Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatie- gegevens ... · over ieders taken en...

Zorg voor Veilig module

Overdracht van medicatie-gegevens in de ketenWerkmateriaal voor patiëntveiligheid in de eerste lijn

Colofon

AuteurAnnette Leijen, apotheker, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik

Met medewerking vanJoris Arts, ziekenhuisapotheker, Antonius Ziekenhuis SneekWillem Bogtstra, huisarts, transmuraal coördinator Antonius Ziekenhuis Sneek en Emmeloorddrs. Els Eijssens, projectleider Zorg voor Veiligdrs Petra Mosterman, stafmedewerker, Thuiszorg Zuidwest Friesland dr. Marjorie Nelissen, apotheker, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruikdrs. Anneke Venema, projectleider Zorg voor VeiligMarijke Labots-Vogelesang, huisarts, wetenschappelijk medewerker Nederlands Huisartsen Genootschapdrs. Rian Lely-van der Zanden, manager KNMP Geneesmiddel Informatie Centrumdrs. Bob de Dood, Projectmanager Ketenzorg, Farmaceutisch Bureau Amsterdam

Deze module is ontwikkeld door het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik voor en in samenwerking met het landelijke NEO/LVG patiëntveiligheidsprogramma 'Zorg voor Veilig' en financieel mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS.

november 2010

Het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) en NEO/LVG hebben de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen geen rechten worden ontleend. Het IVM en NEO/LVG zijn niet aansprakelijk voor directe of indirecte schade die het gevolg is van de informatie die door middel van deze uitgave is verkregen. Niets uit deze uitgave mag worden gebruikt zonder vooraf gekregen toestemming.

www.zorgvoorveilig.nlwww.medicijngebruik.nl

46

8911141920

222425

2629

Inhoud

3Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatiegegevens in de keten

Overdracht van medicatiegegevens in de ketenInleidingToelichting

Aanpak overdracht medicatiegegevensRandvoorwaardenStap 1 InventarisatieStap 2 VoorbereidingStap 3 UitvoeringStap 4 Evaluatie en borging

Bijlagen1 Rechten en verantwoordelijkheden2 Startbijeenkomst3 Voorbeeld invulschema activiteitenplan

BegrippenLiteratuur

Inleiding

Voor u ligt de module 'Overdracht van medicatiegegevens in de keten'. Dezemodule beschrijft een aanpak voor het verbeteren van de overdracht vanmedicatiegegevens in de keten van zorgaanbieders in de samenwerkende engeorganiseerde eerste lijn. De module richt zich op alle zorgaanbieders in deeerste lijn die te maken hebben met voorschrijven, afleveren of toedienen vangeneesmiddelen. U kunt deze module als initiatiefnemer lezen ter algemeneoriëntatie of als coördinator van de implementatie gebruiken als handleidingvoor het maken en uitvoeren van een stappenplan. Achter in deze modulevindt u een toelichting van veel voorkomende begrippen.

Alle zorgverleners in de eerste lijn hebben, om hun werk goed te kunnenuitvoeren, actuele gegevens over het geneesmiddelgebruik van hun patiëntnodig. Elk van hen moet ook een actieve bijdrage leveren aan het actueelhouden van dat medicatieoverzicht. Het uitwisselen van informatie tussenzorgverleners en het leveren van een bijdrage aan het medicatieoverzicht isvoor de meeste zorgverleners geen automatisme. Huisartsen en apothekerszijn vaak al wel in staat informatie geautomatiseerd uit te wisselen, hoewel demogelijkheden sterk afhangen van het informatiesysteem en zijn gebruiker.Veel andere zorgverleners hebben deze mogelijkheden nog niet of in minderemate.

In deze module vindt u een praktische leidraad voor het maken van een planvan aanpak voor het optimaliseren van de overdracht van medicatiegegevens.Het initiatief voor het maken van een plan van aanpak kan bij diversepersonen of groepen van personen liggen. Immers alle zorgverleners hebbenbehoefte aan een actueel dossier. Te denken valt aan een individueleapotheker of huisarts maar ook aan regionale huisartsen- of apothekers-vereniging, ziekenhuis, tandarts, trombosedienst, thuiszorg, enzovoort. Dekern van het plan van aanpak is te komen tot afspraken over welkeinformatie-uitwisseling er plaatsvindt tussen zorgverleners en welke taken enverantwoordelijkheden de diverse zorgverleners daarbij hebben.

Het belangrijkste doel dat wij met deze module voor ogen hebben is hetreduceren van fouten bij de overdracht van medicatiegegevens en daarmeehet vergroten van de patiëntveiligheid.

4 Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatiegegevens in de keten

De tandarts schreef mij een NSAID voor

en wist niet dat ik ook een diureticum

gebruik.

Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatiegegevens in de keten 5

Met deze module willen wij daaraan bijdragen door:� Het vergroten van de bekendheid van de conceptrichtlijn Overdracht van

medicatiegegevens in de keten (2008).� Het optimaliseren van de overdracht van medicatiegegevens in de keten

van zorgaanbieders door middel van het maken van duidelijke en bindendeafspraken.

Het uitgangspunt van dit werkboek is de conceptrichtlijn Overdracht vanmedicatiegegevens in de keten (2008), de Landelijke EerstelijnsSamenwerkings Afspraak (LESA) Actueel medicatieoverzicht in de eerste lijn(2010) en het Spoorboekje voor medicatieoverdracht (2009).

Dit werkboek biedt u een uitgewerkt stappenplan voor het maken vanafspraken met alle betrokken zorgverleners. U maakt niet alleen afsprakenover ieders taken en verantwoordelijkheden maar ook over de evaluatie enborging van de afspraken.

Patiëntveiligheid is een actueel onderwerp zowel nationaal als internationaal.Dat blijkt wel uit de vele onderzoeken. Met de patiëntveiligheid in de eerstelijn is het in het algemeen goed gesteld. De onderzoeken leveren echter ookeen aantal belangrijke conclusies over de gebieden waar de patiëntveiligheidbeter kan. Zo blijkt dat een groot deel van de geneesmiddel gerelateerdeziekenhuisopnames potentieel vermijdbaar zijn (Leendertse et al., 2006). Eenactueel medicatieoverzicht kan in belangrijke mate bijdragen aan hetverminderen van de potentieel vermijdbare ziekenhuisopnames.

Op initiatief van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) steldenkennisorganisaties, beroepsgroepen, branche- en koepelorganisaties uit dezorg in 2008 gezamenlijk een conceptrichtlijn op voor veilige overdracht vanmedicatiegegevens. In de bestaande (veld)normen was de overdracht vanmedicatiegegevens op dat moment onvoldoende opgenomen. De bestaandenormen golden met name voor de situatie binnen een zorginstelling enonvoldoende voor de overdracht van medicatiegegevens van de enezorgaanbieder naar de andere zorgaanbieder. Tot 1 januari 2011 heeft derichtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten de conceptstatus en heefthet werkveld de tijd om de conceptrichtlijn in de dagelijkse praktijk in tevoeren. Vanaf 1 januari 2011 gaat de IGZ de naleving van de richtlijncontroleren.

Toelichting

Van de dokter mag ik de slaaptabletten

van mijn man gebruiken. Dat weet de

apotheek toch?

Patiëntveiligheid is het (nagenoeg)

ontbreken van (de kans op) schade

aan een patiënt, veroorzaakt door niet

volgens de professionele standaard

handelen van de hulpverlener en/of

door tekortkomingen in het

zorgsysteem.


Een patiënte kreeg cotrimoxazol voorgeschreven en afgeleverd terwijl zij ook

methotrexaat injecties gebruikte. De injecties werden afgeleverd en toegediend in

het ziekenhuis. De openbaar apotheker was wel op de hoogte van het gebruik van

methotrexaat injecties. Maar volgens de medicatiehistorie gebruikte mevrouw deze

injecties niet meer. Cotrimoxazol kan de toxiciteit van methotrexaat verhogen, vooral

hematologische toxiciteit is gemeld. De patiënte ondervond gelukkig geen gevolgen

van het onvolledig zijn van haar medicatieoverzicht.

Bron: Centrale Medicatie-incidenten Registratie (CMR)

De conceptrichtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten (2008)heeft als basis:

1. Bij elk contact met een voorschrijver is er altijd een actueel medicatie-overzicht beschikbaar waarop het medisch handelen wordt gebaseerd.

2. Bij een spoedopname is er zo snel mogelijk, maar zeker binnen 24 uur, eenactueel medicatieoverzicht beschikbaar.

3. Bij overdracht naar de volgende schakel is zo snel als nodig is voorverantwoorde zorg, maar zeker binnen 24 uur, het actuele medicatie-overzicht beschikbaar.

De conceptrichtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten (2008) iseen leidraad voor het samenstellen van een protocol. Elke zorgverlener steltsamen met de collega-zorgverleners voor de eigen situatie een protocol'Overdracht van medicatiegegevens' op. Dat protocol beschrijft hoe deoverdracht van medicatiegegevens en daarmee de beschikbaarheid van eenactueel medicatieoverzicht in het zorgverleningproces is verankerd.

Als implementatie-instrument van de conceptrichtlijn Overdracht vanmedicatiegegevens in de keten (2008) is de LESA Actueel medicatieoverzichtin de eerste lijn (2010) ontwikkeld. Het doel van deze LESA is de onderlingeafstemming van verantwoordelijkheden en taken tussen de diversezorgverleners in de eerste lijn te verbeteren en om te komen tot invoering vanafspraken zoals die staan in de conceptrichtlijn. In het Spoorboekje voormedicatieoverdracht (2009) vindt u een checklist voor het regelen vanmedicatieoverdracht en een overzicht van ontwikkelde middelen, zoalsLESA's, handreikingen en praktijkgidsen.


Aanpak overdracht medicatiegegevens

De aanpak in dit werkboek bestaat uit vier stappen. Hieronder staan destappen kort beschreven. Op de volgende pagina's zijn de stappen uitgewerkten vindt u informatie over belangrijke aandachtspunten. Voordat u dezestappen kunt doorlopen, is het van belang te controleren of derandvoorwaarden aanwezig zijn.

Wat heeft u nodig?

Wie zijn de betrokkenen en welke structuren, afspraken en knelpunten zijn er?

Welke voorbereidingen zijn er nodig voor goede afspraken over deoverdracht van medicatiegegevens?

Hoe gaat u de gemaakte afspraken uitvoeren?

Hoe zorgt u voor een doorlopend proces van overdracht vanmedicatiegegevens?

Randvoorwaarden

Stap 1

Inventarisatie

Stap 2

Voorbereiding

Stap 3

Uitvoering

Stap 4

Evaluatie en borging

Stappenplan


Een aantal randvoorwaarden zijn belangrijk voordat u start met het makenvan een plan van aanpak voor het optimaliseren van de overdracht vanmedicatiegegevens. Hiermee voorkomt u dat het project voortijdig mislukt ofdat de deelnemers de nieuwe werkwijze na afloop van het project nietvoortzetten. De belangrijkste randvoorwaarden zijn:a. Kernteam en coördinatorb. Voldoende draagvlakc. Financiële middelen

a. Kernteam en coördinatorEen kernteam is belangrijk voor het voorbereiden van het proces en voor hetmaken van de voorstellen voor de afspraken. In het kernteam zitten in iedergeval een huisarts en een apotheker met voldoende kennis van demogelijkheden met betrekking tot medicatieoverdracht. Afhankelijk van delokale situatie kan er in het kernteam ook een ziekenhuisapotheker zitten.Laat bij voorkeur een vertegenwoordiger van elke betrokken beroepsgroepdeelnemen aan het kernteam. Het kernteam benoemt bij de start van hetproject een coördinator die zorg draagt voor de procesbegeleiding. Hetkernteam is verantwoordelijk voor het inventariseren van de uitgangssituatieen het benoemen van de verbeterpunten.

Maak voor het kernteam en de coördinator een duidelijke taakomschrijving.Houd er daarbij rekening mee dat lopende het project de taken zullenveranderen. Het kernteam is verantwoordelijk voor het leggen van contactenen het verkennen van mogelijke oplossingen en eventuele weerstanden.Vervolgens heeft het kernteam een belangrijke rol bij het creëren vandraagvlak. De coördinator is verantwoordelijk voor het bewaken van devoortgang van het proces. Hij is bij de uitvoering van het project leidend en inde eindfase verantwoordelijk voor de evaluatie. Het is dus van belang dat decoördinator voldoende tijd vrij kan maken om het project tot een goed eindete brengen.

De keuze van het kernteam en de coördinator is natuurlijk afhankelijk van degrootte van het project. Is het de bedoeling om de hele regio mee te nemenof gaat het alleen om een apotheek en de omliggende zorgverleners? In hetlaatste geval ligt het voor de hand om de apotheker aan te stellen alscoördinator. In het eerste geval kunt u ook denken aan een medewerker vande ROS of van de apothekersvereniging, of wellicht van de trombosedienst.

Randvoorwaarden


b. Voldoende draagvlakHet introduceren van een nieuwe werkwijze vraagt een verandering van debetrokkenen. Hiervoor is draagvlak nodig. Het is belangrijk om vanaf de startvan het project voldoende aandacht te besteden aan het vergroten van hetdraagvlak bij alle betrokkenen. Informeer hen over de plannen en betrek zebij de inventarisatie van mogelijke aandachtspunten. Probeer zo veel mogelijkrekening te houden met de belangen en motivatie van de diversebetrokkenen en vraag ze om feedback. Tijdens de voorbereiding van hetproject zult u al een aantal activiteiten ontplooien die het draagvlak kunnenvergroten. Voorbeelden daarvan zijn het inventariseren van knelpunten en hetorganiseren van een startbijeenkomst.

c. Financiële middelen Het invoeren van een nieuwe werkwijze kost tijd en geld. Zorg daarom voorvoldoende financiële middelen. Denk bij het maken van een overzicht van dekosten aan:� kosten (uren) van de coördinator en het kernteam� kosten (uren) van communicatie met betrokkenen� administratieve uren (vastleggen procedures, verwerken data en opstellen

rapportages)� eventuele technische aanpassingen (ICT)

Een verandering heeft de grootste kans

van slagen wanneer de betrokkenen het

nut daarvan inzien.

In het Spoorboekje voor medicatie-

overdracht (2009) vindt u op pagina

25 en 26 een aantal tips voor het

genereren van financiële middelen.

TIP


Op de website www.mijnzorgveilig.nl

kunt u de patiëntenkaart 'actueel

medicatieoverzicht' terugvinden. Deze

kaart kan een hulpmiddel zijn om de

patiënt duidelijk te maken wat zijn rol

is in het actueel houden van zijn

medicatieoverzicht.

TIP

Zorg dat u goed op de hoogte bent

van de inhoud van de conceptrichtlijn

Overdracht van medicatiegegevens

in de keten (2008), de LESA Actueel

medicatieoverzicht in de eerste lijn

(2010) en het Spoorboekje voor

medicatieoverdracht (2009).

TIP Voordat u aan de slag gaat, is het noodzakelijk de lokale situatie goed in kaartte brengen. Daardoor krijgt u inzicht in welke zaken al geregeld zijn en waaruw aandacht nodig is. Beoordeel of bestaande structuren en afsprakengeschikt zijn om te gebruiken bij de medicatieoverdracht tussen zorgverleners.Inventariseer de volgende situaties:a. betrokkenenb. bestaande overlegstructurenc. huidige werkwijzed. knelpunten

1a. BetrokkenenInventariseer wie er allemaal betrokken zijn bij de medicatieoverdracht. Ukunt daarbij denken aan:� huisartspraktijk: huisartsen, assistenten, praktijkondersteuners, nurse

practitioners� (poliklinische) apotheek: apotheker, apothekersassistenten, farmakundigen,

farmaceutisch consulenten� tandartsen en mondhygiënisten� verloskundigen� GGZ zorgverleners� thuiszorg� trombosedienst� verzorgingshuis� verpleeghuis� mantelzorg � ziekenhuis: ziekenhuisapothekers, transferverpleegkundige, specialisten en

verpleging in het ziekenhuis, nurse practitioners, transferpunt

Naast alle zorgverleners zijn uiteraard ook patiënten betrokken bij medicatie-overdracht. Volgens de conceptrichtlijn Overdracht van medicatiegegevens inde keten (2008) hebben zij ook verantwoordelijkheden in het actueel houdenvan het medicatieoverzicht (zie ook bijlage 1).

In het protocol dat u gaat opstellen (zie stap 2), legt u de verantwoordelijk-heden van de diverse betrokkenen vast. Daarvoor is het handig als u bij deinventarisatie aangeeft of deze persoon geneesmiddelen voorschrijft enfarmacotherapeutisch geschoold is. Ook is het goed om te inventariseren watde betreffende betrokkene al dan niet vastlegt. Denk daarbij bijvoorbeeld aancontra-indicaties, allergieën, reden van voorschrijven enzovoort.

Stap 1 Inventarisatie


1b. Bestaande overlegstructuren Breng in kaart welke overlegstructuren er momenteel bestaan. U kunt daarbijdenken aan:� FTO-groep� HAGRO� hometeam� multidisciplinair team� apothekersgroep, zoals district en apothekersvereniging� bijeenkomst in samenwerking met een ROS (regionale ondersteunigs-

structuur)� regiotafel antistolling� en andereDeze overlegstructuren kunt u gebruiken bij het maken en vastleggen vanafspraken over medicatieoverdracht.

1c. Huidige werkwijze Maak per zorgverlener (in overleg met die zorgverlener) een overzicht vanwelke zorgverleners wanneer betrokken zijn bij de medicatieoverdracht enwaar het medicatieoverzicht is vastgelegd. Breng in kaart wie wanneer:� controleert wat de patiënt daadwerkelijk gebruikt (denk daarbij ook aan

geneesmiddelen die vrij verkrijgbaar zijn)� wijzigingen in de medicatie doorvoert (en vastlegt)� de patiënt en/of diens mantelzorger informeert� wijzigingen doorgeeft naar andere zorgverleners� medicatiebewaking uitvoert

Geef in het overzicht aan of er afspraken gemaakt zijn over de huidigewerkwijzen, of er afspraken zijn over de verantwoordelijkheden van dediverse betrokkenen en of deze afspraken ook vastliggen. U kunt hierbij ookgebruik maken van de checklist in de LESA Actueel medicatieoverzicht in deeerste lijn (2010).

1d. KnelpuntenMaak samen met de zorgverleners een overzicht van de bestaandeknelpunten.� Welke fouten of knelpunten komen (regelmatig) voor?� Welke procedures zijn niet (in protocollen) vastgelegd?� Waar bevatten de procedures blinde vlekken?� Waar zijn lacunes in deskundigheid?� Hoe merkt de patiënt wanneer er iets fout gaat?� Wat merkt de patiënt?

De huisarts krijgt toch automatisch de

gegevens van de psychiater?


Om te kijken waar de knelpunten zitten kunt u bijvoorbeeld een selectiemaken van de patiënten die vijf of meer geneesmiddelen gebruiken. Vergelijkuit deze selectie van twintig willekeurig gekozen patiënten de gegevens vanhet medicatieoverzicht zoals dat bekend is bij de apotheek met het overzichtzoals dat bekend is bij de huisarts of de zorginstelling. Bepaal op basis vandeze overzichten of middelen ontbreken op het overzicht en hoeveelgegevens van elkaar verschillen. U kunt deze gegevens eventueel alsnulmeting gebruiken.

U kunt ook gebruik maken van landelijke gegevens over knelpunten. Op dewebsite van de Centrale Medicatie-incidenten Registratie (CMR) vindt uvoorbeelden van incidenten (zie www.medicatieveiligheid.info). De CMR ishet landelijk meldpunt waar apotheken, ziekenhuizen en GGZ-instellingenincidenten kunnen melden die zijn opgetreden in het proces vanvoorschrijven, bereiden, afleveren en toedienen van geneesmiddelen. Hetdoel van dit meldpunt is zorgaanbieders te ondersteunen bij het reducerenvan risico's in het medicatieproces. Door het verzamelen van allemedicatiegerelateerde incidenten kan een classificatie van de incidentenplaatsvinden en inzicht in de wijze waarop fouten ontstaan en hoe dezeleiden tot schade verkregen worden.

De huisarts weet dat ik allergisch ben

voor antibiotica. Waarom weet de

tandarts dat dan niet?


Voordat u start met het verbeteren van de overdracht van medicatiegegevensvoert u een aantal voorbereidende activiteiten uit. De belangrijksteactiviteiten zijn:a. doel formulerenb. vaststellen hoe en welke gegevens uitgewisseld moeten wordenc. bepalen wie verantwoordelijk is voor het bijhouden van de gegevensd. formuleren hoe de verbetering te metene. maken van een protocol voor de overdracht van medicatiegegevensf. uitzoeken welke deskundigheidsbevorderende maatregelen er te nemen

zijng. voorbereiden startbijeenkomst h. maken plan van aanpak i. informeren van alle betrokken partijen

2a. Doel formulerenFormuleer als kernteam een gezamenlijk doel. De belangrijkste vragen bij hetstellen van een gezamenlijk doel zijn: wat willen we bereiken en hoe wetenwe dat een verandering een verbetering is? Denk bij het formuleren van hetgezamenlijke doel buiten de bestaande kaders en buiten de grenzen van deeigen praktijk. De makkelijkste manier om dat te doen, is te kijken vanuit hetpatiëntenperspectief. Formuleer ook subdoelen dan kunt u regelmatig eenbehaald doel 'vieren'. Het uiteindelijke doel is natuurlijk het terugdringen vanmedicatiegerelateerde problemen en het vergroten van de patiëntveiligheid.

Afhankelijk van de urgentie voor het veranderen kunt u eenprioriteitsoverzicht opstellen. De volgende vragen kunt u zich daarbij stellen:� Wat zijn de belangrijkste veranderingen die we moeten en willen

realiseren?� Wat zijn urgente (waar tijdsdruk op staat) en wat zijn minder urgente

opgaven?� Hoe urgent zijn de veranderingen? Wat moet wanneer zijn geregeld?� Waarover bestaat nog onzekerheid? Waarover bestaat consensus,

waarover juist niet?� Waar liggen de grootste weerstanden? Waardoor ontstaan die? � Waar liggen de grootste kansen? Hoe kunnen die worden benut?� Wie zijn de spelbepalers bij de veranderingen? Waarvan zijn veranderingen

afhankelijk? Wat is het veranderpotentieel (het vermogen om teveranderen) van de huidige organisatie?

� Wat is nu de grootste uitdaging?� Wat wordt de volgende uitdaging?

Stap 2 Voorbereiding


Apothekers hebben een toolkit

ontwikkeld voor het voorbereiden van

overdracht van medicatiegegevens.

Deze is terug te vinden op

www.knmp.nl en op

www.medicatieoverdracht.nl.

TIP Probeer niet te veel tegelijk aan te pakken. Kies in eerste instantie voorverbeterpunten die urgent en relatief eenvoudig op te lossen en te meten zijn.Begin bijvoorbeeld met een belangrijk overdrachtsmoment of een selectiepatiënten die extra risico lopen. Met een relatief kleine verbetering is dan eenrelatief groot succes te halen. Ouderen die vijf of meer middelen gebruikenen opgenomen worden in een ziekenhuis lopen een groter risico dan jongerendie naar de tandarts gaan om een kies te laten trekken.

Een duidelijk geformuleerde doelstelling is essentieel voor het meten van deeffectiviteit van de nieuwe werkwijze. Benoem hierbij ookresultaatdoelstellingen. Formuleer deze volgens de SMART (Specifiek,Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden) principes.

Een doel zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat van twintig willekeurig gekozenpatiëntendossiers van patiënten met vijf of meer geneesmiddelen deverschillen tussen de medicatiegegevens bij de apotheek en de gegevens bijde huisarts na een half jaar met 75% verminderd moeten zijn.

2b. Gegevens uitwisselenIn stap 1 heeft u vastgelegd welke gegevens de diverse zorgverlenersmomenteel uitwisselen en welke knelpunten zij nog ervaren. Nu gaat uformuleren welke gegevensuitwisseling noodzakelijk is en hoe dezeuitwisseling idealiter plaatsvindt.

Bij het bepalen van welke gegevens noodzakelijk zijn, is het belangrijk hetdoel voor ogen te houden. In bijlage 1 vindt u een overzicht van de gegevensdie zorgverleners minimaal moeten uitwisselen volgens de conceptrichtlijnOverdracht van medicatiegegevens in de keten (2008).

Hoe de gegevensuitwisseling plaatsvindt, is natuurlijk helemaal afhankelijkvan de lokale situatie en van het overdrachtsmoment. Het uitwisselen vangegevens via de computer kan een belangrijk hulpmiddel zijn. Het is echterwel van belang te bedenken dat de gegevens in een elektronischmedicatiedossier niet altijd voor iedere patiënt compleet of actueel zijn.Patiënten kunnen middelen niet of anders gebruiken dan voorgeschreven ofze kunnen zelfzorgmiddelen en andere relevante gezondheidsproductengebruiken die niet in het systeem zijn vastgelegd. Het bespreken enafstemmen tussen zorgverleners onderling en tussen de patiënt en dienszorgverlener(s) blijft daarom nodig.

Mijn apotheek weet toch dat ik

prednison-injecties in het ziekenhuis

krijg?

Mijn moeder slikt haar plastablet niet

als ze een dagje uit gaat.

Elektronische uitwisseling van

gegevens

Het Landelijk Elektronisch Patiënt-

dossier (EPD) voorziet in de elektro-

nische uitwisseling van medicatie- en

huisartswaarneemgegevens op

landelijk niveau. In de toekomst is het

ook mogelijk andere gegevens uit te

wisselen, zoals laboratoriumuitslagen

en röntgenfoto’s.


2c. Verantwoordelijkheden vastleggenIn stap 1 heeft u de huidige afspraken over het vastleggen en uitwisselen vangegevens onderzocht. De volgende stap is het maken van een voorstel vooreen duidelijke afspraak over verantwoordelijkheden. De conceptrichtlijnOverdracht van medicatiegegevens in de keten (2008) geeft een duidelijkoverzicht van de rechten en verantwoordelijkheden van de diversebetrokkenen. In tabel 1 van bijlage 1 vindt u daarvan een korte samenvatting.

2d. Verbetering metenIn stap 2a heeft u een duidelijke doelstelling geformuleerd volgens de SMART(Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden) principes.Bepaal nu hoe u de verbetering gaat meten. U kunt bijvoorbeeld gebruikmaken van het overzicht dat u gemaakt heeft in stap 1d. Hierbij heeft u deapotheekgegevens van twintig willekeurig gekozen patiënten uit een groepvan patiënten die vijf of meer middelen gebruiken, vergeleken met degegevens van deze patiënten bij de huisarts of de zorginstelling. U kunt eenhalf jaar later opnieuw twintig willekeurige patiënten selecteren en kijken ofde verschillen in medicatiedossiers kleiner zijn geworden.

Een andere manier kan zijn het tellen van het aantal contactmomentenbijvoorbeeld:� hoe vaak in een week de apotheek de voorschrijver nabelt voor

aanvullende informatie � hoe vaak de voorschrijver de apotheek nabelt voor aanvullende informatie� hoe vaak een voorschrijver contact heeft met een andere voorschrijver

voor aanvullende informatie� hoe vaak patiënt, familieleden of thuiszorg contact opnemen met de

voorschrijver en/of de apotheek voor aanvullende informatie

Een andere optie is bijvoorbeeld het bijhouden van onvolkomenheden. Hoevaak merk je dat er verschillen zijn?

Bedenk op welke momenten u wilt evalueren en stem daar uwmeetmomenten op af. Tussentijdse evaluaties kunnen helpen debetrokkenheid van de deelnemers te vergroten.

2e. Protocol overdracht medicatiegegevensNiet alle overdrachtsmomenten vragen om dezelfde maatregelen. Het is dusvan belang om voor ieder overdrachtsmoment een eigen protocol te maken.Op de website www.medicatieoverdracht.nl vindt u handreikingen die horenbij de conceptrichtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten (2008).Deze handreikingen helpen u op weg bij het maken van de diverseprotocollen.

Het vergelijken van de gegevens van

willekeurig gekozen patiënten is

waarschijnlijk ook de manier waarop

de inspectie de naleving van de

richtlijn gaat controleren vanaf

1 januari 2010.


2f. DeskundigheidsbevorderingVoor het introduceren van een nieuwe of aangepaste werkwijze is hetbelangrijk na te gaan of de betrokkenen beschikken over voldoende kennis envaardigheden om hun taak uit te voeren. In stap 1 heeft u een overzichtgemaakt van de farmaceutische kennis van de diverse zorgverleners.Daarnaast kunt u bij deskundigheidbevordering onder andere nog denkenaan:� kennis en vaardigheden van de coördinator� voldoende inhoudelijke kennis� kennis van relevante protocollen � voldoende kennis van ICTInventariseer als kernteam welke relevante mogelijkheden voordeskundigheidsbevordering er in uw regio zijn en maak hiervan een overzicht.

2g. StartbijeenkomstVoor het slagen van het project is het belangrijk dat alle betrokkenen op dehoogte zijn. Een goede manier voor het informeren van alle zorgverleners ishet organiseren van een startbijeenkomst. De betrokken zorgverleners nemendan de voorgenomen afspraken door zodat iedereen goed op de hoogte is,ook van de verantwoordelijkheden van de verschillende betrokkenen.

Plan een datum en nodig alle betrokkenen uit. Bereid met het kernteam tenminste vier weken van tevoren de bijeenkomst voor. Stel het programma ende werkwijze van de bijeenkomst vast en maak afspraken over detaakverdeling tijdens de bijeenkomst. In bijlage 2 vindt u hiervoor eenvoorbeeld.

2h. ActiviteitenplanHet kernteam stelt een activiteitenplan op voor het ontwikkelen en uitvoerenvan het verbetertraject. Dit plan van aanpak beschrijft in elk geval:� doel van het (deel)project� wijze van aanpak� wijze van meten� wijze van communiceren� wie waarvoor verantwoordelijk is� tijdsplanning� wijze van evalueren� overdracht van project naar onderhoudsfase� keuze van een vervolg (deel)project

In bijlage 3 vindt u een checklist. Door deze checklist te doorlopen en in tevullen geeft u aan wie er gedurende het hele proces waar verantwoordelijkvoor is en wanneer wat geregeld moet zijn. Deze checklist is gedurende hetproces ook bruikbaar om het verloop ervan te bewaken.

Zorg voor een goede agenda voor de

bijeenkomst en houd vast aan deze

agenda zodat de bijeenkomst niet

gaat uitlopen. Blijf niet te lang

stilstaan bij verschillen in stand-

punten maar ga door op de

overeenkomsten, daar valt winst te

halen.

TIP


2i. Informeren van alle betrokken partijen In het kader van de bescherming persoonsgegevens bent u verplicht depatiënt toestemming te vragen voor het uitwisselen van gegevens tussenzorgverleners. U moet daarvoor iedere patiënt persoonlijk informeren over hetdoel van de gegevensuitwisseling en de betrokken zorgverleners. De patiëntmoet ook weten dat hij bezwaar kan maken tegen het uitwisselen van(specifieke) gegevens en wat de gevolgen zijn als deze gegevens nietuitgewisseld worden.

Ook voor de zorgverleners die niet direct betrokken zijn bij overdrachtenwaarbij medicatie aan de orde is, kan het van belang zijn dat zij op de hoogtezijn van de gemaakte afspraken. Informeer hen dus ook zoveel mogelijk overhet project. Dat kan eventueel ook via de diverse beroepsorganisaties. U kuntdaarbij bijvoorbeeld denken aan eerstelijnspsychologen, fysiotherapeuten,enzovoort.


De betrokken zorgverleners kunnen

gezamenlijk alle patiënten een

informatiebrief sturen voor het vragen

van toestemming voor uitwisseling

van gegevens.

TIP

In deze stap gaat u daadwerkelijk over tot de implementatie van deoverdracht van medicatiegegevens. U heeft daarvoor in stap 2h een plan vanaanpak uitgewerkt.

Denk hierbij aan activiteiten zoals:� startbijeenkomst� scholing� start nieuwe werkwijze� evaluatiebijeenkomst� rapportages

Voer de geplande activiteiten uit en bewaak de voortgang. Zorg voorevaluatiemomenten en leg deze vast.

Stap 3 Uitvoering

Voorkom dat deelnemers het actueel houden

van het medicatieoverzicht zien als een taak

of een probleem van alleen de apotheker.


EvaluatieZowel voor het bewaken van het proces als voor het meten van het effect ishet van belang om regelmatig te kijken of het project u brengt waar u op uitbent. In stap 2d heeft u bepaald welke verbeteringen u wilt meten enwanneer u wilt evalueren. Door de metingen regelmatig te herhalen kunt ude voortgang van het project in kaart brengen. Daarnaast kunt u detussentijdse metingen gebruiken om de betrokkenen te motiveren.

Evalueren kan op verschillende manieren. Het is zinvol om zowel eenprocesevaluatie als een effectevaluatie uit te voeren aan het eind van hetverbetertraject. Een procesevaluatie geeft u informatie over hoe debetrokkenen het hele traject ervaren hebben. Afhankelijk van de gekozendoelstelling kunt bij een procesevaluatie het volgende in kaart brengen:� de mate van tevredenheid over de nieuwe werkwijze� ervaren knelpunten� mogelijke verbeterpunten� onduidelijkheden die er nog bestaan

Een effectevaluatie geeft u informatie over wat de veranderingen hebbenopgeleverd. Zijn de gewenste verbeteringen gerealiseerd? Wat is verbeterd(en wat is verslechterd)? Welke aspecten kunnen verder nog aangepastworden? Houd bij de effectevaluatie rekening met de aspecten die vanbelang kunnen zijn bij het nemen van een beslissing over voortzetting enuitbreiding van de activiteiten. Neem dezelfde aspecten mee in deeffectevaluatie als in de nulmeting (zie stap 1d).

Bespreek de resultaten eerst met de leden van uw kernteam. Eventueleonvolkomenheden kunt u daarbij opsporen. Maak van de resultaten eenverslag en bespreek de resultaten in een bijeenkomst voor alle betrokkenen.Maak voldoende tijd vrij voor vragen van de betrokkenen. Anderebelangstellenden kunt u vervolgens een beknopt verslag van de evaluatietoesturen.

Stap 4 Evaluatie en borging

Maak afspraken voor regelmatige,

bijvoorbeeld jaarlijkse, evaluaties.


Bij aanpassingen van de afspraken

kunt u natuurlijk ook denken aan

uitbreiding van het aantal

deelnemende zorgverleners of

uitbreiding van de patiëntengroepen.

TIP BorgingOverdracht van medicatiegegevens is noodzakelijk voor het verbeteren vande patiëntveiligheid. Het is dus belangrijk om ervoor te zorgen dat het eencontinu proces is en dat er verbeteringen in het proces plaatsvinden als datnodig is. U heeft door het doorlopen van deze module plannen gemaakt omde overdracht van medicatiegegevens te verbeteren. U heeft met de diversezorgverleners afspraken gemaakt over hoe u dat gaat doen en u heeftafspraken gemaakt over hoe u de vorderingen in het proces kunt meten.Door nu de gemaakte afspraken eventueel aan te passen aan de gevondenresultaten en vervolgens de stappen opnieuw te doorlopen zorgt u ervoor dater borging van het proces plaatsvindt in de organisatie(s), zie ook de cirkelvan Demming in figuur 1.

Figuur 1 Cirkel van Demming


Bijlage 1Rechten enverantwoordelijkheden

Volgens de conceptrichtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten(2008) is een medicatieoverzicht de registratie per patiënt van allegeneesmiddelen (al dan niet op recept) en relevante gegevens over hetgebruik daarvan in een periode van tenminste drie maanden voorafgaand aanhet moment van aanmaak en gebruik van dat medicatieoverzicht of zolangals nodig is voor verantwoorde zorg.

In het medicatieoverzicht staan ten minste de volgende gegevens:1. Voorgeschreven, ter hand gestelde, toegediende en gebruikte medicatie,

de sterkte, dosering en de toedieningsvorm van het geneesmiddel,gebruiksperiode, inclusief eventuele vermelding dat het gebruik van eengeneesmiddel voortijdig is gestopt.

2. Gebruik van alcohol en/of drugs (aard en duur)3. De reden van starten/stoppen/wijzigen van medicatie en de initiator

hiervan.4. Eerste voorschrijver en actuele voorschrijver.5. De apotheken die deze geneesmiddelen hebben verstrekt.6. Basale patiëntkenmerken: Burger Service Nummer (BSN), naam,

geboortedatum, geslacht en adres van de patiënt.7. Afgeleide of indien beschikbaar contra-indicatie onderdeel comorbiditeit. 8. Afgeleide of indien beschikbaar contra-indicatie onderdeel

geneesmiddelallergie/intolerantie en ADE (ernstige bijwerkingen).

Op aanvraag kunnen de volgende gegevens worden verstrekt:9. Laboratoriumgegevens.10. Indicatie, indien nodig om de dosering te kunnen beoordelen.

Idealiter bevat het medicatieoverzicht ook de indicatie voor het geneesmiddel.Voor de huisarts is de indicatie van belang zodat hij de behandeling indiennodig kan aanpassen. Voor de apotheker kan de indicatie belangrijk zijn bijhet beoordelen van de dosering of het opmerken van een mogelijke interactieof contra-indicatie. Daarnaast speelt de indicatie een belangrijke rol bij devoorlichting.


patiënt

apotheker

voorschrijver

zorgaanbieder/-verlener

� recht op inzage in en recht op een kopie van zijn volledige dossier en gegevens� (als enige) het recht om anderen toestemming te geven tot inzage in, opvragen, gebruik enbijwerken van zijn dossier

� alle informatie over zijn gezondheidstoestand geven die relevant is voor de zorgverlening� geeft en vraagt actief informatie over daadwerkelijk gebruik van alcohol, drugs, zelfzorgmiddelen,additionele voedingsmiddelen en voorgeschreven geneesmiddelen.

� kan een wettelijke vertegenwoordiger hebben die in diens plaats treedt indien hij nietaanspreekbaar is en niet in staat is om zijn eigen belangen te behartigen

� veilig ter hand stellen en bewaken van de aan de patiënt voorgeschreven medicatie� actueel houden van het medicatieoverzicht

� tijdens een consult zorgen dat hij het meest actuele medicatieoverzicht heeft� registreren van alle door hem geïnitieerde wijzigingen in de medicatie

� het leveren van verantwoorde zorg� vastleggen in het kwaliteitssysteem op welke wijze (hoe, waar, wanneer en door wie) gegevensmet betrekking tot voorschrijven, ter hand stellen, bewaken en toedienen van geneesmiddelenworden vastgelegd en overgedragen aan volgende zorgverleners.

Tabel 1 Overzicht verantwoordelijkheden medicatieoverdracht

Wie Welke verantwoordelijkheid

bron: conceptrichtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten (2008).


Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatiegegevens in de keten24

Bijlage 2Startbijeenkomst

Het doel van een startbijeenkomst is het informeren en motiveren van allebetrokkenen over de wijze waarop u, als kernteam, de overdracht vanmedicatiegegevens wilt implementeren. U bespreekt daarbij zowel de alondernomen activiteiten als de geplande activiteiten, zodat iedereen goed opde hoogte is. Gemiddeld duurt een startbijeenkomst 1,5 tot 2 uur.

Voorbeeldagenda

Inleiding (5 min)� Presenteer het doel en het programma van de bijeenkomst.

Achtergronden (30 tot 60 min)� Bespreek het belang van patiëntveiligheid en het actuele

medicatieoverzicht. Hierbij kunt u gebruik maken van de toelichting indeze module.

� Presenteer de resultaten van uw inventarisatie rondom deaandachtspunten (zie stap 1).

� Geef voorbeelden van medicatiegerelateerde problemen die door betereoverdracht voorkomen hadden kunnen worden (bij voorkeur aan de handvan casussen uit de eigen regio).

� Inventariseer eventueel ervaringen met medicatieoverdracht van dedeelnemers door deze in tweetallen te laten bespreken. Inventariseer deervaringen daarna plenair.

Bespreken activiteitenplan (30 min)� Presenteer het activiteitenplan dat u vooraf heeft ingevuld.� Doorloop het activiteitenplan. Bespreek activiteiten die al uitgevoerd zijn.

Geef aan waarom bepaalde keuzes gemaakt zijn. Sta stil bij de rollen enverantwoordelijkheden van de verschillende betrokkenen.

� Presenteer de door u gemaakte protocollen voor de verschillendeoverdrachtsmomenten.

� Bespreek de startdatum en data voor de tussentijdse evaluaties.� Maak - indien nodig - aanvullende afspraken.� Inventariseer tot slot welke vragen er nog zijn.� Besteed voldoende aandacht aan de motivatie van de deelnemers om al

dan niet mee te werken.

Afsluiting (10 min)� Sluit af door de gemaakte afspraken kort samen te vatten.� Stel een datum voor de evaluatie bijeenkomst vast.� Spreek af hoe u de betrokkenen informeert over nog openstaande vragen.


Bijlage 3Voorbeeld invulschemaactiviteitenplan

a. kernteam en coördinator

b. voldoende draagvlak

c. financiële middelen

a. betrokkenen

b. bestaande overlegstructuren

c. huidige werkwijze

d. knelpunten

a. doel formuleren

b. gegevens uitwisselen

c. verantwoordelijkheden vastleggen

d. verbetering meten

e. protocol overdracht medicatiegegevens

f. deskundigheidsbevordering

g. startbijeenkomst

h. activiteitenplan

i. informeren van betrokkenen

� startbijeenkomst

� scholing

� start nieuwe werkwijze

� evaluatiebijeenkomst

� rapportages

� evaluatie

� borging

Wat Hoe Door wie Wanneer

Randvoorwaarden

Stap 1 Inventariseren

Stap 2 Voorbereiding

Stap 4 Evaluatie en borging

Stap 3 Uitvoering

Onderstaande lijst is een verkort overzicht van de begrippenlijst op de website www.medicatieoverdracht.nl,aangevuld met begrippen uit de LESA Actueel medicatieoverzicht in de eerste lijn (2010).

Actuele medicatie Het overzicht van de lopende medicatie afspraken: dat wat hij zoumoeten gebruiken (voorgeschreven), dat wat hij zou kunnengebruiken (zo nodig en zelfmedicatie) en dat wat de patiëntdaadwerkelijk gebruikt (opgegeven door de patiënt of diensvertegenwoordiger).

Actuele voorschrijver De voorschrijver die het geneesmiddel het meest recent heeftvoorgeschreven

Afleveraar Openbare apotheek, ziekenhuisapotheek, poliklinische apotheek,apotheekhoudende huisartspraktijk, internetapotheek.

Afleverhistorie = afleveroverzicht Overzicht van de door de apotheker ten behoeve van de patiëntafgeleverde medicatie in een periode van minimaal zes maandenvoorafgaand aan het moment van aanmaak en gebruik van datafleveroverzicht.

Apotheker 'Apotheker' beschrijft de apotheek als voorziening. Die bestaat uitde apotheker, de apotheekhoudend huisarts, deapothekersassistent, de farmakundige of de farmaceutischconsulent.

Behandelaar Elke zorgverlener die de patiënt behandelt.

Chronische medicatie Medicatie waarvan je verwacht dat deze langdurig gebruikt zalworden. Er is geen einddatum gedefinieerd. Wel kan eeneindconditie zijn gedefinieerd of een evaluatiedatum zijnopgegeven.

Comorbiditeit Co-morbiditeit is een ziekte die naast een andere ziekte aanwezigis.

Contra-indicatie Een conditie waarbij het gebruik van bepaalde geneesmiddelenen/of hulpstoffen niet is toegestaan dan wel slechts met bepaaldevoorzorgen kan plaatsvinden. Voorbeelden van conditie: zwanger,aandoening, leeftijd,

Daadwerkelijk gebruikte medicatie De medicatie die de patiënt volgens eigen zeggen dan welconform de door de zorgverlener bijgehouden toedienregistratiewerkelijk heeft ingenomen.

Eerstelijnsgezondheidszorg In de eerstelijnsgezondheidszorg zijn alle hulpverleners werkzaamwaar patiënten zonder beperking, dus zonder dat daarvoor eenverwijzing nodig is, een beroep op kunnen doen. Dit kanbijvoorbeeld een huisarts zijn, een apotheek, de tandarts, depsycholoog, algemeen maatschappelijk werk enzovoort.

EMD Elektronisch Medisch Dossier.

Begrippen


EVS Elektronisch voorschrijfsysteem

Hoofdbehandelaar De eindverantwoordelijke behandelaar van de patiënt, die regievoert over de behandeling en het medicatiegebruik van de patiënt.

Huisarts 'Huisarts' beschrijft de huisartsenvoorziening. Deze bestaat uit dehuisarts, de praktijkassistente en de praktijkondersteuner/-verpleegkundige.

Interactie medicatie Onderlinge wisselwerking tussen geneesmiddelen, waardoor dewerking of bijwerkingen van een of meer van dezegeneesmiddelen verandert.

Internetapotheek Een apotheekvoorziening die via internet recepten aanneemt ende medicatie per post of bode aflevert aan de patiënt.

Keten Een keten is een samenwerkingsverband van zorgverleners diezowel zelfstandig als afhankelijk van elkaar functioneren. Zijverlenen zorg als schakels in een keten, onlosmakelijk met elkaarverbonden en zo goed mogelijk op elkaar ingespeeld.

Laboratoriumgegevens voor medicatiebewaking Die laboratoriumgegevens die wegens mogelijke contra-indicatiesvoor de voorschrijver en verstrekker van het geneesmiddelrelevant zijn bij de keus en dosering van het geneesmiddel.

Landelijk Elektronisch Patientedossier (EPD) Het Landelijk EPD voorziet in de elektronische uitwisseling vanmedicatie- en huisartswaarneemgegevens op landelijk niveau. Inde toekomst is het ook mogelijk andere gegevens uit te wisselen,zoals laboratoriumuitslagen en röntgenfoto’s.

Landelijk schakelpunt (LSP) Het LSP is het centrale knooppunt voor de landelijke uitwisselingvan patiëntgegevens tussen zorgaanbieders in Nederland. Via hetLSP kunnen zorgaanbieders betrouwbaar actuele informatieuitwisselen met systemen van collega-zorgaanbieders. Meerinformatie hierover vindt u op www.nictiz.nl.

Medicatiehistorie De medicatiehistorie is een medicatieoverzicht over een langereperiode terug in de tijd.

Medicatieoverzicht Het medicatieoverzicht is de registratie per patiënt van allegeneesmiddelen (al dan niet op recept) en relevante gegevensover het gebruik daarvan in een periode van tenminste driemaanden voorafgaand aan het moment van aanmaak en gebruikvan dat medicatieoverzicht of zolang als nodig is voorverantwoorde zorg. Inclusief de reden van voorschrijven eninclusief allergieën, intoleranties en contra-indicaties.

Medicatieoverzicht, actueel (=geverifieerd) Het medicatieoverzicht geactualiseerd met informatie van depatiënt over bijvoorbeeld daadwerkelijk gebruik, therapietrouw,ervaringen en gebruik van zelfzorgmiddelen, en voorzien vandatum van actualiseren.

Ondersteuner Ondersteuner van de patiënt, bijvoorbeeld mantelzorg, thuiszorg.

Patiënt Patiënt of diens vertegenwoordiger.

Patiëntdossier Dossier van een patiënt met alle medische, farmaceutische,verpleegkundige en overige relevante informatie is opgenomen.


Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatiegegevens in de keten28

Patiëntdossier bij de apotheker Het totaal van basale patiënt kenmerken, medicatiegegevens,medicatiegerelateerde patiëntgegevens en verleende zorg zoalsvastgelegd in het AIS.

Patiëntdossier bij de huisarts Het totaal van basale patiënt kenmerken, medische gegevens,medicatiegegevens, medicatiegerelateerde patiënt gegevens enverleende zorg zoals vastgelegd in het HIS.

Patiëntgegevens, medicatiegerelateerd De voor het voorschrijven en afleveren relevante medischegegevens, zoals bijvoorbeeld relevante reden van voorschrijven,verwachte therapieduur, tussentijdse wijzigingen (dosering,stoppen en reden daarvoor), contra-indicaties, allergieën, relevantelaboratoriumgegevens.

Poliklinische apotheek Een apotheekvoorziening gevestigd in of bij een ziekenhuis,vergelijkbaar met een openbare apotheek in functie, taken enverantwoordelijkheden.

Regiotafel antistolling De regiotafel antistolling is een overlegstructuur van alle bij deantistollingszorg betrokken ketenpartners om de ervarenknelpunten in de onderlinge afstemming en samenwerking bij deantistollingsbehandeling in kaart te brengen en verbetertrajectenaan te gaan.

Specialist ouderengeneeskunde 'Specialist ouderengeneeskunde' beschrijft een arts werkzaam inhet verpleeghuis/verzorgingshuis of in de ambulante (geestelijke)gezondheidszorg met inbegrip van de ondersteunendeberoepsbeoefenaren met wie hij een multidisciplinairsamenwerkingsverband vormt.

Stopbericht Voorschrift om het gebruik van een medicijn te beëindigen. Hetbetreft een bericht van de behandelaar, waarin hij aangeeft dateen geneesmiddel aan de patiënt niet langer meer wordtvoorgeschreven en wordt gestopt, direct of na afloop van hetvoorschrift. Bij voorkeur voorzien van reden van staken.

Tandarts 'Tandarts' beschrijft de tandartspraktijk. Deze bestaat uit detandarts, de tandartsassistent, de praktijkmedewerker, depreventieassistent en de mondhygiënist.

Thuiszorg 'Thuiszorg' beschrijft de zorgverleners die bij de patiënt in zijnwoonomgeving begeleiding, verzorging en verpleging bieden.Deze bestaat ui de (gespecialiseerde) verpleegkundige, de(zieken)verzorgende en de helpende.

Trombosedienst 'Trombosedienst' beschrijft de trombosedienst als voorziening.Deze bestaat uit de medisch leider, de doseerarts, dedoseeradviseur, de doktersassistente/verpleegkundige die bloedafneemt, de laborant en de administratieve medewerker.

Voorschrijver Zorgverlener die volgens de wet bevoegd is tot het voorschrijvenvan geneesmiddelen: artsen, tandartsen en verloskundigen. (deverpleegkundig specialist/nurse practitioner en de specialistischverpleegkundige zijn al opgenomen in de wet BIG maar mogennog niet zelfstandig voorschrijven aangezien de AMvB - AlgemeneMaatregel van Bestuur - nog niet is gerealiseerd).


Literatuur

� Centrale Medicatie-incidentenRegistratie (CMR). Ziewww.medicatieveiligheid.info.

� Conceptrichtlijn Overdracht vanMedicatiegegevens. Utrecht,Project Overdracht vanmedicatiegegevens in de keten,2008. Ziewww.medicatieoverdracht.nl.

� D'Agata M, Vos Burchart de H,Mulder A. HandreikingOverdracht van medicatie-gegevens. Utrecht: Instituut voorVerantwoord Medicijngebruik,2009. Ziewww.medicijngebruik.nl.

� Eijssens EC. Handreiking Patiënt-veiligheid in de huisartsenzorg(NHG, NVDA en VHN). Utrecht:Landelijke Huisartsen Vereniging,2009. Ziewww.medicatieoverdracht.nl.

� Handreiking Verantwoordelijk-heidsverdeling bij samenwerkingin de zorg. Utrecht: KNMG,V&VN, KNOV, KNGF, KNMP, NIP,NVZ, NFU, GGZ Nederland, NPCF,2010. Zie www.zorgvoorveilig.nl.

� Handreikingen voor zes over-drachtssituaties. Bijlage bij deConcept Richtlijn Overdracht vanMedicatiegegevens 2008. Utrecht,Project Overdracht van medicatie-gegevens in de keten, 2008. Ziewww.medicatieoverdracht.nl.

� Hier werk je veilig, of je werkt hierniet. Den Haag: Shell Nederland,2004.

� Horssen van N, Labots-Vogelesang SM, Buur VAJ, et al.Landelijke EerstelijnsSamenwerkings Afspraak (LESA)Actueel medicatieoverzicht in deeerste lijn. Utrecht/Den Haag:NHG/KNMP, 2010. Ziewww.nhg.org.

� Labots-Vogelesang S, Heijboer-Vinks I, Aarnhem van A, et al.Landelijke Eerstelijns Samen-werkings Afspraak Medicatie-veiligheid na ontslag uit hetziekenhuis. Huisarts Wet2009;52(4):S7- 11. Ziewww.nhg.org.

� Leendertse A, Bemt van denPMLA, Egberts TCG. HospitalAdmissions Related to Medication(HARM): Een prospectief,multicenter onderzoek naargeneesmiddelgerelateerdeziekenhuisopnames. Utrecht:Utrecht Institute for ParmaceuticalSciences, 2006. Zie www.nvza.nl.

� Lelie R, Fonk H, Roos de A.Suggesties voor een stappenplanvoor implementatie in de 1e lijn.Utrecht: Project Overdracht vanmedicatiegegevens in de keten,2008. Ziewww.medicatieoverdracht.nl.

� Patiëntveiligheid: de toepassingvan geneesmiddelen en medischehulpmiddelen in zorginstellingenen thuis. Den Haag: Inspectie vande Gezondheidszorg, 2004. Ziewww.igz.nl.

� Patiëntveiligheidskaart ActueelMedicatieoverzicht. Utrecht:NPCF, 2010. Ziewww.mijnzorgveilig.nl.

� Richtlijnen inzake het omgaan metmedische gegevens. Utrecht:KNMG, 2010. Ziewww.knmg.artsennet.nl.

� Roos de A, Woudstra M, Groothde K. Spoorboekje voormedicatieoverdracht. Utrecht:Project Overdracht vanmedicatiegegevens in de keten,2009. Ziewww.medicatieoverdracht.nl

� Vreede W, Bouman A, Haelst vanI, et al. VMS praktijkgidsMedicatieverificatie bij opname enontslag. Utrecht: Veiligheids-programma (VMS), 2008. Ziewww.vmszorg.nl.

� Zorg voor veilig. Ziewww.zorgvoorveilig.nl.

Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatie- gegevens ... · over ieders taken en...

Documents

Transcript of Zorg voor Veilig module Overdracht van medicatie- gegevens ... · over ieders taken en...