AUGUSTUS’ ANKERS

Bronnensets

Deze zeven bronnensets worden verdeeld over groepen leerlingen. Deze set hoeft in zijn geheel daarom maar één keer geprint te worden.

Auteurs: Suzanne Adema, Sophie Dijkstra

Lesmateriaal bij Anchoring Innovation Zwaartekrachtproject, toegekend door het ministerie van OCW aan OIKOS, de landelijke onderzoekschool voor klassieke studiën

BRONNENSET 1: DE TEMPEL VAN JANUS Het sluiten van de tempel van Janus was in Rome een oud gebruik. Door archeologen zijn geen resten van deze tempel gevonden, maar hij stond in de buurt van het Forum Romanum. Opdracht en vragen Bestudeer de bronnen en maak in je infographic duidelijk:

- Op wat voor momenten de deuren van de tempel van Janus geopend werden, en wanneer ze weer gesloten werden;

- Welke associaties Romeinen daarbij gehad zullen hebben; - Of het vaak gebeurde; - Waarom het een geschikt ritueel is voor Augustus om uit te voeren; - Of het sluiten van deuren van de tempel van Janus een (geschikt) anker is voor Augustus’ doel

om de nieuwe staatsvorm geaccepteerd te krijgen.

Het antwoord op al deze vragen vind je in de onderstaande bronnen. Als je meer informatie nodig hebt om de bron te begrijpen of plaatjes wilt opzoeken, kun je een laptop gebruiken. Bron 1 Vergilius Aeneis 7.601-615 (vertaling Piet Schrijvers) Bij de Latijnen bestond een gebruik dat de stad Alba Longa lang heeft bewaard en dat nog steeds door het machtige Rome wordt gevolgd wanneer men gewapend de strijd gaat beginnen, de tranenrijke oorlog verklaart aan Geten, Hyrcaniërs. aan Arabische stammen of op veldtocht gaat naar the Oosten tegen Indiërs of van de Parthen veldtekens terugeist. Er staat een dubbele poort, die de poort van de oorlog genoemd wordt, een heilig vereerde plaats vervuld van vrees voor de krijgsgod. Hij wordt gesloten door honderd bronzen grendels en honderd duurzame, ijzeren bouten, de deur wordt bewaakt door Janus. Als de senaat officieel een oorlogsbesluit heeft genomen, ontgrendelt de consul persoonlijk, gehuld in een staatsiemantel en toga, omgord naar Gabijns ritueel, de knarsende deuren: hij verklaart zelf de oorlog, gevolgd door de rest van de mannen. Bron 2

De afbeelding hiernaast is niet de tempel van Janus in Rome. Die is niet overgebleven. Het is een tempel van Janus ergens in Frankrijk. Je kunt goed zien dat aan alle kanten ingangen zitten.

Bron 3 Vergilius Aeneis 1.290-296 (vertaling Piet Schrijvers) Dan zullen grimmige tijden verzachten als de oorlog voorbij is. De aloude Fides en Vesta, Quirinus met zijn broer Remus, spreken dan recht, de gruwelijke poort van de oorlogstempel is vergrendeld met ijzeren bouten, heilloze Waanzin zit binnenin op de wrede wapens: geboeid op zijn rug met honderd ketens van brons, zal hij bloedige schuimvlokken briesen. Bron 4 Horatius dicht een lofrede op keizer Augustus. Horatius, Ode 4.15 (vertaling Piet Schrijvers) Uw tijdperk, Keizer, schonk het land weer een rijke oogst, bracht Jupiter vaandels terug, gerukt van poorten van de trotse Parthen, U sloot na het oorlogsgeweld de tempel van Janus Quirinus. Bron 5 Augustus maakte zelf een overzicht van zijn belangrijkste successen, bekend onder de naam Res Gestae Divi Augusti. Onderstaande passage komt daaruit. Res Gestae Divi Augusti 13 (Vertaling: Suzanne Adema) De tempel van Janus: onze voorouders wilden dat die dicht gedaan werd als er in het hele rijk van het Romeinse volk, te land en ter zee, vrede was bereikt door overwinningen. Ze zeggen dat die tempel tussen de stichting van de stad en het moment dat ik geboren werd in totaal twee keer dicht geweest is. Toen ik eenmaal princeps was, heeft de senaat wel drie keer besloten om de tempel dicht te doen. Bron 6

Op dit schilderij van Louis de Boullogne le Jeune uit 1681 is afgebeeld hoe Augustus bevel geeft de poorten van de tempel van Janus te sluiten.

BRONNENSET 2: DE HEERSCHAPPIJ VAN SATURNUS Vóór Romulus en Remus ook maar geboren waren, en vóór Aeneas vanuit Troje de Tiber bereikte zelfs, heerste de god Saturnus in het gebied waar Rome later gesticht zou worden. Dat gebied heet Latium. Opdracht en vragen Bestudeer de bronnen en maak door middel van je eigen infographic duidelijk:

- Hoe die heerschappij van Saturnus in Latium was; - Welke associaties Romeinen daarbij gehad zullen hebben; - Hoe de heerschappij van Saturnus als anker gebruikt wordt in kunstwerken als (1) Ara Pacis en

(2) Vergilius’ Aeneis; - Waarom dat een geschikt of ongeschikt anker is voor Augustus’ doel om de nieuwe staatsvorm

geaccepteerd te krijgen. Het antwoord op al deze vragen vind je in de onderstaande bronnen. Als je meer informatie nodig hebt om de bron te begrijpen of plaatjes wilt opzoeken, kun je een laptop gebruiken. Bron 1 Hesiodus, Werken en dagen 109-120 (vertaling Maarten Hendriksz.) Ik zal je, als je wilt, van stap tot stap een tweede verhaal vertellen, goed en kundig - let dus op: het mensdom heeft dezelfde oorsprong als de goden. Van goud was het geslacht van sterfelijke mensen, dat 't eerst gemaakt werd door de goden, die hun woning op de Olympus hebben; het bestond op aarde toen Kronos nog als koning in de hemel heerste. Als goden leefden zij, het hart van zorgen vrij, gevrijwaard van gezwoeg, gevrijwaard van ellende. De zwakke ouderdom was hun nog onbekend, zij bleven even sterk in armen en in benen, bun leven was een feest, door onheil nooit bedreigd. Zij stierven als wie door de slaap zijn overmand en hadden alles wat men wenst; dus oogsten gaf de aarde, die het graan schenkt, uit zichzelf, goedgeefs en overvloedig; zij genoten van hun voedsel in vrede, ongestoord, genietend van hun grote welvaart.

Bron 2 Een bevriende koning vertelt aan Aeneas hoe het was in Latium, de plek van het latere Rome, toen Saturnus daar heerste. Vergilius, Aeneis 8.314-327 (vertaling Piet Schrijvers) In het woud woonden vroeger inheemse faunen en nimfen en een mensengeslacht, uit harde stronken geboren, dat geen beschaving en vaste gedragsregels kende; zij waren niet bekend met ploegen, met voorraden opslaan en sparen. Voedsel was heel primitief, het kwam van takken en jachtbuit. Saturnus, bang voor Jupiters wapens, beroofd van zijn macht en balling geworden, daalde van de hemelhoge Olympus. Hier heeft dit wilde geslacht, dat verspreid op bergtoppen leefde, als eerste verenigd, heeft wetten gegeven en noemde de landstreek Latium: hier had hij veilig zijn laatste toevlucht gevonden. Onder die koning beleefden de mensen, zoals me dat uitdrukt, gouden tijden; hij bestuurde het volk in rustige vrede totdat langzamerhand het gouden tijdperk verbleekte, door het razende oorlogsgeweld en door hebzucht verslechterd. Bron 3 en 4

Deze afbeelding op de Ara Pacis stelt de godin Tellus voor, de Aarde, met alle overvloed die zij de mensen brengt. Dit ‘Altaar voor de vrede’ werd, volgens Augustus zelf, in opdracht van de senaat gemaakt toen Augustus na drie jaar oorlog voeren in Spanje weer terugkwam naar Rome. Geleerden hebben van onderstaande afbeeldingen op de Ara Pacis gezegd dat ze refereren aan de heerschappij van Saturnus.

Bron 5

Ook Augustus zelf was op de Ara Pacis afgebeeld. Hij is de man met de toga over zijn hoofd.

Bron 6 Anchises, de vader van Aeneas, vertelt Aeneas in de onderwereld over de toekomstige Romeinen. Vergilius, Aeneis 6.789-796 (vertaling Piet Schrijvers) Richt nu je ogen naar deze kant en kijk naar dit volk, bekijk je Romeinen. Hier staat Caesar, het Julische huis dat mettertijd naar het hoge hemelgewelf zal komen. Dit is de man, dit is degene die jou vaker beloofd werd: Keizer Augustus, zoon van een godheid, hij die aan Latium, land dat eens door Saturnus bestuurd werd, weer een gouden eeuw zal bezorgen hij zal de grens van het rijk tot voorbij de Indiërs en Afrikanen verleggen. Daar ligt het land, de sterren voorbij, de banen van jaar en zon overschrijdend. waar de met sterren bezaaide hemel door Atlas gedraaid wordt.

BRONNENSET 3: KONINGSCHAP Ooit was Rome een koninkrijk, met 1 koning aan de macht. De bronnen hieronder gaan over het koningschap in Rome en of Augustus en daarvoor Julius Caesar daarmee geassocieerd wilde worden of juist niet. Opdracht en vragen Bestudeer de bronnen en maak door middel van je eigen infographic duidelijk:

- Welke associaties Romeinen gehad zullen hebben bij het koningschap als staatsvorm; - Waarom Julius Caesar daar niet mee geassocieerd wilde worden; - Dat de moordenaars van Julius Caesar wél gebruik maken van het koningschap als anker, maar

dan om Julius Caesar zwart te maken, en welke rol de naam Brutus daarin speelt; - Waarom ook Augustus het koningschap en Romes eerste koning niet als anker wil gebruiken

voor zijn doel om de nieuwe staatsvorm geaccepteerd te krijgen. Het antwoord op al deze vragen vind je in de onderstaande bronnen. Als je meer informatie nodig hebt om de bron te begrijpen of plaatjes wilt opzoeken, kun je een laptop gebruiken. Bron 1 Livius beschrijft hoe Brutus zweert dat er nooit meer een koning in Rome zal zijn. Hij doet dit na de dood van Lucretia, een vrouw die door een van de zonen van koning Tarquinius Superbus verkracht was. Livius, Vanaf de Stichting van de Stad, 1.59-60 (vertaling van F.H. van Katwijk-Knapp) Brutus trok het mes uit de wonde, hield het, druipend van bloed, voor zich uit en sprak: “Bij dit bloed, het zuiverst van al, totdat een prins het bezoedelde, zweer ik en maak ik U, goden, tot mijn getuigen, dat ik Lucius Tarquinius Superbus met zijn misdadige vrouw en al zijn kinderen met mijn zwaard, met vuur, ja, zo gewelddadig als ik maar kan, zal vervolgen en dat ik niet zal dulden, dat iemand anders ooit koning zal zijn van Rome.” ... Lucius Tarquinius Superbus regeerde vijfentwintig jaar. Rome is vanaf de stichting van de stad af tot aan haar bevrijding gedurende tweehonderdvierenveertig jaar door koningen bestuurd. Bron 2 Suetonius beschrijft in zijn biografie van Caesar hoe Caesar tekenen van het koningschap afwijst. Suetonius: Caesar 79 (vertaling Daan den Hengst) Tijdens het Latijnse offerfeest werd Caesar bij zijn terugkeer in Rome door het volk met ongekend enthousiasme toegejuicht. Iemand uit de massa plaatste bij die gelegenheid een lauwerkrans omwonden met een witte band – een teken van het koninschap – op zijn standbeeld. De volkstribunen Epdius Marullus en Caesetius Flavus gaven bevel de band van de krans weg te nemen en de man te arresteren. Maar Caesar voer heftig tegen de tribunen uit en onthief hen van hun functie, woedend omdat de suggestie van het koningschap zo slecht werd ontvangen of, zoals hij zelf beweerde, omdat hem de eer ontnomen was het koningschap te weigeren. Toch slaagde hij er sedertdien niet meer in het boze vermoeden dat hij zelfs de koningstitel nastreefde weg te nemen, hoewel hij tot het volk, toen het hem als koning begroette, zei dat hij Caesar was, geen koning.

Bron 3 Na de dood van Caesar brachten diens moordenaars deze munt uit. Op de munt staan de namen van Brutus op de ene kant, en op de andere kant de beroemde datum van Caesars dood: de Iden van Maart, EID MAR. De afbeelding bestaat uit twee dolken en de vrijheidsmuts die slaven kregen als ze zichzelf hadden uitgekocht.

Bron 4 Suetonius beschrijft in zijn biografie van Augustus welke naam Augustus niet en welke naam hij wel wilde. Suetonius: Augustus 7.2 (vertaling Daan den Hengst) Later noemde hij zich, krachtens het testament van zijn oudoom, Gaius Caesar en daarna nam hij op grond van een voorstel van Munatius Plancus de bijnaam Augustus aan. Sommigen hadden voorgesteld hem Romulus te noemen, omdat hij als het ware de nieuwe grondvester van Rome was, maar uiteindelijk had het voorstel om hem liever Augustus te noemen de overhand verkregen.

BRONNENSET 4: ANTONIUS Marcus Antonius vormde samen met Octavianus en Lepidus een driemanschap dat Rome bestuurde. Lepidus moest al eerder afhaken, maar ook Antonius lukte het niet aan de macht te blijven. Hij was ook weinig in Rome: in Egypte was hij getrouwd met koningin Cleopatra en daar verbleef hij. Opdracht en vragen Bestudeer de bronnen en maak door middel van je eigen infographic duidelijk:

− Wat voor staatsvorm Marcus Antonius opriep door zijn publieke optreden; − Welke associaties deze staatsvorm opriep bij de Romeinen; − Hoe Augustus daar zelf weer gebruik van maakt om de nieuwe staatsinrichting te verankeren.

Het antwoord op al deze vragen vind je in de onderstaande bronnen. Als je meer informatie nodig hebt om de bron te begrijpen of plaatjes wilt opzoeken, kun je een laptop gebruiken. Bron 1 Livius beschrijft hoe Brutus zweert dat er nooit meer een koning in Rome zal zijn. Hij doet dit na de dood van Lucretia, een vrouw die door een van de zonen van koning Tarquinius Superbus verkracht was. Livius, Vanaf de Stichting van de Stad 1.59-60 (vertaling F.H. van Katwijk-Knapp), Brutus trok het mes uit de wonde, hield het, druipend van bloed, voor zich uit en sprak: “Bij dit bloed, het zuiverst van al, totdat een prins het bezoedelde, zweer ik en maak ik U, goden, tot mijn getuigen, dat ik Lucius Tarquinius Superbus met zijn misdadige vrouw en al zijn kinderen met mijn zwaard, met vuur, ja, zo gewelddadig als ik maar kan, zal vervolgen en dat ik niet zal dulden, dat iemand anders ooit koning zal zijn van Rome.” ... Lucius Tarquinius Superbus regeerde vijfentwintig jaar. Rome is vanaf de stichting van de stad af tot aan haar bevrijding gedurende tweehonderdvierenveertig jaar door koningen bestuurd. Bron 2 Plutarchus: Antonius 54 (Vertaling Hedwig van Rooijen-Dijkman) Antonius werd ook gehaat om de uitdeling die hij in Alexandrië onder zijn kinderen had gehouden en die als theatraal, arrogant en vijandig aan Rome werd beschouwd. Want hij verzamelde een menigte mensen in het gymnasion en liet op een zilveren podium twee gouden tronen plaatsen voor hemzelf en Kleopatra en lagere tronen voor bun zonen. Daarop verklaarde hij Kleopatra eerst tot koningin van Egypte, Cyprus, Libie en Koile-Syrie en Caesarian tot haar mederegent (deze werd beschouwd als een zoon van de oudere Caesar, die Kleopatra zwanger had achtergelaten). Vervolgens riep hij zijn eigen zonen bij Kleopatra uit tot 'koningen der koningen', en hij wees Alexander Armenë, Medië en de Parthen (na hun onderwerping) toe en Ptolemaios Foenicie, Syrie en Kilikië. Daarbij liet hij van zijn zonen Alexander verschijnen in Medische kleding met tiara en rechtopstaande tulband en Ptolemaios in laarzen, de Macedonische mantel en de hoed met brede rand, versierd met een diadeem. Dit laatste was de dracht van Alexanders opvolgers, het eers te die van de Meden en Armeniers. Toen de jongens hun ouders begroet hadden, kreeg de een een lijfwacht van Armeniers om zich heen en de ander een van Macedoniers. Kleopatra droeg bij die gelegenheid, en ook andere keren wanneer zein het openbaar verscheen, de heilige kleding van Isis en trad dan opals 'Nieuwe Isis'. Augustus bracht deze zaken voor de senaat en leverde er dikwijls kritiek op in de volksvergadering om de massa tegen Antonius op te hitsen.

Bron 3 Munt met Cleopatra op de ene kant en Antonius op de andere.

BRONNENSET 5: DE NAMEN VAN AUGUSTUS Als Augustus keizer wordt, heeft hij een positie in de staat die eerder nog niet bestond. Zo’n nieuwe functie of positie vergt natuurlijk ook nieuwe titelatuur. Tijdens deze casus kom je erachter hoe zo’n nieuwe titelatuur een kersverse keizer kan helpen – of juist niet. Opdracht en vragen Bestudeer de bronnen en maak door middel van je eigen infographic duidelijk:

- Welke titels Augustus heeft; - Wat de oorsprong of de oorspronkelijke betekenis van Augustus’ titels was; - Welke associaties Augustus met zijn titels wilde oproepen; - Of Augustus’ titels wel of niet goed als anker konden gebruiken.

Het antwoord op al deze vragen vind je in de onderstaande bronnen. Als je meer informatie nodig hebt om de bron te begrijpen of plaatjes wilt opzoeken, kun je een laptop gebruiken. Bron 1 Al in de tijd van de republiek zijn er mensen die aangeduid worden met princeps. Cicero: De republica I.5-6 (vertaling Sophie Dijkstra) En het ontbreekt werkelijk niet aan een overvloed van voorbeelden van de lichtzinnigheid en wreedheid van de Atheners. Voorbeelden, die naar men zegt – hoewel ze ontstaan zijn een veel voorkwamen bij hen ook overvloedig in onze staat zijn voorgekomen. Men denkt bijvoorbeeld aan de verbanning van Camillus, de aanval op Ahala, de onvriendelijkheid tegen Nasica, de verdrijving van Laenas, de veroordeling van Opimius, de vlucht van Metellus, de nederlaag van Gaius Marius of slachting van onze leiders (Latijn: principum) (…). Bron 2 Cicero: De Natura Deorum 3.11 (vertaling Vincent Hunink) Die (Castor en Pollux) hebben de nationale Romeinse overwinning verkondigd aan een plattelander als Vatinius, liever dan aan Marcus Cato, destijds toch de leidende figuur? (Latijn: principem) Geloof je dan misschien ook dat de paardehoef-vormige afdruk op de steen bij het Regillus-meer, die vandaag de dag nog te zien is, een spoor is van het paard van Castor? Bron 3 De senaat discussiëerde over een geschikte naam voor Augustus. Hieronder lees je hun overwegingen. Suetonius: Augustus 7 (vertaling Daan den Hengst) (…) en daarna nam hij op grond van een voorstel van Munatius Plancus de bijnaam Augustus aan. Sommigen hadden voorgesteld hem Romulus te noemen, omdat hij als het ware de nieuwe grondvester van Rome was, maar uiteindelijk had het voorstel om hem liever Augustus te noemen de overhand verkregen. Deze naam, afgeleid van ‘auctus’ (vermeerdering) of van ‘avium gestus’, dan wel ‘gustus’ (de vlucht of de manier van pikken van de vogels, was, zo redeneerde men, niet alleen nieuw, maar tegelijk verhevener, omdat ook plaatsen van godsdienstige betekenis waar na het raadplegen van de vogeltekens iets wordt gewijd, deze benaming dragen, zoals blijkt ui het vers van Ennius: ‘Sinds het roemruchte Rome is gesticht onder gewijde tekens (augusto imperio)’.

Bron 4 Hier reageert Augustus zelf op het feit dat hij een nieuwe titel krijgt. Augustus: Res Gestae 34, vertaling Leo Nellissen) Nadat ik de burgeroorlogen beëindigd had en toen ik met instemming van iedereen de hoogste macht in handen had, heb ik in mijn zesde en zevende consulaat het bestuur over de staat weer overgedragen vanuit mijn macht in handen van de senaat en het volk van Rome. Als dank voor deze weldaad heb ik bij senaatsbesluit de titel 'Augustus' gekregen, zijn van staatswege de deurposten van mijn huis met lauriertakken versierd, is boven mijn deur de 'burgerkroon' bevestigd en is er een gouden schild in het Senaatsgebouw van Julius geplaatst. De inscriptie op dit schild zegt dat het mij is aangeboden door de senaat en het volk van Rome vanwege mijn dapperheid, zachtzinnigheid, rechtvaardigheid en plichtsbetrachting. Na dit tijdstip stond ik in invloed ver boven ieder ander, maar ik heb niet meer macht gehad dan de mensen die in de verschillende ambten mijn collega waren. Bron 5 Op deze munt zie je Augustus aangeduid. Op de munt-zijde zie je verschillende religieuze attributen. Let ook goed op de tekst op de kop-zijde van de munt.

BRONNENSET 6: RITUELEN Augustus is verwikkeld in een burgeroorlog met Marcus Antonius. Hij wil dit echter liever op een andere manier presenteren. Door de oorlog voor te stellen als een oorlog met een buitenlands mogendheid, leidt hij de aandacht af van de interne problemen. In deze casus ontdek je welke ankers Augustus gebruikt om zijn oorlog in het juiste licht te plaatsen. Opdracht en vragen Bestudeer de bronnen en maak door middel van je eigen infographic duidelijk:

- wat de oorspronkelijke betekenis van het ritueel van de fetiales inhield; - hoe Augustus in zijn bouwprogramma aandacht besteedde aan dit ritueel; - welke middelen Augustus aanwendde om duidelijk te maken dat de oorlog tussen hem en

Marcus Antonius een buitenlandse oorlog was; - op welke manier het ritueel van de fetiales Augustus helpt om zich te profileren.

Het antwoord op al deze vragen vind je in de onderstaande bronnen. Als je meer informatie nodig hebt om de bron te begrijpen of plaatjes wilt opzoeken, kun je een laptop gebruiken. Bron 1 In de volgende bron lees je welke taak de fetiaal/fetialis (wat voor iemand was dat?) had. Livius, Vanaf de stichting van de stad 1.32 (vertaling F.H. van Katwijk-Knapp) Het was de gewoonte dat de fetiaal een speer met ijzeren of in het vuur geharde punt naar de grens van het land der vijanden droeg en in tegenwoordigheid van minstens drie mannen zei: “Aangezien de volkeren der Vroeg-Latijnen en de mannen der Vroeg-Latijnen zich schuldig hebben gemaakt aan daden en misdrijven tegen het Romeinse volk der Quiriten; aangezien het Romeinse volk der Quiriten tot een oorlog met de Vroeg-Latijnen heeft besloten en de senaat van het Romeinse volk van het Romeinse volk der Quiriten heeft geoordeeld, goedgevonden en besloten dat er oorlog zij met de Vroeg-Latijnen, daarom ze en doe ik en het Romeinse volk, de volkeren der Vroe-Latijnen en de mannder der Vroeg-Latijnen de oorlog aan.” Na deze woorden wierp hij een speer binnen hun gebied. Op deze wijze is toentertijd van de Latijnen genoegdoening geëist en is hun de oorlog verklaard. De latere geslachten hebben dat protocol overgenomen. Bron 2 Aulus Gellius: Noctes Atticae 16.4.1 (Vertaling Sophie Dijkstra) In zijn derde boek over de kunst van de oorlogsvoering schrijft Cincius schrijft dat de fetiaal van het Romeinse volk, wanneer hij de vijanden de oorlog verklaarde en een speer in hun gebied wierp, de volgende woorden gebruikte: ‘Omdat het Hermundulische volk en de mannen van het Hermundulische volk oorlog hebben gevoerd tegen de Romeinen en een overtreding hebben begaan tegen de Romeinen, en omdat het Romeinse volk een oorlog met het Hermundulische volk én met de Hermundulische mannen heeft bevolen, daarom verklaren ik en het Romeinse volk de oorlog en zullen ik en het Romeinse volk oorlog voeren tegen het Hermundulische volk en de Hermundulische mannen.’

Bron 3 De onderstaande munt geeft een afbeelding van de tempel van Jupiter Feretrius weer (hij komt uit later tijden, maar laat de tempel wel goed zien). Deze tempel was erg vervallen geraakt in de tijd van Augustus.

Bron 4 Horatius schreef een gedicht waarin opgeroepen wordt een overwinning van Augustus te vieren (met drank). Het gaat hier om de burgeroorlog, maar wie is de vijand volgens dit gedicht? Horatius, Ode 1.37.1-11 (vertaling Piet Schrijvers, 2003) Nu moet men drinken, nu moet men stampen Met vrije voet, nu is de tijd gekomen Bij een Salisch maal het godenrustbed Eer te bewijzen, kameraden. Een schande was het éérder Caecubische Wijn uit oude kelders te halen, Toen de vorstin in haar verwaandheid Dood en verderf voor ons Rijk beraamde Met haar ontaarde kudde verziekte, Geschonden mannen, driest in haar mateloos Begeren, dronken van het zoete toeval. …

BRONNENSET 7: MYTHEVORMING Rondom Augustus geboorte doen veel bijzondere verhalen de ronde. Echter, deze verhalen zijn niet zomaar ‘verzonnen’. Augustus blijkt niet de enige met een afwijkende geboortegeschiedenis. Tijdens deze casus bedenk je in welke associaties opgeroepen worden door Augustus’ geboorteverhaal. Opdracht en vragen Bestudeer de bronnen en maak door middel van je eigen infographic duidelijk:

- Wat de betekenis van de slang in de verschillende verhalen is; - Bij wat voor mensen zo’n bijzonder geboorteverhaal voorkomt; - Welke ideeën of associaties deze mensen (en daarmee het geboorteverhaal) oproept; - Op welke manier het Augustus helpt om met een dergelijk verhaal geassociëerd te worden.

Het antwoord op al deze vragen vind je in de onderstaande bronnen. Als je meer informatie nodig hebt om de bron te begrijpen of plaatjes wilt opzoeken, kun je een laptop gebruiken. Bron 1 Over de geboorte van Alexander de Grote. Ploutarchos: Alexander 2 (vertaling Sophie Dijkstra) Er werd ook een keer een slag gezien, die zich uitgestrekt had langs het lichaam van de slapende Olympias, en ze zeggen dat dit de liefde en de vriendschappelijke gevoelens van Filippos* sterk deed verminderen, met als gevolg dat hij nog maar zelden langs kwam om bij haar te slapen, hetzij omdat hij bang was dat zij magische bezwering of een gif tegen hem had, hetzij omdat hij zich van haar afzijdig hield, in de overtuiging dat zij samen was met een meerdere van hem. Bron 2 Over de geboorte van Scipio Africanus Aulus Gellius: Noctes Atticae VI.1 (vertaling Sophie Dijkstra) Wat in de Griekse geschiedschrijving over Olympias, de vrouw van koning Fillipus, de moeder van Alexander de Grote, staat geschreven, wordt óók over de moeder Publius Scipio – degene die als eerste de bijnaam Africanus kreeg – overgeleverd. Want Gaius Oppius en Iulius Hyginus en ook anderen, die over het leven en de daden van Africanus geschreven hebben, vertellen dat Scipio’s moeder lange tijd voor onvruchtbaar gehouden werd en dat ook Publius Scipio, met wie ze getrouwd was, de hoop op kinderen had opgegeven. Later zou men, in het bed van de vrouw, toen ze in haar eentje diep lag te slapen terwijl haar man afwezig was, plotseling een ernorm slang hebben zien liggen, vlak naast haar. En terwijl zij die die het hadden gezien het van schrik uitschreeuwden, kon de slang, die weggegleden was, nergens meer gevonden worden. Dit had Scipio vervolgens zelf voorgelegd aan de zieners. Zij hadden na het brengen van het offer geantwoord dat er kinderen geboren zouden worden. En niet veel dagen nadat die slang in het bed gezien was, begon de vrouw tekenen en het gevoel van een zwangerschap te ervaren. Daarna baarde ze in de tiende maand en is déze Publius Scipio Africanus geboren, degene die Hannibal en de Carthagers tijdens de Tweede Punische Oorlog versloeg.

Bron 3 Suetonius: Augustus 94 (vertaling Daan den Hengst) In de Theologumena van Asclepiades van Mende lees ik dat Atia eens midden in de nacht aan een offerplechtigheid ter ere van Apollo had deelgenomen. Zij had haar draagstoel in de tempel laten zetten, maar was in slaap gevallen, terwijl de andere gehuwde vrouwen naar huis gingen. Plotseling was er een slang haar draagstoel binnengegleden en had zich kort daarna verwijderd. Eenmaal wakker geworden had zij zich gereinigd, denkende dat zij gemeenschap had gehad met haar echtgenoot. En onmiddellijk daarna had zich op haar lichaam een vlek gevormd die eruitzag als een slang en die zij nooit heeft kunnen wegwassen, zodat zij zich vanaf dat ogenblik nooit meer in openbare badinrichtingen durfde te vertonen. Negen maanden later was Augustus geboren, en om deze reden werd hij beschouwd als een zoon van Apollo. Bron 4 Hieronder zie je een afbeelding Apollo die de Python - een monsterlijke slang – verslaat. Op die plek richt Apollo dan ook zijn eerste tempel op.