Zone 2009 voorjaar

Verand

erend la

ndscha

p

TBI magazine

VOORJAAR 2009

zon

e

VO

OR

JAA

R 2

00

9

Meer Zone op internet

WeblinksOp de themawebsite vindt u alle in deze Zone genoemde internetadressen, voor meer informatie over de onderwerpen in deze Zone.

PrijsvraagTest uw kennis met de Veranderend landschap-quiz. Elke maand stellen wij nieuwe vragen. Onder de goede inzendingen verloten wij een ballonvaart.

www.tbi.nl/veranderendlandschap

Colofon

Zone XIIIVoorjaar 2009Veranderend landschap

RedactiecommissieElselinda Groot-DhondtEd KorvingHenk Vahrmeijer

CopyAfdeling Communicatie TBI en Total IdentityKo Blok (7)Joost Zwagerman (29)

OntwerpTotal Identity

ProductieAfdeling Communicatie TBI en Total Identity

FotografieAeroview (12-13, 19) Freek van Arkel (1, 2-3)Econcern (9)Hollandse Hoogte (4 -5, 6, 23, 28, 29)Marcel van Kerckhoven (8) Carel Kramer (6, 7, 31)Archief Krller-Mller Museum (32) Henk Merjenburgh (21)Ontwikkelingscombinatie Waterfront (20)Rien Jurg Promotions BV ( I )Piet Hein Stulemeijer, Pictoright (26-27)West8 (5)Levien Willemse (10 -11, 15-18, 22, 24 -25)

Druk en afwerkingThieme Media Services

Oplage22.000 exemplarenISSN 1574-7255

TBIWilhelminaplein 373072 DE RotterdamPostbus 231343001 KC RotterdamT 010 - 290 85 00F 010 - 486 57 88www.tbi.nl

TBI vastgoed

Hevowww.hevo.nl

Synchroonwww.synchroon.nl

TBI Vastgoedwww.tbi.nl

Veldhoen + Companywww.veldhoen.nl

TBI bouw

Aanneming MaatschappijJ.P. van Eesterenwww.jpvaneesteren.nl

ERA Contourwww.eracontour.nl

Hazenberg Bouwwww.hazenbergbouw.nl

Heijmerink Bouw Utrechtwww.heijmerink.nl

Kanters Bouw en Vastgoedwww.kantersbouw.nl

Koopmans Bouwgroepwww.koopmans.nl

Korteweg Bouwwww.kortewegbouw.nl

MDBwww.mdb.nl

Voorbij Groep: - Voorbij Prefab Betonwww.voorbij-prefabbeton.nl

TBI Infra:- Haverkort Voormolenwww.haverkortvoormolen.nl

- Voorbij Betonsystemenwww.voorbij-betonsystemen.nl

- Voorbij Funderingstechniekwww.voorbijfunderingstechniek.nl

- Voorbij Spantechniek

TBI techniek

Acto Informatisering www.acto.nl

Alfenwww.alfen.nl

Baas Groepwww.baasbv.nl

Croon Elektrotechniekwww.croon.nl

Eekels Elektrotechniekwww.eekels.com

Fri-Jadowww.frijado.nl

HVLwww.hvl.nl

Wolter & Dros www.wolterendros.nl

WTH Vloerverwarmingwww.wth.nl

TBI is een vastgoed-, bouwen techniekconcern

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden

verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,

microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder

voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Inhoud

2 INTERVIEW We moeten Nederland karakteristiek, uniek en mooi houden

4 ANALYSE Bouwen aan ons landschap

6 PERSPECTIEF Typisch Nederlands

7 COLUMN Ontwikkelen is vernieuwen

8 OVER DE SCHUTTING Weids uitzicht in Warmond

9 ETALAGE Hollandse iconen op zee

10 REPORTAGE Op stand wonen in Den Bosch

12 VERBOUWING Hogeschoolarchitectuur in De Uithof

14 TIJDLIJN De ontwikkeling van Nederland

15 t/m 18 TBIers en hun favoriete landschap

19 DRIE Sporen in het landschap

20 VERBOUWING Nieuw zicht op het water

22 STELLING Het behoud van het Nederlandse landschap is belangrijk

23 FEITEN EN FICTIE Hoe stads is het platteland eigenlijk?

24 TEGENPOLEN Regels of geen regels

26 GALERIE Transformatie in beeld

28 DILEMMA De waarde van ons landschap

29 LETTEREN Ons innerlijk landschap

30 MARKANT Er is nu te weinig bescherming

32 PORTFOLIO Een verblindend wit landschap

Surf naar www.tbi.nl /veranderendlandschap28 augustus 2007

Beautiful Ballooning

1 | TBI

Zone is het ondernemings -

magazine van TBI en verschijnt

twee keer per jaar.

Zone wordt verspreid via

controlled circulation.

zoneVOORJAAR 2009

Ten geleide

ERA ContourTBI bedrijf ERA Bouw biedt haar klanten vraaggestuurde processen en producten

door ontwikkelen en bouwen te combineren. Het creren van ruimte voor mens, stad

en maatschappij is daarbij de essentie. Ruimte krijgt vorm door contouren, daarom

hanteert het bedrijf per 6 maart een nieuwe naam: ERA Contour.

Er worden met regelmaat nieuwe ideen gelanceerd waardoor ons land ingrijpend verandert. Van windmolenparken in zee tot hoogbouw in onze steden, en van plannen voor bouwen op water tot pleidooien om de wildgroei van bedrijfsterreinen te stoppen. De plannen roepen altijd discussie en emotie op. Want onze woon-, werken leefomgeving gaat ons aan het hart en als die verandert, maakt dat iets bij ons los.

Wij kennen allemaal de nostalgische gevoelens als we plekken van vroeger bezoeken, zoals onze school of straat, en dan getroffen zijn als daar een drastische verandering is opgetreden. Dat had eigenlijk niet gemogen, is onze impulsieve reactie. Onze omgeving is dus van groot belang voor ons welbevinden.Deze Zone zet een aantal ontwikkelingen in ons veranderende landschap op een rij, benoemt de dilemmas en toont de kansen in ons kleine, steeds dichter bevolkte land.

Welkom in deze Zone.

Veranderend landschap

Verantwoordelijkheid

Veranderen van het landschap is,

strikt beschouwd, een kern-

activiteit van bouwtechniek- en

vastgoedbedrijven. Het is immers

een van de gevolgen van onze

werkzaamheden. Nu is het

Nederlandse landschap de laatste

decennia drastisch aan het

veranderen. Gecultiveerd land

wordt teruggegeven aan de natuur.

Villaparken worden aangelegd

op voormalige landgoederen.

Natuur wordt geschikt gemaakt

voor recreatie. Wonen, werken

en recreren worden steeds vaker

vermengd.

Temidden van deze dynamiek

opereren onze bedrijven met een

eigen verantwoordelijkheid, met

als kernbegrippen: duurzaamheid,

kwaliteit, vakmanschap en efficint

projectmanagement. En omdat

wij ook zelf een huis bewonen,

in een gebouw werken en van het

land schap genieten tijdens een

wandeling of fietstocht, hechten

wij aan het zorgvuldig omgaan

met deze aspecten.

Het is voor TBI de opgave om die

persoonlijke betrokkenheid van

medewerkers bij de kwaliteit van

hun omgeving te verbinden met

de kwaliteit van het eindresultaat:

prachtige bouwwerken.

ir. G.J. Woudenberg

Voorzitter Raad van Bestuur TBI

2 | TBI

Ons landschap kan niet op slot

www.vrom.nl

zoneVOORJAAR 2009

Interview

3 | TBI

Een kernplan van de overheid is de Nota Ruimte. Het omvat vele ontwikkelprojecten in Nederland waar met ons landschap rekening moet worden gehouden. Een gesprek met minister Cramer van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer over de Nota Ruimte en haar persoonlijke band met ons landschap.

De Nota Ruimte rept van de basiskwaliteit van ons Nederlandse landschap. Wat wordt daar eigenlijk mee bedoeld? Basiskwaliteit is de ondergrens op het gebied van veiligheid, milieu, verstedelijking, groen en water. Denk bijvoorbeeld aan het richtgetal van 75 vierkante meter groen per nieuwbouwwoning of de watertoets bij bestemmingsplannen. Zulke regels gelden voor heel Nederland. Daarnaast heeft het Rijk bijzondere aandacht voor gebieden als de Nationale Landschappen en Rijksbufferzones, die het groen tussen de steden in stand moeten houden. Daar gelden speciale regels voor. Ik kan wel verklappen dat we het aantal landschapsparken rondom de steden gaan uitbreiden. Maar ook in het kader van mijn inzet voor een mooi Nederland streef ik naar meer compacte steden, om het landschap open en groen te houden voor landbouw, recreatie en water.

Veel instanties, waaronder provincies en gemeenten, zijn bij onze ruimtelijke ordening betrokken, zodat bouw en infraprojecten vaak heel lang duren. Is het niet veel effectiever als de rijksoverheid de enige beslissende instantie zou zijn?Het motto van de Nota Ruimte is niet voor niets decentraal wat kan, centraal wat moet. Gemeenten en provincies zitten dicht op de praktijk. Zij zijn het beste in staat om maatwerk te leveren.

Omdat volgens de nieuwe Wet ruimtelijke ordening provincies niet meer elk gemeentelijk bestemmings-plan hoeven goed te keuren, krijgen bouwen infraprojecten een snellere doorlooptijd. Het Rijk houdt wel de vinger aan de pols bij ontwikkelingen die het gemeentelijke of zelfs het provinciale niveau over-stijgen. Het Rijk stelt de kaders vast en zorgt ervoor dat andere overheden de nationale belangen goed in het oog blijven houden. Ik ga dat binnenkort vastleggen in een algemene maatregel van bestuur.

Bestaat er wel een typisch Nederlands landschap, of kunnen we beter spreken van het gedealiseerde Nederlandse landschap?Het is n-n. Het typisch Nederlandse landschap bestaat. Doordat we voor een belangrijk deel onder zeeniveau liggen, een delta zijn en ook hoger gelegen delen kennen, is er nergens ter wereld zon grote verscheidenheid aan land-schappen op zon kleine oppervlakte. Internationaal gezien zijn de Waddenzee en de veenweidegebieden uniek. Het gedealiseerde landschap bestaat ook en zit in ieder mens, niet alleen bij deskundigen. Iedereen heeft vanuit zijn jeugd dierbare herinneringen aan de omgeving en aan het landschap van toen. Het ideale landschap komt hier vaak mee overeen. Ik ben echter geen museum-directeur. Nieuwe ontwikkelingen vragen ook in de toekomst om ruimte.

Nota Ruimte, Agenda Landschap: ons landschap lijkt steeds belangrijker te worden. Waardoor komt dit volgens u? Mensen maken zich zorgen om de omgeving waar ze wonen, werken en recreren. Anno 2009 is ons landschap aan grote en alomtegenwoordige veranderingen onderhevig. Mensen hebben het gevoel in een continue verbouwing te zitten.

Minister Jacqueline Cramer We moeten Nederland karakteristiek, uniek en mooi houden

Tegelijkertijd hechten burgers een steeds groter belang aan de kwaliteit van hun woonomgeving en neemt de behoefte aan natuur, wandelen fietspaden en ontspanning nabij de eigen woonomgeving toe. Ook hebben burgers in deze tijd van globalisering meer behoefte om ergens bij te horen en om zich te binden aan hun omgeving. Ze zetten zich in voor het behoud van (lokale) landschappen. Het landschap vormt zo een belangrijk onderdeel van hun identiteit.

Hoe ziet uw ideale Nederlandse landschap er uit, en aan welk landschap heeft u de beste herinneringen? Zelf heb ik als kind veel rondgezworven in de Kennemerduinen en langs het strand bij Zandvoort. Ook tijdens mijn studie biologie. Daarna heb ik met een tentje en een rugzak praktisch alle mooie gebieden van Nederland afgereisd. Ik koester die herinneringen aan ons Nederlandse landschap. Maar ik realiseer mij dat het landschap niet op slot kan. De komende jaren blijft de vraag naar woningen en bedrijven-terreinen groot. Bovendien moeten bijvoorbeeld windmolens en nieuwe infrastructuur worden ingepast. De klimaatverandering noopt ons ruimte te maken voor water. Het is de kunst zulke ingrepen landschappelijk goed in te passen. En om burgers en bedrijven meer te betrekken bij een landschap dat ook nog eens duurzaam wordt gefinancierd. Alleen zo kunnen we Nederland karakteristiek, uniek en mooi houden.

4 | TBI

Adriaan Geuze, landschapsarchitect en partner van het bureau West 8 Landscape Architects, wordt in zijn professionele leven dagelijks met vraagstukken over de relatie tussen stad en land geconfronteerd. Dat inspireert hem om goed onder-bouwd en met bezieling te knokken voor een scherpe, kwalitatieve afbakening van stad en land. Om de verrommeling tegen te gaan vindt Geuze het hoog tijd voor een integrale visie op de groene ruimte tussen de grote steden van Nederland.

Geuze koestert warme herinneringen aan het Groene Hart. Opgegroeid in de polder, was hij altijd buiten in de weer met vissen en polsstokspringen. En door zijn opleiding als landschapsarchitect is hij ook professioneel sterk verbonden met het Nederlandse landschap. Hij woont met gezin en poezen in een stad in Zuid-Holland, maar komt nauwelijks meer echt buiten in de open ruimte. Hij kan het niet meer bereiken en er dus ook niet van genieten.

Als landschapsarchitect voelt Geuze zich verplicht om deze kwesties aan de orde te stellen. Een aantal zaken vallen hem daarin op: Nederland heeft een hele lange traditie van land maken; dat begint al in de elfde eeuw. Er is geen enkele andere cultuur in de wereld die zon mooi landschap heeft gemaakt. Het zet bijvoorbeeld voortdurend aan om het te schilderen en te fotograferen. Denk aan Rembrandt, Vermeer en Ruisdael, maar ook Mondriaan en Van Gogh. Dat is dan ook de bril waarmee wij als Nederlander naar ons landschap kijken: als wij aan het Groene Hart denken, zien we de molens en de koeien uit deze schilderijen. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd de Randstad herkend als metropool met het polderlandschap in het midden. Dat geeft de metropool een luchtigheid, waarin je als stads bewoner altijd de stad al fi etsend of schaatsend uit kunt gaan. Geuze: Als je Nederlanders interviewt, is dat wat ze belangrijk vinden: voor je beleving ben je snel buiten, kun je genieten van het voorjaar en wandelen langs de sloten. Dat zit heel diep in de

Nederlandse cultuur. Daarbij was de infrastructuur zo georganiseerd dat het gemakkelijk reizen is tussen wonen, werken en studie. Ook andere (buiten-landse) stedenbouwkundigen zagen dit Nederlandse model als de ideale stad. Singapore is bijvoorbeeld gemodelleerd naar Nederlands voorbeeld.

Masterplan met perspectiefIn de jaren zeventig trad de Wet ruimtelijke ordening in werking. Daarin speelde het ontwikkelen van een visie geen enkele rol. In deze wet werd de planning, de ruimtelijke ordening, verengd tot procedures en beleid, met de gemeenten als belangrijkste partij. Geuze: Dat had tot gevolg dat het planning-ideaal van de Randstad als metropool met een groen hart in feite verlaten is en het landschap in een snel tempo verramsjt. Dit heeft desastreuze gevolgen. We verliezen onze verbinding met de natuur vooral in de zuidvleugel van de Randstad. De waarde van het landschap voor de stedeling is evident. De vraag is alleen, en ook de bouwsector stelt die vraag, of

Bouwen aan ons landschap

Adriaan Geuze (Rotterdam,1960)

richtte in 1987 het bureau West 8

Landscape Architects op.

Hij is onder andere hoogleraar

landschapsarchitectuur aan

Harvard University.

5 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Analyse

de lagere overheden in staat zijn om dit landschap te beschermen. Geuze denkt van niet: Dat kan alleen met een sterke centrale regie bij de landelijke overheid. Kijk naar de Waddenzee of de Veluwe. Daar is niets gebeurd wat strijdig is met de dynamiek. Kijk naar de groene zone om Londen of Mnchen. Daar zijn niet drie bestuurslagen aan het werk en spelen geen ingewikkelde procedures. De naastliggende grond is daar natuurlijk ook heel waardevol en kan uitstekend gexploiteerd worden, maar dat is door planning onmogelijk gemaakt. Het blijft dus functioneel agrarisch gebied. Geuze houdt een pleidooi voor het maken van keuzes en het werken met visies: Fundamentele problemen vragen om een masterplan met een perspectief, een agenda en een aantal oplossings-richtingen. Maak daar een ruimtelijke ordening voor, voor bijvoorbeeld het mobiliteitsvraagstuk, een duurzame landbouw, het klimaatprobleem of de vitaliteit van de oude binnensteden. Hij zou ook graag zien dat de bouw-sector zich hard maakt tegen de grote

uitverkoop van het Nederlandse landschap, bijvoorbeeld door op n plek te bouwen en op die manier een andere plek te beschermen. Er is bijvoorbeeld een club ondernemers uit verschillende disciplines binnen de vastgoedsector, die onder het motto Laten we Nederland mooier maken een brede discussie over de ruimtelijke ontwikkeling op gang wil brengen. Geuze denkt ook dat het huidige economische klimaat ruimte zou kunnen geven om meer visionair te investeren in minder voor de hand liggende toekomst-perspectieven. Denk aan eilanden voor de kust. De zeebodem is van ons, het is goed voor het klimaat, en technisch kunnen we het: generaties lang hebben we belegd in landwinning en veel verdiend. Wat Geuze betreft staan alle seinen op groen.

www.west8.nl

www.dwazepolders.nl

www.latenwenederlandmooiermaken.nl

Denk aan

eilanden voor

de kust

6 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Perspectief

Typisch Nederlands

In Nederland waait het altijd. Wind-energie ligt dus voor de hand. Toch gaan aan de beslissing over een windmolenpark de nodige discussies vooraf. De windmolens van tegen-woordig zetten wij wel degelijk neer, maar bij voorkeur op meer afgelegen plaatsen. Blijft het typisch Nederlandse landschap zo behouden?

Midden in de natuur of toch niet: in Nederland met zijn dichte bebouwing lopen natuur en gebouwde omgeving vaak in elkaar over. Dat zorgt voor ongewone combinaties, met name in de Randstad.

Naast klompen en kaas is er bijna niets zo Nederlands als de tulp. Miljoenen toeristen komen naar Nederland voor Amsterdam, Volendam en ook voor onze bollenvelden. Voor veel buiten-landse bezoekers zijn deze trekpleisters een omweg waard. Voor de Nederlandse economie zijn bolgewassen vooral een winstgevend exportproduct.

Geluidswallen zijn niet meer weg te denken uit het Nederlandse landschap. Toenemend verkeer n hogere woon standaarden hebben voor een wildgroei aan geluidswallen gezorgd. Tegenwoordig worden ze gebouwd in alle soorten en maten. Helaas nog niet altijd in harmonie met het landschap.

7 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Ko Blok

Bij ERA Contour voelen wij ons stedelijke vernieuwers. Die keus voor het binnen-stedelijke hebben wij begin jaren negentig bewust gemaakt. Terwijl veel collega-bedrijven kozen voor de Vinex-opgave, ontwikkelden wij een nieuwe kern-competentie: vernieuwing van de stad. We zijn projectontwikkelaar en bouwer in n, bedenkers en makers dus.

Over de stedelijke infrastructuur hebben wij veel kennis is huis. Elke stad heeft zijn eigen karakteristiek en je moet een stad op vele manieren goed kennen, wil je passende concepten kunnen ontwikkelen. Je moet verstand hebben van het stedelijk landschap. Daarin is ERA Contour een specialist, vooral als het om grotere steden gaat. Want hoe sterk steden soms op elkaar lijken, ze hebben elk een onmiskenbaar eigen karakter, een eigen DNA beter gezegd. Dat DNA begint al bij het ontstaan van die stad. Een aanlegplek langs een rivier om handel te gaan drijven; zodra zich dat gaat ontwikkelen, is er een kiem voor het ontstaan van een stad. Die stad zit dan later heel anders in elkaar dan een stad met een militaire oorsprong of een sterk industrieel verleden. Het nadenken over het karakter van een stad is relevant, omdat dit stadskarakter niet alleen is ontstaan uit de bewoners, maar ook weer zelf de stedelijke cultuur bepaalt en dus ook de bewoners zelf als het ware selecteert. Rotterdam trekt andere bewoners dan Amsterdam. Daar moet je je als ontwikkelaar bewust van zijn. Die wisselwerking is pas echt manifest op wijkniveau: wat speelt daar, waar

komt dat vandaan, hoe gaan de bewoners er mee om. Daar formuleren wij onze visie op en van daaruit ontwikkelen wij concepten en projecten. Als specialist in herontwikkeling en revitalisering van bestaand stedelijk gebied moet een ontwikkelaar zich dus sterk verdiepen in de vraagstukken van een stad. Een ontwikkelaar creert iets nieuws: vanuit een helder geanalyseerd probleem ontstaat een oplossing, die vervolgens aan bewoners en bestuur wordt gepresenteerd. Het wezen van een projectontwikkelaar is het ontwikkelen van concepten die leiden tot vernieuwing en revitalisering. Wij redeneren vanuit de werkelijkheid, niet vanuit de wenselijkheid. Met wel degelijk de ambitie om tot duurzame verbetering te komen: het ontwikkelen van achterstandsgebieden tot voorspronggebieden.

Terugkijkend op de geschiedenis van ons bedrijf, is het opvallend hoe ERA Contour zich met de stad heeft meeontwikkeld. De oorsprong ligt in de periode van welvaarts- en bevolkingsgroei, de jaren zestig en zeventig, waarin snel voor veel mensen woningen gebouwd werden. De ERA-flat was toen een begrip. Daarna nam de aandacht toe voor zaken als sociale context en welzijn de periode vanaf 25 jaar geleden. In de huidige tijd zijn de stad en de wijk superactueel: daar gebeurt het en daar ligt onze inspiratiebron.

Ko Blok is oud-directievoorzitter van ERA Contour.

www.eracontour.nl

Ontwikkelen is vernieuwen

Tracy Metz, sinds 1986 journalist

bij NRC Handelsblad, schrijft

boeken over architectuur in

Nederland, waaronder Atlas

van de verandering: Nederland

herschikt en PRET! Leisure en

landschap.

8 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Over de schutting

Verscholen achter woonzorgcentrum Marinstaete in Warmond ligt Park Klinkenberg. Voor dit luxe appartementencomplex, ontwikkeld en gebouwd door ERA Contour, was het landschap het uitgangspunt in het ontwerp. Is dat gelukt? Journaliste Tracy Metz geeft haar oordeel.

Park Klinkenberg sluit aan op twee historische landgoederen met monumentale gebouwen en veel groen. Het is ook de natuur waardoor architect Jacques Vroegindewei en landschapsarchitect Michael van Gessel zich lieten inspireren voor hun ontwerp. De appartementen in het park liggen aan een groot vierkant plein dat uitzicht biedt over de land-goederen die overgaan in het groen rond de appartementen. Bij binnenkomst doet het complex Metz denken aan Haverleij in Den Bosch (zie artikel pagina 10). De appartementen-gebouwen zijn een beetje naar binnen gericht, afgeschermd van de buitenwereld. Ingetogen maar toch modern. Je ziet ook dat het met veel zorg is gemaakt.

Verlengstuk huiskamerHet plein biedt een mooi uitzicht op de aangrenzende land-goederen. Metz: Dat is ook typerend voor de manier hoe we in Nederland de natuur zien. Het plein dient eigenlijk als een podium vanaf waar je het landschap kunt aanschouwen. De natuur wordt steeds meer een soort verlengstuk van onze huiskamer.

Het gevoel op een podium te staan wordt nog versterkt door de parkeergarage onder Park Klinkenberg. Het complex ligt daardoor iets hoger dan zijn omgeving. Het talud waarop de appartementen liggen, maakt de architectuur die toch wat zwaar overkomt lichtvoetig. De bebouwing bezet vrijwel de hele kavel, dus de verhoging komt goed uit.

Volwassen disciplinePark Klinkenberg houdt op een subtiele manier rekening met het landschap. Het is volgens Metz daarom een mooi voorbeeld van de ontwikkeling van de Nederlandse landschap architectuur. Tegenwoordig echt een volwassen discipline. Je ziet in het ontwerp terug dat er rekening is gehouden met meerdere aspecten, zoals infrastructuur en natuur. De manier waarop je met zoveel lagen in het landschap rekening moet houden, maakt het vak van de landschapsarchitect ook zo mooi. Ik denk dat wanneer ik opnieuw zou gaan studeren, het landschapsarchitectuur was geworden. Nederland is bijzonder ver in de manier waarop de schaarse ruimte optimaal wordt gebruikt en ingepast. Dat zie je terug in Park Klinkenberg.

www.eracontour.nl

Park KlinkenbergWeids uitzicht in Warmond

9 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Etalage

www.croon.nl

www.prinsesamaliawindpark.eu

www.wolterendros.nl

Groene energietechnieken, zoals windmolens, zorgen voor spectaculaire veranderingen in ons landschap. Op het land is de ruimte voor windmolenparken beperkt, maar wind op zee heeft de toekomst. Op 4 juni 2008 werd het Prinses Amalia Windpark in gebruik genomen, een offshore-windpark op 23 kilometer uit de kust bij IJmuiden.

Naarmate er meer windmolens in het landschap verschenen en hun hoogte toenam, kwamen er meer tegengeluiden: horizonvervuiling vonden velen het. Bij windmolenparken op zee bestaat dit probleem niet. Bovendien biedt wind op zee nog veel mogelijkheden. De regering heeft daarom concrete plannen voor meer windparken op zee. Het streven is om in 2020 6.000 MW via windenergie op zee op te wekken. Deze doelstelling wordt nog bij lange na niet gehaald. Anno 2009 staat er 228 MW opgesteld, opgewekt door twee windmolenparken op zee.

Met de windparken is onze Nederlandse bebouwing naar de zee uitgebreid. Dat dit met molens gebeurt, de bij uitstek Hollandse iconen, maakt deze ontwikkeling tot een opmerkelijke vorm van landschapsinrichting. We leggen een energielandschap aan, op zee.

OverlevingspakketHet offshore-windpark Egmond aan Zee is het eerste grote windpark dat voor de Nederlandse kust is gebouwd. Het park bestaat uit 36 windturbines met elk een vermogen van 3 MW. Samen leveren zij duurzame elektriciteit voor 100.000 huishoudens. Het Prinses Amalia-windpark voor de kust bij IJmuiden levert jaarlijks stroom op voor 125.000 huishoudens, opgewekt door windturbines van elk 2 MW. Met de komst van dit wind park wordt er jaarlijks 225.000 ton CO2-uitstoot vermeden. Niet eerder is een zo groot windpark zo ver buiten de kust gebouwd een unicum dus. Het onderhoud aan het transformator-platform van het Prinses Amalia

Windpark is in handen van Croon en Wolter & Dros; dit is een primeur voor TBI. Croon heeft weliswaar brede ervaring in de offshore-sector, maar het onderhoud van een windpark op zee kent zijn eigen bijzonderheden. De turbines hebben te lijden onder het zoute water en extreme weers-omstandigheden, waaronder zware golfslag en harde wind. De onderhouds-werkzaamheden worden daardoor complexer. De monteurs hebben specialistische kennis nodig en zijn langer onderweg, omdat ze zich per boot verplaatsen. Als het weer plotseling verslechtert en de monteur niet terug kan keren, kan hij in elke turbine en op het transformator-platform een overlevingspakket vinden. Voor de mannen en vrouwen van Croon en Wolter & Dros een nieuw aspect van hun onderhoudswerk.

Een energielandschap bij IJmuidenHollandse iconen op zee

10 | TBI

Verborgen in de natuur van het rivierenlandschap ten noordoosten van Den Bosch ligt de nieuwbouw-wijk Haverleij. Verborgen? Inderdaad. De wijk breekt namelijk met alle Nederlandse woningbouw-tradities. Iedereen woont hier in kastelen die perfect in symbiose zijn met het omringende landschap. Vanuit die optiek is twee jaar geleden ook Kasteel Holterveste opgeleverd. Voldoet het kasteel aan de verwachtingen? Een bezoek.

Op weg naar de wijk Haverleij is het goed opletten. Is dit nu waar die begint of is het nog een stuk verder rijden? Het zal duidelijk zijn: de wijk heeft geen begin of eind. De verschillende woon kernen liggen verspreid door het landschap en zijn origineel vermomd als hedendaagse kastelen.Kasteel Holterveste vormt daarop geen uitzondering. Hoewel een stuk kleiner dan de omringende kastelen, heeft de Amerikaanse architect Michael Graves Holterveste heel herkenbaar ontworpen als een middeleeuws slot, inclusief hoekige torens en een toegangspoort. Deze eenmaal binnengetreden per auto is het kasteel bij voorkeur bereikbaar via de parkeergarage, om het gebied autoluw te houden is het eerste wat opvalt de serene rust die op het centrale plein heerst. Rondom het plein liggen woningen en op het centrale grasveld liggen een paar voet-ballen, een ideale plek om te spelen.

CirkelDe terrassen voor de huizen grenzen aan elkaar, en de tafels met stoelen buiten verraden dat de bewoners daar graag bij elkaar zitten. Dat is ook

kenmerkend voor Holterveste, vertelt kasteelbewoner Ron Hagemeijer. De mensen hier kennen elkaar goed en gaan veel met elkaar om. Vooral in de zomer als iedereen buiten zit. Ongetwijfeld heeft de manier waarop het kasteel is ingedeeld daarmee te maken. Gebouwd in een cirkel is vanuit elke woning het gehele plein te overzien, behalve vanuit de appartementen boven de poort. Je merkt dan ook dat die bewoners wat minder betrokken zijn bij de rest van

Het beste van twee wereldenOp stand wonen in Den Bosch

het kasteel, legt Hagemeijer uit. Overigens hebben de bewoners veel privacy op de terassen aan de buiten-zijde van het kasteel.

Weids uitzichtMaar hoe zit het met het ervaren van de ruimte in de wijk Haverleij? En de beleving van het landschap, waar bij het ontwerp van de wijk zo streng op werd toegezien? Een bezoek aan een van de huizen biedt uitkomst. Door de grote ramen straalt een weids

Kasteel Holterveste

Architect: Michael Graves

Ontwikkeling: Bouwfonds

Ontwikkeling regio Zuid

Uitvoering: Hazenberg Bouw

Start bouw: februari 2005

Oplevering: september 2006

Appartementen: 27

(gemiddeld 135 m2)

Torenwoningen: 8

(gemiddeld 220 m2)

Grondgebonden woningen: 30

(gemiddeld 220 m2)

Parkeergarage: 5.000 m2

Parkeerplaatsen: 130

Bergingen: 35

11 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Reportage

Barbara Lapr: Vanuit ons huis kunnen

we enorm ver kijken. Dat heb je volgens

mij bijna nergens. Ook de manier waarop

ons kasteel in het landschap ligt is ideaal.

Kinderen kunnen overal spelen en het

is autoluw. Bovendien hebben we altijd

genoeg parkeerplaatsen!

uitzicht over de aangrenzende golf baan en de achterliggende groene velden je meteen tegemoet. Het uitzicht is inderdaad bijzonder, beaamt bewoonster Barbara Lapr. Dat was overigens niet de reden dat we hier zijn gaan wonen. Maar nu we hier zitten, willen we niet anders meer. Voor zon uitzicht moet je doorgaans echt ergens ver buiten de stad gaan wonen. Dat is ook waar het wonen in Kasteel Holterveste volgens de bewoners om draait: wonen in de natuur met een

www.bouwfonds.nl

www.haverleij.nl

www.hazenberg.nl

Johannes en Thea Geling: Het wonen

in een kasteel dwingt je als het ware een

gemeenschap te vormen. Dat is prettig.

Maar ook buiten het kasteel komen

we elkaar veel tegen. Bijvoorbeeld op

de golfbaan die buiten de muren ligt.

vrij uitzicht zover het oog reikt, en aan de andere kant ook de aanspraak en saamhorigheid die horen bij het wonen in een stadswijk. Holterveste lijkt wel op een volksbuurt, zoals de Jordaan, vindt bewoner Peter Stolk. We hebben hier dus eigenlijk het beste van twee werelden. Lekker buiten, maar met het gevoel dat bij een stadswijk hoort.

12 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Tijdlijn

TBIers en

hu

n favo

riete land

schap

1200Grote delen van wat nu Holland is, waren nog maar net gecultiveerd

of moesten nog worden ontgonnen. Steden als Amsterdam, Delft en Leiden

waren eigenlijk nog maar voorposten en erg klein. De handel werd gedreven

in steden die meer in het oosten lagen op de hogere drogere zandgronden:

de Hanzesteden, zoals Deventer, Zutphen en ook Brugge. Deze hadden

samen werkingsverbanden gesloten met andere steden in Noordwest Europa.

Door de welvaart die het Hanzeverbond bracht, nam de ontwikkeling van

de stedenbouw een vlucht. Houten huizen en pak huizen werden vervangen

door bakstenen gebouwen.

1700Het landschap veranderde in de loop der eeuwen. Holland was groten deels

gecultiveerd en steden in Holland waren tot wasdom gekomen. Daarbij

was het Zwin waaraan Brugge lag verzand geraakt en verloor de stad zijn

positie aan het beter bereikbare Antwerpen. Toen deze stad viel tijdens

de Nederlandse Opstand nam Amsterdam de positie als handelscentrum

van de wereld over. In haar kielzog ontwikkelden ook andere Hollandse

steden zich tot grote overslagplaatsen, waar goederen uit de hele

wereld werden opgeslagen voor verdere verscheping voor de handel.

In deze periode groeiden deze steden enorm en verrezen de pakhuizen

waaraan de Hollandse binnensteden hun kenmerkende karakter

danken.

1900Het hoogtepunt van de Nederlandse industrile revolutie. Tal van

verbindingen en kanalen hadden het achterland van de grote Hollandse

steden goed ontsloten. Plaatsen die voorheen zeer slecht bereikbaar

waren, konden zich ontwikkelen. Steden als Tilburg en Enschede groeiden

uit tot echte industriesteden, het werden plaatsen puur en alleen gericht

op productie. Dat zag je ook terug in de stedelijke ontwikkeling. Rond

de fabrieken werden grote woon wijken opgetrokken voor de arbeiders.

De bouw van deze wijken gaf productiesteden als Tilburg en Enschede

het aanzien dat ze nu nog hebben. Maar ook in de andere steden is

de voor deze periode zo karakteristieke stedelijke ontwikkeling duidelijk

herkenbaar.

2008Dankzij een zeer effectieve infrastructuur en moderne communicatie middelen

staan stedelijke gebieden meer dan ooit met elkaar in verbinding. Samen delen

zij handels- en productiecentra. Grote industrieterreinen en havens hebben

de rol van productie- of overslagplaats van de stad overgenomen. Stedelijke

gebieden en dan met name de Randstad hebben zich ontwikkeld tot

financile centra die in contact staan met de hele wereld. Van daaruit

worden wereldwijd handel en productie gecordineerd. Stedenbouwkundig

is de moderne stad ingericht voor de (zakelijke) dienstverlening, waar

behalve winkelcentra, culturele instellingen en historische attracties,

ook kantorenparken en infra structuur het stedelijke landschap bepalen.

De ontwikkeling van Nederland

Bron: Vermasen Atlas algemene en vaderlandse geschiedenis

De nieuwbouw van de faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht

ligt op de meest westelijke kavel van de zogenoemde kashbastrook

in De Uithof. De aanbouw is gedeeltelijk over de monumentale

waterloop opgetild door middel van schuin geplaatste kolommen.

13 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Verbouwing

Automobilisten op de oostelijke ringweg van Utrecht kunnen moeilijk om de nieuwbouw heen van de faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht. Een breed kleurenpalet straalt hen tegemoet. Maar wat de bestuurders niet meteen zullen zien, is dat architect Joost Ector met zijn ontwerp rekening heeft gehouden met het bijzondere landschap van De Uithof.

Het landschap van de Utrechtse universiteitswijk herbergt oude vestingresten, watergangen en verschillende paden. Daaroverheen legde J. van der Steur in 1958 op een typisch modernistische manier, perfect rechthoekig en noord-zuid gericht, een plan voor de nieuwe universiteit. Pas later ontwikkelden Rem Koolhaas en daarna Art Zaaijer een steden-bouwkundig masterplan voor De Uithof, dat de confrontatie aangaat met de bestaande bebouwing en de oude natuurlijke structuur. Tegen die achtergrond kreeg architect Joost Ector de opdracht om het gebouwencomplex van de Hogeschool Utrecht op De Uithof uit te breiden. De kavel die hij daarvoor kreeg toegewezen, is bijna rechthoekig en aan de zuidkant schuin afgesneden door een pad, dat precies op de Utrechtse Domtoren is gericht. In de noordwesthoek ligt een soort sloot, behorend bij een oude watergangenstructuur die over het terrein loopt. De uiteindelijke opdracht voor de architect was om die noordwesthoek te bebouwen. Maar niet zomaar. De uitbreiding moest nadrukkelijk over het water heen gebouwd worden, zodat de originele waterloop behouden bleef.

ConfrontatieEctor koos voor een dramatisch ontwerp. Hij haalde de grote massa van het gebouw precies naar die noordwestkant en bouwde zoveel mogelijk van het gebouw over de waterloop heen. Boven het water staat het gebouw op kolommen. Waar het water loopt, splitsen de kolommen zich en staan ze wijdbeens over het water heen. Zo behoudt de sloot nog precies die contour die hij altijd al heeft gehad, licht Ector toe. Het gebouw voegt zich dus in zekere zin naar de water-loop, maar trekt zich er ook weer heel weinig van aan. Je zou het kunnen zien als een herinnering aan het landschap. En dat is ook waar het op De Uithof om gaat: een confrontatie tussen die nieuwe gebouwen en de oude natuurlijke structuur van het gebied. Een confrontatie tussen twee landschappen en tijdperken.

Herkenbare gevelToch koos de architect voor een zeer moderne voorzijde met felle kleuren. Daar zit volgens Ector een heel stelsel aan overwegingen achter. Allereerst wilden we wat kleur aan de omgeving toevoegen en een gebouw maken met een positieve uitstraling. Maar we hebben ook rekening gehouden met het feit dat het gebouw vanaf de snelweg heel zichtbaar is. We wilden daarom een zeer herkenbare gevel maken, die niet meteen laat zien hoeveel verdiepingen het gebouw heeft. Eigenlijk heel abstract. Je zou die gekleurde strepen kunnen zien als een metafoor voor de veelkleurigheid van de gebruikersgroep, maar ook als een bewogen foto die een relatie legt met de snelheid van het voortrazende verkeer. Door de nieuwbouw wijkt het gebouw van de Hogeschool van Utrecht, gebouwd door J.P. van Eesteren, dus zeer af van de omringende panden. Maar dat stoort niet. Door de confrontatie die het aangaat met de oudere gebouwen, past het juist uitstekend in de universiteitswijk. Te meer omdat in het ontwerp ook rekening is gehouden met het bijzondere karakter van het natuurlijke landschap in De Uithof.

Ontwerp respecteert landschap

Hogeschoolarchitectuur in De Uithof

www.ectorhoogstad.com

www.jpvaneesteren.nl

14 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Drie

TerpHeuvels zijn in Nederland een zeldzaam-heid. En vaak zijn ze ook nog eens door mensenhanden gebouwd. Zoals de voor Noord-Nederland zo karakteristieke terpen. Deze toevluchtsoorden bij hoog water werden voor het eerst zon 2.500 jaar geleden opgeworpen. Maar met de komst van de eerste dijken rond 1200 kwam de terpenbouw tot een einde. Aan het begin van de twintigste eeuw zijn veel terpen afgegraven. De vrijkomende grond werd onder andere gebruikt voor de bemesting van ontginningen in Drente.

VestingDe oplettende toeschouwer ziet dat vanaf ieder punt de vestingmuren goed zijn te verdedigen. De ontwikkeling van wapens en vestingen is door de eeuwen heen dan ook onlosmakelijk met elkaar verbonden geweest. Door de uitvinding van het buskruit ontstonden nieuwe wapens en was een nieuw type verdediging nodig: de vesting. Met hun bijzondere vormen en uitgestrekte omvang lieten vestingwerken meer dan ooit hun voetafdruk achter in het landschap.

KassenIn Nederland zijn maar weinig regios die zon kenmerkend landschap kennen als de kassengebieden in het Westland en rond Aalsmeer. Ook historisch gezien hebben de kassen een groot stempel gedrukt op deze gebieden achter de Hollandse duinen. Dichtbij de kust waar meer zonlicht is en met een ideale grond voor de tuinbouw, vond de eerste kassenbouw daar al rond 1850 plaats. Door de matigende invloed van de zee en de nabijheid van grote bevolkingsconcentraties voor voldoende arbeidskrachten, kon in het Westland en in Aalsmeer de grootste concentratie glastuinbouw ter wereld ontstaan.

Sporen in het landschap

Het huidige Harderwijk

Harderwijk moet zijn gezicht aan het water terugkrijgen. Met die opdracht start een consortium van Koopmans Bouwgroep en Synchroon (beide TBI bedrijven) en Boskalis in 2010 met de bouw van het nieuwe Waterfront in de voormalige Hanzestad. Een opdracht met een bijzonder karakter. Landschapsarchitectuur is leidend in dit project en dat is een volledig andere denkrichting.

Harderwijk is van oudsher verbonden met het water en kende vroeger een grote vissersvloot en een levendige vishandel. Met de afsluiting van de Zuiderzee en de inpoldering van het huidige Flevoland kwam daaraan een einde. Maar de komst van het Dolfi narium zorgde voor een nieuwe impuls: Harderwijk ontwikkelde zich tot een toeristische trekpleister. Dat was economisch gezien een gunstige ontwikkeling maar esthetisch gezien een mislukking. Aan de kustlijn van de stad liggen nu grote parkeerplaatsen, die met het Dolfi narium het zicht op het voor de stad zo karakteristieke water ontnemen. Ook het bedrijventerrein aan de oostelijke zijde van de stadskern draagt niet bij aan een aantrekkelijk stadsaanzicht.

Openbare ruimte ervarenHet zicht op het water is daarom het uitgangspunt voor het bouwplan dat het consortium voor Harderwijk ontwikkelde,

maar het plan bevat meer doelstellingen. Het toeristenseizoen zal bijvoorbeeld verlengd worden, onder andere door meer recreatiemogelijkheden. Verder wordt de parkeer-problematiek aangepakt en wordt een mooie woonomgeving aan het gebied toegevoegd. Dit heeft uiteraard grote gevolgen voor de openbare ruimte, vertelt Tobias Verhoeven, gebiedsontwikkelaar bij Synchroon. Daarom hebben wij Lodewijk Baljon, een gerenommeerd landschapsarchitect, als trekker van het stedenbouwkundige plan ingeschakeld. En gaan we onder de supervisie van Jos van Eldonck van architectenbureau Soeters en van Eldonck (SEV) 800 woningen en 1.850 parkeerplaatsen aanleggen en circa 20.000 vierkante meter leisure en watersportgebonden detailhandel.Volgens Gerard Nijkamp, ontwikkelingsmanager bij Koopmans Bouwgroep, wordt ook de oude stadskern bij het project betrokken. Door de oude Vischpoort komt een doorkijk. Dit is een hele belangrijke factor voor het project. Want in het ontwerp houden we veel rekening met de route die mensen straks lopen en hoe ze dus de openbare ruimte gaan ervaren.

ParelkettingDe inrichting van die openbare ruimte bestaat uit verschillende fasen, waarvan de eerste fase het creren van een nieuw stadsstrand waarschijnlijk in het eerste kwartaal van 2010 van start zal gaan. Een leuke opgave,

Nieuw zicht op het water

19 | TBI 20 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

TijdlijnTB

Iers en h

un

favoriete lan

dsch

ap




















danken.











herkenbaar.

















13 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Verbouwing









14 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Drie












19 | TBI 20 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Tijdlijn

TBIers en

hu

n favo

riete land

schap




















danken.











herkenbaar.

















13 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Verbouwing









14 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Drie












19 | TBI 20 | TBI

De Zeeperduinen bij Burgh-Haamstede op Schouwen-Duiveland 51 41' 066" N 03 43' 038" O De wallen van vestingstad Heusden 51 44' 08' 46" N 05 07' 44' 95" O De havenmond bij Hellevoetsluis 51 49' 202" N 04 07' 796" ODe Posbank in Arnhem 52 05' 29' 97" N 5 21' 42' 04" O

Door een ziekte in 2004 kreeg ik fysiek en mentaal een flinke opdoffer. Ik besloot om vier dagen te gaan werken en om een droom die ik al lange tijd koesterde, uit te laten komen. Dit, volgens mijn levensmoto: pluk de dag! Mijn moeder vertelde me vroeger over iemand die naar Rome was gewandeld. Ik ging in training om hetzelfde te doen en in 2007 liep ik in vier maanden tijd naar Itali. Ik liet me sponsoren om de zorg en behandeling van taaislijmziektepatinten in India mogelijk te maken. Ik heb 25.000 euro opgehaald. Wandelen geeft mij de rust om na te denken over mijn leven en te genieten. Ik ga vaak naar deze Zeeperduinen. De kleuren veranderen met het weer en de seizoenen, en toch blijft het landschap hetzelfde. Daar kan ik enorm van genieten. In de zomer zie ik daar vossen en hazen.

In de herfst herten tijdens de bronsttijd. Dan doe ik mijn rugzak af en blijf daar een half uur naar kijken.

Marc Bastiaensen (45), manager kwaliteit, arbo en milieu bij

Fri-Jado, is een fervent wandelaar. Hij liep in 2007 van Nispen

(Noord-Brabant) naar Rome. Een bijzondere prestatie omdat

hij taaislijmziekte heeft, die de longen aantast.

Wandelen in de natuur zorgt ervoor dat ik tot rust kom

en mezelf de tijd gun om naar de langere termijn te kijken

Een aantal jaren geleden kocht ik een oude boerderij bij Elschotin de buurt van Heusden. Deze is nu helemaal opgeknapt totwoonhuis. Ik woon in de buurt van de karakteristieke vesting-wallen van Heusden. Wat ik zo mooi vind aan deze omgeving? De historie die het landschap uitademt en uiteraard de functie die de vesting van Heusden vroeger vervulde. Die is namelijk nog heel duidelijk te herkennen en is trouwens goed te zien wanneer je over de stad heen vliegt. Een vriend nodigde mij eens uit om van Lelystad naar Eindhoven te vliegen, en Heusden lag ook op die route. Vanuit de lucht zijn de karakteristieken van de vesting pas echt goed zichtbaar. Maar ook de historische binnenstad is zeer de moeite waard. Ook die ademt een en al geschiedenis. Het is de sfeer rond Heusden waardoor ik mij laat inspireren voor mijn schilderijen. Daar ben ik tien jaar geleden mee begonnen

en intussen maak ik een schilderij per week. Ik kan daarom wel spreken van een uit de hand gelopen hobby. Al denk ik niet dat de landschappen uit de omgeving in mijn schilderijen direct zijn te herkennen, want mijn werk is niet bepaald figuratief. En mijn schilderijen worden zelfs steeds abstracter, waardoor de landschappen zich steeds moeilijker laten raden!

Francis Pelders (48) is procesmanager bij Hevo en daar werkzaam in de

sector Gezondheidszorg en Wonen. Hij is een gepassioneerd schilder,

vooral van de landschappen in de omgeving van Heusden.

Het historische landschap rond Heusden geeft inspiratie

voor mijn schilderijen

Zodra ik de dukdalf passeer, ben ik de hectiek van alledag

totaal vergeten

In dit bos, de Posbank, is mijn wielercarrire van start gegaan. Hier moesten we ons bewijzen om in de selectie te komen. Er liggen dan ook heel veel zweetdruppeltjes van mij. De Posbank is een ideale trainingslocatie: het is een van de weinige geschikte klimplekken in Nederland en bovendien is het een heel groot gebied. We oefenden hier bijvoorbeeld haarspeld bochten, als training voor de Tour Feminin, de Tour de France voor vrouwen. Het ligt dicht bij Papendal, waar we dan bleven overnachten. In 1992 heb ik mijn fiets aan de wilgen gehangen. Tegenwoordig fiets ik voor mijn plezier en het goede doel. Op 5 juni neem ik deel aan de Alpe dHuZes, een sponsorrit voor KWF Kanker-bestrijding waarbij we zo vaak mogelijk de berg moeten bedwingen. Vorig jaar ben ik de Alpe dHuez zeven keer op geweest. Zeven keer 21 haarspeldbochten bedwongen!

Met ons team trainen we ook nu weer hier, in de Posbank, om die bochten in de benen te krijgen. De Posbank is drie kwartier rijden van mijn huis, maar dat heb ik er graag voor over. Naast een prima trainings plek heb ik immers inmiddels ook een sterke persoonlijke band met dit gebied ontwikkeld.

Monique de Bruin (43) werkt op het directiesecretariaat van

Wolter & Dros. Ze heeft een wielercarrire achter de rug met onder

andere vijf wereldkampioenschappen op de weg en vijf Tour Feminins.

De Bruin heeft vele criteriums en klassiekers gewonnen.

Wielrennen is voor mij frisse lucht en lekker buiten zijn

Ik ben meer dan gek op zeilen. Het is een fantastische vorm van ontspanning. Met een drukke baan is het een uitstekende manier om de schaarse vrije tijd met je gezin te besteden. Ik zet een knop om en ik zit in de volstrekt andere wereld van het zeilen.Deze plek verbeeldt die overgang: bij het moment van uitvaren zie je de toegang naar de open zee, de volle vrijheid en ruimte. Het is hier nog ochtend, half elf, de hele dag ligt nog voor je. Het is bij de jachthaven van Hellevoetsluis, waar mijn zeilschip een tijdje ligt voor onderhoud. Eigenlijk staat deze plek voor mij voor alle havens; het gaat vooral om het moment waarop je vertrekt. De vuurtoren rechts is heel symbolisch. Hij verbeeldt de start van de zeiltocht, maar ik weet nu al dat ik hem

s avonds weer als eerste zal zien. Ook de dukdalf links heeft zon effect op mij. Zodra je die passeert, ben je op open water of weer thuis, in de hectiek van het werk en het drukke verkeer.Onder mijn zeilschip laat ik in Hellevoetsluis een andere kiel zetten, zodat we het IJsselmeer beter op kunnen. Dat is voor korte tochtjes, gezellig met het gezin. In de zomer gaan we verder weg. Ik zeil dan het schip altijd een week eerder naar bijvoorbeeld de zuidoostkust van Zweden. De week erna gaan we met zijn allen direct naar die locatie. Ik zie er altijd weer naar uit.

Lodewijk Kappelle (48) is directeur van de vestiging van

Koopmans Bouw in Apeldoorn. Van kindsaf aan is hij verknocht

aan zeilen. Hij groeide op in Friesland en Zeeland. www.opgevenisgeenoptie.nlwww.lopenvoorlucht.nl

zoneVOORJAAR 2009

TBIers en hun favoriete landschap

18 | TBI17 | TBI16 | TBI15 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Tijdlijn

TBIers en

hu

n favo

riete land

schap




















danken.











herkenbaar.

















13 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Verbouwing









14 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Drie












19 | TBI 20 | TBI

21 | TBI

zoneVOORJAAR 2009

Verbouwing

Waterfront Harderwijk

www.koopmans.nl

www.synchroon.nl

www.boskalis.com

vindt Nijkamp. Vooral omdat we van land water gaan maken en andersom. En tegelijkertijd verplaatsen we jachthaven De Knar. Deze komt nu tussen de drukke vaarroute langs Harderwijk en de nieuwe woonwijk op het water te liggen. Zo schermen we het woongebied af. De volgende fase in het project is de gebiedsontwikkeling rond het Dolfinarium. Dat wordt st

Zone 2009 voorjaar

Documents

Transcript of Zone 2009 voorjaar