Z3 Scriptie Universiteit voor Humanistiek te Utrecht

Student: Marleen Manshanden

Begeleidster: Willeke Los

Studentnr: 0070025

Email: Marleen.manshanden@student.uvh.nl

9 juli ‘10

Equicoaching & Zingeving

1

"There is something about the outside of the horse that is good for the inside of a man”1

Winston Churchill

1 Tyler, J.J. (1994). Equine Psychotherapy: Worth More than Just a Horse Laugh. Women and therapy: a feminist quarterly vol. 15 afl 3-5, p. 141.

2

Voorwoord

Voor u ligt mijn Zingeving scriptie, de afronding van de drie jarige bachelor Humanistiek,

voor mij de afronding van Humanistiek. Drie hele mooie, leerzame jaren. Jaren die me

uiteindelijk hiertoe hebben gebracht: een onderzoek over de vereniging van twee van mijn

passies namelijk menselijke ontwikkeling en paarden. Ik ben heel dankbaar dat deze studie

mij de ruimte heeft gegeven en dat ik zelf de ruimte heb genomen om mezelf te ontwikkelen

en te komen waar ik nu ben. Hiertoe hebben mijn ouders, vrienden, medestudenten en

docenten bijgedragen. Voor dit onderzoek wil ik mijn begeleidster Willeke Los bedanken

voor haar tijd, ruimte en open mind!

Marleen Manshanden

3

Inhoudsopgave

1. Inleiding

1.1 Coaching met paarden, een ware rage Blz. 4

1.2 Onderwerp en vraagstelling Blz. 4

1.3 Inbedding in vakgebied Blz. 5

1.4 Relevantie Blz. 8

2. Coaching met paarden

2.1 Het paard: vlucht- en kuddedier Blz. 9

2.2 Mens en paard Blz. 9

2.3 De positie van de coach Blz. 10

2.4 Praktische aspecten Blz. 11

2.5 Doelstelling van equicoaching Blz. 11

2.6 Resultaten Blz. 12

3. Hoogendijks visie op zingeving

3.1 Zingeving Blz. 13

3.2 Vergelijking met equicoaching Blz. 14

3.3 Balans Blz. 15

4. Een humanistische visie op zingeving

4.1 Een humanistische definitie Blz. 16

4.2 De ervaringsaspecten en vergelijking Blz. 17

4.3 Balans Blz. 21

5. Conclusie

5.1 Beantwoording vraagstelling Blz. 23

5.2 Discussie Blz. 23

5.3 Beperkingen onderzoek Blz. 24

5.4 Spanningsveld onderzoeker Blz. 24

5.5 Persoonlijke relevantie Blz. 25

6. Geraadpleegde literatuur

6.1 Gedrukte literatuur Blz. 26

6.2 Niet-gedrukte literatuur Blz. 27

4

Hoofdstuk 1 Inleiding

1.1 Coaching met paarden een ware rage

Nadat ik uit persoonlijke interesse een open dag voor coaching met paarden heb bezocht, ben

ik me gaan verdiepen in de literatuur over dit onderwerp. Tot mijn verbazing gaf Google bij

het intypen van de woorden “coaching met paarden” 90.200 hits! Na een paar uur doorklikken

en lezen viel me op hoeveel varianten er zijn. Zo heb je “paardencoaches”; “equicoaches”;

“equitherapeuten”; “equine assisted psychotherapeuten” en “equine assisted therapeuten”.

Allemaal methoden waarbij het paard wordt ingezet om door middel van zijn gedragingen het

gedrag van de mens te weerspiegelen.

1.2 Onderwerp en vraagstelling

Coaching met paarden is een vorm van ervaringsgericht leren waarbij oefeningen naast het

paard de coachee, de persoon die wordt gecoacht, helpen inzicht te verschaffen in zijn eigen

gedrag en handelen.2 Wat mij opviel bij het lezen van de literatuur over dit onderwerp, was de

pragmatische benadering. Vragen als: ‘werkt het?’ werden veel gesteld. Als aanstaand

humanisticus vroeg ik me af of het aspect zingeving meespeelt. Hierbij denk ik niet aan

alledaagse vormen van zingeving, de dagelijkse praktijken zoals eten, leven of omgang met

anderen, maar aan existentiële zingeving. Bij existentiële zingeving gaat het om belangrijke

gebeurtenissen, over levensvragen omtrent overlijden, ziekte, geboorte en liefde.3 Het gaat

hierbij dus om zingeving en betekenisgeving die voorbij het alledaagse gaat. Zingeving die

invloed heeft op de grote lijn van het leven. Juist omdat ik bij een paard niets hoef en ook

niets anders kan dan mezelf te zijn ervaar ik deze zingeving. Naar mijn beleving werkt dit op

zo’n diepe laag door in mijn leven, dat ik niet anders kan dan stellen dan dat het voor mij

zingevend is. Hierbij wil ik de kanttekening plaatsen dat mijn contact met paarden niet vanuit

een coachingtraject plaatsvindt, maar vanuit een persoonlijke passie. Ik zet het paard dus,

voor mijn ervaring van zingeving, niet in als instrument: het paard is als paard zijnde

voldoende voor mijn ervaring van zingeving. Ik maak hier het onderscheid tussen het paard

als middel om een doel te bereiken (instrumentele waarde) en het paard als doel in zichzelf

(intrinsieke waarde). Voor mij heeft het paard een intrinsieke waarde.

2 Tyler, J.J. (1994). Equine Psychotherapy: Worth More than Just a Horse Laugh. Women and therapy: a feminist quarterly vol. 15 afl 3-5, p. 139. 3 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP, p. 17.

5

Vanuit deze persoonlijk ervaring vind ik het interessant om te zien of equicoaching bijdraagt

aan zingeving, vandaar de volgende vraagstelling;

“Kan het inzetten van een paard binnen coaching een toegevoegde waarde hebben op het

gebied van zingeving, gezien vanuit een humanistische visie?”

Om deze vraag te onderzoeken, zal ik in het tweede hoofdstuk een uiteenzetting geven van

coaching met paarden, waarin ik zal kijken naar de methode van equicoaching. Ik heb hierbij

gekozen om de term “equicoaching” te gebruiken, in afwisseling met “coachen met paarden”

omdat beide specifiek gaan over coaching. Ik zal niet kijken naar begeleiding met paarden die

therapeutisch worden ingezet. Deze keuze heb ik gemaakt omdat ik hier vanuit mijn

achtergrond niet de expertise voor heb. Tevens zal ik binnen equicoaching kijken naar privé

coaching en niet naar het coachen van teams, omdat er bij teamcoaching groepsprocessen en

verhoudingen spelen die voor dit onderzoek te ver strekken.

In de twee daarop volgende hoofdstukken zal ik de koppeling naar zingeving maken. Ik

gebruik zingeving om deze manier van coaching door te lichten, omdat dit een

aandachtsgebied is binnen mijn opleiding: omdat ik hier de nodige kennis van heb en omdat

het een erg interessant en verdiepend kader biedt. Het is echter maar één manier van kijken. Ik

het derde hoofdstuk zal ik kijken naar wat men in de wereld van coaching onder zingeving

verstaat. Hiervoor zal ik de theorie van Hoogendijk4 gebruiken. Ik gebruik Hoogendijk omdat

hij zelf uit deze wereld komt en als enige in zijn vakgebied een link heeft gelegd met

zingeving. Ik zal kijken waarin equicoaching overeenkomt en verschilt met deze definitie. Tot

slot zal ik de theorie over zingeving van Adri Smaling en Hans Alma5 gebruiken om te zien of

zij een aanvulling kunnen bieden op de definitie van Hoogendijk en als wetenschappelijk

raamwerk om de equicoaching door te lichten vanuit een humanistisch zingevingperspectief.

Bij deze twee vergelijkingen zal ik uiteraard kijken naar de positie van het paard, hierbij zal ik

elke keer toetsen of het paard als instrument in wordt gezet of als doel in zichzelf, dus

intrinsiek. De toegevoegde waarde hiervan is dat ik op deze manier een scheiding aan kan

brengen in de waarde van het dier en wellicht ook de vervangbaarheid.

1.3 Inbedding in vakgebied

Dit onderzoek doe ik op basis van bestaande literatuur. Voor de drie subonderwerpen; (1)

equicoaching, (2) de zingeving definitie binnen coaching en (3) de humanistisch definitie van

4 Hoogendijk, A. (2004). Loopbaanzelfsturing, bezieling en vitaliteit. Amsterdam/Antwerpen: Business Contact. 5 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP.

6

zingeving gebruik ik verschillende bronnen. De keuze voor deze bronnen zal ik hieronder

toelichten.

(1) Equicoaching

Equicoaching is een lastig onderwerp om wetenschappelijke literatuur over te vinden. Er zijn

veel artikelen en websites van coaches en opleidingsinstituten. Er zijn in Nederland steeds

meer opleidingsinstituten, maar ik heb niet een één overkoepelend orgaan kunnen ontdekken,

dat de kwaliteit van het vakgebied controleert. Daarnaast heeft het vakgebied nog weinig

aandacht gehad van de wetenschap. De aandacht voor deze manier van coachen groeit, maar

er zijn nog geen goede wetenschappelijke studies gepubliceerd die een overzicht bieden van

dit vakgebied. Over therapie met paarden is meer literatuur te vinden. Ik heb dan ook van

deze literatuur gebruik gemaakt als omschreven werd wat de werking van het paard was

ongeacht het ziektebeeld en de interpretaties. Ik heb twee wetenschappelijke bronnen

gevonden over therapie met paarden. Helaas was één van deze twee bronnen een Frans

proefschrift,6 waar ik door de taalbarrière geen gebruik van heb kunnen maken. De tweede

bron is een artikel uit het tijdschrift “Women and therapy”. Een tijdschrift voor sociale

wetenschap over de positie van vrouwen en therapeutische ervaringen.7 Het artikel richt zich

vooral op therapie met paarden en therapie te paard, maar geeft een bruikbare uiteenzetting

over de werking van de mens – dier verhouding. Ook maak ik gebruik van het overzicht dat

Petra Nelstein geeft van de ontwikkeling en ervaringen van therapie met paarden binnen

Nederland. Hiervoor geldt hetzelfde als het artikel van Tyler: de informatie is vooral gericht

op therapie, toch weet ook Nelstein een beeld te geven van de verhouding tussen mens en dier

en de manier waarop men hier gebruik van kan maken. Dit boek heeft geen wetenschappelijke

fundering, maar is het enige overzichtswerk dat ik heb kunnen vinden. Naast deze boeken zal

ik gebruik maken van websites, folders en artikelen van en over equicoaches en

equicoachingsopleidingen. Zij geven een brede omschrijving van het onderzoeksgebied. De

valkuil hierbij is dat wellicht een vertekend beeld gegeven wordt, aangezien deze bronnen ook

een marketingdoeleinde dienen. Toch zal ik hiervan gebruik maken omdat het een breder

beeld geeft dan alleen de boeken en omdat de verschillen met de overige literatuur interessant

6 Desclefs, S. H. M. en Pino, M.S. di (2006). Equithérapie et delphinothérapie : comparaison de deux méthodes de "zoothérapie" et approche éthique du bien-être animal. Proefschrift: Thèse École Nationale Vétérinaire d'Alfort.

7 Routledge, Women & therapy. Gevonden op 17 juni 2010 op: http://www.informaworld.com/smpp/title~db=all~content=t792306984~tab=summary.

7

kunnen zijn. Tot slot maak ik gebruik van enkele auteurs op het gebied van

paardenpsychologie en biologie, om uitspraken over het gedrag van paarden te verifiëren.

(2) Zingeving bij coaching

De volgende stap in dit onderzoek is een definitie vinden van zingeving die bruikbaar is om

een uitspraak te doen over de toegevoegde waarde van paarden op het gebied van

humanistische zingeving. Aangezien we spreken over coaching ben ik eerst gaan kijken in de

literatuur over coaching. Bij het intypen van de woorden “zingeving” en “coaching” kwamen

er geen hits bij verschillende catalogi. Pas toen ik van de catalogus van de Universiteit

Utrecht de gehele titellijst van “zingeving” naliep kwam ik een boek tegen waarin een link

met coaching naar voren kwam. Ad Hoogendijk was de auteur. Hij heeft filosofie en

menswetenschappen gestudeerd en is loopbaanadviseur. Tevens is hij de oprichter van

Adviesbureau Hoogendijk8. Hij legt de link met zingeving vanuit een boek dat is bedoeld

voor zelfsturing op het gebied van loopbaanontwikkeling. Hoogendijks boek representeert dus

niet exact de relatie tussen coaching en zingeving, maar vanwege zijn achtergrond als coach

plaats ik hem in deze context. Ik beschouw de vragen die hij formuleert voor de lezer als

middel om zijn visie als coach naar voren te brengen. Hoogendijk baseert zijn boek op

ervaringen van zijn cliënten, mensen die hij opleidt en veel andere auteurs. Wat opvalt aan de

literatuurlijst is dat het een combinatie is van wetenschappelijke literatuur en literatuur over

persoonlijke ontwikkeling in de breedste zin van het woord.

(3) Een humanistische definitie van zingeving

Ik heb gekozen om gebruik te maken van de definitie van zingeving van Alma en Smaling om

meerdere redenen. Ten eerste omdat dit de meest recente definitie is, het is gepubliceerd in

2010. Ten tweede is het een zeer uitgebreide definitie. De auteurs gebruiken namelijk

definities van andere auteurs als Giddens en Baumeister en vullen deze aan. Ze geven een

definitie met negen ervaringsaspecten. Dit is zeer bruikbaar voor dit onderwerp aangezien het

op deze manier helder en praktisch weer te geven is op welke manier equicoaching een

bijdrage levert aan deze aspecten van zingeving. Ten derde interpreteer ik de definitie van

Smaling en Alma als een humanistische definitie, hiervoor heb ik twee redenen. Allereerst

omdat de definitie afkomstig is uit het boek “Waarvoor je leeft, studie naar humanistische

bronnen van zin.” Het boek waarin het artikel staat, heeft een humanistisch uitgangspunt,

waardoor het voor mij aannemelijk is dat de definitie ook humanistisch is. Daarnaast sluit de

8 Hoogendijk, A. (2004). Loopbaanzelfsturing, bezieling en vitaliteit. Amsterdam/Antwerpen: Business Contact, achterflap.

8

definitie erg goed aan bij de definitie die de oprichter van het Humanistisch Verbond, Jaap

van Praag in 1978 verwoordde “Zingeving is de sleutel tot menswaardig leven, niet los van

structuren of omstandigheden, maar gericht op een innerlijke kracht, die hun humanisering

mogelijk maakt. De inhoud van de zingeving berust op een hoogst persoonlijke keuze. Ieder

moet zelf de zin scheppen, die zijn bestaan een doel verschaft.”9

Tot slot is het voor de lezer van belang om in ogenschouw te houden dat zowel Hoogendijk

als Alma en Smaling hun theorieën niet hebben geschreven met als doel om dit type

onderzoek te ondersteunen. Zij hebben geen van beiden gekeken naar de invloed van de

relatie tussen mensen en dieren op de ervaring van zin. De conclusies die ik zal trekken uit dit

onderzoek hebben dan ook als basis mijn interpretaties van hun teksten. Ik claim geen

uitspraak te doen over de mening van de auteurs, maar gebruik de theorie slechts als

raamwerk om equicoaching te onderzoeken.

1.4 Relevantie

Ik acht deze vraagstelling maatschappelijk relevant omdat er momenteel nog geen

wetenschappelijke literatuur is over de relatie tussen zingeving en equicoaching. Dit

onderzoek kan bijdragen aan de positionering van deze, relatief nieuwe methode in de

samenleving.

De persoonlijke relevantie van dit onderzoek ligt in mijn interesse voor het volgen van een

opleiding in de richting van coaching met paarden. Door mijn eigen ervaring van de invloed

van het paard op de mens ben ik geïnteresseerd in een wetenschappelijke onderbouwing

hiervan. Zingeving is voor mij een overstijgend gevoel, de ervaring dat mijn leven een geheel

is. Aangezien dit erg belangrijk is voor mij, zou ik bij het begeleiden van andere mensen hier

in de toekomst aan bij willen dragen.

Door deze persoonlijke relevantie ontstaat er een spanning in mijn positie als onderzoeker ten

opzichte van dit onderzoek, dit kan zich uiten in het verlies van objectiviteit. Er is altijd

verkleuring en een onderzoeker is nooit neutraal en objectief. Alleen het feit dat een

onderzoeker voor een bepaald onderwerp kiest, geeft al aan dat er een persoonlijke verbinding

bestaat. Deze relatie kan ervoor zorgen dat de verhouding van de onderzoeker ten opzichte

van het onderwerp niet neutraal is. Ik heb door middel van reflectie en feedback van anderen

getracht de verkleuring in te perken. In de conclusie zal ik een korte terugblik geven op dit

proces.

9 Praag, J.P. (1978). Grondslagen van humanisme: inleiding tot een humanistische levens- en denkwereld. Meppel: Boom, p. 236.

9

Hoofdstuk 2 Equicoaching

Om te kijken naar de toegevoegde waarde van het paard op het gebied van humanistische

zingeving, zal ik kijken wat het coachen met paarden inhoudt. Hiervoor zal ik eerst kort de

principes uiteenzetten die gebruikt worden vanuit het biologische aspect van het paard.

Vervolgens worden de verhouding tussen mens en paard, de positie van de coach, praktische

aspecten en tenslotte de doelstellingen en geclaimde resultaten bij deze methode, besproken.

2.1 Het paard: vlucht- en kuddedier

Equicoaching is een vorm van coaching waarbij het paard wordt ingezet ten behoeve van de

ontwikkeling en groei van de mens. Er zijn veel verschillende vormen en richtingen. Allen

kijken echter naar de natuurlijke staat van het paard, namelijk dat het paard een vlucht- en

kuddedier is. Dit houdt in dat het paard een sociaal dier is, dat in het wild in kuddeverband

leeft. Het leven in een kudde verschaft het paard een grote mate van veiligheid. Het paard

vangt individueel minder signalen op dan wanneer hij in een kudde leeft. Aangezien een

paard een vluchtdier is, zijn deze signalen van levensbelang. Zijn manier van overleven is

vluchten indien er gevaar dreigt. Dit is de reden dat paarden zo sensitief zijn. Ze gebruiken al

hun zintuigen om te bepalen of hun omgeving veilig is en om signalen van kuddegenoten op

te vangen.10 Indien het paard zich niet kan verbinden met zijn soortgenoten is de mens een

alternatief. De mens is echter wel een roofdier in de ogen van het paard. Ruud Knaapen,

oprichter van één van de equicoachingsopleidingen, omschrijft dit als volgt “Zij zien onze

ogen naast elkaar staan, onze oren naar achter wijzen, onze handen op klauwen lijken […]

dit betekend dat paarden van nature op hun hoede zijn voor mensen.”11

2.2 Mens en paard

In tegenstelling tot een paard is de mens veel minder subtiel in het uitzenden van signalen.

Onze signalen zijn veelal tegenstrijdig, mede vanwege de discrepantie tussen bewuste en

onbewuste signalen.12 Het paard vangt beide signalen op, denk hierbij aan: de intonatie van

woorden en lichaamstaal. Deze kunnen incongruent zijn met de handelingen van een mens.

Het paard reageert vanuit het beeld dat wij roofdieren zijn en kiest dus altijd het zekere voor

het onzekere en reageert op onze lichaamstaal. Ruud Knaapen koppelt hieraan de volgende

10 Kiley-Worthington, M. (1987). The behaviour of horses, in relation to management and training. Londen: J.A. Allen & Company Limited, p. 131. 11 Knaapen, P. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 14. 12 Kunst, M. (2010). Systematische paardencoaching: een andere kijk op de informele organisatie. Stageonderzoek organisatieantropologie. Vrije Universiteit Amsterdam, p.15.

10

consequentie “ [dat] het paard juist het sterkste reageert op dat wat de deelnemer het meest

afweert. De deelnemer staat dus oog in oog met een gedeelte van hemzelf dat hij liever (nog)

niet in de ogen kijkt.”13 Tyler verwoordt het net anders “Work with horses breaks through the

cliënt”s defensive barriers.”14 Zij vervolgt “Work with horses requiers cooperative affective

and behavioral consistency in clients who have learned a habit of thinking one way, feeling

otherwise, and behaving in a manner that may be totally unrelated to either.”15

Dit laatste slaat op de incongruentie die het paard aanvoelt, gevoelens, gedachten en

gedragingen die niet op één lijn liggen.16 Wat Knaapen stelt, dat de coachee hierdoor

geconfronteerd wordt met datgene wat hij17 liever niet ziet, is een belangrijk uitgangspunt

binnen equicoaching. Het paard is in de woorden van Knaapen “niet zo ingewikkeld als de

mens, zij kunnen alleen maar laten zien wat ze voelen. Een paard weet niks af van gevoelens

en heeft hier ook geen oordeel over.”18 Dit stelt hem in staat om op een fysieke manier, door

bijvoorbeeld letterlijk zijn rug aan de coachee te tonen, aan te geven dat de coachee niet

congruent is. Het paard is dus niet helderziend of alwetend, het paard reageert slechts op de

kleinste bewegingen die een mens onbewust uitzendt. Het resultaat omschrijft Knaapen als

volgt “Op het moment dat een deelnemer in staat is zijn eigen innerlijke toestand of beweging

zonder oordeel te laten bestaan gebeurt er iets opvallends, zowel bij de deelnemer, het paard

als de toeschouwers. Het paard verbindt zich onmiddellijk aan de desbetreffende persoon.”19

2.3 De positie van de coach

De coach is de persoon die de coachee begeleidt met zijn leervraag of probleem.

Wanneer ik kijk naar deze vorm van coaching, concludeer ik dat de coach ten opzichte van

een reguliere coaching wellicht een kleinere rol zal hebben, aangezien het contact met het

paard voor de coachee de eerste spiegel is. Een tweede verschil ligt in de vragen die de coach

stelt, deze zijn gerelateerd aan de gedragingen van het paard en de invloed daarvan op de

coachee. In sommige vormen van equicoaching is er naast de coach ook iemand aanwezig die

gespecialiseerd is in het gedrag en de psychologie van het paard. In dit geval geeft deze

13 Knaapen, P. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 17. 14 Tyler, J. J. (1994). Equine Psychotherapy: Worth More than Just a Horse Laugh. Women and therapy: a feminist quarterly vol. 15 afl 3-5, p. 139. 15 Ibid, p.139. 16 Hierbij wil ik de kanttekening plaatsten dat deze reactie op de coachee alleen mogelijk is indien er geen andere factoren zijn die meespelen en invloed hebben op het paard. De omgeving moet dus prikkelvrij zijn. 17 Overal waar hij/hem staat kan ook zij/haar gelezen worden. 18 Knaapen, P. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 17. 19 Ibid, p.18.

11

persoon eerst een uitleg van het gedrag van het paard en maakt de coach vervolgens een

vertaalslag naar de cliënt.

2.4 Praktische aspecten

Het coachen met paarden gebeurt in een bak of manege. Men wordt tijdens de coachingsessie

gevraagd om in contact te treden met het paard. Veelal verbindt de coach hieraan een

opdracht. Het is overigens niet bij elke vorm van coaching met paarden gebruikelijk dat men

ook op het paard rijdt. Er worden vooral opdrachten gedaan op de grond, grondwerk

genaamd.

Over welke paarden men wel en niet dient te gebruiken verschillen de meningen. Zo is Linda

Kohanov, de oprichter van Epona Equestrian Services,20 een begrip binnen de equitherapie,

van mening dat zelfs een getraumatiseerd paard ingezet kan worden. Volgens de meeste

coaches dient het paard echter aan enkele criteria te voldoen. Equicoach Nathalie van der

Knaap geeft in het boek van Nelstein een korte samenvatting van paarden die niet dienen te

worden ingezet:

• Getraumatiseerde paarden, hun reacties kunnen onvoorspelbaar en gevaarlijk zijn

• Paarden die niet graag in aanraking komen met mensen

• Te opdringerige paarden

• Paarden die jonger zijn dan zes, in verband met fysieke en psychische ontwikkeling

• Paarden die niet gezond of in evenwicht zijn

Tevens heeft ieder paard een eigen karakter en handelt ieder paard net anders. Ook dit dient

meegenomen te worden in de keuze.21 De keuze kan mede worden bepaald door de leervraag

van de coachee of het karakter van de coachee. Bij sommige coaches is de coachee vrij om

zelf een paard te kiezen. Hierbij gaat men ervan uit de coachee automatisch het paard kiest

waar hij het meest van kan leren.

2.5 Doelstelling

Het doel dat men stelt bij coaching met paarden, komt overeen met andere vormen van

coaching. Men wil de coachee begeleiden met een leervraag of probleem. Het doel is om de

coachee te laten groeien. Men kan in principe met elke leervraag terecht bij een equicoach,

sommige leervragen sluiten echter net beter aan bij de methode. Zo valt op dat veel

20 Kohanov, L. (2009). De tao van Equus, de weg van het paard een transformerende en helende reis. Deventer: Uitgeverij Ank-Hermes bv, p. 10. 21 Nelstein, P. (2009). Het paard als leermeester, therapie met paarden. Deventer: Ankh-Hermes bv, p. 53.

12

equicoaches werken met leiderschapsontwikkeling en zich richten op

communicatieprocessen. De keuze voor deze focus is begrijpelijk; leiderschap vanwege het

feit dat een paard alleen een leider zal volgen die het geheel wil dienen, de kudde zoals Knaap

stelt. Paarden leven van nature voor het belang van de kudde, omdat dit hun veiligheid

waarborgt. Wanneer de coachee slechts gericht is op eigenbelang of imago zal het paard hem

dan ook niet volgen.22 Ook de keuze voor communicatieprocessen is logisch. Deze processen

worden namelijk verhelderd doordat de verschillende lagen bewust en onbewust of gedachten,

gevoel en handelen op één lijn dienen te zijn wanneer men iets wil bereiken met het paard.

2.6 Resultaten

Het omschrijven van ervaringen en resultaten is in dit type onderzoek en in deze situatie vrij

lastig. Veel ervaringen die terug te vinden zijn op websites zijn globaal en omschrijven niet de

reden waarom equicoaching hieraan bijdraagt. Tevens lijken deze ervaringen en resultaten mij

weinig representatief aangezien de beheerder van de website, de coach, zijn geld wil

verdienen en vanuit dat perspectief de minder mooie ervaringen wellicht niet zal delen. Toch

heb ik getracht een beeld te vormen van wat men zegt dat de resultaten zouden zijn. Er zijn

vier punten die het meest terug komen, namelijk de volgende. De coachee zal; effectiever

leren communiceren; een groter zelfvertrouwen krijgen; inzicht krijgen in zijn eigen gedrag

en dichter bij zichzelf komen. Dit is in onafhankelijke wetenschappelijke publicatie echter

niet aangetoond.

22 Knaapen, P. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 17.

13

Hoofdstuk 3 Hoogendijks visie op zingeving

Binnen de coaching is het bevorderen van zingeving niet het enig doel. Het maakt wel

onderdeel uit van het geheel, maar is slechts één van de doelen. Toch is het opvallend om te

zien dat Ad Hoogendijk de enige is die vanuit de professie van coach expliciet over zingeving

spreekt. Ik veronderstel dat in andere boeken over coaching ook over betekenisgeving wordt

gesproken, maar dat het een impliciete of onbewuste link is met zingeving.

Hoogendijks boek “Loopbaanzelfsturing” is bedoeld voor mensen die op het gebied van

loopbaanontwikkeling een ervaring hebben van zinloosheid, het boek wil mensen weer in

harmonie brengen met zichzelf.23 In elk hoofdstuk staan vragen geformuleerd voor de lezer

om meer inzicht te krijgen in hoe de eerder geschreven theorie voor hem van toepassing kan

zijn. Het is, zoals in de inleiding verwoord, geen literatuur over de verhouding coaching en

zingeving, maar over zingeving en loopbaanzelfsturing. Aangezien loopbaanbegeleiding een

vorm van coaching is acht ik dit geen probleem

3.1 Zingeving

Zingeving is één van de aspecten die van belang is voor loopbaanzelfsturing. In het hoofdstuk

“Op zoek naar zingeving” zet Hoogendijk zijn zingevende dimensie uiteen, dit is ons

betekenisgevende kader.24 Volgens Hoogendijk is dit kader subjectief en particulier. Dit

maakt dat ieders zingevende dimensie anders is. Deze dimensie beslaat onder andere onze

normen, waarden, beelden, voorkeuren en behoeften. Deze dimensie is in te delen in zes

segmenten: Levensvisie, Toekomst, Mensbeeld, Verleden, Wereldbeeld en Zelfbeeld. Voor een

ieder is de invulling van deze dimensie anders. De auteur merkt op dat de zes segmenten

nauw met elkaar verbonden zijn en lastig te onderscheiden.25 Ik zal deze segmenten kort

uiteenzetten. Naast deze uiteenzetting zal ik de methode van equicoaching leggen, om te

kijken of deze definitie bruikbaar is om een uitspraak te doen over de toegevoegde waarde

van paarden op het gebied van zingeving.

Ten eerste Levensvisie. Levensvisie gaat verder dan levensbeschouwing, het gaat om de eigen

manier waarop een geloof of levensvisie ervaren wordt. Deze kan het beste omschreven

worden aan de hand van waarden. Het tweede segment Toekomst verwijst naar de “ruimte

[...] waarin we onze levensvisie kunnen verwerkelijken.”26 Het beeld dat men heeft van de

23 Hoogendijk, A. (2004). Loopbaanzelfsturing, bezieling en vitaliteit. Amsterdam/Antwerpen: Business Contact, p. 10. 24 Ibid. p. 93. 25 Ibid, p. 93-95. 26 Ibid, p. 96.

14

toekomst is volgens de auteur van grote invloed op het leven. Uit de vragen die worden

geformuleerd ter persoonlijke verheldering van de lezer, maak ik op dat Hoogendijk het van

belang acht dat men een persoonlijke en realistische visie op de toekomst heeft. Het derde

segment is Mensbeeld, hierbij gaat het om de vraag over hoe we de mens zien, waar hij toe in

staat is en waartoe niet. Waarop beoordeelt iemand een ander? In het vierde segment gaat

Hoogendijk in op de rol van het Verleden, hiermee zou ons mensbeeld sterk samenhangen.

Onverwerkte zaken uit het verleden kunnen invloed hebben op situaties in het heden,

overdracht genaamd. Het is belangrijk deze overdrachtspatronen te herkennen omdat ze de

bril waarmee men naar de wereld kijkt kunnen beïnvloeden. Wereldbeeld is het vijfde

segment, dit hangt nauw samen met mensbeeld, “want de wereld is een verzameling van

mensen.”27 De verhouding van de mens ten opzichte van de wereld staat hier centraal, en met

name hoe de mens deze verhouding ervaart. Is zij positief of negatief? Het laatste segment is

het Zelfbeeld; “De relatie tussen mens en wereld vindt zijn andere pool in het zelfbeeld. Juist

door onze omgang met de wereld bouwen wij onze identiteit op [...] de wereld laat ons [...]

zien wie wij onder meer óók zijn.”28 Dit strookt niet altijd met wie we zelf willen zijn, stelt

Hoogendijk. Vragen over wie men wil zijn, wie men denkt te zijn en de verschillen hiertussen

zouden de mens daarin kunnen begeleiden.

3.2 Vergelijking met equicoaching

Nu we een overzicht hebben van de zes segmenten van zingeving zal ik kijken waar het

inzetten van equicoaching kan leiden tot een toegevoegde waarde op het gebied van

zingeving, volgens bovenstaande formulering. Het eerste punt dat opvalt is het segment

Verleden. Hoogendijk spreekt hier over overdracht en hoe een onverwerkt verleden doorwerkt

op een mensbeeld en de ervaringen in het hier en nu. Equicoaching kan hieraan bij dragen

doordat incongruente gedragingen van de mens bij equicoaching direct aan het licht komt.

Overdracht kan hierdoor snel naar voren komen. Juist omdat het paard niet in staat is

tegenoverdracht29 aan te gaan. Het is uiteraard aan de coach om dit te signaleren. Normaliter

speelt zich dit in verhouding tot de coach af, nu staat de coach erbuiten en zou hij dit proces

beter kunnen waarnemen en teruggeven aan de coachee. In verschillende equicoaching

methoden wordt gewerkt met familieopstellingen, een goede manier om overdracht aan het

licht te brengen. Een gevolg van equicoaching in dit opzicht is dat de overdracht sneller naar

voren komt, waardoor een onverwerkt verleden verwerkt kan worden, zodat men in het hier

27 Ibid, p. 98. 28 Ibid, p. 99. 29 Overdracht van de therapeut naar de cliënt.

15

en nu kan leven en minder belemmerd wordt door het verleden. Als ik hiermee kan stellen dat

het paard bijdraagt aan het segment Verleden, draagt hij indirect ook bij aan het segment

Mensbeeld, omdat de verkleuring die door het verleden optreedt dan enigszins wordt

geneutraliseerd. Ten tweede kan equicoaching het Wereldbeeld van de coachee zichtbaar

maken. Zoals Hoogendijk ook stelt, blijkt het wereldbeeld uit de handelingen van de mens.

Hoe benadert de coachee het paard en hoe gaat hij om met het paard? Dit zijn vragen die

gekoppeld kunnen worden aan het wereldbeeld. Wanneer een coachee onzeker is en het paard

voorzichtig benadert zegt dit iets over hem, evenals een zeer directe benadering. Dit zegt

uiteraard iets over wie de coachee is, maar ook over hoe hij de wereld benadert, het paard

figureert in deze context als “de wereld”. Ook het segment Zelfbeeld kan met de theorie over

equicoaching worden verdiept. Hoogendijk schrijft over het verschil tussen wie we denken te

zijn, willen zijn en wie we zijn. Op het moment dat de coachee geen realistisch beeld heeft

van wie hij is, zal het paard een incongruentie waarnemen in het gedrag van de coachee en

daardoor niet in contact treden. Op het moment dat de coachee zichzelf is, zal het paard dit als

veilig en congruent ervaren en dit bevestigen door het contact aan te gaan. Het paard is in de

termen van Hoogendijk ook hier “de wereld” die ons laat zien wie we zijn. Bij de segmenten

Toekomst en Levensvisie zie ik niet hoe equicoaching van waarde kan zijn.

3.3 Balans

Bij alle segmenten waar equicoaching van invloed kan zijn: Verleden, Wereldbeeld, Zelfbeeld

en indirect ook Mensbeeld valt op dat het paard wordt ingezet als instrument. In alle gevallen

wordt het paard gebruikt om gedragingen van de mens weer te geven. Het feit dat het een

paard is, maakt deze specifieke manier van weergave mogelijk, maar het paard heeft geen

intrinsieke waarde bij de vergelijkingen die we in deze theorie aantreffen.

Het is lastig om vast te stellen of volgens de theorie van Hoogendijk paarden een toegevoegde

waarde kunnen hebben op het gebied van zingeving. We zien dat equicoaching op de

segmenten invloed heeft, maar hoe dit in relatie staat tot de totale ervaring van zin is niet

duidelijk. Dit komt doordat de auteur geen uitleg geeft bij de invloed van de verschillende

segmenten op elkaar evenals op de totale evaring van zin. Hij erkent een sterke samenhang en

de invloed van onderlinge relaties, maar ik mis een uitleg waarom juist deze segmenten van

belang zijn. Nu is Hoogendijk geen specialist op het gebied van zingeving, het is slechts een

onderdeel uit zijn theorie. Alma en Smaling doen echter gericht onderzoek naar dit

onderwerp. Om deze reden zal ik in het volgende hoofdstuk kijk naar hun visie.

16

Hoofdstuk 4 Een humanistische visie op zingeving

4.1 Een humanistische definitie

Zoals we in het vorige hoofdstuk hebben gezien is de definitie van Hoogendijk niet toereikend

om een uitspraak te doen over de toegevoegde waarde van paarden tijdens coaching, op het

gebied van humanistische zingeving. Ik zal nu de opvatting over zingeving van Smaling en

Alma uit “Waarvoor je leeft”30 weergeven. Ik veronderstel dat deze definitie beter kan

bijdragen aan het in kaart brengen van equicoaching aangezien het een bredere definitie is dan

die van Hoogendijk. Daarbij geven de auteurs ook de relatie tussen de “ervaringsaspecten”,

aan en de invloed die dit heeft op de ervaring van zin. Het artikel gaat verder over een

existentiële vorm van zingeving, kortweg zingeving genoemd.

Zingeving is in meer of mindere mate altijd overstijgend aan het hier en nu stellen de auteurs.

Dit kan echter op meerdere manieren plaatsvinden, ten eerste het overstijgen van het zelf in

relatie tot de ander, horizontale zingeving. En ten tweede ten opzichte van de

bovennatuurlijke werkelijkheid, verticale zingeving.31 Daarnaast kan er sprake zijn van

spirituele zingeving. Ook bij deze vorm van zingeving wordt het leven van alledag

overstegen. Hierbij wordt “een sterke, omvattende en begeesterende verbondenheid […]

gevoeld met de werkelijkheid waarin wij leven.”32

In tegenstelling tot andere auteurs, stellen Smaling en Alma dat zingeving verder gaat dan

cognitieve processen. Zij zijn van mening dat ook lichamelijke, emotionele, affectieve en

esthetische ervaringen een rol spelen. Tevens hebben zij kritiek op definities die smaller zijn,

zoals die van Baumeister. Ze borduren wel voort op zijn theorie, ze verwerken zijn belang van

een “Existential Shopping List” door de vier waarden die hij daaraan koppelt: “purpose”,

“value”, “efficacy” en “self-worth”33 te verwerken in hun lijst met ervaringsaspecten, maar

gaan een stap verder (paragraaf 4.2). Wanneer we de theorie van Hoogendijk vergelijken met

de theorie van Alma en Smaling valt op dat de theorie van Hoogendijk smaller is. Zo geeft hij

zes segmenten terwijl Alma en Smaling er negen noemen. Hoe de begrippen zich ten opzichte

van elkaar verhouden zal ik in een systematische bespreking uiteenzetten in de volgende

paragraaf.

30 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP. 31 Ibid, p.18. 32 Ibid, p.19. 33 Baumeister, F (1991). Meanings of life. New York: The Guilford Press, p. 29- 32.

17

4.2 De ervaringsaspecten en vergelijking

Zingeving is volgens Smaling en Alma een “persoonlijke verhouding tot de wereld waarin

het eigen leven geplaatst wordt in een breder kader van samenhangende betekenissen,

waarbij doelgerichtheid, waardevolheid, verbondenheid en transcendentie worden beleefd,

samen met competentie en erkenning, zodat ook gevoelens van gemotiveerd zijn en

welbevinden worden ervaren.”34 Ik zal nu de negen ervaringsaspecten die naar voren komen

in deze definitie uitwerken en vergelijken met Hoogendijk en equicoaching.

1. Doelgerichtheid. Dit is de richting die men aan zijn leven kan geven. Dit gebeurt middels

doelen die men stelt die, in meer of mindere mate, realiseerbaar zijn. Smaling en Alma stellen

dat deze doelgerichtheid ook voort kan komen uit “het gevoel je bestemming te hebben

[gevonden].”35 Dit doet denken aan het segment Toekomst van Hoogendijk, dit segment gaat

over de visie die men heeft op de richting van het eigen leven.36 Alma en Smaling leggen de

focus echter meer op de doelen die men stelt, daarbij geeft het gevoel van bestemming een

diepere laag aan. Het gaat door het gevoel een bestemming te hebben gevonden mijns inziens

bij Smaling en Alma meer om een existentiële richting. Aan dit ervaringsaspect zie ik evenals

bij het segment Toekomst geen toegevoegde waarde van equicoaching.

2. Samenhang ervaren maakt de wereld begrijpelijk en hanteerbaar. De samenhang waarover

hier wordt gesproken is die tussen de verschillende elementen van de werkelijkheid. Het

ervaren van deze samenhang, zowel ten opzicht van anderen, maar ook binnen het eigen

leven, heeft invloed op de zin die men ervaart in het leven en hoe men zijn identiteit ervaart.

Alma en Smaling noemen het samenhang, Hoogendijk noemt het Wereldbeeld. Er zijn zeker

verschillen tussen deze twee, maar beide gaan om een verhouding tot de wereld, om de plek

die men inneemt in de wereld en hoe deze ervaren wordt. Ook het segment Verleden heeft een

overeenkomst met Samenhang. Alma en Smaling spreken over de samenhang in iemands

levensverhaal. Hierbij speelt het verleden uiteraard een rol.

Zoals ik in het vorige hoofdstuk al heb aangegeven kan equicoaching de coachee op dit

gebied verdieping brengen doordat de manier waarop het paard benaderd wordt aan kan

geven hoe hij in en tegenover de wereld staat. Het paard representeert in die zin “de wereld”.

34 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP, p. 23. 35 Ibid, p. 20. 36 Hoogendijk, A. (2004). Loopbaanzelfsturing, bezieling en vitaliteit. Amsterdam/Antwerpen: Business Contact, p. 96.

18

Tevens kan overdracht naar voren komen in equicoaching, wat de verwerking van het

verleden bevordert en de ervaring van samenhang versterkt.

3. Waardevolheid. Voor de ervaring van een zinvol leven is waardevolheid van belang. Hierin

wordt onderscheidt gemaakt tussen extrinsieke (iets wat als middel dient) en intrinsieke

waarde (iets wat een doel in zichzelf is).37 De focus van Alma en Smaling lijkt te liggen op de

intrinsieke waarde, waarvan zelfwaardering een voorbeeld is. Mijn interpretatie van dit aspect

is dat de waardevolheid zowel in ons handelen ligt als in onszelf. Het deel dat in onszelf ligt is

de eigenwaarde en zelfwaardering. De auteurs plaatsen hierbij de kanttekening dat

eigenwaarde meer gaat over zelfcompassie dan over zelfwaardering, aangezien dit laatste

beoordelend is. Dit aspect heeft een kleine overlap met het segment Zelfbeeld van

Hoogendijk, hij spreekt echter alleen van de manier waarop we naar onszelf kijken,

waardevolheid en de intrinsiek en extrinsieke waarde komen hierbij niet aan de orde.

Ook bij dit ervaringsaspect denk ik dat coaching met paarden een toegevoegde waarde kan

hebben. Het is volgens Alma en Smaling voor een zinvol leven van belang om het gevoel te

hebben waardevol te zijn. En als de focus hierbij ligt op het intrinsieke gedeelte, de waarde

die we in onszelf ervaren, dan zullen we volgens mij dichtbij onszelf moeten komen om deze

te vinden. Paarden kunnen ons hierbij helpen, zo hebben we in hoofdstuk twee gezien. Ze

dwingen ons om te zijn wie we zijn en te voelen wat we voelen. Als we dit niet doen, zijn we

voor deze dieren niet te vertrouwen en dan is werken met hen, zonder het gebruik van macht,

niet mogelijk. Dus wanneer de coachee bij equicoaching gevraagd wordt om bijvoorbeeld te

zorgen dat het paard hem volgt, zal hij echt overtuigd moeten zijn van zijn eigen kunnen.

Zodra de coachee hier onzeker over is, zal zijn lichaam dit verraden en zal het paard hem niet

volgen, het paard wordt ook hier ingezet als instrument. Ik haal nog een keer de uitspraak van

Knaapen naar voren: “Op het moment dat een deelnemer in staat is zijn eigen innerlijke

toestand of beweging zonder oordeel te laten bestaan gebeurt er iets opvallends, zowel bij de

deelnemer, het paard als de toeschouwers. Het paard verbindt zich onmiddellijk aan de

desbetreffende persoon.38 De coachee krijgt dus ook een duidelijke bevestiging als hij zich

met zichzelf verbindt, zichzelf accepteert. Ik ben van mening dat deze acceptatie van groot

belang is om een gevoel van eigenwaarde op te bouwen, omdat men erkent wat er speelt. Dat

is nodig om het überhaupt te kunnen waarderen. 37 Deze scheiding van intrinsiek en extrinsiek dient men niet te verwarren met de scheiding die ik heb aangebracht tussen intrinsiek en instrumenteel, de uitleg van beide termen is bijna gelijk, het doel dat ze dienen in dit onderzoek is echter verschillend. 38 Knaapen, P. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 18.

19

4. Verbondenheid is een meer persoonlijke vorm van samenhang. Giddens zegt dat voor het

beleven van deze samenhang een “emotinal commitment” nodig is. Deze verbondenheid kan

worden gevonden in onder meer vriendschappen, liefde en burgerschap. Hierbij kunnen we

spreken van een sociale verbondenheid.39 Het is van belang dat men de ander ook echt als

ander ziet en niet als een verlengstuk van zichzelf of een doel om iets te bereiken. De ervaring

van verbondenheid met het paard kan, zoals bij punt drie omschreven in de quote van

Knaapen, invloed hebben op de ervaring van verbondenheid omschreven door Alma en

Smaling. Door het ervaren van die verbondenheid wordt, mijns inziens, het gevoel van

waardevolheid weer versterkt. Op het moment dat de coachee zich waardevol voelt en bij

zichzelf is zal er weer sprake zijn van verbinding. Het is hierbij van belang om op te merken

dat een verbinding met een paard alleen kan ontstaan op het moment dat de coachee zijn ego

loslaat.40 En in die zin niets meer wil van het paard, anders zal het paard het contact en

daarmee de verbinding verbreken.41 De coachee zal het paard als paard moeten erkennen en

niet als verlengstuk van zichzelf om contact te maken. In deze zin gaat het dus om de

intrinsieke waarde van het paard.

5. Transcendentie. De bovenstaande punten zijn verdiepingen en verbredingen van definities

van auteurs die Alma en Smaling ontoereikend vonden. Dit ervaringsaspect voegen de auteurs

toe. Het is dan ook niet vreemd dan Hoogendijk hierover in zijn definitie niet spreekt. Alma

en Smaling verwoorden transcendentie als volgt: “Het overstijgen van het alledaagse, het

voor de hand liggende, het bekende en vertrouwde, het exploreren van en het reiken naar het

nieuwe, het andere, het onbekende.”42 Hierbij halen zij Frankl aan die zegt dat overstijgen van

eigenbelang nodig is voor zingeving.43 Tevens onderscheiden ze drie verschillende vormen

van transcendentie: verticale transcendentie; transcendentie in immanentie en horizontale

transcendentie. Een voorbeeld van horizontale transcendentie is de nieuwsgierigheid naar het

nieuwe en overstijgen in relatie tot de ander. Verticale transcendentie is het beamen van een

bovennatuurlijke werkelijkheid.44

Equicoaching kan bijdragen aan het overstijgen van het eigenbelang in dit geval, helemaal

wanneer de leervraag op werkgerelateerde vlakken ligt als leiderschap, waarbij men zichzelf 39 Giddens, A. (1991). Modernity and Self-identity, Self and Society in the Modern Age. Cambridge: Polity Press, p. 38. 40 Knaapen, P. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 16. 41 Ibid, p. 14. 42 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP, p.21. 43 Ibid, p.21. 44 Ibid, p. 18.

20

zal moeten overstijgen en in het belang van de groep zal moeten kunnen denken.

“Leiderschap dat teveel gericht is op eigenbelang, imago of positie wordt door het paard als

onveilig gevoeld en in de regel verbreekt het paard het contact.”45 Het paard vraagt de

coachee zichzelf te overstijgen. Hiermee draagt equicoaching bij aan horizontale

transcendentie.

6. Competentie draagt bij aan de ervaring van zin indien men het gevoel heeft “er toe te doen”

en “voldoende controle te hebben over het leven.”46 De erkenning van de ander kan hieraan

bijdragen. Vervolgens noemen de auteurs drie verschillende competenties die de ervaring van

competent zijn beïnvloeden. Ten eerste de cognitieve/verstandelijke competentie die gaat over

het aanbrengen van samenhang in het leven en het zien van deze samenhang. Ten tweede de

empatische competentie, in hoeverre men in staat is de dialoog aan te gaan en zich in te leven

in de ander. Tot slot de morele/normatieve competentie die het veld van verantwoordelijkheid

beslaat.47 Een bevestiging van de ander kan bij equicoaching zitten in het hebben van de

leiding over het paard. Op het moment dat de coachee een duidelijke, zelfverzekerde en

betrouwbare leider is dan zal het paard volgen.48 Naast de bevestiging van de ander, heeft de

coachee ook controle over het moment. Het paard volgt hem namelijk. In deze zin draagt

equicoaching bij aan het gevoeld “er toe te doen” en de ervaring van controle. Het

onderscheidt dat de auteurs maken in de verschillende competenties zie ik hierin niet terug.

7. Erkenning. Iedereen wil erkend worden door anderen in zijn leven, op zijn eigen vlak en op

zijn eigen manier. De bevrediging van deze behoefte heeft invloed op de ervaring van zin.

Daarnaast is de erkenning van het zelf ook een belangrijk aspect. Hoogendijk spreekt hier

echter niet over in zijn definitie van zingeving. Aangezien het paard spiegelt geeft hij weer

wat er speelt en bevestigt zowel positief als negatief. Op het moment dat de coachee zichzelf

accepteert, maakt het paard contact en zal ons volgen, zoals eerder genoemd. Mijns inziens

een duidelijke vorm van erkenning.

De ervaringaspecten Motiverende werking (8) en Welbevinden (9), geven de gevolgen van de

bovenstaande zeven aspecten aan. Indien de zeven andere genoemde aspecten in voldoende

mate vervuld zijn, de verhouding en mate hiervan verschilt per persoon, zal dit een 45 Knaapen, p. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 16. 46 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP, p.22. 47 Ibid, p. 22. 48 Knaapen, p. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In: Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1. Afl. 1, p. 16.

21

Motiverende werking hebben. Voor Welbevinden halen Alma en Smaling Baird aan, hij stelt

voor zingeving welbevinden van groot belang is omdat zonder dat “meaning” incompleet is.49

De ervaring van een zinvol leven is volgens de theorie van Alma en Smaling groter indien er

meer aspecten bijdragen en indien de verscheidenheid tussen deze aspecten groter is. Tevens

zeggen de auteurs dat de breedte, diepte, combinatie en afstemming van aspecten per persoon

kan wisselen. Dit komt enigszins overeen met de visie van Hoogendijk, volgens hem is zijn

zingevende dimensie persoonlijk en subjectief.50 Hij spreekt niet over de invloed van de

ervaring van zin.

4.3 Balans

Inhoudelijk komen de theorieën van Hoogendijk en Alma en Smaling op twee punten

overeen: Samenhang & Wereldbeeld en Waardevolheid & Zelfbeeld. Ten opzichte van

Hoogendijk vind ik de theorie van Smaling en Alma uitgebreider en completer. Waar

Hoogendijk kijkt naar de visie die de mens op de wereld heeft, spreken Alma en Smaling over

de ervaring die iemand heeft van deze werkelijkheid, zij verbinden hier meer componenten

aan. Ook kijken Alma en Smaling verder dan cognitieve processen, zij achten bij zingeving

ook lichamelijke, emotionele, affectieve en esthetische ervaringen van belang. Deze

verbreding is ten gunste van equicoaching aan gezien equicoaching een sterk fysiek-

emotionele ervaring is. Het contact met het paard is gericht op het geheel, op de lichaamstaal,

gevoelens én gedachten.

Wanneer ik de balans opmaak zie ik dat van de zes segmenten van Hoogendijk er vier

segmenten zijn waar equicoaching van invloed op kan zijn; Verleden, Wereldbeeld,

Mensbeeld en Zelfbeeld. Bij de negen ervaringsaspecten van Alma en Smaling zijn er zes

gevonden: Samenhang, Waardevolheid, Verbondenheid, Transcendentie, Competentie en

Erkenning. In tegenstelling tot de theorie van Hoogendijk kan ik bij Alma en Smaling wel

stellen dat equicoaching waarschijnlijk kan bijdragen aan de ervaring van zingeving. Dit komt

doordat zij zeggen dat het waarschijnlijk is dat de ervaring van een zinvol leven sterker is

wanneer er meer ervaringaspecten bijdragen. Equicoaching heeft een grote spreiding over

deze aspecten, aangezien het zes van de negen aspecten beslaat. Hierbij zijn twee van de

negen gevolgen van de eerste zeven aspecten. Wanneer we alleen kijken naar de zeven

veroorzakende aspecten kan ik stellen dat equicoaching zes van de zeven aspecten kan

49 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP, p.22. 50 Hoogendijk, A. (2004). Loopbaanzelfsturing, bezieling en vitaliteit. Amsterdam/Antwerpen: Business Contact, p. 93.

22

beïnvloeden. Ik kan echter niet stellen of paarden die invloed ook altijd hebben aangezien

Alma en Smaling zeggen dat zingeving erg persoonlijk is en dat het bereik dat iemand van

zingeving heeft kan verschillen.51

Opvallend is dat van de keren dat equicoaching bij kan dragen aan een aspect van zingeving,

er maar één aspect was waarbij het paard een intrinsieke waarde had, namelijk de

verbondenheid. Bij verbondenheid is het van belang dat de coachee de ander ziet als ander en

niet als verlengstuk van zichzelf. Op deze manier gaat het hier sterker om de intrinsieke

waarde van het paard dan bij de andere aspecten. Het paard wordt over het algemeen in de

coaching duidelijk ingezet als instrument.

Om de relatie met de vraagstelling te verduidelijken zal ik in het volgende hoofdstuk een

korte samenvatting geven om vervolgens enkele conclusies te trekken.

51 Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP, p.23.

23

Hoofdstuk 5 Conclusie

5.1 Beantwoording vraagstelling

Om een antwoord te formuleren op de vraag: “Kan het inzetten van een paard binnen

coaching een toegevoegde waarde hebben op het gebied van zingeving, gezien vanuit een

humanistische visie?” ben ik begonnen met een weergave van equicoaching, daarin heb ik

laten zien dat bij equicoaching het paard wordt inzet als spiegel van het menselijk gedrag.

Door de natuurlijke instincten van het paard; vlucht- en kuddegedrag, reageert het paard erg

verfijnd op de mens. Deze verfijnde manier van reageren wordt gebruikt als spiegel en ingang

voor de coaching.

In het daarop volgende hoofdstuk heb ik aan de hand van de theorie van Adriaan Hoogendijk

aangetoond dat paarden, in equicoaching, een toegevoegde waarde kunnen hebben op de

verschillende segmenten die Hoogendijk onder zingeving schaart. Ik kan echter geen

uitspraak doen over de toegevoegde waarde op zingeving, aangezien Hoogendijk het verband

tussen deze zes segmenten en zingeving niet duidelijk uiteenzet. Om toch een antwoord te

kunnen geven, heb ik me gewend tot zingevingdeskundigen Hans Alma en Adri Smaling.

Door hun ruime humanistische opvatting van zingeving heb ik aan kunnen tonen dat

equicoaching aan zes van de negen ervaringsaspecten bijdraagt. Aangezien twee van deze

negen aspecten gevolgen zijn van de andere zeven ben ik van mening dat om een volledige

dekking te hebben er zeven ervaringen zouden moeten zijn. Alma en Smaling stellen dat het

waarschijnlijk is dat een grotere diversiteit aan ervaringaspecten bijdraagt aan zingeving.

Aangezien paarden die worden ingezet bij coaching van betekenis kunnen zijn op zes van

deze zeven vlakken meen ik te kunnen stellen dat paarden in coaching bijdragen aan

zingeving gezien vanuit deze humanistisch definitie. Ik blijf de nadruk leggen op “kunnen”

omdat, zoals Alma, Smaling en Hoogendijk stellen, zingeving een zeer persoonlijke

aangelegenheid is. Voor een ieder ontstaat een ervaring van zingeving door een combinatie

van andere aspecten. Daarbij is volgens Alma en Smaling niet ieders bereik tot zingeving

hetzelfde.

5.2 Discussie

De kanttekening die ik bij de beantwoording van de vraagstelling wil maken is dat de

toegevoegde waarde van het paard op zingeving, voornamelijk gebaseerd is op het gebruik

van het paard als instrument. Zoals ik in de inleiding verwoordde “Allemaal methoden

waarbij het paard wordt ingezet om door middel van hun gedragingen het gedrag van de

mens te weerspiegelen.” Er is één uitzondering, voor de ervaring van verbondenheid is het

24

voor de coachee van belang het paard als doel in zichzelf te zien en niet als verlengstuk van

zichzelf. Toch rijst de vraag naar de vervangbaarheid van het paard. Zijn er wellicht andere

dieren die dezelfde functie kunnen vervullen als het paard? Dat houdt wel in dat het dier in

kwestie tot op zekere hoogte dezelfde gedragingen moet vertonen als het paard, hiermee

bedoel ik het kudde- en vluchtgedrag. Aangezien mijn onderzoek niet verder reikt dan de

positie van het paard kan ik geen uitspraken doen over het feit of het paard vervangbaar is of

niet. Het zou een interessant onderwerp voor vervolgonderzoek kunnen zijn.

5.3 Beperkingen onderzoek

Omdat ik slechts twee definities van zingeving heb vergeleken is de conclusie niet te

generaliseren naar andere zingevingkaders. De toegevoegde waarde van het paard op het

gebied van zingeving kan tot op zekere hoogte eenzelfde rol hebben in equitherapie. Hierbij

staan de reacties van het paard centraal, aangezien deze hetzelfde zullen zijn in zowel therapie

als coaching. De interpretatie en werkwijze is echter verschillend, waardoor ik hierover geen

uitspraken kan doen. Ook wil ik nogmaals benadrukken dat de Hoogendijk, Smaling en Alma

niet spreken over een mens-dier relatie, de link die in dit onderzoek wordt gelegd is op basis

van mijn interpretatie. Tot slot wil ik opmerken dat zingeving maar één manier is om naar

equicoaching te kijken. Ik pretendeer niet dat dit de beste manier is.

5.4 Spanningsveld onderzoeker

Bij aanvang van dit onderzoek was ik mij ervan bewust dat mijn positie als onderzoeker

gekleurd was door mijn eigen relatie met het onderwerp. Door het gebruik van twee

verschillende theoretische raamwerken heb ik kunnen zorgen dat de relatie tussen

equicoaching en zingeving centraal is komen te staan, zonder daarbij mijn mening de

boventoon te laten voeren. Het omschrijven van de vergelijking was soms lastig omdat de

theorie die ik heb gehanteerd niet spreekt over een verhouding tussen mens en dier. Toch heb

ik getracht zo dicht mogelijk bij de tekst van de auteurs te blijven zodat, ondanks het feit dat

het op basis is van mijn interpretatie, de vergelijking blijft gaan om equicoaching en

zingeving. Ik ben in navolging van Maso en Smaling52 van mening dat een onderzoeker

zichzelf niet dient te elimineren of neutraliseren als persoon. De onderzoeker dient echter wel

reflexief te zijn en een zekere openheid te behouden. Om dit te bevorderen heb ik tijdens het

onderzoeksproces een reflectiedocument bijgehouden om mijn eigen gedachtegangen na te

kunnen lopen, hierdoor kwam halverwege het onderzoek naar voren dat ik eerder te kritisch

52 Maso, I. en Smaling, A. (2004). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Amsterdam: Boom, p. 67.

25

was op het te onderzoeken onderwerp dan te positief. Dit gaf mij de mogelijkheid een nieuwe

balans te zoeken, waardoor ik mijn eigen “drive” voor het onderzoek terug vond.

5.5 Persoonlijke relevantie

De persoonlijke relevantie zoals omschreven in de inleiding betreft de wens zelf een opleiding

te volgen in de richting van equicoaching. De onderbouwing die ik in dit onderzoek heb

gegeven voor de toegevoegde waarde op het gebied van zingeving, geven mij een extra reden

om me hier verder in te verdiepen. In deze zin heeft het onderzoek ook bijgedragen aan mijn

eigen ervaring van zin, het heeft mijn ervaring van doelgerichtheid in mijn leven namelijk

vergroot.

Ondanks het feit dat het niet geldt dat voor iedereen zingeving bevorderd kan worden door het

inzetten van paarden bij coaching, acht ik het een zeer mooie ingang. De uitspraak van

Winston Churchill vind ik hier op zijn plaats:

"There is something about the outside of the horse that is good for the inside of a man.”53

53 Tyler, J.J. (1994). Equine Psychotherapy: Worth More than Just a Horse Laugh. Women and therapy: a feminist quarterly vol. 15 afl 3-5, p. 141.

26

Hoofdstuk 6 Geraadpleegde literatuur

6.1 Gedrukte literatuur

• Alma, H. en Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft, Studies naar humanistische

bronnen van zin. Amsterdam: Uitgeverij SWP.

• Baumeister, F. (1991). Meanings of life. New York: The Guilford Press.

• Desclefs, S. H. M. en Pino, M.S. di (2006). Equithérapie et delphinothérapie:

comparaison de deux méthodes de "zoothérapie" et approche éthique du bien-être

animal. Proefschrift: Thèse École Nationale Vétérinaire d”Alfort.

• Giddens, A. (1991). Modernity and Self-identity, Self and Society in the Modern Age.

Cambridge: Polity Press.

• Hoogendijk, A. (2004). Loopbaanzelfsturing, bezieling en vitaliteit.

Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Business Contact.

• Kiley-Worthington, M. (1987). The behaviour of horses, in relation to management

and training. Londen: J.A. Allen & Company Limited.

• Knaapen, P. (2008). Wat paarden je kunnen vertellen over wie je echt bent. In:

Veerkracht, een tijdschrift voor leraren en opleiders primair onderwijs. Jaargang 1.

Afl. 1, p. 14-18

• Kohanov, L. (2009). De tao van Equus, de weg van het paard een transformerende en

helende reis. Deventer: Uitgeverij Ank-Hermes bv.

• Kunst, M. (2010). Systematische paardencoaching: een andere kijk op de informele

organisatie. Stageonderzoek organisatieantropologie. Vrije Universiteit Amsterdam.

• Miller, R. M et al. (2005). The revolution in horsemanship, and what it means to

mankind. Guilford: The Lyons Press.

• Maso, I. en Smaling, A. (2004). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie.

Amsterdam: Boom.

• Nelstein, P. (2009). Het paard als leermeester. Therapie met paarden. Deventer:

Uitgeverij Ankh-Hermes bv.

• Praag, J. (1978). Grondslagen van humanisme : inleiding tot een humanistische

levens- en denkwereld. Meppel: Boom.

• Tyler, J. J. (1994). Equine Psychotherapy: Worth More than Just a Horse Laugh. In:

Women and therapy: a feminist quarterly vol. 15 afl 3-5, p. 139-146.

• Zevenhuizen, M.(2008). Een paard reageert feilloos. Psychologie Magazine, januari

2008, p 88 -89.

27

6.2 Niet gedrukte literatuur

• Equicoaching. Gevonden op 30 juni 2010 op:

http://www.equicoaching.com/nl_NL/over-equicoaching-7.htm

• Routledge, Women & therapy. Gevonden op 17 juni 2010 op:

http://www.informaworld.com/smpp/title~db=all~content=t792306984~tab=summary