ZORGEN VOOR PERSONEN MET DEMENTIE AANDACHTSPUNTEN AANBEVELINGEN.

ZORGEN VOOR PERSONEN MET DEMENTIE

AANDACHTSPUNTEN

AANBEVELINGEN


Inleiding

Goede zorg

Niet-farmacologische interventies


Inleiding dementieABCD

Subtypering

BPSD

Misopvattingen

DEMENTIE: ABCD

• A = affect > psychiatrische symptomen

• B = gedrag (“behaviour”)

• C = cognitie

• D = dagelijks [email protected]/10/2011

DEMENTIE: SUBTYPERING

Afhankelijk van het type van dementie

treden symptomen

vroeger of later tijdens het ziekteproces

op de [email protected]/10/2011


• Geheugen: ZvA

• Sociaal gedrag & persoonlijkheid: FvFTD

• Taal : TvFTD

• Mentale traagheid: ZvP, ZvH

[email protected]/10/2011

FRONTO-TEMPORALE DEMENTIE

• Frontale variant– Progressieve verandering in persoonlijkheid en

gedrag

• Temporale variant– Progressieve achteruitgang in taalvaardigheden

• Semantische dementie• Progressieve niet-vloeiende afasie

28/10/2011 [email protected]

FRONTALE VARIANT FTDMOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

• Sociaal gedrag en persoonlijkheid– Afwezigheid empathie – Decorumverlies in gedrag en taal: verlies van normen en waarden– Versterking of juist verlies van karakteristieken– Verhoogde prikkelbaarheid en verlaagde frustratiedrempel

• Beoordelingsvermogen– Afwezigheid ziektebesef/inzicht: kunnen gedrag niet bijsturen– Gestoord inschattingsvermogen: gevaarsituaties, gevolgen gedrag,

risico’s nemen


FRONTALE VARIANT FTDMOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

• Veranderingen in persoonlijke gewoontes– Zelfzorg en hygiëne– Afwezigheid verantwoordelijkheidsgevoel

• Regulatie gedrag: verandering in activiteit en onaangepast gedrag– Apathie, verlies van interesse en motivatie vs – Impulsief, ontremd gedrag, agitatie, doelloos repetitief gedrag– Onvoorspelbaarheid vs dwanghandelingen: nood aan een vast patroon

• Afleidbaarheid en concentratiemoeite, gebrek aan flexibiliteit en planning

• Jonge leeftijd en familiaal/genetisch


TEMPORALE VARIANT FTDMOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

Semantische dementie

• Communicatie:– Progressief verlies woordenschat en spontane spraak– Verlies van kennis van de betekenis van woorden– Herkenning personen, objecten, feiten– Circumlocutie– Begripsprobleem (geschreven en gesproken taal)

• Discrepantie geheugenmogelijkheden: episodisch vs semantisch

• Later gedragsstoornis: dwang, rituelen


TEMPORALE VARIANT FTDMOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

Progressieve niet-vloeiende afasie

• Communicatie: taalexpressie– Traag, moeizaam, aarzelend, telegramstijl– Woordvindingsproblemen, agrammatica– Ja zeggen als ze nee bedoelen en omgekeerd– Later: taalbegrip

• Later: – Cognitieve stoornis – Gedragsstoornis: apathie, verwaarlozing, egocentrisme


LEWY BODY DEMENTIEMOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

• Aanvankelijk geen duidelijk dementieel beeld

• Schommelingen– Cognitief functioneren: aandacht (episodisch verward)– Parkinsonachtige symptomen

» Vertraagd, rigiditeit, zowel fysiek als cognitief» Beperkte gezichtsexpressie


LEWY BODY DEMENTIEMOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

• Hallucinaties (visueel) en wanen

• Overdag in slaap vallen

• Ontremd gedrag

• Gevoeligheid geluid


PARKINSONDEMENTIEMOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

• Rigiditeit, zowel fysiek als mentaal

• Sterk vertraagde informatieverwerking

• Schommelingen in mogelijkheden

• Obsessief gedrag

• Verminderde emotionele controle28/10/2011 [email protected]

ZIEKTE VAN HUNTINGTON MOEILIJKHEDEN VOOR DE OMGEVING

• Impulscontrole– Bewegingsstoornissen met zeer hoog valrisico– Stem– Repetitief gedrag (in herhaling vallen)

• Executieve problemen en gedragsstoornissen– Organiseren gedachten en handelingen: geen prioriteiten kunnen stellen,

niet kunnen starten, plannen, doorgaan, eindigen– Problemen met vooruit denken: kunnen niet anticiperen/wachten– Vertraagd, verlies mentale flexibiliteit en aandacht– Herkenning emoties

• Jonge leeftijd en erfelijkheid



DOCH:– Vroege symptomen: vaak aspecifiek– Overlap op gedragsniveau > verschillen– 80-plussers (t.o.v. < 70-jarigen):

• Onderscheid vroege tekenen van dementie en leeftijdsgerelateerde veroudering moeilijker

• Meer atypische deficietprofielen


DEMENTIE: BPSD

• Veranderingen gedrag en persoonlijkheid en psychologische symptomen = BPSD

• Geheel van symptomen van gestoorde perceptie, ratio, affect, stemming, gedrag

• Belang: voorkomen:• Bij 90% van de personen met dementie• Steeds vaker naarmate ziekteproces vordert


DEMENTIE: BPSD

Verklarende modellen

• Achterliggende, onvervulde behoefte– Need Driven Dementia Compromised Behavior (Kolanowski, 2000)

• Toenemend verlies van adaptatie- en copingmechanismen

– Progessively Lowered Stress Thresshold (Hall, 1994; Dröes, 1991)

• Multifactorieel (Kitwood, 1997)


BPSD

Hersen-beschadiging

Persoonlijkheid en coping

Lichamelijke gezondheid

Levens-geschiedenis

Sociale en omgevings-

factoren

Multifactoriële model van Kitwood, 1997

DEMENTIE: BPSD

Veranderingen gedrag en persoonlijkheid

en de psychische symptomen

vaak meer belastend

dan de cognitieve stoornissen


DEMENTIE

Veranderingen

Cognitie-Gedrag-Psychisch

= UITDAGING

voor de zorgverleners


DEMENTIE

Geen gemakkelijke antwoorden

Geen pasklare oplossingen

Vaak trial & error

Zorg op maat


DEMENTIE: MISOPVATTINGEN

– Diagnose = volledig dement

– Elke persoon dementeert op dezelfde wijze

– Veranderingen in cognitie en gedrag

= bewust of manipulatief



• Heldere en minder heldere momenten wisselen zich af

• Elk gedrag, wat we doen en niet doen, vereist een goede werking van de hersenen in hun geheel

• Hersenen = netwerk



Hersenschade = oorzaak van symptomen

MAAR:voorkomen en ernst van cognitieve en gedragsveranderingen kunnen wel versterkt worden door externe factoren:

• Fysieke en/of mentale status pt• Sociale interactie en omgeving



Inleiding

Goede zorg



Goede zorgVereisten

Richtlijn BPSD

GOEDE ZORG

Specifieke karakter van de aandoening heeft consequenties voor de zorg

zorg bij dementie > basiszorg

• Praktische hulp/verpleegkundig-technische zorg• Behandelen van psychiatrische symptomen• Emotioneel: het verlichten van het lijden• Bevorderen adaptatie- en copingproces• Familie: partner in de zorg


GOEDE ZORG: VEREISTEN

– Kennis van de hersenziekte

– Vaardigheidstraining, coaching, supervisie

– Openheid voor de specifieke en complexe problematiek

– Bewustzijn van bijzondere kwetsbaarheid van deze mensen



• Kennis en vaardigheid→ Beter begrip

→ Anticiperen

→ Aanvaarden wat je niet kan veranderen

→ Afspraken of aanpassingen maken

→ Voorkomen of beperken



• Openheid en bewustzijn→ Omgaan met zowel verschillend als veranderend gedrag

→ Mens- i.p.v. taakgericht» Warme, liefde- en respectvolle zorg» Beleving staat centraal» Focus op comfort en welbevinden


“UNTIL THERE’S A CURE,

THERE’S ONLY CARE”

J. Pollard

28/10/[email protected]


• Warme, liefdevolle benadering• Mededogen• Met glimlach en ontspannen bevragen• Aandacht verbaal en non-verbaal gedrag van pt

» Anticiperen (beter voorkomen dan genezen)

• Uitleggen en geruststellen• Breng niet in verlegenheid

» Compenseren voor cognitieve beperkingen en niet confronteren

» Respecteer als een volwassene

• Respecteer mogelijkheden» Voorkomen van overbelasting/vermoeidheid


GOEDE ZORG: BPSD

Richtlijn BPSD:– Potentiële medische oorzaak:

» Uitsluiten/behandelen– Ernstig:

» Farmacologisch en evt. niet-farmacologisch– Mild tot matig:

» Niet-farmacologische interventies



Inleiding

Goede zorg



Niet-farmacologische interventiesOmgevingsinterventies

Gedragsinterventies

Psychosociale interventies

Communicatietips

NIET-FARMACOLOGISCHE INTERVENTIES

• Richtlijn: op maat van patiënt én mantelzorger» Steeds aanpassen:

• Noden en wensen• Individuele sterkten en zwakten• Evolutieve karakter van aandoening

» Steeds evalueren• Afname ervaren belasting• Al dan niet gewenste/ongewenste effecten• Aanvaardbaar niveau welbevinden pt en naaste


OMGEVINGSINTERVENTIES

• Rationale

Aanpassen van omgeving

aan de specifieke noden van de patiënt gezien

adaptatie- en copingmechanismen falen,

en dit om risico op BPSD te beperken



• Fysieke omgeving

• Temporele omgeving



• Fysieke omgeving– Architectuur– Interieurvormgeving: kleur, licht, geluid– Veranderingen vermijden

→ Huiselijkheid en gezelligheid

→ Veiligheid, comfort, gebruiksvriendelijkheid



• Temporele omgeving– Routine, voorspelbaarheid, herkenbaarheid

• Vast dag- en weekschema• Dagdagelijkse activiteiten:

» Wat, waar wie en hoe» Vereenvoudigen, in stappen opdelen» Aangepast aan vertraagd tempo, mogelijkheden, wensen

• Geen verrassingen of abrupte veranderingen



• Temporele omgeving– Dag-nachtritme respecteren en bevorderen

» Dutjes overdag beperken» Fysieke activiteit overdag stimuleren» Lichttherapie tegen ‘sundowning’» Duidelijk afbakenen van dag- en nachtactiviteiten via

tijdscues

– Medicatiebeleid: diuretica, anti-depressiva


GEDRAGSINTERVENTIES

• Rationale

door het analyseren van situaties waarin het gedrag voorkomt

achterliggende oorzaak achterhalen,

om zo storend gedrag te verminderen of te vermijden


GEDRAGSINTERVENTIES

• Doelgedrag BPSD– Identificeren– Info verzamelen– Uitlokkende factoren en gevolgen in kaart

brengen– Realistische doelen en plan opstellen – Continu evalueren en indien nodig bijsturen

• Steeds mantelzorger [email protected]

28/10/2011

GEDRAGSINTERVENTIES

• Stappenmodel:

– Stap 1: Gedragsobservatie– Stap 2 en 3: Analyse– Stap 4: Doel – Stap 5: Acties– Stap 6: Evaluatie


GEDRAGSINTERVENTIES

• Stap 1: Wat zie je?

• Wat is het meest belastende probleemgedrag?• Hoe vaak komt het gedrag voor (3d/2weken)?• Voor wie is het gedrag een probleem?


GEDRAGSINTERVENTIES

• Stap 2: In welke situaties komt het gedrag voor?

• Waar, in welke ruimte?• Wanneer komt het gedrag voor?• Wie is er in de buurt?• Wat gebeurt er in de directe omgeving?• Wat ging er aan vooraf?


GEDRAGSINTERVENTIES

• Stap 3: Hoe komt het?

– Mogelijke oorzaken:• Lichamelijk:

– Pijn, infectie, honger, onvervulde behoefte, medicatie

• Omgeving:– Verandering, te veel of te weinig prikkels, overvraagd

• Levensgeschiedenis :– Life-events, persoonlijkheid, coping

• Ander


GEDRAGSINTERVENTIES

• Stap 4: Wat wil je bereiken?

• Doel concreet en specifiek omschrijven– Inzicht in gedragsproblematiek via monitoring– Opheffen, verminderen, leren omgaan, preventie– Ondersteunen van betrokkenen

• Is het bespreekbaar met de pt.?• Wat vindt de mantelzorger?


GEDRAGSINTERVENTIES

• Stap 5: Wat ga je er aan doen?

• Welke concrete interventie(s) in welke speficieke omstandigheden?

– Wat, waar, wanneer, hoe lang?– Evaluatiedatum

• Is het bespreekbaar met de patiënt?• Wat vindt de mantelzorger?


GEDRAGSINTERVENTIES

• Stap 6: Heeft het geholpen? Is het doel bereikt?

• Ja/nee• Indien nee: vervolgactie → Stap 1


PSYCHOSOCIALE INTERVENTIES

• Rationale

Risico op BPSD beperken

Adaptatie- en copingproces ondersteunen/bevorden


PSYCHOSOCIALEINTERVENTIES

• Recreatieve, bijkomende en sociale therapie

• Psychologische interventies en psycho-educatie



• Recreatieve, bijkomende en sociale therapie

• Muziektherapie• Reminiscentie• Kunsttherapie• Bewegingsterapie• Huisdiertherapie



• Psychologische interventies• Luisterend oor• Bekommernissen, zorgen ernstig nemen en zo

realistisch mogelijk behandelen (bv. financiën)• Informatie en advies• Effectieve copingmechanismen nastreven• Aanvaarden van rolverandering• Aandacht voor formele en informele steunkanalen



Effectiviteit:• Situatiegebonden

• Persoonsgebonden: maatwerk

• Vaak een combinatie van verschillende interventies



Vooral succesvol bij:• Depressie/apathie

• Wegloop- en doolgedrag

• Steeds hetzelfde vragen/repetitief gedrag


COMMUNICATIETIPS

• Aandacht trekken• Beperkte fysieke afstand• Interactie 1:1• Beperk info tot 1 boodschap• Routine, voorspelbaarheid, herkenbaarheid in

wijze van communicatie• Concreet, duidelijk en to-the-point• Belangrijke woorden eerst• Ondersteun verbale met non-verbale taal• Geef tijd om info te verwerken en herhaal frequent


COMMUNICATIETIPS

• Vermijd– Verveling en overbelasting (vaak bron van BPSD)– Drukte: snel praten en bewegen– “Neen”: wees creatief in antwoorden– In bijzijn over hem/haar praten of grapjes maken– Minimaliseren of negeren van emoties en problemen– Confronteren met beperkingen


COMMUNICATIETIPS

• Let op– Uw fysieke en mentale status– Uw non-verbaal gedrag: irritatie leidt tot irritatie– De aard en toon van communicatie

• Vriendelijk, beleefd en respectvol• Geduldig en zachtaardig

• Toon interesse voor persoon en zijn levens-geschiedenis

• Thema voor conversatie• Als afleiding bij “lastige” taken


BESLUIT

• BPSD bij dementie = onvermijdelijk. • Het is niet altijd mogelijk om het te doen

stoppen of verminderen• MAAR

• Het is wel mogelijk– Bewust te zijn van uitlokkende factoren– Ga nooit in discussie– Stel pt gerust en zorg voor veiligheid– Of laat pt alleen en poog later opnieuw


“UNTIL THERE’S A CURE,

THERE’S ONLY CARE”J. Pollard


“GENTLE CARE”


LITERATUUR• Dautzenberg, P. (2009). Het wordt steeds stiller. Praten met mensen

die aan dementie lijden.• Jonker, C. et al. (2001). Alzheimer en andere vormen van dementie.• IPA (2002). Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia

(BPSD). Educational Pack.• Michigan Departement of Community Health (2000). Dementia Care

Series. Thougts & Suggestions for caring• Miesen, B. (2006). Liefde voor het leven. Zorg voor mensen met

dementie.• Pollard, J. (2000). A caregiver’s Handbook for Advanced-Stage

Huntington.• V&VN (2008). Richtlijn “Omgaan met gedragsproblemen bij

patiënten met dementie.”


LITERATUUR

• www.dementie.be• www.kenniscentrumouderenpsychiatrie.nl• www.pdsg.org.uk: Pick’s Disease Support Group• www.alzheimers.org.uk• www.helpquide.org• www.alzheimer-nederland.nl


http://www.dementie.be/

http://www.kenniscentrumouderenpsychiatrie.nl/

http://www.pdsg.org.uk/

http://www.alzheimers.org.uk/

http://www.helpquide.org/

http://www.alzheimer-nederland.nl/

BEDANKT

Carine SachemKlinisch psycholoog-neuropsycholoog

[email protected] – [email protected]

ZORGEN VOOR PERSONEN MET DEMENTIE AANDACHTSPUNTEN AANBEVELINGEN.

Documents

Transcript of ZORGEN VOOR PERSONEN MET DEMENTIE AANDACHTSPUNTEN AANBEVELINGEN.