‘‘het Hoofd is het hoofd het Hoofd is het hoofd van het lichaam’van het lichaam’

parkinsonparkinson

Een hersenziekte Een hersenziekte waarin een tekort aan waarin een tekort aan

dopamine een rol dopamine een rol speelt, speelt,

veel weten we nog veel weten we nog niet van de precieze niet van de precieze

oorzaakoorzaak

ParkinsonParkinsonGebrek aan dopamine dopamineGebrek aan dopamine dopamine

Dopamine is een Dopamine is een neurtransmitterneurtransmitter

Een Een neurotransmitterneurotransmitter is een:is een:boodschapperstof, boodschapperstof, stofje om een stofje om een elektrische prikkel over elektrische prikkel over te dragen van de ene te dragen van de ene zenuwcel naar de zenuwcel naar de andere zenuwcelandere zenuwcel

Het komt in de beste families voorHet komt in de beste families voor

mogelijke symptomen parkinson mogelijke symptomen parkinson

Motorische Motorische symptomensymptomen

Niet motorische Niet motorische symptomensymptomen

Psychische en psychiatrische klachtenPsychische en psychiatrische klachten

mogelijke mogelijke complicatiescomplicaties

Motorische Motorische symptomensymptomenbevenbevenRigiditeit = stijfheidRigiditeit = stijfheid stijfheid ledematen, rugspieren, gezichtsspierenstijfheid ledematen, rugspieren, gezichtsspieren..

BewegingsvertragingBewegingsvertragingrigiditeit en bewegingsvertraging leiden o.a. tot:rigiditeit en bewegingsvertraging leiden o.a. tot:maskergelaat, speekselvloed (weinig slikken), maskergelaat, speekselvloed (weinig slikken), houdingsveranderingen, pijn, slikstoornissen (motoriek), droge houdingsveranderingen, pijn, slikstoornissen (motoriek), droge ogen (minder knipperen met de ogen)ogen (minder knipperen met de ogen)

gestoorde houdingsbalansgestoorde houdingsbalans

Filmpje Filmpje

Bicycling With Parkinson'sVideo 1 shows a 58-year-old man with a 10-year history of idiopathic Parkinson's disease and an incapacitating freezing of gait. Video 2 shows his continued ability to ride a bicycle.

http://video.nytimes.com/video/2010/03/31/health/1247467498167/bicycling-with-parkinson-s.html

De automatische piloot is er niet meer, handelingen De automatische piloot is er niet meer, handelingen uitvoeren kost steeds meer concentratieuitvoeren kost steeds meer concentratie

Niet motorische symptomen Niet motorische symptomen symptomen van het autonome zenuwstelselsymptomen van het autonome zenuwstelsel

verschijnselenverschijnselen vanuit het onwillekeurig zenuwstelse vanuit het onwillekeurig zenuwstelsell

- - RR dalingRR daling(orthostatische hypotensie)(orthostatische hypotensie)

-- blaasledigingsproblemenblaasledigingsproblemen- - erectiestoornissenerectiestoornissen- - verhoogde transpiratieverhoogde transpiratie-- verhoogde talgproduktieverhoogde talgproduktie- - obstipatieobstipatie-- slikstoornissen; motoriek is slikstoornissen; motoriek is verstoord, verstoord,

maar ook normale slikreflex kan maar ook normale slikreflex kan verdwijnen!verdwijnen!

Slaapstoornissen en psychische gevolgenSlaapstoornissen en psychische gevolgen

Mogelijke overige klachten:Mogelijke overige klachten:- - afwijkend slaappatroon; overmatig slapen afwijkend slaappatroon; overmatig slapen overdag overdag - - dubbel ziendubbel zien-- vermoeidheidvermoeidheid- - on-off problematiekon-off problematiek

psychiatrische stoornissen: parkinson depressiepsychiatrische stoornissen: parkinson depressie- - apathieapathie- - lusteloosheidlusteloosheid- - depressiedepressie- - dementie (30%)dementie (30%)-- hallucinatieshallucinaties

een aantal mogelijke taken en aandachtspunten bij parkinson

Motorische symptomen aandachtspunten

tremor schamen morsen arts: medicatie tegen tremor, observatie t.a.v. werking medicatie

Rigiditeit/ stijfheid

bewegingsvertraging

start- stop problemen; bv. bij het lopen maskergelaat, droge ogen moeheid pijn arm/been.rompspieren ADL-ondersteuning, houdingsondersteuning voorkomen decubitus, pneumonie, trombose, contracturen: oefeningen, fysio, medicatie

gestoorde houdingsbalans

Voorkomen van vallen

autonome verschijnselen (buiten de wil om)

aandachtspuntenaandachtspunten

Orthostatische hypotensie

blaasledigingsproblemen

speekselvloed

slikstoornissen

verhoogde transpiratie

Vertraagde stoelgang

rustig aan uit bed komen, bengelen, niet te snel opstaanwees alert op tekenen van retentie, cystitis, voldoende drinken, event. catheter, incontinetie materiaal

bewust leren slikken, mondlapje, huidverzorging

verdikken vocht, weken broodkorsten, aangepast bestek e.d,logopedie bij slikproblemen

kledingadviezen, vochtverlies aanvullen voldoende drinkenvoedinsadviezenvoldoende vochtintake

stimuleren tot bewegennooit ontlasting ophoudenevent. Laxeermiddelen, voldoende vocht, vezelrijke voeding

Enz Enz.

problemen met psychosociaal functioneren door problemen met psychosociaal functioneren door

lichamelijke en mogelijk cognitieve veranderingenlichamelijke en mogelijk cognitieve veranderingen

Enerzijds motorische problemen qua psychosociaal Enerzijds motorische problemen qua psychosociaal functioneren;functioneren;- maskergelaat (geen mimiek)- maskergelaat (geen mimiek)- onduidelijke montone spraak- onduidelijke montone spraak- micro-grafie- micro-grafie- zachte stem ( AH minder diep en krachtig door stijfheid - zachte stem ( AH minder diep en krachtig door stijfheid spieren)spieren)

Anderzijds kan het cognitief functioneren zelf ook Anderzijds kan het cognitief functioneren zelf ook veranderen:veranderen:- aandachtsproblemen- aandachtsproblemen- verminderd geheugen- verminderd geheugen- niet meer 2 dingen tegelijk kunnen doen- niet meer 2 dingen tegelijk kunnen doen- apathie- apathieDe draad van een verhaal vasthouden gaat niet meer De draad van een verhaal vasthouden gaat niet meer vanzelf. vanzelf.

Omgangsadviezen in de Omgangsadviezen in de psychosociale zinpsychosociale zin

• Concentratie op Concentratie op 11 doel (autorijden/ praten) doel (autorijden/ praten)

• Omschakelen gaat langzamer van het ene Omschakelen gaat langzamer van het ene onderwerk naar het andere onderwerk naar het andere

• SchaamteSchaamte

• Denken kan vertraagd zijn!Denken kan vertraagd zijn!

• KenKen je cli je cliëntënt

Multi tasken

Interventies voedingInterventies voeding

HULPMIDDELEN BIJ HET ETEN EN DRINKEN ZOALS EEN HULPMIDDELEN BIJ HET ETEN EN DRINKEN ZOALS EEN GEBOGEN LEPEL, EEN LEPEL MET VERDIKT HANDVAT, GEBOGEN LEPEL, EEN LEPEL MET VERDIKT HANDVAT, TUITBEKER, RIETJESTUITBEKER, RIETJESBESCHERM KLEDING TEGEN MORSEN BESCHERM KLEDING TEGEN MORSEN SCHENK KOPJES NIET TE VOLSCHENK KOPJES NIET TE VOLEVENTUEEL GEMALEN VOEDING EN VERDIKTE EVENTUEEL GEMALEN VOEDING EN VERDIKTE VLOEISTOFVLOEISTOFBETREK ZORGVRAGERS BIJ HET ETEN EN GEEF ZE EEN BETREK ZORGVRAGERS BIJ HET ETEN EN GEEF ZE EEN PLAATS IN DE HUISKAMER WAAR ZE ZICH OP HUN PLAATS IN DE HUISKAMER WAAR ZE ZICH OP HUN GEMAK VOELENGEMAK VOELENLEG DE OMGEVING UIT WAT ER AAN DE HAND IS LEG DE OMGEVING UIT WAT ER AAN DE HAND IS ZODAT ZIJ DAAR OOK REKENING MEE KUNNEN ZODAT ZIJ DAAR OOK REKENING MEE KUNNEN HOUDENHOUDENDIËTISTE/ERGOTHERAPEUT/ LOGOPEDISTE DIËTISTE/ERGOTHERAPEUT/ LOGOPEDISTE EVENTUEEL INSCHAKELENEVENTUEEL INSCHAKELEN

VERZORG HUID EN HAREN MET PRODUCTEN VERZORG HUID EN HAREN MET PRODUCTEN DIE GESCHIKT ZIJN VOOR VETTE HUID EN DIE GESCHIKT ZIJN VOOR VETTE HUID EN HARENHARENONDERSTEUN BIJ WASSEN KLEDEN; ONDERSTEUN BIJ WASSEN KLEDEN; REGELMATIG OPFRISSEN IVM TRANSPIRATIEREGELMATIG OPFRISSEN IVM TRANSPIRATIEGEBRUIK GEMAKKELIJK ZITTENDE KLEDING GEBRUIK GEMAKKELIJK ZITTENDE KLEDING (KLITTENBAND, DRUKKNOPEN, GROTE (KLITTENBAND, DRUKKNOPEN, GROTE KNOPEN)KNOPEN)ZORG VOOR SCHONE ZAKDOEKEN/TISSUESZORG VOOR SCHONE ZAKDOEKEN/TISSUESPREVENTIE INTERTRIGO EN DECUBITUS!PREVENTIE INTERTRIGO EN DECUBITUS!

ATTENDEER OP JUISTE LICHAAMSHOUDINGATTENDEER OP JUISTE LICHAAMSHOUDINGEVENTUEEL AANGEPASTE STOELEVENTUEEL AANGEPASTE STOELBEGELEID BIJ START- EN STOPPROBLEMEN BEGELEID BIJ START- EN STOPPROBLEMEN LOPENLOPENGEBRUIK EVENTUEEL ROLLATORGEBRUIK EVENTUEEL ROLLATORVALPREVENTIEVALPREVENTIESTIMULEREN BEWEGEN IVM STIMULEREN BEWEGEN IVM BUIGCONTRACTUUR; EVENTUEEL 3 MAAL BUIGCONTRACTUUR; EVENTUEEL 3 MAAL DAAGS BUIKLIGGING VAN 20 MINUTENDAAGS BUIKLIGGING VAN 20 MINUTENSTIMULEER GOED DOOR TE ADEMEN EN TE STIMULEER GOED DOOR TE ADEMEN EN TE HOESTENHOESTENINSCHAKELEN FYSIO- EN ERGOTHERAPEUTINSCHAKELEN FYSIO- EN ERGOTHERAPEUT

Anti-parkinsonmedicatieAnti-parkinsonmedicatieHet functioneren van de Het functioneren van de zorgvrager is zorgvrager is sterksterk afhankelijk van de tijden afhankelijk van de tijden waarop de medicatie waarop de medicatie gebruikt wordtgebruikt wordt

Anti-parkinsonmedicatie Anti-parkinsonmedicatie kan vele bijwerkingen kan vele bijwerkingen hebben:hebben:overbeweeglijkheid, overbeweeglijkheid, hallucinaties, wanen, hallucinaties, wanen, slaperigheid en sufheid slaperigheid en sufheid bijvoorbeeldbijvoorbeeld

24-uurs observaties 24-uurs observaties om de verschillende verschijnselen; de om de verschillende verschijnselen; de fluctuatiesfluctuaties (On/off-syndroom, de pulsies, freezing en de (On/off-syndroom, de pulsies, freezing en de

valneigingen) goed in kaart te kunnen brengen.valneigingen) goed in kaart te kunnen brengen.

Geel = Matig

Groen = Goed = On

Rood = slecht = Off

On/off-fenomeenOn/off-fenomeen““Off”:Off”:Als er sprake is van traag en schuifelend lopen, valneiging, stijfheid Als er sprake is van traag en schuifelend lopen, valneiging, stijfheid of volledige onmacht (‘palsy’) om te kunnen bewegen of volledige onmacht (‘palsy’) om te kunnen bewegen

““On“ :On“ :de symptomen zijn goed onder controle.de symptomen zijn goed onder controle.

Het kan zich vooral voordoen bij het op gang moeten komen, het Het kan zich vooral voordoen bij het op gang moeten komen, het veranderenveranderen en en stoppenstoppen. Het uit zich in . Het uit zich in vallenvallen of of blokkerenblokkeren (‘freezing’)(‘freezing’). (Fase III en IV). (Fase III en IV)

Het Het zware been zware been is het been, waarop het meeste gewicht rust en kan is het been, waarop het meeste gewicht rust en kan daarom moeilijk verplaatst worden. Als ook het andere been geen daarom moeilijk verplaatst worden. Als ook het andere been geen uitweg heeft, raakt de patiënt geblokkeerd; hij bevriest als het ware. uitweg heeft, raakt de patiënt geblokkeerd; hij bevriest als het ware. Trek dan nietTrek dan niet, maar help hem om eerst een , maar help hem om eerst een stapje terug te zettenstapje terug te zetten..

http://www.youtube.com/watch?v=fgY-Y0u7pY0&feature=related onderzoek freezing

houdingsverschijnselenhoudingsverschijnselenPulsiePulsie : de onvrijwillige neiging om te snel te gaan.: de onvrijwillige neiging om te snel te gaan.

PropulsiePropulsie:: de neiging om te snel naar voren te gaan en kan worden de neiging om te snel naar voren te gaan en kan worden tegengegaan door zich de loop van een ober met dienblad voor te tegengegaan door zich de loop van een ober met dienblad voor te stellen; zoals bijv. een stellen; zoals bijv. een looprekjelooprekje opgetild wordt! opgetild wordt!

Retropulsie: Retropulsie: de neiging om juist achterover te gaan. de neiging om juist achterover te gaan. (bergbeklimmer met zijn zware rugzak, waarvan hij het gewicht (bergbeklimmer met zijn zware rugzak, waarvan hij het gewicht moet compenseren door voorover te bewegen)moet compenseren door voorover te bewegen)In zo’n geval is de In zo’n geval is de rollatorrollator goed van toepassing, goed van toepassing, omdat die vooruit bewogen moet worden! omdat die vooruit bewogen moet worden!

LateropulsieLateropulsie geeft een neiging naar opzij. geeft een neiging naar opzij. Stel je voor hoe die kromme houding Stel je voor hoe die kromme houding gecorrigeerd kan worden door (aan de ‘holle kant’) gecorrigeerd kan worden door (aan de ‘holle kant’) een (zwaar) koffer te dragen of, door een (zwaar) koffer te dragen of, door een begeleider ondersteund te wordeneen begeleider ondersteund te worden aan de ‘bolle kant’. aan de ‘bolle kant’.

Enkele hulpmiddelen bij Enkele hulpmiddelen bij parkinsonparkinson

Aangepast bestekAangepast bestek

Sta-op stoelSta-op stoel

Verhoogd toiletVerhoogd toilet

Beugels is toilet en Beugels is toilet en douchedouche

rollatorrollator

ZorgleefplanZorgleefplan

contracturen contracturen

urineweginfectieurineweginfectie

decubitusdecubitus

smettensmetten

TromboseTrombose

Pneumonie Pneumonie (of specifieke aspiratiepneumonie)(of specifieke aspiratiepneumonie)

mogelijke complicaties:mogelijke complicaties: