat te doen. Wij dienen echter te erkennen dat wij hier niet met „schone handen" staan, we moeten het bijbelwoord „wie zonder schuld is werpe de eerste steen" niet vergeten. Ik doel hier niet zozeer op het feit dat wij zelf onze verjarings­termijnen met betrekking tot deze de­licten niet hebben verlengd, er zijn geen aanwijzigingen dat leden van onze maat­schappij die in dienst van fascistische regimes ernstige delicten hebben ge­pleegd, door het ongewijzigd handhaven van de verjaringstermijnen de dans zul­len ontspringen. Ik denk veeleer aan de vanuit onze maatschappij in de strijd met de Indonesische republiek begane oorlogsmisdrijven waarvan slechts wei­nige aan het oordeel van de rechter wer­den onderworpen.

Anderzijds dienen wij te erkennen dat de West-Duitse staat in de laatste jaren een prijzenswaardige openheid heeft op­gebracht in het te „recht" wijzen van zijn oorlogsmisdadigers. Wij moeten toe­geven daarin te hebben gefaald zelfs al ging het dan bij ons om splinters en bij hen om balken.-

H E T P A R G D L

lééédiekrant!

REPA RADIO

alles voor Uw woning

Javaplein 22 tel. 56244 Pretoriusstraat 8 tel. 946388 Amsterdam

N.V . D r u k k e r i j Levisson Hofwijckstraat 5-23 D e n Haag Telefoon 11 18 75

alle drukwerken ook in Iwrieth

B O E K H A N D E L

R o b e r t P r e m s e l a

van Baerlestraat 78 Amsterdam

Telefoon 7 2 4 2 6 6

voor een lekker kopje koffie

in een aangename sfeer naar

Gup reóóo

Kal verstraat 142 Amsterdam

H. H. MICHAELIS N.V. MICRO NED. DASSENFABRIEK

PROVENIERSSINGEL 62-66, ROTTERDAM TELEFOON 282595

Specialiteit in Exclusieve Zelfbinders en Sjaals

waarom

geen §bis'

voor de

straf?

j J I J de twintigste jaardag van de bevrijding van Auschwitz wil ik een en­kel woord zeggen en wel naar aanleiding van het streven, dat in de

laatste jaren naar voren is gekomen om aan de vier Duitse oorlogsmisdadi­gers, aan wie indertijd reeds gratie van de doodstraf werd geschonken, nu opnieuw gratie te schenken van de rest van hun levenslange gevangenis­straf. Ik kan hierop verwijzen naar de algemeen aanvaarde rechtsregel: „non bis in idem", niet tweemaal straf voor een zelfde vergrijp. Ik wil een vraag stellen: „Waarom geen ,bis ' voor de straf en waarom wel ,bis ' voor de gratie? E n nu zegge men niet: „Dat is weer een uiting van de oudtestamentische hardheid" . Men vergeet gauw. E n gelooft men in werkelijkheid, door een dubbele gratie ertoe mede te werken, dat er nooit meer een Auschwitz (waaronder ik alle sadisme, uitmoording, genadeloosheid enz. samenvat) zal kunnen voorkomen? Van de zijde, die zo ijvert voor een gratie ten tweede male, is geschreven: „Geen mens wordt levenslang uit de maatschappij verwijderd, tenzij over­tuigend is komen vast te . staan, dat zijn agressie een voortdurend gevaar voor de gemeenschap blijft vormen." Er zijn miljoenen, die inderdaad menen, dat zulk gevaar voor de gemeen­schap blijft voortbestaan. E n daarom is het voortbestaan van het Auschwitz Comité wenselijk en noodzakelijk.

S. Rodrigues Pereira

bescherming

De wereld heeft aanspraak op bescherming tegen het nog steeds onverminderde gevaar van besmetting door het gif van het nationaal-socialisme. Binnen nog maar korte tijd, n.l. op 8 mei 1965 , dreigt de voorgenomen ver­jaring van oorlogsmisdaden in West-Duitsland tot stand te komen. Verschillende rechtsgeleerden zouden ver­lenging van die termijn wet­tig achten, omdat in dat land eerst op 5 mei 1 9 5 5 — na opheffing van het bezettings­statuut — de rechtbanken ten aanzien van de berech­ting van oorlogsmisdadigers volledige bevoegdheid heb­ben gekregen.

Maar een recent opinie-on­derzoek heeft uitgewezen, dat een aanzienlijke meerderheid van het volk deze afrekening met het verleden niet wenst. Dit is echter evenmin een uitsluitend Westduitse aan­gelegenheid als de vorige we­reldoorlog dit was. Het is in­tegendeel een zaak die de he­le mensheid betreft en aan­gaat. Niet uit zucht naar vergel­ding, maar terwille van het recht en de rechtvaardigheid, en van een leefbare samen­leving overal in de wereld, acht ik het dringend noodza­kelijk, dat de duizenden nog onberechte oorlogsmisdadi­gers — zij die hoge functies

c o m i t é v a n a a n b e v e l i n g a u s c h w i t z - h e r d e n k i n g 1965 Greet van Amstel — Mari Andriessen —

S. Beeri — prof. mr. A. D. Belinfante —

H. M. Bleich — dr. H. Bloemendal — p r o / .

dr. P. A. H. de Boer — Godfried Bomans —

ds. J. J. Buskes — mr. G. J. P. Cammelbeeck

- prof. dr. S. Bresden - dr. P. F. M. Fon-

taine - dr. R. Gerstenfeld - Szymon Gold-

berg — dr. G. de Haas — prof. mr. J. van

der Hoeven — Jan Huckriede — prof. dr.

H. L. C. Jaffê - drs. E. laffê-Freem -

prof. dr. T. Jansma — Pierre Janssen —

mr. J. W. de Jong Schouwenburg — Jan

Kassies - prof. dr. J. Kok — drs. J. Koop­

man — Cees van der Kraan — ds. K. H.

Kroon — prof. dr. D. J. Kuenen — prof. dr.

H. J. Kuhlmeyer — Ger Lataster — Rud.

Meyer - dr. H. Ph. Milikowski — prof. dr.

M. Minnaert — dr. M. Minnaert— Coelingh

— Enny Mols — de Leeuwe — E. Muller —

van West - prof. dr. W. H. Nagel - Felix

de Nobel - Theo Olof - A. van Ommeren-

Averink - prof. dr. Fred. L. Polak - prof.

RUD CHEVAL OVERLEDEN Na een langdurig ziekbed is on­ze secretaris Rud Cheval op 25 december van ons heengegaan. In ons februari-nummer zullen) wij uitvoerig op de betekenis van dit verlies terugkomen.

Het bestuur van het N.A.C.

uitoefenen evenzeer als de onbekende — worden berecht. Schande over de regering die dat verhindert of tegenwerkt; schande over de regeringen die daartegen niet protesteren.

Victor E. van Vriesland

dr. J. Presser — prof. dr. A. J. Rasker — J. Renes — S. Rodrigues Pereira — A. Ro­land Holst — dr. A. S. Rijxman — dr. B. H. Sajet — dr. W. H. J. B. Sandberg — prof. dr. R. Schippers — A. Schuster — J. Slag-ter — dr. J. M. Snethlage — R. Swelheim — de Boer - drs. E. Tas - K. Toornstra -kol. A. F. van Velsen — Matthijs Vermeulen — Thea Vermeulen —Diepenbrock ~ L. Vorst - Robert de Vries — Theun de Vries — dr. Victor E. van Vriesland — Lex van Weren — prof. mr. W. F . Wertheim — G. Wijsmuller — Meijer.

BELANGSTELLING EN SYMPATHIE

t r e f f e n w i j a l l e r w e g e n .

Z o l e z e n wij in e e n b r i e f u i t A m s t e r d a m :

b u r g e m e e s t e r v a n H a l l b e t u i g t g a a r n e z i jn

s y m p a t h i e m e t d e A u s c h w i t z - h e r d e n k i n g .

T e R o t t e r d a m u i t t e d e g r o t e s y m p a t h i e v o o r d e t w i n t i g s t e h e r d e n k i n g z i c h in e e n c o m i t é v a n a a n b e v e l i n g , w a a r i n z i t t i n g n a ­m e n J . W . d e B o e r , m e v r . L . M. v a n E e k -M a a s , F . A. v a n d e r H o e v e n , B . P . M . M . H o o g e w e g e n , d r . H . K a k e s , d r . F . J . K r o p , m r . M a r t i n L e v i e , d r s . G . T h . H. C. P i e c k , d r s . P . M. R o o s , m r . A . S t e m p e l s , P . V o o r ­w i n d e , L V o r s t , R . d e V r i e s e n m r . G. E . v a n W a l s u m .

BOUWT MEE AAN HET MONUMENT Stort Uw gift op postrek. 157000

t.n.v. Nederlands Comité Monu­ment te Auschwitz.

H E M A D O E M É É R M E T M I N D E R G E L D

Originele Amerikaanse en Engelse

dumpgoederen verkoopt alléén

S P EIJ E R Houtkopersburgwal 2

b'd Oude Schans - Telefoon 2 4 1 7 1 7 Amsterdam

Zaterdags tot 6 uur open

Ook uw adres voor alle soorten

werkkleding, zoals: Overalls, Broeken,

Overhemden Sport-, Regen- en

Motorkleding

NRC N I E U W E

R O T T E R D A M S E

C O U R A N T

gezaghebbend landelijk dagblad

MANTEAUX — TAILLEURS

FRANS VAN MIERISSTR. 6 3 Telefoon 7 1 . 2 3 . 7 6 Amsterdam

Wij nodigen U uit om geheel vrijblijvend onze prachtige Voorjaars- en Zomercollectie te komen bekijken.

Ernst Gans C V .

Keizersgracht 820 Amsterdam tel. 24.48.36

Meer dan 40 jaar hèt adres voor voeringstoffen voor bontwerkers, kleermakers en damesconfectie

Gereedschappenhandel

Gebr. Tertaas Oude Schans 73 Amsterdam tel. 237123

M . V e r d o n e r van Baerlestraat 84 Telefoon 722608 Amsterdam

Handschoenen - Damestassen Parapluies - Reisartikelen

Alle luxe lederwaren

„ a u s c t i w i t z "

en net nederlandse geschiedenisonderwijs ¥ A A T ik vooraf zeggen, dat ik met „ g e -* - J schiedenisonedrwijs" het geschiede­nisonderwijs v.h.m.o. (v.w.o.) bedoel, en met „Auschwitz" niet alleen het beruch­te vernietigingskamp, maar ook alle g r u ­welen die de nazi's in de periode 1933— 1945 tegen de mensheid en tegen de menselijkheid hebben bedreven. A l le r ­eerst is „Auschwitz" dan, hoe nuchter het ook kl inkt, een stuk leerstof, dat in de les kan worden onderwezen en op de eindexamens gevraagd. De feiten, met name de moord op zes mil joen joodse mensen, zijn van meer dan voldoende importantie om ook in een streng gese­lecteerde leerstof een plaats te v inden; men kan immers niet zeggen, dat een eindexaminandus voldoende is gevormd als hij n immer van deze wandaden heeft vernomen. Als leerstof moet dit onder ­werp voldoen aan de regels die geldig zijn voor alle historische leerstof: het verband met de overige delen van de stof moet klaarblijkelijk zijn, de stof rïjoet door structuur en onderverdeling duideli jk zijn, er mogen niet zoveel de ­tails z i jn , dat daardoor de beslissende feiten onzichtbaar worden. Maar elke leraar die deze stof onder ­wijst, ervaart dat „Auschwitz", als leer­stof, nog wat anders is dan het Wener Congres of de verdragen van Bismarck. De reden daarvan is niet zozeer, dat we deze periode „zelf hebbe-.n meegemaakt". Er zijn heel wat stukken van de „zelf beleefde" contemporaine geschiedenis, die men met dezelfde distantie "behande­len kan als zo menig stuk vroegere ge ­schiedenis. „Auschwitz" daarentegen is een van de meest emotionele delen van de hele geschiedenis.

Wanneer men zich daar met een klas in verdiept, dan wordt wakker wat scheen te slapen: verontwaardiging, ontstelte­nis, smart. Men spreekt over „Ausch ­witz" op een andere toon dan over het Wener Congres. Maar er is meer, en voor onze grote leerlingen is dat van veel belang: „Auschwitz" is ook een moreel vraagstuk. Hoe is het mogelijk, dat dit alles onder onze ogen heeft kunnen ge ­beuren? Hoe is het mogelijk, dat een duistere onderwereld zich van de macht over Duitsland eerst en van de macht over Europa daarna heeft meester ge -

REIS NAAR AUSCHWITZ IN APRIL

Velen gaven zich al (vrijblijvend) op om in-apri l de eerste steenleg­ging van het monument te Ausch­witz bij te wonen. Kosten van een volledig verzorgde 10-daagse vlieg­reis vanaf Amsterdam, prijs tussen ƒ 3 5 0 , — en ƒ 4 5 0 , — . Aanmelding bij J. Slagter, Valeriusstraat 240 1, A m ­sterdam Z.

maakt? Hoe is het mogelijk, ,dat m e n ­sen zo onmenselijk zijn, dat zij over het „ent juden" van Europa spraken als over het ontratten van een schip? En ook, waarom is de mensheid zich van dat a l ­les pas goed en wel bewust geworden, nadat alles al geschied was, na de oor ­log dus?

Het scherpe probleem van het falen van alle instanties met moreel gezag is door Hochhuth gesteld in zijn „Der Stel lver-treter", en al is de litteraire waarde van zijn stuk gering, zijn vraag is er niet minder scherp om.

j l / j E T al deze vragen wordt een cons-cientieus geschiedenisleraar gecon­

fronteerd, als hij zijn taak ten aanzien van „Auschwitz" goed vervullen wil. Er zijn in de geschiedenis vele vraagstuk­ken, en vaak is het zo erg niet, als de historiogafie geen eensluidend antwoord geeft. Het kan geen kwaad, als grote leerlingen leren beseffen, dat vele p r o ­blemen moeilijk zijn, dat er meerdere oplossingen voor bestaan en dat een a n t ­woord vaak afhankelijk is van de opvat ­tingen en de levenservaring van de we­tenschapsbeoefenaar. Maar bij „Ausch ­witz" gaat dat niet op. Het zou voor de vorming van de leerlingen tot volwassen mensen en verantwoordelijke wereldbur ­gers goed zijn, wanneer zij een helder inzicht in dit hele complex konden k r i j ­gen. Maar dat heldere inzicht bestaat niet: de hele strijd om de motieven van Pius X I I bewijst dat. Het is niet v o l ­doende te zeggen, dat het gebeuren a f ­schuwelijk was. Dat weet ieder mens van goede wil, en dat weten ook onze leerlingen zonder dat hen dat wordt voor gehouden.

r \ E pedagogische taak van de leraar is * ^ hier minder eenvoudig dan het lijkt. Ter wille van de morele, menselijke v o r ­ming van zijn leerlingen moet hij wer ­kelijk inzicht bieden, terwijl de denken­de mensheid eigenlijk nog maar net de volle omvang van het vraagstuk is be ­ginnen te zien. Die situatie eist van de leraar veel eigen reflectie; hij moet, als iedereen, trachten klaar te komen met „Auschwitz" . E r is al veel gewonnen, wanneer de leerlingen hun leraar in dit trachten kunnen volgen; or is veel ge ­wonnen, wanneer zij zien, dat het hier niet gaat om een „gewoon" stukje ge ­schiedenis, maar om een pertinente eis aan ieder mens van goede wil in deze tijd. Zij kunnen van hun leraar leren, dat het niemand koud mag laten, dat na zovele eeuwen christendom en humanis ­me zulke gruwelen tegen ,de mensheid mogelijk waren; 'z i j moeten zich leren.af ­vragen welke lacunes onze beschaving vertoont. Het is niet genoeg de n a z i -misdadigers te veroordelen, het ernstig trachten van hun leraar, moet hen doen begrijpen, dat er ook ten aanzien van onszelf een groot vraagstuk bestaat.

P R is iets, dat de behandeling van „Auschwitz" nog moeilijker maakt.

De geschiedenisleraar kan van vele k a n ­ten horen, dat de uitgebreidste behan ­deling nog niet uitgebreid genoeg is. Dan moeten de „Hoekse en Kabeljauwse twis ­ten" maar weg . . . Wanneer het de be ­doeling is, dat de leraar de gruwelen uitvoerig verhaalt, dan verzet ik me met alle kracht daartegen. Het is nl . v o l ­strekt niet zeker, dat al onze leerlingen psychisch gezond z i jn ; het is heel goed mogelijk, dat sommigen van hen „poten ­tieel fascist" zijn. Een leraar met een weinig mensenkennis kan weten, dat o n ­der zijn leerlingen zich neurotici en ge ­frustreerden bevinden, die tot „nazi 's" kunnen uitgroeien. Waarschijnl i jk zullen zulke leerlingen anders reageren op de gruwelverhalen dan wenselijk is en de Ieraar bedoelt. Kwaad is besmettelijk. Mensen doen vaak kwaad omdat andere mensen het doen. Het is niet pedago­gisch aan de verborgen verkeerde ne i ­gingen van onze leerlingen voedsel te geven. Mij dunkt dat de leraar alleen verantwoord is, als hij ten aanzien van eigenlijke gruwelen „aan de buitenkant" blijft. Soberheid is hier een dringende? eis.

/ " \ F de leerling het juiste standpunt ten opzichte van „Auschwitz" gaat i n ­

nemen, hangt ten slotte niet alleen van de leraar, maar ook van hem zelf af. Een aantal leerlingen zal ook de meest cons­ciëntieuze, moreel verantwoorde behan­deling zien als gewoon schoolwerk; aan hen die er niet r i jp voor zijn, zal ook dit voorbijgaan zoals zoveel. Naar aanlei ­ding van de student B., die inderti jd „Auschwitz" speelde met groenen, is van vele zijden opgemerkt, dat het dr ingend noodzakelijk is, dat de geschiedenis­leraren de periode van het fascisme en de tweede wereldoorlog grondig behan ­delen. Het merkwaardige daarbij is, dat men stilzwijgend veronderstelt, dat ie ­dere leerling uit die behandeling het juiste profi jt zal trekken. Welnu , de student B. had de nodige les­sen daarover gehad. Hi j had kunnen we ­ten wat „Auschwitz" zeggen wil, maar aan hem was het voorbijgegaan.

T V A T de leraar op het stuk van „Ausch -* ^ witz" een verantwoordeli jke taak heeft, daarvan ben ik ten diepste over ­tuigd. Maar zelfs de beste leraar is geen wonderdoener. Niet alle zaad o n t ­kiemt: het valt ook tussen de doornen en op de rots. Hij kan er echter troost uit putten, dat juist de rijpste en beste leerlingen door zi jn „Auschwi tz " -onder -r icht betere, meer verantwoordeli jke mensen zullen worden.

dr. P. F. M . FONTAINE

DE KRANT WAARU ACHTER STAAT

GUN Z E L F

DE KRANT DIE ACHTER U STAAT

Firma M E S M A N HAVENTRANSPORT EN VERVOER VAN HEIMACHINES EN DRAGLINES VERHUUR VAN KRAANWAGENS

Kattenburgerkade 27 Amsterdam

tel. 224688—224689, na 18 uur 946061

DROGISTERIJ - PARFUMERIE

EN FOTOHANDEL

H E Y M A N S Sarphatistraat 5 0 - Amsterdam - Tel . 5 7 6 4 9

voor al Uw geschenken en . . .

Z O N D A G S O P E N

Tok Lavino LADIES A N D 'GENT TAILOR

Moderne Coupe en prima afwerking Keuze uit de beste

binnen- en buitenlandse stoffen

Kribbestraat 31', Amsterdam-Z .

Tel. 7160 48 B.G.G. 12 3123

J

Leest naast Uiv krant

Vrij Nederland

porcelein en glaswerken

W E B A J. Evertsenstraat 43 hoek Admiralengracht

Amsterdam

Telefoon 83515

TISSU • S T O F m e n k o voor inlichtingen: menko-mode-informatie,

N. J. MENKO N.V., postbus 21, enschede, tel. 05420 — 8141

A L G E M E E N H A N D E L S B L A D ü w krant natuurlijk!

b e w a a r t h e t r e c h t

.. . ,,Aan mijn zonen, mijn vrienden en aan hen, die mijn opvattingen delen vermaak ik: mijn liefde voor de Vrijheid, en het Ware; mijn haat tegen leugen en tirannie ..."

uit het testament van Garibaldi—1882.

en doet gerechtigheid HPlEN jaren eerder dan het bovenstaande citaat, op zijn 65ste * verjaardag, de 4e juli 1872, had de Italiaanse Vrijheids­

held in het Voorwoord tot zijn „Herinneringen" van zichzelf getuigd: . . . een vijand van de heerschappij door middel van geweld en leugen, in de vaste overtuiging, dat hierin de voor­naamste oorzaak van de euvelen en het verderf van het men­selijke geslacht ligt . . . " Velen hadden het vóór hem en hebben het na hem verstaan. Groten, wier namen en daden met eerbied, met dankbare be­wondering genoemd werden en bewaard bleven, ook, ja vooral na verguizing, verraad, moord: Willem van Oranje, Mateotti, Jaurés, Rathenau, Kennedy en zovele vele anderen. Kleinen ook en ongenoemden, naamlozen, die vochten tegen tirannie en zwegen bij de verhoren; die leden en zuchtten en stierven onder de mishandelingen, gebeden prevelend en gezangen zin­gend de dood in de gaskamers tegemoet gingen; die met de kreet „Vrijheid" op de lippen vielen voor het vuurpeleton. De stillen ook, de onbekenden, die hielpen en steunden in het ver­borgene: een stuk brood uit eigen mond gespaard, voor een hongerende, een stille handdruk voor een bedroefde, een zwij­gende groet aan eên gestorv.ene. Die een veilige schuilplaats boden aan de gevluchten, verjaagden, zwervenden; die eigen, toch nog beschutte leven niet telden terwille van hen, die alles verloren — alleen nog nèt niet het naakte bestaan. Die hun moedige woord spraken van de kansels, schreven in de blaadjes van de illegaliteit en die anderen, die ze verspreidden en doorgaven, opdat zij hun opbeurend, aanvurend werk zou­den doen. Die het vervoer ontwrichtten, gevangenen bevrijd­den, distributiebureaux plunderden en bevolkingsregisters ver­brandden. Helden? Och, wat zoeken wij grote woorden? Zij allen, zij stonden voor hun in Vrijheid aanvaarde opdracht, roeping, als eens Luther op de Rijksdag van Worms, zij kónden niet an­ders, gedreven door de Liefde tot de Vrijheid, haat tegen leu­gen, geweld, tirannie; en ieder van hen op zijn wijze, naar zijn vermogen, op zijn eigen plaats, in zijn eigen situatie en vanuit zijn eigen overtuiging; ieder naar zijn „hart, dat het niet laten kon." Zó, zij het telkens anders, maar in wezen gelijk, is het geweest de hele mensheidsgeschiedenis door — de wereldlitteratuur is er vol van. Zó was het in de jaren na 1933.

TPOT — keren wij terug tot onze dagen — de bevrijding werd *• bevochten in het onvergetelijke voorjaar van 1945.

In dankbaarheid mogen wij, nu, na 20 jaren, herdenken! Twin­tig jaren is lang genoeg om de eerste tranen te drogen en de eerste wonden te helen, zó milddadig is ook het leven den on-gelukkigen mens. Maar de littekens blijven en veroorzaken bij wijlen stekende pijn. Onweerstaanbaar kan de smart zich naar boven dringen. Vergeten kunnen wij niet. Niemand, die het mee beleefde, niemand zelfs, die er „maar" zijdelings deel aan had, kan het vergeten. Er moge, ja er móet veel vergeven worden terwille van onszelf, terwille ook van de anderen. „Ik heb een zwaar leven gehad. God schenke mij en mijn verdruk­kers vergiffenis", laat Ernst Wiechert een van zijn personen zeggen in zijn roman „Gij zult het recht niet buigen". Veel moet er vergeven worden. Vergeten zijn kan het niet. Vergeten is uit de tijd raken, verdwijnen. Maar het is niet verdwenen. Het staat levensgroot vóór ons in al zijn ver­schrikkelijkheid gegroepeerd rond het Monument van Ausch­witz, in de herinnering aan Mauthausen, Buchenwald, Sach­senhausen en honderd andere oorden der verschrikking: Wes­terbork, Vught, Amersfoort Vergiffenis schenken kan, wellicht beter nog dan (overigens onvermijdelijke) processen het hart sterken tot voortgezette strijd voor recht en vrijheid, als haat tegen de verdrukkers wordt omgezet in „liefde tot de Vrijheid en het Ware" en haat tegen verdrukking, geweld, leugen.

A L S van de klok uit Schillers lied het woord klinkt: de le-venden roep ik, de doden beklaag ik, de bliksemen breek

ik", dan mogen wij — hoop ik — dat hier en nu verstaan als een woord van herdenking van hen, die vielen; als een oproep aan ons om waakzaam te zijn, aan ons, die nog leven mogen en strijden kunnen. Maanwoord, Herdenking, Belofte en Hoop! Het is alles nodig, nu en in de toekomst. Nodig voor ons en voor het toekomstige geslacht. Want nog altijd zijn de Vrij­heid en het Ware in gevaar! Veraf misschien voor velen, die zich gaarne verbeelden (uit gemakzucht of uit angst!), dat alles zo erg niet is, zolang het hen persoonlijk niet raakt. Voor hen verliezen dan misschien de concentratiekampen, de apartheidswijken, de discriminatie, de leugencampagnes hun scherpe kanten: „bij óns zal het zo'n vaart niet lopen" — weet U nog van de jaren vóór 1940? Een slaapliedje toen met het afschuwelijke ontwaken daarna! Nochtans is dat alles in onze „bevrijde" wereld van vandaag een stuk schrikkelijke re­aliteit. En wie daarvoor de ogen sluit dreigt te vergeten dat het gevaar en het geweld, dat in de nacht van 9 op 10 mei 1940 over ons kwam, ons opnieuw van buitenaf of van binnen uit kan besluipen en harten, zielen en geesten kan vergiftigen. Ieder van ons persoonlijk moge het manende woord van de klokken, die de doden beklagen en de levenden roepen ver­staan! En het doorgeven aan de jeugd van vandaag, het volk van morgen. De ouderen kunnen het nog uit hun ervaringen en directe herinnering. De jongeren moeten het leren. In twin­tig jaren zijn er generaties opgegroeid voor wie het gebeurde „geschiedenis" is, voor zover het hun dan al verteld of mee­gedeeld is. Geschiedenis-sec, zonder levend verband met het tegenwoordige. Tenzij . . . , tenzij wij er voor zorgen, dat de lijnen, die hun bloedige spoor trekken van de voormalige Hol­landse Schouwburg in Amsterdam over Westerbork naar Ausch­witz levende werkelijkheid voor hun geestesoog worden.

/"^UDERS, opvoeders, onderwijzers, leraren, schrijvers van schoolboeken mogen bedenken, dat de jeugd er recht op

heeft, onderwezen te worden in de werkelijkheden der histo­rie. In mijn oude, versleten leerboek der Algemene geschiede­nis staat in de eerste alinea van de Inleiding onderstreept: „Het doel van de wetenschap, die zich bezig houdt met de geleidelijke ontwikkeling der mensheid is na te gaan hoé deze heeft plaats gegrepen en welke invloeden op haar hebben in­gewerkt, om daardoor te komen tot een beter begrijpen der tegenwoordige toestanden." Zonder dat verband wordt geschiedenis waardeloos verbalisme. Zonder dat verband wordt de gifbeker van Socrates, wordt het woord van Jesaja „bewaart het recht en doet gerechtig­heid", is de moed van Mucius Scaevola, de Wetgeving van de Gracchen, zijn de geloofshelden der Albigezen en Waldenzen, de brandstapel van Jeanne d'Arc, van Johannes Hus en onein­dig veel andere slechts woorden zonder wezenlijke inhoud. Maar als actieve realiteiten moeten zg in de geesten leven en werkzaam zijn, de namen en daden dergenen, die het „recht be­waarden", die „stonden in de Vrijheid" naar het woord van Paulus, die hun stem verhieven tegen leugen, geweld, bedrog, onderdrukking. En wie anders dan wij, de volwassenen van nu, zijn geroepen zó, in diep gevoelde verantwoordelijkheid, het jonge gelacht te wapenen in de strijd voor de Vrijheid! Pas dan kan Herdenken positieve inhoud krijgen. Want dan wijst Herdenken vooruit en zal het woord van de klokken over heel de wereld worden verstaan als oproep tot waakzaamheid, als hoopgevende belofte, dat de Vrijheid zal zegevieren en het Ware bestaan in smartelijk maar dankbaar gedenken van wie daarvoor hun leven lieten. Amsterdam Allerzielen 1964

K. TOORNSTRA

Fragment uit een onuitgegeven verslag „Tien dagen. Transport van Auschwitz naar D a c h a u " door J . Furth v o o r o n s

n o g g e e n v r i j h e i d

17 januari 1945

A L d e u i t d e b l o k k e n s t r o m e n d e m a n n e n s t u w d e n t o t e e n c o m p a c t e m a s s a , w a a r g e e n b e w e g i n g in s c h e e n t e k o ­

m e n , n a a r d e - p o o r t . T o c h n a l a n g g e s c h u i f , b e r e i k t e n w e d e u i t g a n g , w a a r w e u i t v o l g e l a d e n w a g e n s m o n d v o o r r a a d o n t ­v i n g e n . W e k r e g e n 1 / 3 p o n d m a r g a r i n e , e e n b u s o s s e n - o f v a r k e n s v l e e s e n t w e e v e r s e h e e r l i j k e h a r d g e b a k k e n k u c h e n . M e t d e z e r i j k d o m g i n g e n w i j v o o r h e t l a a t s t o n d e r h e t t e r g e n ­d e o p s c h r i f t , w a a r m e e d e p o o r t v e r s i e r d w a s , d o o r . D e o n s b e ­s p o t t e n d e s p r e u k bij h e t n a a r h e t w e r k g a a n : „ A r b e i t m a c h t f r e i ! " D e h o o n , a l s wij b i n n e n k w a m e n n a d e „ n u t t i g e a r b e i d " , d i e o n s 1 2 u u r b e z i g h i e l d , w a a r n a w i j d a n a l s m a k k e s c h a p e n d e k o o i in g e d r e v e n w e r d e n . D e b i j b e h o r e n d e h a t e l i j k h e i d , d e m a r s m u z i e k , o n t b r a k n u g e l u k k i g . D e m u z i k a n t e n , d e t r o e t e l ­k i n d e r e n d e r k a m p o v e r h e i d , d e m u z i k a l e i l l u s t r a t o r s v a n o n z e b i n n e n k o m s t , g i n g e n n u z e l f o p m a r s .

A l s u i t e e n b a n k e t b a k k e r s s p u i t d e r o o m , z o w e r d e n wij h e t k a m p u i t e n e e n m e t p r i k k e l d r a a d a f g e r a s t e r d e w e g o p g e p e r s t . S t e e d s o p d r i n g e n d s l o t e n z i c h t e l k e n s n i e u w e p l o e g e n bij o n s a a n . — H e t b l e e k w e l , d a t h e t g e h e l e k a m p o n t r u i m d w e r d . V e e l l e v e n s m i d d e l e n l a g e n w e g g e s m e t e n l a n g s d e w e g . R a u w e a a r d a p p e l s , s p l i t e r w t e n e n n o g v e l e a n d e r e w a r e n , d i e o p d e z w a r t e m a r k t in h e t k a m p g e k o c h t w e r d e n . Z e l f h a d ik m i j w a t m o n d v o o r r a a d , v o o r d e p a a r d e n b e s t e m d , w e t e n t e v e r ­s c h a f f e n . O p h e t w e r k k a u w d e n w i j , o n g e m e r k t n a t u u r l i j k , o p g e d r o o g d e e n g e s c h a a f d e s u i k e r b i e t ( Z u c k e r r ü b e n ) . D a a r h a d ik e n i g e p o n d e n v a n v e r z a m e l d e n n u m e e g e n o m e n . G r a a g h a d ik h e t v o e d s e l , d a t n u v o o r h e t g r i j p e n l a g , o p g e r a a p t . M a a r p l a a t s g e b r e k e n d a t in d e k o m e n d e d a g e n g e e n k o o k g e l e g e n ­h e i d w a s t e v e r w a c h t e n , w a r e n d e r e d e n e n , d a t i k d i e k o s t ­b a a r h e d e n m o e s t l a t e n l i g g e n . H o e w e l , l a t e r o p r e i s h a d d e n o n s r a u w e b o n e n z o e t g e m a a k t .

j _ l E T w e r d d o n k e r t e r w i j l w e n o g s t e e d s b u i t e n s t o n d e n t e * * w a c h t e n , zi j h e t d a t w i j d o o r d e n i e u w e g r o e p e r i n g e n o p ­g e s t u w d e n v o e t j e v o o r v o e t j e v a n d e k a m p p o o r t v e r w i j d e r d w e r d e n . I k s c h o p t e d a a r d o o r t e g e n i e t s h a r d s . I k d a c h t e e n k e i , m a a r m i j n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d s g e v o e l v o o r m i j n v e r z a ­m e l a a r s - i n s t i n c t d e e d m i j e r n a a r d u i k e n . G e e n p a r e l v i s s e r

k w a m m e t s c h o n e r e v a n g s t b o v e n w a t e r d a n ik , t o e n i k m i j w e e r o p r i c h t t e . D e v e r o n d e r s t e l d e k e i w a s e e n h a l v e k u c h . M e t o n s v i e r e n w e r d h e t s t u k b r o o d n a t u u r l i j k o n m i d d e l l i j k o p g e ­g e t e n . — E e n l a n g e c o l o n n e S S - e r s t r o k o n s v o o r b i j . O o k z i j g i n g e n v e r d w i j n e n . Z e w a r e n i n v o l l e u i t r u s t i n g . H e t w a r e n e r w e l ' n d u i z e n d , d i e v o o r d e b e w a k i n g v a n h e t k a m p g e d i e n d h a d d e n e n n u v o o r h e t f r o n t v r i j k w a m e n . E r b e g o n w a t m e e r b e w e g i n g i n o n z e r i j e n t e k o m e n , ' t Z a l o n g e v e e r ' 8 u u r z i j n g e w e e s t e n a l f l i n k d o n k e r . O n z e s t o e t , e e n g e z e l s c h a p v a n v e l e d u i z e n d e n , w a s n i e t t e o v e r z i e n . T o c h w e r d e r a l l e m o e i t e g e d a a n o m o n s in r i j e n v a n 5 t e w r i n g e n . H e t „ V o r d e r m a n n u n d S e i t e r i c h t u n g " z w i e p t e l a n g s o n z e h o o f ­d e n o m o n s a l s ' g e k l i n k n a g e l d e r i j e n m o d e l t e l a t e n a f m a r c h e ­r e n . W e l i e t e n e i n d e l i j k h e t k a m p a c h t e r o n s . D e s n e e u w l a g d i k b u i t e n . O m r i n g e n d e k a z e r n e s e n e n t r e p o t - g e b o u w e n s t a k e n z w a r t l u g u b e r a f t e g e n h e t v a a l w i t t e s n e e u w v e l d . Op h e t e m ­p l a c e m e n t s t o n d e n d e g o e d e r e n w a g o n s d u i s t e r e n e e n z a a m . E e n d o n k e r v o o r u i t z i c h t , d a t o n s a l l e s b e h a l v e o p o n s g e m a k b r a c h t . H e t v r o o r e n i g e g r a d e n , m a a r h e t w a s t o c h m o o i w e e r e n w i n d s t i l . D e s n e e u w k r a a k t e o n d e r d e v o e t e n e n h e t k l o n k a l s h e t m a l e n v a n k o f f i e . D e p o s t e n s c h a a r d e n z i c h i n g r o e p j e s v a n d r i e e n v i e r l a n g s d e r i j . Z e w a r e n z e e r g e m o e d e l i j k . W a a r s c h i j n l i j k o m d a t z e a l s t e v i g d e f l e s h a d d e n a a n g e s p r o k e n . E r l a g e n a l h e e l w a t v a n d i e a l s h a n d g r a n a t e n w e g g e w o r p e n f l e s j e s l a n g s d e w e g . D a t z e n i e t m e t V i c h y w a t e r g e v u l d g e w e e s t w a r e n , m e r k t e n w i j , d i e e r a l l e e n d e r e u k , e e n p a r f u m a c h t i g e s p i r i t u s l u c h t , v a n k r e g e n , w e l . M a a r e e n S S - e r i s a l e v e n m i n v a n s t e e n e n z i j w a ­r e n o o k d e s j l e m i e l o m b e p a k t m e e m o e t e n l o p e n , d e s t a k k e r s ! L a n g z a m e r h a n d k r e g e n wij e e n r u i m e r u i t z i c h t . D e m a a n k w a m t e v o o r s c h i j n . N a a r g e l a n g h e t l i c h t e r w e r d r a a k t e n w i j d e s p a n n i n g w a t k w i j t e n g i n g e n w e p r a t e n d v e r d e r . G e e n v a n o n s w i s t w a a r h e e n .

I k o n t h i e l d t r o u w e n s d e n a m e n d e r p l a a t s e n t o c h n i e t , a l l e r ­m i n s t d a c h t ik d e b e l e v e n i s s e n n o g e e n s n a t e v e r t e l l e n . P l o t ­s e l i n g w e r d o n s g e c o m m a n d e e r d t e s t o p p e n .

r\E b e l e e f d h e i d m o e s t i n a c h t g e n o m e n w o r d e n . D e v r o u w e n u i t A u s c h w i t z ' n i e u w e v r o u w e n k a m p p a s s e e r d e n o n s , d u s

m o e s t e n wij h e n v o o r l a t e n g a a n . H e t w e r d e e n o p o n t h o u d v a n e n i g e t i j d . Op e e n t w i n t i g m e t e r a f s t a n d l i e p e n z e o n s lu id k w e t t e r e n d v o o r b i j . H u n u i t r u s t i n g w a s g e l i j k d e o n z e . A l s a l t i j d h a d d e n zij e r v e e l m e e r d e m o e d in d a n d e m a n n e n . L u i d r i e p e n zij o n s g r o e t e n t o e e n i n f o r m e e r d e n n a a r b e k e n ­d e n .

B o v e n a l l e s u i t k l o n k h e t m e t a a l a c h t i g e s t a c c a t o d e r H o n g a ­r e n . D i e w a r e n h e t m e e s t v e r t e g e n w o o r d i g d , w a n t d e H o n ­g a a r s e J o d e n w a r e n d e l a a t s t e n a a r P o l e n g e t r a n s p o r t e e r d e n . E r k w a m e e n a f d e l i n g v r o u w e n v o o r b i j , d i e e v e n a l s w i j in h e t c o m m a n d o „ d e n i e u w e w a s s e r i j " g e w e r k t h a d d e n . H u n w i t t e h o o f d d o e k e n , e e n p r i v i l e g e v a n d i e „ w a s v r o u w t j e s " , k o n d e n wij o n d e r s c h e i d e n . Z e d e d e n z o a a n e e n k o p p e l g a n z e n d e n ­k e n , v l i e g e n d e n g a k k e n d b o v e n b e v r o r e n w a t e r l a n d . — E e n v a n d e H o l l a n d e r s t r o f h e t m e i s j e a a n , d a t h i j s t e e d s o p h e t w e r k o n t m o e t h a d . Hij v r i j d e e v e n m e t h a a r e n o n t v i n g z o t e r l o o p s l i e f d e , w a r m t e e n e e n b o t e r h a m m e t w o r s t .

auschwitz wordt herdacht: v e r v o l g v a n p a g . 1

T E A M S T E R D A M :

T o e g a n g s p r i j s z a a l e n b a l c o n ƒ 2 , 5 0 , p o ­d i u m ƒ 1 , 5 0 .

K a a r t e n v e r k r i j g b a a r bij h e t v o o r l o p i g s e c r e t a r i a a t : d e Z w a r t e , v . W a l b e e c k -s t r a a t 9 h s . , A m s t e r d a m W . , t e l . 8 3 6 2 2 . P e n n i n g m e e s t e r D. v a n G e e n s , O r t e l i u s -s t r a a t 1 7 6 1 , A m s t e r d a m W . , t e l . 8 5 5 7 2 . M e v r . L . d e V r i e s , v a n S p e i j k s t r a a t 9 2 , A m s t e r d a m W . , t e i . 6 3 6 6 8 . M e v r . E . F u r t h , D i e m e r k a d e 4 3 , D i e m e n , t e l . 5 8 8 4 2 . N e d e r l a n d s T h e a t e r C e n t r u m , S i n g e l 1 8 6 , t e l . 2 3 0 2 0 1 .

J o a c h i m s t h a l ' s B o e k h a n d e l , v a n W o u -s t r a a t 1 2 4 Z . N i e u w e M u z i e k h a n d e l , L e i d s e s t r a a t 5 0 . H o o f d s t a d b o e k h a n d e l , K a l v e r s t r a a t 1 0 8 . O p 2 2 , 2 5 e n 2 6 j a n . , v a n 1 0 — 3 u u r a a n h e t C o n c e r t g e b o u w , w a a r t e v e n s g e l e ­g e n h e i d is t o t p l a a t s b e s p r e k i n g a ƒ 0 . 2 0 p. p . e n ' s a v o n d s a a n d e z a a l .

T E R O T T E R D A M :

K a a r t e n a 2 , 5 0 , s t u d e r e n d e n ƒ 1 , - v e r ­k r i j g b a a r b i j : N e d . I s r . G e m e e n t e , P a e t s s t r a a t 4 0 , R o t -t e r d a m - 4 . M u z i e k h a n d e l L i c h t e n a u e r , K o r t e L i j n ­b a a n 2 6 . M u z i e k h a n d e l S n o e k , H o o g s t r a a t 1 5 6 . F a . S t a m , S c h i e w e g 2 9 d .

F a . S i m o n i s , B e i j e r l a n d s e l a a n 2 9 , R o t ­t e r d a m Z . v . B e n t v e l d , H e n e g o u w e r l a a n 1 8 a , t e l . 1 2 5 5 1 3 . W o n d e r g e m , D o r d t s e l a a n 2 4 0 c e n ' s a v o n d s a a n d e z a a l .

T E D E N H A A G

K a a r t e n a ƒ 2 , 5 0 v e r k r i j g b a a r b i j : N e d . I s r . G e m e e n t e , N i e u w e M o l s t r a a t 1 3 . A l g . b o e k h a n d e l B o u c h e r , N o o r d e i n d e 3 9 . B o e k h a n d e l K o e n s , B a n k a s t r a a t 8 / 1 0 . T e c h n . b o e k h a n d e l V e r w i j s , P r i n s e s s e -g r a c h t 2 . M u z i e k h . A l b e r s e n & C o , G r . H e r t o g i n n e -l a a n 1 8 2 . F a . M o u w e s , G e d . G r a c h t 8 5 e n a a n d e z a a l , t e l . 5 4 3 4 8 8 .

NOG NA 20 JAAR

Y\ERHAALDELIJK kom ik • ze tegen in mijn praktijk", ver­

telt dr. G. de Haas ons, „mensen die het vernietigingskamp ondanks alles hebben overleefd, nazi-slacht­offers, die nu aan hun lot zijn over­gelaten. Er is geen instantie, die zich met hun specifieke belangen bezighoudt. De mensen, die wegens verzetsdaden in een kamp hebben gezeten, kunnen terecht bij de Stichting 40—45. De mensen uit de Vernichtungslager, de wegens „ras" vervolgden, niet. En het ziet er ook niet naar uit, dat dit in de toekomst zal veranderen.

Detail van een ontwerp voor het Auschwitz-monument

vergeten kampslachtoffers \ 7 E R S C H I L L E N D E v a n d e z e p a t i ë n t e n

* z i j n i n v a l i d e , o o k v a a k p s y c h i s c h . M a a r m e n k r i j g t n i e t s v o o r h e n g e d a a n . Z o h e b i k e e n e c h t p a a r , b e i d e n u i t e e n k a m p , d e m a n i s h e l e m a a l n i e t g o e d , d e v r o u w t a m e l i j k e n z i j i s h e t d i e u i t w e r ­k e n g a a t . J o o d s M a a t s c h a p p e l i j k w e r k k a n n i e t v e e l v o o r h e n d o e n . W a t zi j n o ­dig h e b b e n — e n a l d e r g e l i j k e m e n s e n — i s e e n p e n s i o e n , o p g r o n d v a n v e r b l i j f in h e t k a m p . N u k u n n e n z e a l l e e n n a a r e e n v r i j o n b e ­t e k e n d e a f d e l i n g v a n S o c i a l e Z a k e n , D B V O h e e t t e d a t v r o e g e r , n u a f d . o o r ­l o g s s l a c h t o f f e r s e n d i e v e r l e e n t p a s s t e u n , a l s i s a a n g e t o o n d , d a t m e n z i jn s l e c h t e g e z o n d h e i d d o o r h e t k a m p h e e f t o p g e d a a n . E n d e b e s l i s s i n g i s h i e r s t e r k a f h a n k e l i j k v a n d e i n s t e l l i n g v a n d e k e u ­r e n d e a r t s . N i e t v a a k k a n o v e r t u i g e n d d o o r e e n a r t s w o r d e n v a s t g e s t e l d , o f d e z i e k t e v e r s c h i j n s e l e n v a n d e p a t i ë n t v o o r , in ai n a d e o o r l o g z i jn o n t s t a a n . B i j a f ­k e u r i n g r e s t e n d a n d i e k a n a l e n w a a r ­l a n g s i e d e r e s t a a t s b u r g e r g e h o l p e n k a n w o r d e n , o o k b . v . o u d - N S B - e r s e n d a t b e ­t e k e n t g e e n e r k e n n i n g a l s k a m p s l a c h t ­o f f e r . E n d a t l a a t s t e i s h a r d n o d i g . J o d e n , d i e

in D u i t s l a n d h e b b e n g e w o o n d o f d e D u i t ­s e n a t i o n a l i t e i t b e z e t e n , k r i j g e n a l l e n a l s z o d a n i g u i t g e k e e r d , o n g e a c h t h u n f i n a n ­c i ë l e s t a t u s .

M a a r d e s l a c h t o f f e r s , d i t ik b e d o e l , k o ­m e n n e r g e n s v o o r in a a n m e r k i n g , zij w o r d e n n i e t e e n s e r k e n d . E e n z i e k e m a n s t a a t o p d e m a r k t , h o e w e l hij d a t , m e ­d i s c h b e z i e n , n i e t m e e r m a g . M e n k a n d i e m e n s e n n i e t v r i j s t e l l e n v a n d e s t r i j d o m h e t b e s t a a n , zi j k u n n e n z i c h i m m e r s o p g e e n e n k e l r e c h t b e r o e p e n , zi j h e b b e n a l l e e n m a a r in A u s c h w i t z g e z e t e n . . . . M e n v i n d t h e n m o e i l i j k e m e n s e n \_ zi j w o r ­d e n n i e t b e g r e p e n e n v o e l e n d a t v a a k z e l f o o k . Zi j l i g g e n s o m s m e t i e d e r e e n o v e r h o o p , m a a r n i e m a n d w i l h e n z i e n in h u n e i g e n s i t u a t i e , a l s m e n s e n , d i e a l l e s v e r l o r e n h e b b e n e n h e t a m p e r o v e r l e e f ­d e n . N i e m a n d h e e f t b e g r i p v o o r h e n e n o o k z i j z e l f h e b b e n g e e n i n z i c h t i n h u n t o e s t a n d .

E n n u z i t t e n d e m e n s e n w e l bij d e t . v . t e h u i l e n o v e r d e b e z e t t i n g e n d e k a m p e n , m a a r d e s l a c h t o f f e r s v a n d e e r g s t e k a m ­p e n m o e t e n n o g a l t i j d z o n d e r h u l p z w o e ­g e n o m h u n w e g t e v i n d e n e n w o r d e n v e r g e t e n .

T e g e n d e p a t i ë n t e n , d i e v a n h u n w e r k m o e t e n l e v e n , k a n m e n m o e i l i j k z e g g e n : h o u d e r m e e o p , d o e h e t w a t k a l m e r a a n , U m a g n i e t z o v e e l z o r g e n e r n o g bij h e b b e n . W i j , m i j n c o l l e g a ' s e n ik , p o g e n d a n w a t l o s t e k r i j g e n , b . v . e e n i n v a l i d i -t e i t s r e n t e . E n e e n m a n w o r d t d a n g e ­k e u r d o p a l l e r l e i a f w i j k i n g e n d o o r s p e ­c i a l i s t e n , i e d e r o p zi jn g e b i e d . M a a r é é n d i n g v i n d e n z e n o o i t , d e g r o n d v a n d e z a a k : d a t d e m a n e e n k a m p s l a c h t o f f e r i s . H e t f e i t , d a t i e m a n d i n e e n k a m p h e e f t g e z e t e n , i s e e n v o l d o e n d e g r o n d v o o r r e c h t o p g e r e g e l d e u i t k e r i n g . B i j m e d i ­s c h e k e u r i n g b e h o o r t v e r b l i j f i n e e n k a m p o p z i c h z e l f t e g e l d e n a l s s c h a d e a a n d e g e z o n d h e i d , z e k e r a a n d e g e e s t e l i j k e , t o e g e b r a c h t , z o n d e r d a t d i t in e l k o n d e r ­d e e l b e h o e f t t e w o r d e n g e s p e c i f i c e e r d . I n d e z e g e v a l l e n b e h o o r d e m . i . t e w o i -d e n a a n g e t o o n d , d a t e e n a f w i j k i n g g é é n k a m p s c h a d e i s .

D e g e e s t e l i j k e s c h a d e a l l e e n a l , z o i s

v a s t g e s t e l d , g e e f t a a n l e i d i n g t o t v e r ­s c h i j n s e l e n v a n v r o e g t i j d i g e v e r o u d e r i n g . N u s t a a n m i j n c o l l e g a ' s e n i k m a c h t e ­l o o s , bij d e e l l e n d e v a n d e z e m e n s e n , d i e m e n a l s „ n o r m a l e " z i e k e n w i l b e s c h o u ­w e n . Zij w o r d e n n i e t g e a c c e p t e e r d , z o a l s zij z i jn , o o k n i e t i n h u n g e v o e l s w e r e l d . W a t z e m i s s e n i s e e n e e n e i g e n i n s t a n t i e w a a r t o e z e z i c h k u n n e n w e n d e n . " W i j v r o e g e n d r . d e H a a s d a a r o p , w a t e r k a n w o r d e n g e d a a n .

„ N o d i g i s e e n s t i c h t i n g in d e t r a n t v a n d e S t i c h t i n g 4 0 — 4 5 v o o r h e n , d i e z i jn t e r u g g e k o m e n u i t d e v e r n i e t i g i n g s k a m ­p e n . I k s c h a t h e t a a n t a l v a n h e n , d i e d r i n g e n d s t e u n , i n d e v o r m v a n e e n p e n ­s i o e n , n o d i g h e b b e n , o p e n i g e h o n d e r d e n . D i e s t i c h t i n g k a n d e i n s t a n t i e z i j n , w a a r a r t s e n , j u r i d i s c h g e s c h o o l d e n e n m a a t ­s c h a p p e l i j k e w e r k e r s s a m e n d e z e m e n ­s e n o p v a n g e n e n p l a a t s e n i n h u n t o t a l e s i t u a t i e , n.1. a l s s l a c h t o f f e r v a n h e t k a m p e n n i e t b .v . a l l e e n m a a r a l s h a r t p a t i ë n t , s u i k e r p a t i ë n t , o f l i j d e r a a n g e e s t e l i j k e d e ­p r e s s i e .

D e s t i c h t i n g k a n t o t s t a n d k o m e n , o m t e b e g i n n e n a l d o o r d e g e n e n , d i e z i c h a l ­l a n g v o o r d e z e b r a n d e n d e k w e s t i e • i n t e ­r e s s e r e n . D e e e r s t e t a a k i s e e n o v e r ­z i c h t t e m a k e n v a n h e t a a n t a l g e v a l l e n , d a t h e t b e t r e f t ; e r k u n n e n i n d e t o e ­k o m s t n o g s t e e d s m e n s e n bij k o m e n , d i e d e g e e s t e l i j k e g e v o l g e n n o g k u n n e n o n ­d e r g a a n , z i c h u i t e n d i n v o o r t i j d i g e o u -d e r d o m s v e r s c h i j n s e l e n . E e n d e r g e l i j k e s t i c h t i n g k a n d e m e n s e n a l d a d e l i j k m e t r a a d e n d a a d b i j s t a a n . D e b e d o e l i n g i s n a t u u r l i j k e e n w e t o f r e g e l i n g v o o r s o c i a l e b i j s t a n d , in d e v o r m v a n , bi jv . , e e n v a s t e u i t k e r i n g . E n d a a r ­v o o r m o e t e e r s t d e g r o e p v a n k a m p ­s l a c h t o f f e r s a l s z o d a n i g w o r d e n e r k e n d . D a t k a n , z o d r a e r e e n s t i c h t i n g i s , a l b e ­s c h i k t d i e n o g n i e t o v e r g e l d . " W i j m e r k e n o p , d a t e r n o g s t e e d s e n o r ­m e k a p i t a l e n a a n d o o r d e b e z e t t e r in b e ­s l a g g e n o m e n z g . J o o d s e v e r m o g e n s . b e ­v r o r e n ' z i j n . W a a r o m k a n d e o v e r h e i d n i e t . . . M a a r d a t i s e e n v o l g e n d h o o f d ­s t u k .

E . T .

KL AUSCHWITZ: ALBUMS EN DIA'S

Een onmisbaar document is het fo­to-album KL Auschwitz, vooral in verband met het Auschwitz-proces te Frankfort. Ruim 100 pag. authen­tieke, vaak door de SS gemaakte opnamen van het kamp. Prijs ƒ10 . De opbrengst komt ten goede aan het monument te Auschwitz. Een serie dia's negatief-positief over het kamp, zeer geschikt voor vertoning door organisaties e.d. is verkrijgbaar a ƒ 25. Bestellingen bi] D. van Geens, Orteliusstraat 176 1, Amsterdam-W.; tel. 020—85572.

L E E S E R B E T O V E R E N D J O N G E M O D E

AMSTERDAM DEN HAAG

| N D E B L A S I U S S T R A A T 1 3 0 t w e e h o o 9

* in A m s t e r d a m w e r d f e e s t g e v i e r d . D e j o n g s t e d o c h t e r w a s o p d i e d a g g e ­t r o u w d . T w e e e n t w i n t i g j a a r o u d e n d e l a a t s t e v a n z e v e n k i n d e r e n . V i e r d o c h ­t e r s e n e e n z o o n w a r e n a l v e e l e e r d e r d e w e g v a n h e t h u w e l i j k g e g a a n , t e r w i j l d e o u d s t e d o c h t e r v o o r b e s c h i k t l e e k o m n o o i t t e t r o u w e n .

H e t b r u i d j e w a s e e n n a k o m e r t j e . Z e w e r d g e b o r e n in 1 9 1 7 . T o e n d e j o n g s t e t w a a l f e n d e o u d s t e d o c h t e r a l v i j f e n t w i n t i g j a a r o u d w a s . D e z e v e n e n v e e r t i g - j a r i g e m o e d e r h a d d a a r n i e t m e e r o p g e r e k e n d , m a a r z o a l s a l l e k i n d e r e n in h e t g e z i n w a s o o k d i t k l e i n t j e w e e r w e l k o m . H e t l a t e z u s j e w e r d d a n o o k v e r t r o e ­t e l d e n m e t z o r g o m r i n g d . V o o r a l d o o r h a a r g r i j z e v i j f t i g j a r i g e v a d e r . H e t w a s o o k w e l e e n h é é l k l e i n t j e ! R o z a h e e t t e z e , m a a r z e w e r d v a n z e l f s p r e k e n d R o ' t j e g e n o e m d .

1 9 1 7 w a s e e n m o e i l i j k j a a r H e t w a s in d e e e r s t e w e r e l d o o r l o g z o a l s in i e d e r e o o r l o g , h e t v o l k l e e d g e b r e k . E n v o o r a l in d i t a r b e i d e r s g e z i n m e t z ' n o p g r o e i e n d e k i n d e r e n e n e e n , v a a k w e r k ­l o z e v a d e r . In h e t b e g i n l e e d R o ' t j e h o n g e r . Haat-m o e d e r h a d g e e n b o r s t v o e d i n g e n m e l k o f b a b y v o e d i n g w a s n i e t t e k r i j g e n o f o n b e t a a l b a a r . U r e n l a n g s j o u w d e h a a r v a d e r v a n d e e n e w i n k e l n a a r d e a n d e r e t o t hi j t e n ­s l o t t e o m d e d a g m o c h t m e e r i j d e n m e t e e n p a a r d e n w a g e n v a n d e A m s t e l b r o u ­w e r i j n a a r W o r m e r v e e r , n a a r d e m e e l ­f a b r i e k e n . D a a r h a a l d e hij g o e d k o o p b u s ­j e s g e c o n d e n s e e r d e m e l k e n p a k j e s k i n ­d e r m e e l , v o o r z ' n j o n g s t e w e g . E n z ó w e r d R o ' t j e , z i jn R o ' t j e e e n R o z a . E e n l e u k m e i s j e m e t e e n r o n d g e z i c h t j e , m o o i e t a n d e n , z a c h t e g r i j s g r o e n e o g e n , d i e r u s t i g g l i m l a c h e n d d e w e r e l d i n k e ­k e n e n a l l e s o m l i j s t d o o r d i k d o n k e r ­b l o n d g o l v e n d h a a r .

E n o p e e n d a g in o k t o b e r 1 9 3 9 t r o u w d e z e . M e t e e n b a k k e r s b e d i e n d e , J o n a s E r w ­t e n m a n h e e t t e h i j . Z e w a r e n e n i g e j a r e n v e r l o o f d g e w e e s t e n z e h a d d e n a l l e s n e t j e s v o o r e l k a a r in h u n w o n i n g a a n d e L e p e l s t r a a t bij d e A c h t e r g r a c h t . H e t w a s e e n m o o i b r u i d s p a a r . Hij s l a n k , e e n g o e d g e z i c h t , zi j k l e i n e r d a n hi j , l ie f l a c h e n d a l s a l t i j d . D e o u d e r s v a n h e t p a a r t j e , a l l e n b e ­j a a r d e m e n s e n v a n o m d e z e v e n t i g , k e ­k e n t o e h o e d e j o n g e r e n z i c h a m u s e e r ­d e n . E r w e r d m u z i e k g e m a a k t o p e e n g u i t a a r e n e e n a c c o r d e o n , e r w e r d g e ­d a n s t , g e l a c h e n e n g e z o n g e n . D e z u s t e r s e n d e b r o e r v a n R o ' t j e d a n s ­t e n o m b e u r t e n m e t h a a r e n s o m s l e g ­d e n z e e e n w a n g t e g e n h a a r g e z i c h t j e a l s o f z e h a a r t e g e n i e t s in b e s c h e r m i n g w i l d e n n e m e n H e t w a s z o a l s d a t i n d e s f e e r v a n d e m o d e r n e a r b e i d e r s b e w e g i n g v e e l v o o r k w a m e e n b r u i l o f t z o n d e r a l c o ­h o l .

H e t g e z e l s c h a p b e s t o n d in h o o f d z a a k u i t s o c i a a l - d e m o c r a t e n e n c o m m u n i s t e n . E e n m a a n d t e v o r e n w a s d e t w e e d e w e r e l d ­o o r l o g u i t g e b r o k e n t u s s e n E n g e l a n d e n F r a n k r i j k e n e r z i j d s e n h e t f a s c i s t i s c h e H i t l e r d u i t s l a n d a n d e r z i j d s , r o n d o m h e t c o n f l i c t D a n t z i g .

E n h o e w e l e r g e f e e s t w e r d in h e t g e z i n W . l i e t d e e r n s t i g e s i t u a t i e in d e w e r e l d n i e t n a z i jn s p o r e n t e d r u k k e n o p d e z e , b i j n a z o n d e r u i t z o n d e r i n g p o l i t i e k b e ­w u s t d e n k e n d e m e n s e n .

E r v i e l d a n o o k e e n d u i d e l i j k e o n d e r ­t o o n v a n e r n s t w a a r t e n e m e n , h o e w e l e r h e l e m a a l n i e t p o l i t i e k g e d i s c u s s i e e r d w e r d . E r w a s e e n , n i e t - u i t g e s p r o k e n s t i l ­le o v e r e e n s t e m m i n g g e k o m e n t u s s e n m e n s e n d i e e l k a a r v o o r h e e n z o n u e n d a n p o l i t i e k h u n m e n i n g w e l g e z e g d h a d ­d e n . M a a r u i t h e t f a s c i s t i s c h e D u i t s l a n d w a r e n v a n a f 1 9 3 3 z o w e l s o c i a a l - d e m o ­c r a t e n a l s c o m m u n i s t e n n a a r N e d e r l a n d g e v l u c h t . V a a k n a m i s h a n d e l d t e z i jn g e ­w o r d e n d o o r H i t i e r s S .A. t r o e p e n . In h e t g e z i n W . h a d d e n z e a l l a n g b e ­g r e p e n , d a t t e g e n h e t n a z i s m e in e e n ­h e i d m o e s t w o r d e n o p g e t r e d e n . E n d e j o d e n p r o g r o m v a n d e H i t l e r b e n d e n in 1 9 3 8 , d i e n o g n i e t e e n s e e n j a a r g e l e d e n w a s , h a d d e r e s t g e d a a n . E r w a r e n o p R o z a ' s b r u i l o f t z e k e r w e l v i j f t i g m e n s e n . A l l e m a a l v a n j o o d s e a f k o m s t , a l l e n b i j -

e e n a v o n d in oktober 1 9 5 9 n a z o n d e r u i t z o n d e r i n g a r b e i d e r s . D i a ­m a n t b e w e r k e r s , k l e e r m a k e r s , t y p o ' s e n e e n p a a r k a n t o o r b e d i e n d e n . N a h e t a a n d e m a c h t k o m e n v a n H i t i e r e n v o o r a l o n d e r i n v l o e d g e k o m e n v a n d e h e l d h a f ­t i g e G e o r g e D i m i t r o f in h e t L e i p z i g e r R i j k s d a g b r a n d p r o c e s w a r e n s o m m i g e v a n d e z e m e n s e n o f w e l l id g e w o r d e n v a n d e C o m m u n i s t i s c h e P a r t i j o f z e s y m p a -t i s e e r d e n m e t h e t c o m m u n i s m e . D e l a s ­t e r v a n v e r w o e d e a n t i - c o m m u n i s t e n a l s z o u c o m m u n i s m e e n f a s c i s m e h e t z e l f d e z i jn , h a d in d e z e k r i n g g e e n e n k e l g e ­h o o r m e e r .

M e n b l e e f b i j e e n t o t n a m i d d e r n a c h t . I n d e w o n i n g e n v a n d e l e O o s t e r p a r k s t r a a t w a a r m e n v a n d e a c h t e r k a n t o p u i t k e e k ,

w a r e n d e l i c h t e n g e d o o f d . D e m e n s e n s l i e p e n . V a n b i n n e n w a a r g e f e e s t w e r d k l o n k g e ­z a n g . V a s t , m a a r e e n b e e t j e w e e m o e d i g :

I k h o u v a n H o l l a n d , H e t L a n d j e a a n d e Z u i d e r z e e , D a t k l e i n e l a n d j e , N e e m ik i n m ' n h a r t s t e e d s m e e .

W a t v o o r v o e l d e n d e z e m e n s e n in d i e o k t o b e r n a c h t ? D e z e o n s c h u l d i g e s a p p e l a a r s ? ! In 1 9 4 3 in m a a r t w e r d e e n d o c h t e r t j e g e ­b o r e n , h e t k i n d v a n R o ' t j e e n J o n a s . I n j u l i 1 9 4 3 , bij é é n v a n d i e v e r s c h r i k k e ­l i jke j o d e n r a z z i a ' s w e r d e n z e m e t z ' n d r i e ë n w e g g e s l e e p t , n a a r A u s c h w i t z . V a n d e h é l e b r u i l o f t h e b b e n z e s m e n s e n d e o o r l o g o v e r l e e f d . T w e e n i c h t j e s d i e in b e g i n v a n 1 9 4 0 g e ­m e n g d g e t r o u w d z i jn , e e n • z w a g e r d i e v a n 1 9 4 2 a f in c o n c e n t r a t i e k a m p e n g e ­z e t e n h e e f t e n d i e d o o r h e t v e r l i e s v a n z ' n v r o u w e n z ' n e n i g e k i n d v o o r d e r e s t v a n z ' n l e v e n g e k r e n k t i s . E n t e n s l o t t e e e n z u s t e r m e t h a a r t w e e k i n d e r e n d i e g e r e d z i j n d o o r d e i l l e g a l e C o m m u n i s t i s c h e P a r t i j . A l l e a n d e r e n v a n d e o u d s t e n t o t d e j o n g s t e n , h e b b e n h u n l e v e n g e l a t e n in A u s c h w i t z . Z e z i jn g e s t o r v e n a l s d i e r e n in e e n a s y l o n d e r d e g a s w o l k e n v a n E i c h m a n n , v a n B o r -m a n n e n h o e d i e m a s s a m o o r d e n a a r s n o g m e e r h e t e n m o g e n . E n n u ? H e b b e n w e n u , n a t w e e v e r l o r e n o o r l o g e n m e t e e n a n d e r D u i t s l a n d t e m a k e n ? A l s e r g e e n r é v a n c h i s t e n w a r e n , j a , d a n z o u d e n w e m e t e e n a n d e r W e s t - D u i t s l a n d t e m a ­k e n h e b b e n . D a n z o u e r n u o o k n i e t g e ­i j v e r d w o r d e n v o o r e e n m u l t i l a t e r a l e k e r n m a c h t . D e M . L . F . I e d e r z i n n i g m e n s z o u bij d a t b e g r i p r é v a n c h i s m e e v e n m o é t e n b l i j v e n n a d e n ­k e n , a l is h e t m a a r k o r t ! W a n t a l s d e v e r d i e r l i j k t e m o o r d e n a a r s u i t A u s c h w i t z n a 1 9 4 5 n i e t d e k a n s g e ­k r e g e n h a d d e n o m v r i j in d e w e r e l d t e g r a s d u i n e n , d a n z o u d e n w e n u n i e t m e t h e t r é v a n c h i s m e t e m a k e n h e b b e n in W e s t - D u i t s l a n d . H e t w a p e n , d a t d e z e l i e d e n in h u n m i s ­d a d i g e , n a a r g a s e n m e n s e n b l o e d s t i n ­k e n d e k l a u w e n w i l l e n h e b b e n , d a t is d i e m u l t i l a t e r a l e k e r n m a c h t . L a a t o n s n o o i t v e r g e t e n , w a t d i e k l a u ­w e n r e e d s h e b b e n t e w e e g g e b r a c h t . T w i n ­t i g j a r e n l i j k e n l a n g in e e n m e n s e n l e v e n , m a a r h e t l e e d is e r n o g s t e e d s , o m d a t zij d i e o n s l ie f w a r e n , n i e t u i t o n s l e v e n w e g t e d e n k e n z i j n . M a a r d i e w i j w é l h e b b e n d i e g e b o r e n z i j n n a a l d a t l e e d , d i e h e b b e n r e c h t o p o n s , d i e moeten w i j e n d i e zullen w i j b e s c h e r m e n . N o o i t m e e r A u s c h w i t z ! G e e n M . L . F . o f w e l k v e r n i e t i g i n g s w a p e n d a n q o k i n h a n ­d e n v a n d e m o o r d e n a a r s v a n A u s c h w i t z .

E. Muller v. West

W A T W I L H E T N E D E R L A N D S A U S C H W I T Z C O M I T É ? Nooit meer Auschwitz! Wat doet het Nederlands Auschwitz Comité? Dat ziet U uit dit blad. Hoe steunt U het Nederlands Auschwitz Comité? Door Uw adres en dat van anderen op te geven aan

het secretariaat N.A.C., van Walbeeckstraat 9hs., Am­sterdam W. Door een bedrag te storten op postrekening N.A.C., Amsterdam, 29 30 87. Stel het niet uit! Draag snel Uw steentje bij!

auschwitz en de oorlog Ï N h e t D u i t s e t i j d s c h r i f t „ W e h r k u n d e " , h e t o f f i c i e r e n t i j d -* s c h r i f t d a t i n M ü n c h e n v e r s c h i j n t , i s o n l a n g s e e n a r t i k e l o p g e n o m e n v a n g e n e r a a l F r i e d r i c h v o n B o e t t i c h e r : „ F e l d h e r r n -t u m u n d G e n e r a l s t a b : G r u n d s a t z e u n d G e i s t " ( J a a r g a n g X I I I , N o . 9 , s e p t e m b e r 1 9 6 4 , b l z . 4 5 3 — 4 5 9 ) . E r k o m e n m e r k w a a r d i g e u i t s p r a k e n in v o o r , w a n t h e t is é é n g r o t e l o f z a n g o p d e v e l d ­h e e r e n d e o o r l o g . „ F e l d h e r r n t u m i s t O f f e n b a r u n g h ö c h s t e n M e n s c h e n t u m s " , z o s t a a t o p b l z . 4 5 8 . E n e e n b l a d z i j d e v e r d e r l e e s t m e n : „ l m K r i e g e o f f e n b a r t s i c h G o t t d e n M e n s c h e n " . H e t a r t i k e l e i n d i g t m e t d e z i n :

„Es ist Aufgabe der Generalstabserziehung, das heilige Feuer in der Brust der Offiziere zu enttachen, damit sie dem Krieg, der höchsten Steigerung des menschlichen Lebens. gewachsen sind und die Schwache ihrer Zeit ttber-winden" (blz. 459).

M e n z o u m i n d e r g e s c h o k t z i jn d o o r d e z e o n t b o e z e m i n g e n v a n e e n h e e l o u d e g e n e r a a l , a l s d e r e d a c t i e v a n h e t t i j d s c h r i f t n i e t i n e e n b e g e l e i d e n d e k a n t t e k e n i n g o p m e r k t e :

„Wir glauben, dasz der Autor, der noch die volle Frie-densausbildung des preuszischen Generalstabes erfuhr, von dessen Geist gepragt wurde und stets als sehr mo­dern denkender Offizier mit eigenen Anschauungen galt, aus der Fülle seiner Erfahrungen auch dem heutigen Sol­daten manches zu sagen hat" (blz. 433).

D e z e o p v a t t i n g is b e p a a l d e l i j k e e n s l e c h t s p l a a t s e l i j k e e i g e n ­a a r d i g h e i d . O v e r i g e n s b e s t a a t , l i j k t m i j , h e t a l g e m e n e i n z i c h t d a t d e o o r l o g , d o o r h e t f e i t d a t h e t g e h e l e v o l k e r b i j w e r d b e t r o k k e n e n d o o r d e m o d e r n e w a p e n t e c h n i e k , e e n w e e r z i n ­w e k k e n d e n o n d r a a g l i j k g e b e u r e n i s , w a a r m e d e m e n e e r d e r d u i v e l s e d a n g o d d e l i j k e k r a c h t e n z o u i n v e r b a n d b r e n g e n .

•

F\ E T w e e d e W e r e l d o o r l o g z a l i n d e h e r i n n e r i n g v o o r t l e v e n d o o r d e g a s k a m e r s e n d o o r d e t e r r e u r b o m b a r d e m e n t e n ,

c u l m i n e r e n d i n d e a t o o m b o m m e n o p H i r o s h i m a e n N a g a s a k i . H e t l i j k t m i j j u i s t , o m n a a s t d e g a s k a m e r s d e t e r r e u r b o m b a r ­d e m e n t e n t e n o e m e n . M e n z o u g e n e i g d k u n n e n z i j n d e g a s ­k a m e r s s l e c h t s t e z i e n a l s e e n u i t i n g v a n d e d u i v e l s e m i s d a ­d i g h e i d v a n d e H i t i e r - r e g e r i n g e n h a a r a a n h a n g . M a a r d e o o r ­l o g k a n e r n i e t v a n l o s g e m a a k t w o r d e n . D e o o r l o g i s e r e e n w e z e n l i j k b e s t a n d d e e l v a n g e w e e s t . D a a r o m i s h e t b e t e r t e g e ­lijk t e n o e m e n w a a r t o e d e o o r l o g o o k a a n o n z e z i j d e l e i d d e : d e s y s t e m a t i s c h e a a n v a l l e n o p s t e d e n , o p b u r g e r b e v o l k i n g . D e o o r l o g w e r d e e n t o t a l e o o r l o g , v a n v o l k t o t v o l k , m e t a l l e k r a c h t e n g e v o e r d , i n h a a s t a b s o l u t e v i j a n d s c h a p , o m t o t a l e u i t k o m s t : d e o n v o o r w a a r d e l i j k e c a p i t u l a t i e v a n d e m i s d a d i g e r s w a a r t e g e n m e n v o c h t . D e m e n s o n t e r e n d e w a n d a d e n w a a r t o e m e n d a a r b i j k w a m , w e r d e n d o o r d e z e o n t w i k k e l i n g b e v o r d e r d , p a s t e n d a a r i n , k o n d e n d a a r d o o r v o o r m e n i g e e n h e t m i s d a d i g e n o n m e n s e l i j k a s p e c t v e r l i e z e n .

•

L I E T d u i d e l i j k s t k o m t d e z e l a a t s t e w e r k i n g t o t u i t i n g i n d e * * t e r r e u r b o m b a r d e m e n t e n , d i e h u n a p o t h e o s e v o n d e n in H i r o s h i m a e n N a g a s a k i . D e r g e l i j k e b o m b a r d e m e n t e n w a r e n ï n f l a g r a n t e s t r i j d m e t h e t t r a d i t i o n e l e o o r l o g s r e c h t , i n s t r i j d o o k m e t d e t r a d i t i o n e l e m i l i t a i r e e e r , d i e n i e t t o e l i e t t e v e c h t e n t e g e n v r o u w e n e n k i n d e r e n . M a a r n a d e T w e e d e W e r e l d o o r l o g is m e n o p d e i n g e s l a g e n w e g v o o r t g e g a a n . D e o f f i c i ë l e , d o o r b e i d e p a r t i j e n i n d e K o u d e O o r l o g a a n v a a r d e s t r a t e g i e o m v a t d e „ c o u n t e r - c i t y s t r a t e g y " : r a k e t t e n m e t k e r n w a p e n s g e r i c h t o p e i k a a r s b e v o l k i n g s c e n t r a . T i e n t a l l e n , z o n i e t h o n d e r d t a l l e n m i l j o e n e n z u l l e n w o r d e n g e d o o d a l s d e z e w a p e n s w o r d e n g e ­b r u i k t , a l s d u s d e a f s c h r i k k i n g d i e e r m e d e w o r d t b e o o g d , z o u f a l e n . M i l j o e n e n b u r g e r s z i j n o p d e z e w i j z e g i j z e l a a r g e w o r d e n v o o r h e t g o e d ( v r e e d z a a m ) g e d r a g v a n h u n r e g e r i n g . H e t b e ­t e k e n t e e n d e m o c r a t i s e r i n g v a n h e t g i j z e l a a r s c h a p , e e n u i t ­b r e i d i n g e r v a n t o t h e t m i l j o e n v o u d i g e , o p e e n t i j d s t i p w a a r o p z o j u i s t h e t n e m e n v a n g i j z e l a a r s p l e c h t i g , bi j v e r d r a g , w a s v e r b o d e n e n s t r a f b a a r v e r k l a a r d ( a r t . 3 4 , G e n e v a C o n v e n t i o n r e l a t i v e t o t h e p r o t e c t i o n o f c i v i l i a n p e r s o n s i n t i m e o f w a r , a u g u s t 1 2 , 1 9 4 9 ) .

D e z e s i t u a t i e t e k e n t h e t d i l e m m a v a n d e t i j d : e e n c u l t u u r d i e z i c h s t e e d s m e e r r i c h t o p d e w a a r d e v a n d e m e n s a l s z o d a n i g , d e p o s i t i e v a n d e m e n s a l s z o d a n i g g a a t e r k e n n e n „ z o n d e r o n ­d e r s c h e i d n a a r r a s , g e s l a c h t , t a a l o f g o d s d i e n s t " , z o a l s h e t V . N . H a n d v e s t v o o r s c h r i j f t . M a a r t e g e l i j k e r t i j d d e o f f i c i ë l e b e ­r e i d h e i d m i l j o e n e n m e n s e n t e v e r d e l g e n a l s e e n r e g e r i n g z i c h z o u m i s d r a g e n . O p d i e m i l j o e n e n s t a a n d e n u c l e a i r e w a p e n s g e r i c h t , d i e v e r n i e t i g e n , i n d e r d a a d , z o n d e r o n d e r s c h e i d n a a r r a s , g e s l a c h t , t a a l o f g o d s d i e n s t . D i e w a p e n s m a k e n o o k g e e n o n d e r s c h e i d t u s s e n m i l i t a i r e n e n b u r g e r s , n a u w e l i j k s ( w a t b e ­t r e f t d e r a d i o a c t i e v e f a l l - o u t ) t u s s e n b e l l i g e r e n t e n e n n e u ­t r a l e n , z e l f s n i e t t u s s e n l e v e n d e g e n e r a t i e e n h e t n a g e s l a c h t .

•

I J E T t e r r e u r b o m b a r d e m e n t i s g a a n b e h o r e n t o t h e t m o d e r n e o o r l o g s r e c h t . D e o n m e n s e l i j k h e i d e n d e m e n s o n w a a r d i g ­

h e i d s t a a n o n s n i e t m e e r z o h e l d e r v o o r d e g e e s t 1 ) . D a t i s w e l h e t g e v a l m e t d e b i j z o n d e r e m i s d a d i g h e i d w a a r t o e d e v e r s l a ­g e n e n k w a m e n : d e v o l k s u i t r o e i i n g . H e t w a n g e d r a g v a n d e v e r -s l a g e n e w e r d m o d e r n o o r l o g s m i s d r i j f , m i s d a a d t e g e n d e m e n s ­h e i d , g e n o c i d e . Op h e t o g e n b l i k g e d e n k e n w e A u s c h w i t z , d e k a m p e n , d e g a s ­k a m e r s . M e t a f s c h u w e n o n t z e t t i n g , d a t d i t k o n g e b e u r e n i n h e t h a r t v a n E u r o p a , in e e n c e n t r u m v a n o n z e c u l t u u r . E r i s d e n e i g i n g bij m e n i g e e n d i t w a l g e l i j k g e b e u r e n w e g t e d r i n g e n , t e v e r s t o p p e n , t e v e r g e t e n . D i e n e i g i n g i s b e g r i j p e l i j k , t e m é é r b e g r i j p e l i j k n a a r m a t e m e n d i c h t e r bi j d i t g e b e u r e n h e e f t g e ­s t a a n . D u i t s e r s z u l l e n e r e e r d e r t o e k o m e n d a n w i j , o m d e h e r i n n e r i n g t e v e r d r i n g e n . D e g e d a c h t e i s d a n o o k h a a s t o n ­d r a a g l i j k . Zi j m a a k t h e t v o o r t l e v e n h a a s t o n m o g e l i j k . T o c h , v e r g e t e n m o e t e n w i j n i e t . N o c h D u i t s l a n d , n o c h E u r o p a , n o c h d e a n d e r e n , d i e t o t d e c u l t u u r b e h o r e n , w a a r i n d i t g e ­s c h i e d d e . V e r g e t e n i s g e e n o p l o s s i n g . N o c h v o o r i n d i v i d u e n , n o c h v o o r v o l k e n , n o c h v o o r c u l t u r e n . D a a r b i j i s d e v e r b i n d i n g t u s s e n g a s k a m e r s e n t e r r e u r b o m b a r d e m e n t e n e e n t e i n n i g e . H e t w a s f e i t e l i j k m o g e l i j k o m d e m a s s a l e v e r d e l g i n g v a n d e J o d e n in D u i t s l a n d t e v e r w e r k e l i j e n , n a d a t j a r e n v a n p e r f i d e p r o p a g a n d a h e t m e n s - z i j n v a n d e J o d e n h a d o n t k e n d . D e m o ­d e r n e w a p e n s m e t m a s s a l e w e r k i n g z u l l e n e e n d e r g e l i j k e p r o ­p a g a n d a , e r v o o r o f e r n a , b e h o e v e n , o m f e i t e l i j k t e k u n n e n w o r ­d e n g e b r u i k t . G e e n v e r d r i n g i n g v a n v r o e g e r e o n - m e n s e l i j k h e i d ! E r k e n n i n g e r v a n , e n i n n e r l i j k h e r s t e l d o o r p o s i t i e v e h o u d i n g e n a c t i e . D a a r l i g t d e e n i g e a a n v a a r d b a r e m o g e l i j k h e i d . Zi j b e t e k e n t h e t o p r e c h t e s t r e v e n n a a r u i t b a n n i n g v a n d e o o r l o g , n a a r u i t b a n ­n i n g — i n d e g e h e l e w e r e l d — v a n d e m e n s o n t e r e n d e w a p e n s , n a a r v e r h e f f i n g v a n h e t m e n s e l i j k b e s t a a n — w a a r o o k — t o t m e n s w a a r d i g e e x i s t e n t i e . Z o b e t e k e n t A u s c h w i t z - h e r d e n k i n g e e n n o o d z a k e l i j k v r e d e s - s t r e v e n e n w i l t o t o p b o u w v a n d e w e r e l d i n g r o t e r g e r e c h t i g h e i d .

Prof. Mr. B. V . A . Róling

1) De vertroebeling van het ethisch besef wordt in de hand gewerkt door het feit, dat „counter city" wapens defensieve wapens zijn, slechts te ge­bruiken als de ander de oorlog is begonnen, en als zodanig een middel zijn van vredeshandhaving. De „counter force" wapens zijn in overeenstemming met de traditionele opvattingen, en dus eerder ethisch aanvaardbaar. Maar zij kunnen offensief worden gebruikt.

N O G E E N S : H E T M O N U M E N T

REGERING, VERVUL EEN EREPLICHT!

P^VENALS de regering-de Quay heeft de regering-Marij-

nen geweigerd een bijdrage te verlenen voor de op­

richting van het internationale monument te Auschwitz.

En zulks niet op grond van nieuwe argumenten, maar on­

der het herhalen van het argument, dat de regering-de

Quay voor haar weigering bezigde, n.1. dat in „analoge ge­

vallen" geen bijdragen worden verleend.

Dat argument — ik heb het al eerder betoogd — heeft

geen enkele kracht, is onwaarachtig en huiveringwekkend.

Er bestaan immers — God zij dank — t geen „analoge ge­

vallen" in de wereldgeschiedenis, nog daargelaten, dat

het begrip „gevallen" op geen enkele wijze in verhouding

staat tot het mensonterende en gruwelijke gebeuren, waar­

aan dit Auschwitz-monument tot in lengte van dagen de

herinnering wil bewaren: tot bezinning en ter waarschu­

wing.

Regering, bezin U en vervul een ereplicht.'

mr. G. J. P. Cammelbeeck

999 OLYf^PIC HORLOGES

i e d e r e s e c o n d e p r e c i s i e

Fa. I. ARBEID H O R L O G E R I E

E N G R O S

P E N D U L E S

KEIZERSGRACHT 260, A M S T E R D A M - C E N T R U M , T E L E F O O N 2 2 1 2 95

De Groene A m s t e r d a m m e r

Nederlands oudste opinieweekblad streeft er naar in zijn artikelen over velerlei onderwerpen niet toe te geven aan waan of angst van de dag, maar poogt hij, zo kalm en eerlijk mogelijk, het heden te ana­lyseren met open oog voor het voorbije en het komende. In deze opzet past dat hij speciale aandacht vraagt voor nieuws en opinies die elders niet of nauwe­lijks aan hun trekken komen, op­dat zijn lezers met meer zekerheid een mening kunnen vormen over al die zaken die een bewust levend mens horen te interesseren. In deze wereld vol doctrines en taboes die het non-conformistische denken belemmeren rust brengen, betekent de wapens aandragen waarmede de angst en de redeloos­heid kunnen worden bestreden. Een logisch gevolg hiervan is dat De Groene de kat de bel aanbindt zo dikwijls als zijn taak hem dit voor­schrijft. Ongeacht wie de kat is. Dat De Groene als één van zijn taken ziet het beschermen van de democratie tegen oud en nieuw fascisme, behoeft in dit herden­kingsnummer nauwelijks te worden gesteld.

A b o n n e m e n t e n / 25 per jaar, f 6.75 per kwartaal. Studenten I 1213.50. De Groene, Westeinde 16, Amsterdam.

VOOR EEN HORI O G F BETROUWBAAR r , W r V I _ W

D A T T E V E N S E E N F R A A I S I E R A A D IS

horlogerie GUTMAN C a m p e r s t r a a t 6 8

A M S T E R D A M

T e l . 5 6 9 6 9

D e b e t a l i n g k u n t U d e s g e w e n s t

a l t i j d m e t o n s r e g e l e n . O o k v o o r

V E R L O V I N G S R I N G E N

De auto voor iedereen

T R A B A N T vanaf

f 3 5 7 5 . -Hoofddealer voor Amsterdam en omstr.

Garage LEEH l e J a c . v. Campenstraat 31 tel . 7 2 6 4 2 6 en 7 2 6 5 4 5

•2 O D EEE 1

B. B O U M A N

het exclusieve modehuis

o o k v o o r bont

L i j n b a a n 7 5 R o t t e r d a m t e l e f o o n 1 1 9 3 1 0

HET GROTE NEDERLANDSE FAMILIEBLAD

Iedere week een rijk gevarieerde inhoud!

Kostelijke ontspannings lectuur voor het hele gezin. Interessante reportages,

boeiende documentaires, spannende verhalen en schitterende kleurenfoto's.

Als unicum in Nederland: een parade van voetbalelftallen uit de ere-divisie op een

uitklap van maar liefst vier grote Revue-pagina's!

Vraag eens een proefnummer van REVUE, het grote Nederlandse familieblad.

EEN UITGAVE VAN DE GEÏLLUSTREERDE PERS N.V., STADHOUDERSKADE 85, AMSTERDAM.

MAX NE BIG mode pour dames

mantels, mantelcostuums, rokken

Nu ook particuliere verkoop

Ook voor U is er iets bij

Komt U eens kijken in onze mooie showrooms

N.Z. Kolk 6, Amsterdam, St. Jacobsstraat 9

tel. 246179

Waar mode een lust voor het oog is

M A N T E L S - J A P O N N E N D E U X P I È C E S - N A P P A S U E D E - M A N T E L - C O S T U U M S S T O F F E N

Modehuis De Vries en Lampie Kalverstraat 3 - 5 , bij de Dam, Tel . 0 2 0 - 2 3 . 7 6 . 3 4 Amsterdam

DE ZAAK VOOR AL UW VERWARMINGS­

PROBLEMEN

K O L

HEMONYSTRAAT 52—54

Tel. 020 - 72.23.31; 71.79.04

Kantoor: Butaanweg 2,

tel. 23.27.16—24.37.72

A M S T E R D A M

oto en j ï I m studio's

Jlenk Booms utrechtsestraat 2 0 • tel. 243210 bij heb rembrandtsplein vanwoustr 2 4 2 tel: 7 2 0 6 6 6

amsterdam- zuid

15-daagse geheel verzorgde vliegreizen

prijs vanaf f 930 . -

vertrek: 22 december 1964

19 januari 1965

9 februari 1965

9 maart 1965

13 april 1965

11 mei 1965

vraagt inlichtingen bij:

passage- en reisbureau v.c.k. koningsplein 15 — amsterdam c — telefoon 248303

Kohier Kohier ZIG ZAG f 465.—

Machines met 100 jaar reputatie Een naaimachine kopen is een kwestie van vertrouwen — koop daarom een merk-machine!

ZIG ZAG f490.—

Firma

S.J.Hi

Naumann llaumann

brengt voor ieder kledingstuk

een passende knoop

Singel 122 Amsterdam Tel . 2 4 . 3 7 . 5 9

m e t * * * * * * * Z I M

Een droomreis per schip i s r a e l ! Vraag Inlichtingen bij Uw Reis- of Passagebureau, ef bl|: Zim Israel Navlgation Co Ltd.. Amsterdam. Dam 6. Tel. 24.81.74. Rotterdam. Vasteland 10. Tel 14.38.0U

k a l t e r EXCLUSIEVE HERENKLEDING A'DAM * ZEILSTRAAT 20 JAN EVERTSENSTRAAT 102

Twee belangrijke documentaire werken:

SS im Einsatz Een nieuwe druk van deze uitgebreide documentatie over de SS. Ge­ïllustreerd met vele foto's en facsimile's. Een boek, dat in Westduitsland meerdere malen werd verboden. 585 blz. Geb. ƒ 12.—

Heinz Brüdigam — Der Schosz ist früchtbar noch . . . Neonazistische, militaristische, nationalistische literatuur en pers in de Bondsrepubliek. Een zakelijke maar veelzeggende documentatie. 212 blz. Paperback ƒ8.50

Verkrijgbaar bij

B O E K H A N D E L P E G A S U S Leidsestraat 25 — Amsterdam Hoogstraat 143 — Rotterdam

Ladies-Furshop

voor al uw

bontwerken

Ferd. Bolstraat 21 Amsterdam-Z Tel. 726522

ISRAËL GROEPSREIZEN

1965

16-2-1965— 9-3-1965 16-3-1965— 6-4-1965 13-4-1965— 4-5-1965

13-4-1965—11-5-1965 27-4-1965—18-5-1965

Spring tour Pourim tour Tour o.l.v. het echtpaar Hinlopen—Nanninga Pesach tour Tour o.l.v. Rabbijn Dr. J. Soetendorp

Vliegretour per EL AL Boeing Jet.

Minimum deelname 30 personen.

Voor prijzen, brochures en nadere inlichtingen:

Reisbureau NET Rokin 9—15, Amsterdam, telefoon 243350* Wij verzorgen al uw reizen over de gehele wereld

In de navolgende hotels hebben wij voor onze cliënten kamers geblokkeerd:

Tel Aviv: Dan, Samuel, Ramat Aviv, Deborah, Astor en Narciss;

Herzlia: Sharon en Accadia.

Ook alle inlichtingen voor diverse t r e i n / -bootverbindingen naar Israël.

gratis voetonderzoek en vakkundige behandeling

CEES TAK Bllderdijkstraat 69 Tel. 129465 Amsterdam

J. BOS

PRIMEURS WIJNEN

STAD's fruitpaleis

1e MIDDELLANDSTRAAT 21b

GIRO 47224 ROTTERDAM TEL. 12.55.03

Comestibles - Groenten - Delicatessen

Chocolaterie - Diepvriesproducten

Verzorging van Fruitmanden door geheel Nederland

Beleefd aanbevelend P. H. M. STAD

Alles op het gebied van

Televisie, Radio en

electrische apparaten

R A F A l g e m e e n Technisch Bureau

I. R A F A L O W I T C H , Rijnstraat 158

Telefoon 713597-792067

A m s t e r d a m

een huis vol manufacturen 1e Middellandstraat 6 Telefoon 32147

Hoogstraat 142 Telefoon 116534

Rotterdam

Een horloge of uurwerk vol fit, koopt men alleen bij

B O N E W I T

HORLOGERIE PH. BONEWIT Albert Cuypstraat 166 Tel. 790978 I Burg. de Vlugtlaan 200 Tel. 132371 Kinkerstraat 338 Tel. 129602 | P. Calandlaan 79a Tel. 154782

AMSTERDAM

D E W A A R H E I D sinds 23 november 1940

t o e n -

n u -

morgen-

DE KRANT VOOR V R E D E D E M O C R A T I E H O G E R L E V E N S P E I L

Daarom De Waarheid Uw krant

abonnementsprijs 67 ct. per week

abonnement of verzoek voor gratis

proefabonnement kunt u opgeven

aan: De Waarheid,

Keizersgracht 324, Amsterdam

Telefoon (020) 62 56 5

> v i k i = i r i i i : g v / i M ^ r i i i : g v / i k i = i ; i i i : i n | Voor heel aparte stoffen

'/ufo Korte Hoogstraat 22 - tel. 119-000

{J vindt er een unieke collectie in exclusieve Wisbrun-dessins

u I I

^ V i t ^ M r l l i : g V / i M = l r l l i : g V / i k f = m ¥ T 7 r n R O T T E R D A M

frank's babyhuis „DE OOIEVAAR"

MAURITSWEG 54 ROTTERDAM

ARROW dealer KUPPERS Leidsestraat 44 Amsterdam Tel. (020) -232301

Het adres voor al Uw juwelen is: H E T G U L D E N P O T H U I S

Thorbeckeplein 30, hoek Herengracht Amsterdam, tel. (020) -231771

» MUIS II « Wilt U goede voorlichting en advies, dan is C A R U S O Uw zaak voor gramofoonplaten, met zijn enorme voorraad op elk gebied. Onze prachtige verbouwing is zo juist gereed gekomen.

OFF. DEALER GARRARD

motoren en combinaties

Stereo en Monoraal

Jan Evertsenstr. 126 - Tel. 87271 Amsterdam privé 192357

helen

e x c l u s i e v e

b e d r i j f s c o u t u r e

speciaal

v o o r

medici

jan ever tsenst r . 3 3

a m s t e r d a m

tel . ( 0 2 0 ) 1 8 7 4 0 7 „dokter"

slagerij o . r . t . S A L M E Y E R vers vlees, fijne vleeswaren,

belegde broodjes

Nieuwmarkt 13 Amsterdam, tel. 248225

Administratie-kantoor

J. Haan Administraties — Belastingzaken — Verzekeringen

Molenmakersstraat 19 Zaandam, tel. 02980-66491

Ook voor Uw aangiften inkomsten­belasting en vermogensbelasting 1964