De Sluipende Revolutie
Drijvend Paviljoen, Rotterdam
08 Juni 2012
Jan Rotmans
www.twitter.com/janrotmans
wie niet goed kijkt is verrast,
wie goed kijkt vindt het logisch
Explosie van Lokale Initiatieven
• energie
• voedsel
• klimaatinitiatieven
• zorg
• sociale zekerheid
• achterstandswijken
• bouw
Internationale Trend
overal in Europa zie je explosie van lokale initiatieven
koplopers in Europa: Duitsland, Engeland
Nederland: koploper van peloton
[7500 coöperatieve organisaties, 50% toename]
laatste 5 jaar tot wasdom gekomen in Europa
glocalisering
Oorzaken Glocalisering
1. horizontalisering
2. globalisering
3. efficiency samenleving
4. gemeenschapsvorming
5. falend beleid
Horizontalisering
Overgangsperiode
wij bevinden ons op kantelpunt in de samenleving
financiële zekerheid, sociale zekerheid, zorg, energie, economie
de crises markeren die overgangssituatie
chaos, turbulentie, onzekerheid
tal van initiatieven die alle kanten opgaan
crises zijn kans om dingen écht anders te doen
25 jaar
Doorontwikkelingsfase Voorontwikkelingsfase
25 jaar
Transitie naar duurzame samenleving
Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma
Decentraal
Bottom-up
Horizontaal
Cyclisch
Kan
telp
unt
Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma
Centraal
Top-down
Verticaal
Lineair
Tijd
Opb
ouw
van
duu
rzam
e sa
men
levi
ngl
We zitten hier
Consolidatie
Paradigma Wisseling
oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld exploitatiemodel co-operatiemodel economisch rendement maatschap. rendement lineaire processen kringlopen waarde ontlenen waarde creëren zelfredzaam samenredzaam
Structuur Wisseling
oude structuur nieuwe structuur verticaal horizontaal hiërarchisch netwerken top-down bottom-up centraal decentraal zuilen gemeenschappen
Sturingswisseling
oude sturing nieuwe sturing mono-actor sturing netwerksturing controle, beheersing adaptief, anticipatief zekerheid onzekerheid simplexiteit complexiteit regisseren faciliteren
Globalisering
wereldwijde interactie tussen mensen,
bedrijven, regeringen en culturen
ICT, handel, investeringen
Globalisering
wereldwijde hang naar lokale worteling
kringlopen voor energie, voeding, water
gemeenschappen
Glocalisering
Efficiency Samenleving
Efficiency Samenleving
logica van marktefficiency koloniseert ons leven
extreem ver doorgevoerde processen van:
rationalisering, schaalvergroting, arbeidsdeling, informatisering
Brave New World van hyper-efficiency
gezondheidszorg, energie, onderwijs, voedsel
Uitbraak uit het systeem
creatieve, innovatieve jongeren breken uit systeem
commerciële grootbedrijven van de markt
bureaucratische grootbedrijven van de staat
beweging van onderop vanuit passie en inspiratie
Gemeenschapsvorming
Gemeenschapsvorming
einde tijdperk van hyper individualisme
van zelfredzaamheid naar samenredzaamheid
nieuwe waarden gemeenschappen
rondom energie, zorg, voedsel, sociale zekerheid
Falend Beleid
Falend Beleid
Nederland was eerste met integraal milieubeleid
probleem is stap van beleid naar uitvoering
Nederland loopt nu achterop met duurzaamheidsbeleid
lokt reactie uit vanuit samenleving
Wat betekent dit nu?
Wat betekent dit nu?
decentraal, lokaal wordt dé dominante trend
geen hype, maar geworteld in structuur samenleving
zal zich uitspreiden over meerdere velden
van energie tot zorg, van sociale zekerheid tot samen bouwen
decentraal duurzaam wordt dé trend
gemeenschappen gaan energie opwekken / beheren
bedrijven, organisaties, burgers, wijken, buurten, straten ca. 400 plannen voor lokale energie initiatieven
provincies, gemeenten, energiebedrijven, burgers combinatie van zon/wind/warmte en smart grid
Energie Leidend
Texelenergie: lokaal energiebedrijf opgezet door mensen Texel
levert duurzame stroom / gas aan particulieren en bedrijven
coöperatie met burgers zowel klant als aandeelhouder
Thermo Bello: energiebedrijf van wijk Eva-Lanxmeer
stadsverwarming (van Vitens) via gemeente bv met bewoners als eigenaars: klant en aandeelhouder
DEO: faciliteren van duurzame energie
wegnemen van bestuurlijke, juridische, procesmatige knelpunten
vergemakkelijken van financiering van duurzame projecten
Voorbeelden
Huishoudens
in 2025 wekt 1 op de 4 huishoudens zijn eigen energie op duurzame wijze op
Kleinschalig = Grootschalig
duizenden lokale initiatieven vormen grote schaal
grote kleinschaligheid leidt tot druk op systeem
zal leiden tot systeemdoorbraken en –aanpassingen
barrières, knelpunten opheffen
wet- en regelgeving Europees aanbesteden? ontbrekende vergunningen zelflevering / saldering
financiering energiebedrijf krijgt geen banklening SDE-subsidie ontoereikend
ondernemerschap ontbreekt vaak aan ondernemerschap
vraagt om nieuwe businessmodellen
governance onduidelijkheid lokaal netbeheer
weerstand van netbeheerders
rijksoverheid werkt niet echt mee
Barrières / Knelpunten
vereniging decentrale duurzame energie Nederland wil transitie naar decentrale energie versnellen gaat kwaliteitsborgingssysteem opstellen wil gaan faciliteren en bemiddelen www.e-decentraal.com
E-decentraal
Confrontatie
tot 2020
confrontatie tussen centraal en decentraal
oplopende spanningen tussen regime en niche
daarna zal duurzaam decentraal definitief doorbreken
kolen- en gascentrales zullen worden gesloten
tempo heeft consument in de hand
Prosumenten
ca 2.5 miljoen mensen propageert duurzame leefstijl groep mist een concreet handelingsperspectief omzet duurzame producten groeit heel snel biologische voeding, groene stroom, hybride auto’s zonneboilers, wasmachines, duurzame aandelen groep ‘prosumenten’ wil bediend worden
Lokaal is nodig maar niet voldoende
Centrale Lock-in
fossiele energie lock-in
kolencentrales, gascentrales, CO2-hub, gasrotonde, CCS
energieoverschot: 120% 40% export = 80%
70% van die fossiele energie gaat naar industrie en verkeer
30% huishoudens
1 kolencentrale = 1.5 miljoen auto’s [CO2]
400.000 kg fijnstof
3 miljoen zonnepanelen
Industriepolitiek is nodig
groen industriebeleid
• consistent beleid voor duurzame maak- en kennisindustrie
• investeringsfonds voor duurzame innovatie
• investeren in kansrijke duurzame niche-sectoren
groene chemie, duurzame bouw, watertechnologie
• regionale clustering bedrijven, kennisinstellingen, overheid
• leiderschap van overheid
stimuleren en faciliteren
Conclusies
we zijn onderdeel van sluipende revolutie van onderop
sleutel van verduurzaming ligt bij lokale initiatieven
confrontatie tussen top-down en bottom-up wordt heftig
groen industriebeleid is nodig met faciliterende overheid
bottom-up én top-down even hard nodig