“Zorg in Zeeuwse gemeenten”

6 februari 2013

Welkom

Dick ten Voorde directeur, Economische Impuls Zeeland

2

Opening

Ronald de Meij directeur, GGD Zeeland

3

Transities

Jan Rotmans transitiespecialist

4

In het Oog van de Orkaan:

waar staat Zeeland?

Jan Rotmans

Utrecht, 06-02-2013

www.twitter.com/janrotmans

We leven niet in tijdperk van verandering

maar in een verandering van tijdperken

Herman Verhagen

Kantelperiode

periode waarin heel veel tegelijk verandert is zeldzaamheid in de geschiedenis voorbeeld: eind 19de eeuw moderniseringsproces fundament Nederland

onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw

Indicaties voor Kantelperiode

- collectief unheimisch gevoel dat verandering in lucht hangt

- afbraak van oude instituties, nieuwe komen in de plaats

- enorme dynamiek van onderop

- systeemfeilen van bestaande orde steeds zichtbaarder

- creatieve mensen breken door het systeem heen

- steeds meer conflicten tussen bestaande en nieuwe orde

25 jaar

Doorontwikkelingsfase Voorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar duurzame samenleving

Horizontaal

Decentraal

Bottom-up

Kan

telp

erio

de

Verticaal

Centraal

Top-down

Tijd

O

pbou

w v

an d

uurz

ame

sam

enle

ving

We zitten hier

Wat verandert er dan?

denken van lineair naar cyclisch denken

organiseren van verticaal naar horizontaal

sturen van ‘top-down’ naar ‘bottom-up’

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld exploitatiemodel co-operatiemodel economisch rendement maatschap. rendement lineaire processen kringlopen waarde ontlenen waarde creëren zelfredzaam samenredzaam

Structuur Wisseling

oude structuur nieuwe structuur verticaal horizontaal hiërarchisch netwerken top-down bottom-up centraal decentraal zuilen gemeenschappen

Sturingswisseling

oude sturing nieuwe sturing mono-actor sturing netwerksturing controle, beheersing adaptief, anticipatief zekerheid onzekerheid simplexiteit complexiteit regisseren faciliteren

Samenleving kantelt

van:

verticaal naar horizontaal

centraal naar decentraal

top-down naar bottom-up

Nieuw type samenleving

glocaal

samenredzaam

van onderop

horizontaal

gemeenschappen

Waarden Verschuiving

Oude Waarden Nieuwe Waarden

doelmatigheid aandacht / tijd efficiency vertrouwen controle, beheersing ruimte regelzucht keuzevrijheid kosten / baten kwaliteit

Waar zien we die verandering?

energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam

voedsel van mondiaal, mechanisch naar regionaal duurzaam

bouw

van aanbod & product naar vraag & dienst

zorg

van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Zorg

Persistente probleem in gezondheidszorg

Zorgsysteem

structuur: specialisatie, bureaucratisch, hiërarchisch

cultuur: sterke autonomie, dominantie artsen, gezagsgetrouw

werkwijze: aanbodgedreven, klacht georiënteerd

Verbroken Verbinding

relatie tussen zorgverlener en zorgvrager

vertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliënt

kosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening

Verbroken Verbinding

Systeem is belangrijker geworden dan Mens

vandaag is belangrijker morgen

cijfers belangrijker dan mensen

Systeemvernieuwing is nodig

in de langdurende zorg

Nieuw Paradigma

Langdurige Zorg

vanuit eigen kracht in eigen leefomgeving samenredzaamheid welbevinden ondersteuning voor meest kwetsbaren blijft nodig

Langdurige Zorg 3.0

mensgericht

heel de mens, kleinschalig, eigen omgeving

economisch volhoudbaar

gezondheid schept waarde, preventie loont, eigen budget

maatschappelijk ingebed

zorg = welzijn = sport = arbeid = leefstijl

Buurtzorg

kleinschalige zorg op maat zelfsturende, multidiscplinaire teams start vanuit behoeften van zorgvrager ruimte voor professional > 500 teams, goedkoper en kwalitatief beter

Wat betekent dit nu voor Zeeland?

Zeeuwse Paradox

Zeeland moet fundamenteel veranderen

om zichzelf te behouden

Ingrijpende veranderingen

ingrijpende veranderingen op tal van gebieden

- demografische krimp

- sociale voorzieningen onder druk

- water en klimaatverandering

- recreatie en toerisme

- regionale economie

- regio Rijnmond en Antwerpen

Zeeland lijkt niet goed voorbereid

en is niet toekomstbestendig

Hoefijzerhart

Zeeland zit ‘klem’ tussen Rotterdamse

en Antwerpse haven, maar kan zich

daardoor juist onderscheiden

Demografische Transitie

• bevolkingsdaling gaat plaatsvinden tussen 2015-202

• met name in Zeeuws-Vlaanderen

• in 2025 is bijna 30% Zeeuwen boven de 60

• aantal jongeren daalt tot 13% in 2025

• bij negatief migratiesaldo kan komende decennia stad verdwijnen ter grootte van Borsele [ 20.000 mensen ]

Economische Transitie

• traditionele economische pijlers zijn kwetsbaar

landbouw, visserij, havens

• nieuwe economische pijlers zijn concurrentiegevoelig

chemische industrie, toerisme

• aantal nieuwe bedrijven en banen structureel lager dan in de rest van Nederland

• weinig kennisinstellingen en weinig hoogopgeleiden

1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000

Landbouw

Industrie

Toerisme

Waterveiligheid

Golven sinds 1940

draaggolf van decennia

wat wordt de volgende draaggolf?

Sociale Transitie

• minder mensen, minder huishoudens, minder banen

• voorzieningen niveau onder druk

[sportvereniging, bibliotheek, winkels, scholen, cultuur]

• woningvoorraad onder druk

[leegstand, woningprijzen dalen, aanbod groter dan vraag]

• economie onder druk

[meer banen dan mensen, concurrentie om arbeidskrachten]

In welke transitiefase zit Zeeland?

Voorontwikkeling

Stabilisatie

Tijd

Duurzaam Zeeland

Acceleratie

Take-off

Situatie Zeeland

Is het nou erg?

niet noodzakelijkerwijs vergt creativiteit & innovatie herverdeling van (minder) middelen ander paradigma

Schaalsprong

ruimtelijke schaalsprong op groter schaalniveau organiseren mentale schaalsprong krimp en niet groei als uitgangspunt

Schaalsprong

op meerdere schaalniveaus schaken

economisch: op bovenregionaal niveau voorzieningen: op regionaal niveau gemeenschappen: op lokaal niveau zorg: snijdt dwars door niveaus

Zorg & Zeeland

overschot op korte termijn is crisis-effect

zorgkloof van 3000 fte in 2020 zorgkloof van 5000 mensen in 2020 zorgkloof wordt nog groter in 2030 op lange termijn: 20% werkt in zorg, 1/3 van inkomen aan zorg

onder de voorwaarde dat de zorg blijft zoals hij is

Zorg & Zeeland

transitie (decentralisatie, financiële integratie)

transformatie (inhoudelijke verandering van zorg) gemeenten primair verantwoordelijk kan alleen via integrale aanpak: transitie & transformatie

radicaal nieuwe aanpak op alle niveaus

Zorg & Zeeland

Zorg 3.0

verbindingen tussen zorg, wonen, werk, welzijn manifesteren zich op school, werk, wijk, zorg Zeeland heeft kracht van lokale gemeenschappen Zeeland heeft vitale, gezonde leefomgeving

inbedding in lokale gemeenschappen en leefomgeving

Zorg 3.0 in Zeeland

ingebed in leefomgeving en lokale gemeenschap kleinschalig, samenredzaam, vanuit eigen kracht

huidige sectorale aanpak moet verdwijnen integratie van zorg, welzijn, scholing, sociale zekerheid - preventief - efficiënt - aantrekkelijk

Zorg 3.0 in Zeeland

nieuwe economie ontwikkelen rondom lokale zorg kennis en innovatie over integrale, lokale zorg combinatie zorg & natuur, landbouw, toerisme, voedsel recreatieve oase: mensen op zoek naar ‘nieuwe rust’ potentieel belangrijkste economische pijler van Zeeland

Conclusie

• er raast een storm door de samenleving • heeft ingrijpende gevolgen voor Zeeland • Zeeland moet op zoek naar nieuwe draaggolf

• integrale, lokale zorg is nieuwe economische pijler

• radicaal andere organisatie nodig

decentraal, bottom-up, horizontaal

De regisseurs (1)

Daan Rooijmans manager regio-regie, CZ Zorgverzekeringen

45

Gezondheidswinst en Zorgresultaten

Daan Rooijmans, manager Regioregie

47

Het kan beter, het moet doelmatiger!

En dan moet het nog beginnen….

48

Regeerakkoord: de prioriteiten

• Acute zorg concentratie

• Selectieve inkoop

• Samenwerking en concurreren Zorgresultaat

• Convenanten ziekenhuizen, GGZ

• GGZ in de ZvW

• Huishoudelijke hulp Kostenbeheersing

• Scheiding V&V

• Geplande transities AWBZ ontmanteling

• Wijkverpleegkundige

• Informele zorg

• Huishoudelijke hulp

Eigen verantwoordelijkheid

49

Onderliggend is de omslag van activiteit naar uitkomst

Straks: Systeem gericht op gezondheidswinst en zorgresultaten!

Nu: Systeem gericht op activiteiten

Risico-

patiënten Bevolking

Generieke

zorg

Specialistische

zorg

CZ beleid in vogelvlucht…

Risico-

patiënten Bevolking

Generieke

zorg

Specialistische

zorg

• Domein: Zorgresultaat

• ZvW en AWBZ

• Concentratie en spreiding

• (Boven-) regionaal

• Domein: Gezondheidswinst

• WMO-AWBZ-ZvW-WPG

• Zelfredzaamheid, preventie

• Wijk- en buurtniveau

Zorgresultaat: marktsamenwerking

52

Acute zorg

• Complexe acute zorg: kwaliteit – volume!

• Basis acute zorg

Oncologische zorg

• Soncos Normen: kwaliteit – volume!

• Optimale schaal 1 miljoen mensen

• Cancer networks

Electieve zorg

• Markt

• Praktijkvariatie

Chronische zorg/ GGZ

• Integraal: 0de-1ste-2de lijn

• Substitutie

• Inrichting basis GGZ

Gezondheidswinst: de doelen van CZ…

maatschappelijke waarde en klantwaarde verhogen door:

stimuleren

zelfmanagement

en E-health

eigen

verantwoor-

delijkheid

centraal

stellen

lang en

gezond leven

bevorderen

zorgkosten

beheersen

Gemeenten en CZ: twee regisseurs van

dezelfde film?

Bron: VU, RVZ, The Essence Consulting analyse

Regie

op

aanbod

Begeleiding bij

vinden aanbod en

regelingen Mantelzorg

ondersteuning

Leefstijl en

preventie

Kinderen

Vrienden/buurt

Huisarts

Woning-bouw

V&V

thuiszorg

Overig 1e lijn

Zieken- huis

Burgers/Verzekerden

Kwetsbare ouderen

Zorgverzekering

AWBZ

WMO

Patientenvereniging

Welzijns-organisatie

Ouderenorganiatie Uitkerings

gerechtigden Jeugd zorg

We kunnen niet alles met alle 415 gemeenten…

• Weinig verzekerden

• Weinig marktaandeel

• Ruim 250 gemeenten

Buiten-

gemeenten

• Weinig verzekerden

• Aanzienlijk marktaandeel

• Ruim 125 gemeenten

• Veel verzekerden

• Aanzienlijk marktaandeel

• Ongeveer 20 gemeenten

Kern-

gemeenten

Speerpunt-

gemeenten

Samenwerken

dwing je niet af!

… dus samen zoeken naar een match!

Individuele

organisatie(s)

op orde

Historie

samenwerking

Energie, visie en

creativiteit

Gezamenlijke

gevoelde urgentie

in de regio

Laiser

faire Beleid/inkoop

afstemmen ‘Community

care’

Populatie-

management

Schaal

Criteria

Leefstijl en

preventie

We doen stiekem al best wat samen…

• Respijtzorg-afspraken

• WeHelpen.nl

• Zwerfjongeren

Mantelzorg en

ondersteuning

• Kwetsbare ouderen

• Dementiezorg

• Re-Integratiezorg

• Overheveling begeleiding en verzorging (?)

• Stedelijke kompassen

• Gezamenlijk loket

Regie op

aanbod

Begeleiding bij

vinden aanbod

en regelingen

• Valpreventie

• Obesitas jeugd

• Beweegmakelaar

• en nog diverse andere interventies

GoedLeven!

• Voor CZ is ‘Regioregie’-beleid

onderliggend

• Regioplan is startpunt, complexe

fase komt nu: hoe gaan we dit

organiseren en bekostigen?

• Iemand moet het netwerken

organiseren, maar niemand heeft

een voorkeurspositie in de

uitvoering

• Onderliggend is werkende as

Gemeenten-Zorgverzekeraar cruciaal

58

De doelen van Goed Leven voor 2022

• De levensverwachting ten opzichte van het landelijk gemiddelde:

• X jaren hoger;

• X jaren hoger in goed ervaren gezondheid;

• X jaren hoger zonder chronische ziekten;

• X jaren hoger zonder lichamelijke beperkingen;

• X jaren hoger in goede geestelijke gezondheid.

• De ervaren zelfredzaamheid van volwassenen en ouderen beter ten

opzichte van het landelijk gemiddelde.

• De totale kosten van de gezondheidszorg stijgen jaarlijks gemiddeld x %

minder snel dan het landelijke gemiddelde.

• In 2022 kan de bevolking in Zeeuws-Vlaanderen nog steeds beschikken

over goede, toepasselijke basiszorg dichtbij en bereikbare, kwalitatief

hoogwaardige specialistische zorg.

Activiteiten op vier domeinen

• Op gewicht blijven

• Stoppen met roken

• In beweging blijven

• Mentale weerbaarheid

• Alcoholgebruik

• …

• Kwetsbare jongeren

(ADHD, LVG, …)

• Kwetsbare volwassenen

(verslaving, obesitas,

stemmingsproblemen, … )

• Kwetsbare ouderen

• …

• Vervoer

• Hulpmiddelen

• Geneesmiddelen

• Indicatiestelling

• …

• Integrale chronische zorg

(DMP)

• Integrale acute zorg

• Integrale electieve zorg

• Integrale oncologische

zorg

• Integrale GGZ

• …

Gezond blijven Zelf blijven doen

Effectief & klantgericht (be)handelen Geen verspilling

1. 2.

4. 3.

Primair gericht op

WPG-ZVW Primair gericht op

WMO-AWBZ-ZvW

Primair gericht op

AWBZ-ZVW Primair gericht op

WMO-AWBZ-ZVW

• Gezondheidswinst

• Zorgresultaat

• Toegankelijkheid

• Betaalbaarheid

Doelen Regioregie

Uitvoering staat voorop en niet tempo!

2013

2014

2015

2016

2017

project uit thema 1

project uit thema 2

project uit thema 3

project uit thema 4

Lengte van de staaf is duur interventie

Op deze manier krijg je echt

een breed populatie-programma,

waar iedere organisatie een

rol speelt

Belangrijk: niet alles samen doen!

Activiteiten

individueel Activiteiten

samen

Afstemmen:

E=½ MV2

bv. vaccinatie-

programma

bv. staaroperatie

bv. …

bv. Woonbeleid

gemeente

bv. inrichting

basis GGZ

bv. …

bv. Kwetsbare

ouderen

Het geheel maakt dat we echt resultaten behalen voor de bevolking

Hartelijk dank!

63

De regisseurs (2)

Anton Stapelkamp burgemeester, gemeente Kapelle

64

Decentralisaties vanuit het perspectief van de lokale overheid

Anton Stapelkamp (op persoonlijke titel)

Ontwikkelingen in de politieke ideologie

Van nachtwakerstaat naar nachtwakerstaat. Laatste anderhalve eeuw hebben zich enorme veranderingen voltrokken van als maar toenemende overheidszorg en -bescherming:

Woningwet, Leerplichtwet, Ziektewet, Werkeloosheidswet, Ziekenfondswet, AWW, AOW, ABW, AKW, AWBZ, enz.,enz..

Uitvoering voor een groot deel in handen van het verzuilde maatschappelijke middenveld. Voor en door eigen mensen. Herkenbaar voor de burger, dichtbij, kleinschalig, binnen de eigen zuil/kring.

In 1983 begint de transformatie

’82 Lubbers I sociale zekerheid: niet meer uitgaan van wat iemand niet kan naar uitgaan van wat iemand nog wel kan en dat versterken.

‘07 Balkenende III sociaal beleid: niet leunen maar steunen. Burger moet eerst eigen hulpbronnen aanboren, geen aanspraak maar een inspanningsplicht voor de overheid om beperkingen te compenseren.

’13 Rutte II zorg&welzijn: overheveling AWBZ > Wmo, Jeugdzorg provincie > gemeente, Participatiewet , invoering Passend onderwijs, tal van beperkingen in het recht op zorg.

Grote, elkaar ook beïnvloedende, trends

Welvaartsstijging

Individualisering

Secularisering, gemak, genot en gewin terwijl ongemak, ongeluk en ongezondheid niet worden geaccepteerd

Ontzuiling

Schaalvergroting binnen overheid en maatschappelijk middenveld

Verzakelijking-bureaucratisering

Ontgroening, vergrijzing, krimp

Gevolgen van deze trends

Hoge verwachtingen/eisen vd consument

Vereenzaming

Verdwijnen sociale cohesie

Anonimiteit, geen relatie tussen afnemer en dienstverlener

Misbruik van voorzieningen

Beperkt kostenbewustzijn

Graaicultuur

Bureaucratie

Nadruk op rechten, juridisering

Het Rijk beseft dat het de problemen niet kan oplossen. Maar de gemeenten dan wel?

Cultuurverandering is nodig, met heel beperkte budgetten, terwijl vrijwilligerswerk onder druk staat

Gemeenten zijn zelf steeds minder geworteld in de lokale samenleving terwijl de gewenste schaalvergroting dat nog verder zal versterken

Hoeveel vertrouwen is er in de burger? Overheid moet taken loslaten, maar kan zij dat wel? Wat te doen als het mis gaat, als burgers hun rol weigeren hun rol op te pakken?

Niettemin zullen we aan de slag moeten …..

Omdat we geen alternatief hebben.

Omdat burgers en samenleving weerbaarder zijn dan de overheid en de professionals denken.

Niettemin zullen we aan de slag moeten …..

Herschikking van taken/organisaties, nu grote lappendeken (GGD, Jeugdzorg, GGZ, lokaal/regionaal/provinciaal, enz.

Nieuwe taken zullen op regionaal/provinciaal niveau georganiseerd moeten worden voor wat betreft de professionele zorg-/hulpverlening

De gemeente zal veel meer aandacht aan preventie moeten geven

De gemeente zal moeten investeren in de informele samenleving

De gemeente zal zelfredzaamheid van burgers moeten vergroten, individueel en collectief

De gemeente zal netwerken moeten (helpen) organiseren en/of stimuleren.

Stakeholderperspectieven (1)

Barbara Oomen Dean, University College Roosevelt

73

Zorg en de kennisinfrastructuur

Prof. B. Oomen UCR

6 februari 2013

Zorg en de kennisinfrastructuur

• Wat doet UCR?

• Huidig onderzoek

• Waarom de kennisinfrastructuur versterken?

• Thema’s voor de Zeeuwse wetenschapsagenda

UCR

• Pre-medical track

• Psychologie

• Management, strategie

• Scheikunde

Huidig onderzoek

• Alzheimer

• Dwang en drang

• Inclusie

• IRPs

Een Zeeuwse wetenschapsagenda

• Waarom?

• Thema’s:

• Maintaining health

• Inclusie

• Voeding en gezondheid

Stakeholderperspectieven (2)

Jan de Graaf Bestuurder, Stichting Werkt voor Ouderen

79

Wel bevinden 2.0

Wat zijn de "uitdagingen" van Rutte II

voor gemeenten

zorgaanbieders

en dus de burgers in Zeeland?

Jan de Graaf, directeur/bestuurder

.

• Werkt voor Ouderen: 4 verpleeghuizen, 3

zorgcentra, 6 woonzorgcentra, thuiszorg en

diensten, werkgebied Walcheren

• Zorgzuster: 14 vestigingen in Nederland voor

bemiddeling zzp-ers in zorg, begeleiding en

huishouding (alpha-krachten) voor burgers

die eigen regie prefereren

.

Enkele maatregelen van Rutte II:

•Decentralisatie rijksbeleid ‘dichter bij de burger’ met

grote budgetkortingen

•Grote verandering aansturing zorg e.d.

•Nadruk op wonen en zorg in de wijk

•WMO-afbouw met ¾ budget

•Minder begeleiding kwetsbaren

•Opheffing deel intramurale huizen ouderenzorg en

verstandelijk gehandicapten

•Overgang deel thuiszorg naar gemeenten

.

Zeeland-zorg in de komende jaren:

• 60% meer 75-plussers

• Gelijke percentuele toename ouderdomsziekten:

dementie, kanker, diabetes enz.

• Kans dementie van 80-jarige is 30%

• Ontgroening bevolking met mogelijk personeelstekort

zorg

.

Nieuwe maatschappelijke ordening:

• Minder collectieve middelen en solidariteit

• Hervinden balans formele en informele zorg

• Meer inzet mantelzorg en vrijwilligers?

• Nieuwe verbindingen, participatie,

zelfredzaamheidszorg enz?

• Wennen aan nieuwe werkelijkheid na periode van

forse spanningen en onvrede

.

Uitgangspositie:

• Gemeenten onvoldoende voorbereid en

deskundig voor nieuwe taken

• Stresstest: 90 % zorginstellingen

financieel in disbalans en 40%

woningcorporaties failliet (bron: PWC)

• Geen flankerend beleid en remgeld

.

Wat te doen:

• Bezuinigen door huidige uitvoerders beleid (zie

standpunt VNG) en stel decentralisatie uit.

• Locale politieke afweging wat maatschappelijk

haalbaar is en mogelijk protesteren

• Maak overlegplatform met gebruikers en aanbieders

• Stroomlijn communicatie tussen partijen richting

burger

• Beperk rol Nma in zorgsector

• Wifi-netwerk voor Zeeland ter ondersteuning

digitalisering zorg, welbevinden enz.

.

• Investeer in welzijn: 'social return on

investment'

• Wantrouw behoeftenonderzoek

ouderenbeleid van de toekomst. Jaag geen

wensdromen na uit angst voor realiteit

• Stimuleer woningbouw in ‘beschermde

omgeving’

• Maak geen ‘macro-plannen’ ten koste van

redden van wat overblijft, blijf heel

pragmatisch

.

• Stimuleer ‘eigen kracht’ burgers en

benut dit voor welbevinden

• Bescherm professionele zorg en

begeleiding

• Beperk overhead en apparaatskosten

Stakeholderperspectieven (3)

Guust van Liere directeur, Unitron BV

89

DISTINCT

INNOVATIVE

UNITRON

Guust van Liere

feb 2013

Mini Conferentie

O,O,O

DISTINCT

INNOVATIVE

Products

DISTINCT

INNOVATIVE

DISTINCT

INNOVATIVE

O,o,o

DISTINCT

INNOVATIVE

O,o,o

DISTINCT

INNOVATIVE

Academische Ziekenhuizen.

TMSiKIO 3 KIO 1

KIO 2

KIO 4 GD 1G 1 Pharmacie

Zorgverzekeraar

GD 2 G 2

RegionaleziekenhuizenKIO 5G 3

KIO 6GD 4G 4ToeleveranciersKIO 7 GD 3 G 5

GD 5G 6KIO 8 GD 6G 7KIO 9

PatiëntenverenigingConcurrenten KIO 15BehandelcentraGD 7G 8 KIO 11 KIO 12G 9

GD 8

Thuiszorg-instellingen Patiënten

G 10KIO 13

KIO 14

KIO 10 GD 9G 11GD 10G 12 KIO 16

GD 11G 13

KIO 17 GD 11G 14

ServiceProvider NetwerkProviderGD 12G 14KIO 17

GD 13 G 15

KIO 18

KIO 19 KIO 20GD 14G 16

GD 15

G 17

GD 16GD 17G 18G 19 GD 18

KIO = Kennis en Informatie overdracht. GD = Goederen en Diensten stroom.G = Geld stroom.

KIO 21

2003 Electronische Patiënten Dossier (EPD)Demografische/ levensstijlenontwikkelingen

Overheid/ financiering/ belastingen/ Internationalecontacten.

Ontologisch model

GD 19 G 21KIO 22

GD 20KIO 23 G 22

KIO 24 KIO 25 KIO 26KIO 27

KIO 28

GD 21 G 23

G 24

o,O,o

DISTINCT

INNOVATIVE Koppeling Wind & H2

Fuelcel

Propulsion H2

o,o,O

DISTINCT

INNOVATIVE

Dank u

Guust van Liere

g.vanliere@unitron.nl