ZOEKTOCHT NAAR ESSENTIE

CONCEPTUELE KUNSTVANAF 1950

H.14 Bespiegeling vwo

ZOEKTOCHT NAAR ESSENTIECONCEPTUELE KUNSTVANAF 1950

H.14 Besp.VWO

Waarachtig oninteressant: In 1963 giet Wim T.Schippers een flesje prik leeg in de zee bij Petten, een ‘waarachtig oninteressant feit’, noemt hij het. Wat is de boodschap? Kan het banale, het saaie ook kunst zijn? Geen publiek maar wel veel media aandacht, die in geen enkele verhouding staan tot de handeling zelf. Het idee krijgt de vorm die het beste past.

Kunstenaars worden steeds onafhankelijker. Ze overschrijden bewust de grenzen om hun visie te geven. Voor het publiek wordt het hierdoor er niet gemakkelijker op. Ogenschijnlijk simpele kunstwerken kunnen meerdere betekenissen oproepen. Deze conceptuele kunstenaars zijn te verdelen in twee groepen: a) zij die vooral hechten aan het idee, hun kunst is met name het denkproces, en b) zij die bezig zijn met vorm en daarin de kleinste bouwstenen onderzoeken.

Televisie:Hoepla ( 1967 met Phil Bloom), Fred Haché, Barend Servet, Sjef van Oekel Op zoek naar Yolanda, We zijn weer thuis.

Fragment ‘Going to the dogs.1981

Zoektocht naar essentieLeegte en stilte: ’Het kunstobject staat het uitwisselen van ideeën in de weg’, zegt Yves Klein (1928-1962). Hij wil het publiek laten nadenken over het idee achter een kunstwerk. Het werk zelf is vluchtig of verdwijnt zelfs, alleen de herinnering eraan blijft. Het kunstwerk lost langzaam op zoals in ‘Aerostatic Sculpture’, of het verbrandt.

De componist John Cage dwingt ook het publiek tot nadenken. In zijn ‘compositie 4’33’ zitten de muzikanten zonder te spelen achter hun instrumenten ( 4 min en 33 sec.). Het publiek wacht af. Slechts de ‘achtergrondgeluiden’ klinken door. Bestaat absolute stilte wel? Kunnen achtergrondgeluiden net zo interessant zijn? Net als Klein laat Cage het kunstwerk zelf weg waardoor een diepere betekenis wordt blootgelegd.

HappeningHappenings in New York: Robert Rauschenberg zet met ‘Factum I en II’ het abstract expressionisme, de expressie van het individu voor schut. Kunst moet meer het gewone leven weerspiegelen. ‘Rood staat niet voor passie, rood is rood’. In de theaterproducties van het duo Cage-Cunningham komen deze ideeën ook terug. In het werk van John Cage staan toeval en onvoorspelbaarheid centraal, i.t.t. de seriële muziek waar alles tot in de kleinste details wordt berekend. Non-Muziek met gebruik van elektronica.De choreograaf/danser Merce Cunningham verwerpt eveneens de expressionistische dans vol symboliek en laat toeval een grote rol spelen. Hij ziet dans als een uitbreiding van lopen: bewegingen zijn afgeleid van lopen, wandelen of huppelen. Pas op de première komen decor (Rauschenberg) muziek ( Cage) en dans bij elkaar.

Fragment Cage/Cunningham

HappeningJudson Dance Theatre: In New York, het mekka van de avant-garde dans,wordt de anti-expressionistische dansvorm wordt verder uitgewerkt in pure dans.In ‘Concert of dance (1962) wordt het gewone, het terloopse benadrukt. Het verbaasde publiek ziet taferelen die ogenschijnlijk niets met dans te maken hebben. De dansbewegingen zijn niet ingewikkeld en volgen de muziek niet. Trisha Brown toont in ‘Roof piece’ (1973) haar fascinatie voor de zwaartekracht door de dansers bewegingen te laten uitvoeren aan kabels, op en langs hoge gebouwen.

FragmentTrisha Brown

HappeningTheater als levensstijl: In de VS loopt het film- en theaterbezoek door de opkomst van de televisie sterk terug. Er ontstaan een nieuw circuit van kleine zaaltjes waar veel geëxperimenteerd wordt. In New York richten Judith Malina en Julian Beck het ‘Living Theatre’ op. De acteurs gaan tot het uiterste, leven samen, zijn onafhankelijk en maken nauwelijks onderscheid tussen kunst en leven. Living Theatre maakt fysiek theater, lichaamstaal belangrijk. Veelal is de boodschap politiek zoals in ‘The Brig’ (1963)

FragmentLiving Theatre

PerformanceBeuys: Met ‘Iedereen is een kunstenaar’ daagt Joseph Beuys (1921-1986) iedereen uit af te wijken van vastgeroeste denkpatronen. Iedereen – die dat wil- is in staat tot creatieve processen. In zijn werk gebruikt hij dode dieren en materialen met een symbolische waarde zoals vet, vilt, koper en honing. Deze materialen hebben een relatie met het begrip ‘warmte’ en verwijzen naar zijn ervaringen tijdens de 2e W.O. In zijn performance ‘hoe men een dode haas kunst uitlegt (1965) hekelt hij de koppige rationaliteit ( en het gebrek aan intuïtieve kracht) bij sommige mensen. Hij verschijnt vaak op televisie.

Fragment 1 Fragment 2

PerformanceOp het randje: In de performances van het duo Marina Abramovic en Ulay speelt de tijdsduur van het optreden een belangrijke rol. In ‘Balance proof’ (1977) zitten ze gevangen tussen enerzijds verbondenheid/afhankelijkheid van elkaar en anderzijds het gescheiden zijn door de spiegel.

Pina Bausch: De choreografe Pina Bausch geeft de muziek bij haar voorstellingen een heel andere rol: geen leidraad maar een geheel zelfstandig functie.( ‘Blauwbaard’ 1977). De dansers dansen niet maar rennen, vallen,kruipen, de heftige bewegingen geven verlangen, hulpeloosheid, geweld en verdriet weer. Zij noemt haar stukken ‘Tanztheater-kunst’. Het is een mengeling van dans, drama, performance en muziek. Hoewel het publiek wel geraakt wordt, is het niet altijd duidelijk waar het precies over gaat. Iedereen herkent er wel iets in.

Fragment Abramovic/Ulay

Fragment Pina PauschFragment ‘Blauwbaard’

Apparaten en landschappenOp de kermis: In 1961 presenteren zich in Parijs een aantal kunstenaars op de tentoonstelling: ‘40 graden Boven Dada’. Onder hen ook een groep die zich ‘Nouveau Réalistes’ noemt. Een van hen, de Zwitser Jean Tinguely, bouwt in 1959 een serie gammele machines die geheel automatisch expressionistische tekeningen maakten. Hij steekt hiermee de draak met het abstract expressionisme. In een tijd van mixers, stofzuigers en haardrogers maken deze machines( ‘méta matics’ ) kunst. Juist omdat die machines zo piepen en knarsen lijken ze menselijker dan normale machines.

Méta matic

Apparaten en landschappenGroot, groter…: De Bulgaarse kunstenaar Christo werkt aanvankelijk ook met waardeloze materialen, maar hij is vooral bekend om zijn grootschalige ondernemingen waarbij hij grote gebouwen inpakt. Hij zoekt een breed publiek en de voorpagina’s. Zijn plannen zijn vaak aanleiding tot grote publieke debatten over kunst. Het daadwerkelijk – voor een bepaalde tijd- inpakken lijkt wel een happening waaraan veel vrijwilligers meedoen. Wat blijft zijn schetsen,bouwtekeningen foto’s, videoregistraties e.d.

Running Fence

Rijksdag

PonT Neuf Parijs

Apparaten en landschappenGrootst!: Het werk van Christo is verwandt aan land-art, maar i.t.t. Christo trekken de land art-kunstenaars juist weg uit de stad naar afgelegen, soms desolate gebieden, ver weg van het publiek. Het kunstwerk bereikt het publiek door foto’s en video’s of doordat sommige onderdelen in het museum te zien zijn. Richard Long maakt lange wandelingen in onherbergzame gebieden waarbij hij tekens achterlaat van menselijk ingrijpen in ongerept landschap. De natuur zelf zal het werk uiteindelijk weer verloren doen gaan. Hij brengt ook de natuur in de museumruimte. De gerangschikte onderdelen van de natuur ( hout, steen enz.) vormen zo een contrast met cultuur. Beroemd is ook het werk van Piero Manzoni: ‘Socle du Monde’ (1961)

Stone line

Line made by walking

Berlin Circle

Land-artLand art is een stroming waarbij kunstenaars ingrijpende, kunstzinnig bedoelde, ingrepen aanbrengen in een landschap bv. door het graven van grachten en kuilen, het aanleggen van ophopingen op akkers en weiden en het geordend storten van keien op een wateroppervlak. Men wil daarbij de menselijke aanwezigheid duidelijk uitdrukken en stellen dat de mens door de omgevingsverandering de natuur in bezit neemt. Een minder gebruikelijke benaming voor deze kunstrichting is earth art. Land art kan gezien worden als een bijzondere vorm van ecological art of environmental art, waarbij de hele natuur in de kunst opgenomen wordt.

Walter de MariaLightning Field

Robert SmithsonSpiral Jetty

Marinus BoezemDe groen kathedraal (Almere)

Natuur of cultuurArte Povera: Piero Manzoni blikt zijn eigen stront in: ‘Merda d’artista’, made in Italy. Zijn kunst spot met elke conventie door prijsafspraken en plagiaat. Hij drijft zo de spot met het romantisch kunstenaarsgenie. Onder invloed van Manzoni ontstaat in de jaren zestig de Arte Povera. Zij wijzen de invloeden uit de VS. m.n. de pop-cultuur als oppervlakkig af en streven naar eerherstel van de Europese kunst. Bij Arte Povera zijn alle materialen van even grote waarde of dat nu aarde of goud is. Zij zoeken naar een logisch samengaan tussen natuur en cultuur.

‘achrome’‘achrome’(gravel on canvas)

Artist breath‘redbreath’

‘Socle du monde’

Natuur of cultuurKlei en neon: De Arte Povera kunstenaar Mario Merz is gefascineerd door de vraag in hoeverre de natuur in opgebouwd. In zijn objecten komt vaak een getallenreeks voor (Fibonacci-reeks). Merz bouwt iglo’s, symbool voor het oerhuis, een tijdelijk beschutting en bescherming. Hij gebruikt ook neonlicht in zijn installaties als symbool voor moderne energie in relatie tot de symbolen van oorsprong en groei van de primaire materialen. Evenals Beuys toont zijn werk een integratie tussen kunst en cultuur en heeft zijn werk een diepere filosofische lading.

Merz: ‘Denken is kunst, kunst is maken (niet spreken), kunst is niet bedoeld om iets uit te leggen, maar dat te laten zijn wat je onmogelijk uit kunt leggen.’

‘lingotto’

Natuur of cultuurDe kracht van vuur: Ook in het werk van Arte Povera kunstenaar Jannis Kounellis komen natuur en cultuur samen. Hij is gefascineerd door de zuiverende werking van vernietiging. Pas wanneer iets kapot gaat of verbrandt besef je de waarde ervan.In het vuur van de vernietiging bloeit het nieuwe. Zo branden zijn objecten soms, of dragen zij de sporen ervan. Als rekwisieten in een toneelstuk vertellen de objecten in zijn installaties samen een verhaal over vergankelijkheid, oermaterialen en het oude Europa. Zijn werk spreekt zowel ogen, oren als de neus aan.

Zonder titel

Zonder titel

Minder is meerMinimale schilderkunst: In minimal art is het concept i.t.t. de Arte Povera juist heel eenvoudig en ligt de nadruk op de vorm in zijn essentie: eenvoudig, objectief en zonder emotionele lading. Een minimal werk verwijst nergens anders naar dan naar zichzelf.Frank Stella maakt abstracte schilderijen waarin hij afrekent met emotie en diepere theoretische betekenissen. Het is de uitvoering van een vooropgezet plan. Alle romantiek verdreven, ook al door de gereedschappen als verfroller en afplaktape.

Sunset Beach

Quathlamba

Minder is meerMinimale ruimtelijke kunst: De beeldhouwers keren terug naar de basisvormen als bol,kegel, cilinder en kubus met een industriële uitstraling: hard, glad en foutloos. Zij besteden hun werk vaak uit, soms zelfs per telefoon. De Arte Povera kunstenaars moeten van deze harde ‘Amerikaanse’ werkwijze niets hebben.In het werk van Donald Judd speelt ritme en herhaling een hoofdrol. De sculpturen zijn ontdaan van iedere verwijzing, niet expressief, niet symbolisch en zonder handschrift. Blijft over: ordening van lijnen, kleuren en vlakken. Ze zijn er gewoon zonder een verhaal te vertellen.

‘zonder titel’

Minder is meerMinimale muziek: Waar in de beeldende kunst minimalisme leidt tot een onpersoonlijke stijl, de minimal music voert ons juist terug naar primitieve culturen. Drumpatronen van Afrikaanse en Indiaanse stammen bevatten voor hen het hart van alle muziek. Ritme wordt het leidende element.In ‘C’(1964) van Terry Riley spelen de muzikanten de verschillende ritmes in toon C. Op elkaar gestapelde tonen, in almaar repeterend ritme hebben een hallucinerend effect.

In ‘Drumming’(1970) van Steve Reich bestaat het instrumentarium praktisch alleen uit percussie. Vanuit een enkele tik op de bongo wordt steeds iets toegevoegd en zo uitgebouwd dat het ritme almaar complexer wordt.

In ‘Falling Angels’ van de choreograaf Jiri Kylian wordt minimal music en moderne dans samengevoegd.Het effect van ‘Drumming’wordt door de gelijktijdige dansbewegingen versterkt. Dansers en musici in een race met elkaar.

FragmentFalling Angels

Nieuwe combinatiesMinimale opera: De opera ‘Einstein on the beach’ van Robert Wilson duurt vijf uur. De aandacht van de bezoekers mag van hem dan ook verslappen als in een droom waarin je wegzakt. Het stuk kent nauwelijks een verhaal en het herhalen van tekst en muziek roepen van een gevoel van oneindigheid op vergelijkbaar met de uitgangspunten van de Amerikaanse minimal art.De muziek van Philip Glass ondersteund dat gevoel van tijdloosheid dat Wilson wil oproepen. Alle elementen zijn aanwezig orkest, koor en solozang maar worden op een andere manier gebruikt. Zoals in alle minimale composities is herhaling de belangrijkste structuur.

Dans op het scherm: Is het dans of film? De film ‘Rosa danst Rosas’ van Thierry de Mey verfilmt de dansvoorstelling van Anna Teresa de Keersmaeker op eigenzinnige wijze. Hij verplaats het van het theater naar een leeg schoolgebouw en geeft de camera een actieve rol. Filmische aspecten zijn even belangrijk als dansante aspecten. Deze films krijgen de naam videodans omdat ze vaker op televisie te zien zijn dan in de bioscoop. Ritmische montage versterkt het repetatieve karakter. Invloeden het minimalisme en het expressionisme van Bausch. De camera registreert niet slechts, maar danst mee

Fragment2 ‘Einstein’

Fragment1 ‘Einstein’

Video: Rosas danst Rosas

SamenvattingZoektocht naar essentie

* Vanaf jaren zestig voeren kunstenaars hun visie tot het uiterste door.* Betekenis wordt vaak belangrijker dan de verschijningsvorm van kunst.

* New York wordt het centrum van veel experimentele kunst.* Kunstenaars uit verschillende disciplines werken samen.

* Door opkomst massamedia ontstaat nieuw theatercircuit van kleine zaaltjes.

* Optreden van beeldend kunstenaars d.m.v. performances.* Verschil tussen kunst en werkelijkheid vaak onduidelijk.

* Kunstenaars gaan zich ook bezighouden met natuur: Arte Povera, Landart.* Extreem doorvoeren van een artistieke visie: Minimal art.

* Behoefte op zoek te gaan naar de kleinste bouwstenen waaruit kunst is opgebouwd.

* Veel experimenten geven nieuwe impulsen aan de bestaande kunst.