Zelfontdekking en psychosynthese - Roberto Assagioli

© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Roberto Assagioli Zelfontdekking en Psychosynthese · 1

Zelfontdekking en Psychosynthese

Roberto Assagioli


Zelfontdekking en Psychosynthese

Roberto Assagioli

De tekst van deze brochure is – met vriendelijke toestemming –

ontleend aan het eerste hoofdstuk van het boek ‘Psychosynthese’,

uitgave Servire B.V., Utrecht.


Over de schrijverDr. Roberto Assagioli (1888-1974) was psychiaterte Florence en genoot een internationale reputatieop het gebied van de psychotherapie. Gedurendezijn meer dan vijftigjarige praktijk ontwikkelde hijwat hij noemde ‘psychosynthese’ - eenpsychologische benadering die recht tracht te doenaan de mens als geheel, zijn bewuste zowel als zijnonbewuste, zijn lagere zowel als zijn hogere of‘transpersoonlijke’ aard.Dr. Assagioli paste zijn beginselen en methodenniet alleen met succes toe bij de therapie van zijnpatiënten, maar werkte zijn inzichten ook uit tendienste van de opvoeding en - voor volwassenenniet minder belangrijk - van de zelfopvoeding.Van zijn hand verscheen naast vele artikelen o.a.:‘Psychosynthesis: A Manuaal of Principles andTechniques’, (uitgave Viking Press, New York.Nederlandse vertaling ‘Psychosynthese’ bij ServireUtrecht); en ‘The Act of Will’ (uitgave Viking Press,New York. Nederlandse vertaling ‘Over de Wil’ bijServire Utrecht).Roberto Assagioli was ook oprichter van dePsychosynthesis Research Foundation, gevestigd teNew York.

Wat weten wij van onszelf? De uiterlijkewereldruimte wordt tegenwoordig intensief verkend.Maar hoe kunnen wij onze ‘innerlijke ruimte’verkennen? Is er enige structuur? Kan depsychologie ons hierbij helpen? Het beeld van demenselijke psyche dat hieronder door Dr. Assagioliwordt beschreven, is een poging om de veleverschillende bijdragen van de psychologie tot opheden samen te vatten. Uiteraard is ook dit een nogniet volmaakt, nog niet definitief, en vereenvoudigdschematisch beeld, maar een dat volgens deschrijver meer omvattend is dan voorgaandeformuleringen.1

1 Een historisch overzicht en bibliografie worden hier achterwege gelaten.

De belangstellende lezer kan deze vinden in Roberto Assagioli’s

‘Psychosynthese’, hoofdstuk I.


I. De innerlijke samenstelling van de mens

Diagram 1

1. Het lagere onbewuste2. Het midden-

onbewuste3. Het hogere

onbewuste ofbovenbewuste

4. Het veld vanbewustzijn

5. Het bewuste zelf of ‘ik’6. Het hogere Zelf7. Het collectieve onbewuste

1. Het lagere onbewusteDit omvat:• De elementaire psychologische werkzaamheden

die het lichamelijk leven besturen; de intelligentecoordinatie van de lichamelijke functies.

• De fundamentele instincten en primitievedrijfveren.

• Vele complexen, geladen met intense emoties.• Dromen en inbeeldingen van inferieure soort.

• Lagere, onbeheerste parapsychologischeprocessen.

• Verschillende pathologische uitingen, zoalsfobieen, bezetenheid, dwangneurosen, paranoidewaanvoorstellingen.

2. Het midden-onbewusteDit is opgebouwd uit psychologische elementen vandezelfde soort als ons waakbewustzijn en isgemakkelijk voor dit laatste toegankelijk. In ditinnerlijke gebied worden onze verschillendeervaringen verwerkt; de gewone activiteiten van onsdenken en onze verbeeldingskracht worden hiermet zorg uitgewerkt en ontwikkeld in een soortpsychologisch wordingsproces, voordat zij geborenworden in het licht van ons bewustzijn.

3. Het hogere onbewuste of bovenbewusteVanuit dit gebied ontvangen wij onze hogereintuities en inspiraties -artistieke, filosofische ofwetenschappelijke- ethische impulsen enaansporingen tot menslievende en heldhaftigedaden. Het is de bron van de hogere gevoelenszoals onbaatzuchtige liefde, van genie, en van destaat van contemplatie, verlichting en extase. In dit


gebied bevinden zich latent de hogere psychischefuncties en geestelijke energieen.

4. Het veld van bewustzijnDeze term - die wetenschappelijk niet geheel juistis, maar voor praktische doeleinden duidelijk engemakkelijk - wordt wel gebruikt voor dat deel vanonze persoonlijkheid waarvan wij ons rechtstreeksbewust zijn: de onophoudelijke stroom vangewaarwordingen, beelden, gedachten, gevoelens,begeerten en impulsen die wij kunnen waarnemen,analyseren en beoordelen.

5. Het bewuste zelf of ‘ik’Het ‘zelf’, dat wil zeggen het punt van zuiver zelf-bewustzijn, wordt dikwijls verward met de hierbovenbeschreven bewuste persoonlijkheid, doch is inwerkelijkheid iets geheel verschillends. Men kan ditdoor middel van een zorgvuldige ‘introspectie’vaststellen. Aan de ene kant zijn er de steedswisselende inhouden van ons bewustzijn(aandoeningen, gedachten, gevoelens etc.), aan deandere kant is er het ik, het zelf, als middelpunt vanons bewustzijn. Vanuit een zeker gezichtspunt kanmen dit onderscheid vergelijken met het verschil

dat er bestaat tussen het witte, verlichte gedeeltevan een scherm en de verschillende beelden dieerop geprojecteerd worden.Maar de doorsnee mens en zelfs vele ontwikkeldeen intelligente mensen nemen niet de moeite omzichzelf gade te slaan en zulk onderscheid temaken; zij laten zich aan de oppervlakte van hun‘gevoels- en gedachtenstroom’ meedrijven envereenzelvigen zich met de opeenvolgendegolvingen daarvan, met de steeds veranderendeinhouden van hun bewustzijn.

6. Het hogere ZelfHet bewuste zelf is meestal niet alleenondergedompeld in de voortdurende stroom vanpsychologische inhouden, maar schijnt ook geheelte verdwijnen, b.v. als wij inslapen, als wijflauwvallen, als wij het bewustzijn verliezen,wanneer wij ons onder de werking van eenverdovend middel bevinden of onder invloed staanvan een hypnotiseur. En als wij wakker worden,komt ons zelf dan weer op een geheimzinnige wijzete voorschijn - wij weten niet hoe of waarvandaan -een feit dat bij nadere beschouwing bepaaldraadselachtig en verontrustend is. Dit leidt ons ertoe


aan te nemen dat het weer-tevoorschijn-komen vanhet bewuste zelf of ego te danken is aan hetbestaan van een permanent centrum, van een wáárZelf dat zich erachter of er ‘boven’ bevindt.2

Er bestaan verschillende manieren waarop dewerkelijkheid van dit Zelf vastgesteld kan worden.Er zijn vele personen geweest die, meer of mindertijdelijk, een bewuste realisering van het Zelfhebben bereikt, met een voor hen even grote matevan zekerheid als een ontdekkingsreiziger ervaart,die een tevoren onbekend gebied heeft verkend.Vermeldingen van zulke ervaringen kan menaantreffen in Bucke’s Cosmic Consciousness, inOuspensky’s Tertium Organum, in Underhill’sMysticism en in andere boeken. Eenbewustwording van het Zelf kan ook bereikt wordendoor toepassing van bepaalde psychologischemethoden, waaronder Jung’s ‘individuatieproces’,Desoille’s ‘rêve éveillé’ technieken van Raja Yogaetc.

2. Het hoger Zelf moet op geen enkele wijze verward worden met het

super-ego van Freud, dat geen werkelijk zelf is, maar volgens Freud’s

theorie een constructie, een kunstmatig produkt. Het is ook

verschillend van iedere ‘fenomenologisch’ opvatting van het zelf of ego.

Een verdere bevestiging vinden wij bij filosofen alsKant en Herbart, die een duidelijk onderscheidmaken tussen het empirisch ego en het noumenaleof werkelijke Zelf. Dit Zelf staat boven en blijftongedaan door de vloed van de ‘gevoels- engedachtenstroom’ of de lichamelijke condities; hetpersoonlijke bewuste zelf moet men slechts als zijnafspiegeling beschouwen, als het ware een projectieervan in het vlak van de persoonlijkheid. In hethuidige stadium van psychologisch onderzoek is ernog weinig definitiefs bekend betreffende het Zelf,maar de belangrijkheid van dit tot synthesebrengende centrum rechtvaardigt zeer zeker eenverder onderzoek.

7. Het collectieve onbewusteMensen zijn geen geisoleerde wezens, zij zijn geen‘monaden zonder vensters’, zoals Leibnitz meende.Zij kunnen zich op bepaalde tijden subjectief alleenvoelen staan, maar de extreem-existentialistischeopvatting is niet juist, zowel uit psychologisch als uitgeestelijk oogpunt bekeken.

De buitenste ovale lijn van het diagram moet menzien als een ‘afbakening’ maar niet als een


‘afscheiding’. Men zou hem kunnen beschouwenals een analogie van het vlies dat een cel begrenst,waarbij tegelijkertijd een voortdurende actieveuitwisseling met het gehele lichaam waartoe de celbehoort, gehandhaafd blijft.Processen van psychologische ‘osmose’ vindenvoortdurend plaats, zowel met andere menselijkewezens als met de gehele psychische omgeving.

Deze laatste stemt overeen met wat Jung genoemdheeft ‘het collectieve onbewuste’; hij heeft dezeterm echter niet nader gedefinieerd, en vat hierelementen van verschillend zelfs tegengesteldkarakter onder, zoals primitief-archaischestructuren en hogere activiteiten van bovenbewustkarakter (Zie Jung: ‘Two Essays on AnalyticalPsychology’, Londen 1928, pp. 118-9).

Het voorgaande diagram helpt ons de tweevolgende feiten, welke op het eerste gezicht elkaarschijnen tegen te spreken en uit te sluiten, weermet elkaar te verzoenen:1. De schijnbare tweevoudigheid, het schijnbaar

bestaan van twee zelven in ons.Het lijkt inderdaad alsof er twee zelven in ons

zijn, omdat het persoonlijk zelf zich gewoonlijkniet bewust is van het andere Zelf en zelfs zovergaat om het bestaan ervan te ontkennen, terwijlhet andere, het ware Zelf, latent is en zich nietrechtstreeks aan ons bewustzijn openbaart.

2. De werkelijke eenheid en ongeevenaardheid vanhet Zelf.In werkelijkheid zijn er geen twee zelven, geentwee onafhankelijke en aparte, afgescheideneenheden. Het Zelf is één; het openbaart zichalleen in verschillende graden van bewustzijn enzelf-verwerkelijking. De afspiegeling schijnt opzichzelf te bestaan, maar heeft in werkelijkheidgeen autonome wezenlijke bestaansvorm. Het is,met andere woorden, geen nieuw, ander lichtmaar een projectie van de lichtende bron.

Deze opvatting van de samenstelling van ons wezenvat de gegevens, verkregen door verschillendewaarnemingen en ervaringen samen en ordent zein een integrale visie. Zij verschaft ons een ruimeren meer omvattend begrip van het menselijkdrama, van de conflicten en problemen waartegenover ieder van ons zich ziet gesteld en geeftons ook de middelen aan om ze op te lossen,


waardoor de weg naar onze bevrijding duidelijkwordt.

In ons gewone leven zijn wij op duizend manierenbegrensd en gebonden - de prooi van illusies enhersenschimmen, de slaaf van onbewustecomplexen, heen en weer geslingerd doorinvloeden van buitenaf, verblind en gehypnotiseerddoor misleidende verschijnselen.

Geen wonder dat de mens in zo’n toestand veelalontevreden en onzeker is, onderhevig aan allerleiveranderingen van stemming, gedachten enhandelingen. Daar hij intuitief voelt dat hij ‘één’ isen toch merkt hoe hij ‘tegen zichzelf is verdeeld’,wordt hij verbijsterd en begrijpt noch zichzelf, nochanderen. Geen wonder dat hij, zonder kennis ofbegrip van zichzelf, geen zelfbeheersing heeft enzich voortdurend verwikkeld ziet in zijn eigenmislukkingen en zwakheden. Geen wonder datzovele levens een mislukking zijn of op zijn minstbeperkt en versomberd door ziekten van geest enlichaam, of gekweld door twijfel, ontmoediging enwanhoop. Geen wonder dat de mens in zijn blindhartstochtelijk zoeken naar vrijheid en bevrediging,

nu eens heftig in opstand komt, dan weer trachtzijn innerlijke kwelling tot zwijgen te brengen doorzich hals over kop te storten in een leven vankoortsachtige activiteit, voortdurende opwinding,stormachtige emoties en roekeloze avonturen.


II. De weg naar synthese en zelfverwerkelijking

Laten wij nu nagaan of en hoe het mogelijk is ditbelangrijkste probleem van het menselijk leven opte lossen, deze fundamentele zwakheid van demens te genezen. Laten wij eens zien hoe de menszich kan bevrijden van deze slavernij en tot eenharmonische innerlijke eenheid kan komen, totware Zelf-verwerkelijking en tot juiste betrekkingenmet anderen.

Deze taak is zeker niet gemakkelijk of eenvoudig,maar dat het mogelijk is hem ten uitvoer tebrengen, is bewezen door de goede resultaten,bereikt door hen die toereikende en passendemethoden hebben toegepast.

De verschillende stadia voor het bereiken van ditdoel kan men als volgt rangschikken:1. Een grondige kennis van onze eigen

persoonlijkheid.2. Beheersing van de verschillende elementen

ervan.3. Bewustwording van het ware Zelf - het ontdekken

of het scheppen van een verenigend middelpunt.

4. Psychosynthese: de vorming of wederopbouwvan de persoonlijkheid rond dit nieuwemiddelpunt.

Laten wij elk van deze stadia nader onderzoeken.

1. Grondige kennis van onze eigen persoonlijkheidWij weten nu, dat, willen wij onszelf werkelijk lerenkennen, het niet voldoende is een inventaris op temaken van de elementen, die ons bewuste wezenvormen.Wij moeten ook een uitgebreid onderzoek instellenin de uitgestrekte gebieden van ons onbewuste. Inde eerste plaats moeten wij moedig doordringen inde diepten van ons lager onbewuste om de duisterekrachten te ontdekken die ons lokken en bedreigen- de hersenschimmen of droombeelden, deovergeerfde of uit onze kindertijd stammendebeelden die ons achtervolgen of ons in stiltebeheersen, de angsten die ons verlammen, deconflicten die onze energie uitputten. Het ismogelijk dit te doen dank zij de toepassing van demethoden der psycho-analyse.Dit onderzoek kan men zelf instellen, maar het gaatgemakkelijker met de hulp van een ander. In ieder


geval moet de methode op een zuiverwetenschappelijke manier met de grootsteobjectiviteit en onpartijdigheid worden toegepast,zonder vooropgestelde theorieen, terwijl wij ons nietmoeten laten afschrikken of op een dwaalspoorlaten brengen door de heimelijke of hevigetegenwerking van onze angsten, onze begeerten enonze emotionele gehechtheden.De psycho-analyse houdt op dit punt gewoonlijk op,maar dit is een niet te rechtvaardigen begrenzing.De gebieden van het midden- en hogere onbewustebehoren eveneens onderzocht te worden. Ditdoende zullen wij geestesgaven in onszelf kunnenontdekken, die we tot nu toe niet gekend hadden:onze ware roeping, onze hogere mogelijkheden dietot uitdrukking trachten te komen maar die wijdikwijls uit gebrek aan begrip, uit vooroordeel ofangst terugdringen en onderdrukken.Eveneens zullen wij dan de geweldige reserve aanongebruikte psychische energie ontdekken, die inieder van ons latent aanwezig is; dit is hetplastische onbewuste, waarover wij altijd kunnenbeschikken en dat ons een onbegrensd vermogenschenkt om te leven en om creatief te zijn.

2. Beheersing van de verschillende elementen vande persoonlijkheid

Wanneer wij al deze elementen hebben lerenkennen, moeten wij ze ‘in bezit nemen’ en ze lerenbeheersen. De meest doeltreffende methodewaarop wij dit kunnen bereiken is die van de dis-identificatie. Deze methode is gebaseerd op eenfundamenteel psychologisch grondbeginsel en kanals volgt worden omschreven:Wij worden overheerst door alles waarmee wij onsvereenzelvigen (identificeren).Wij kunnen alles beheersen en onder controlehebben, waarmee wij ons niet vereenzelvigen (dis-identificeren).

In dit beginsel ligt het geheim van onze slavernijrespectievelijk onze vrijheid.

Iedere keer dat wij onszelf ‘vereenzelvigen’ met eenzwakheid, een fout, een angst of welke anderepersoonlijke emotie of drijfkracht ook, leggen wijons een beperking op en verlammen onszelf. Iederekeer dat wij erkennen: ‘Ik ben ontmoedigd’ of ‘Ikben geirriteerd’, worden wij meer en meeroverheerst door neerslachtigheid of door boosheid.


Wij hebben dan deze beperkingen aanvaard en zoonszelf de boeien omgedaan. Wanneer wijdaarentegen in dezelfde omstandigheden zeggen:‘Een vlaag van neerslachtigheid tracht mij teovermeesteren’, of ‘Een opwelling van boosheidprobeert mij te overrompelen’, dan ontstaat er eenheel andere situatie. Dan zijn er twee krachten, diezich met elkaar meten: aan de ene kant onswaakzame zelf en aan de andere kant deontmoediging of de boosheid. Het waakzame zelfonderwerpt zich niet aan deze invasie; het kanobjectief en kritisch deze opwellingen vanontmoediging en boosheid overzien, de oorsprongervan opzoeken, voorzien wat de verderfelijkegevolgen zullen zijn en de ongegrondheid hiervanbeseffen. Dit is meestal voldoende om tegen eenaanval van zulke krachten stand te houden, waarnaze verjaagd kunnen worden en de strijd kan wordengewonnen.

Maar ook wanneer deze krachten in ons tijdelijksterker zijn en de bewuste persoonlijkheid in hetbegin door de hevigheid ervan overrompeld wordt,wordt toch het waakzame zelf nooit werkelijkoverwonnen. Het kan zich terugtrekken in een

innerlijk bolwerk en zich van daaruit voorbereidenop een tegenaanval, wachtend op het gunstigemoment daarvoor. Het moge dan een enkele keerde strijd verliezen, maar tenzij het zijn wapensneerlegt en zich overgeeft, zal het uiteindelijk deoverwinning behalen.

Maar behalve door de aanvallen uit het onbewusteeen voor een te weerstaan, kunnen wij ook eenmeer fundamentele en beslissende methodetoepassen: wij kunnen de diepgewortelde oorzakenvan deze aanvallen te lijf gaan en de wortels van demoeilijkheid uitsnijden. Deze procedure kan in tweefasen worden verdeeld:a. De ontbinding van de schadelijke velden of

complexen.b. Het beheersen en benutten van de op deze wijze

vrijgekomen energieen.Psycho-analyse heeft aangetoond dat de macht vandeze beelden en complexen hoofdzakelijk ligt in hetfeit, dat wij er ons niet van bewust zijn en dat wij zeniet als zodanig herkennen. Wanneer zijontmaskerd, begrepen en in hun elementenontbonden worden, komt er vaak een einde aan deobsessie die zij op ons uitoefenen; in ieder geval


zijn wij dan veel beter in staat ons ertegen teverdedigen. Om deze krachten te kunnenontbinden, moeten we gebruik maken van demethoden van objectivering, van kritische analyseen van onderscheiding. Dat wil zeggen wij moetenze op een koele, onpersoonlijke wijze observerenalsof zij niet anders zijn dan natuurverschijnselen,die buiten onszelf plaatsvinden. Wij moeten een‘psychologische afstand’ tussen onszelf en dezebeelden en complexen scheppen en ze om zo tezeggen een eindje van ons afhouden, om dan rustighun aard en hun oorsprong te beschouwen en deonzinnigheid ervan! Dit betekent niet deonderdrukking of verdringing van de energienwaarop zulke uitingen berusten, maar eenbeheersing en een opnieuw richten ervan inconstructieve kanalen.

Het is algemeen bekend dat te veel kritiek enontleding een verlammende, ja zelfs dodelijkeinvloed kunnen hebben op onze emoties engevoelens. Dit kritisch vermogen dat wij dikwijlszonder onderscheidingsvermogen en opverderfelijke wijze op onze hogere gevoelens encreatieve mogelijkheden richten, zou in plaats

hiervan aangewend moeten worden om onszelf vanongewenste impulsen en neigingen te bevrijden. Erzijn bepaalde sterke neigingen, bepaaldelevenselementen die, hoe geringschattend wij zeook behandelen en hoezeer we ze ook veroordelen,toch hardnekkig standhouden. Dit geldt in hetbijzonder voor sexuele en agressieve drijfkrachten.Wanneer deze uit de complexen zijn losgemaakt, ofvan hun vroegere banen worden afgewend,brengen zij in ons een toestand van opwinding enonrust teweeg en kunnen dan nieuwe, dochevenzeer ongewenste uitwegen vinden.

Deze krachten moet men daarom niet de vrije looplaten, maar op onschadelijke manieren latenuitwerken of afreageren, of nog beter, vooropbouwende doeleinden gebruiken. Dit kan zijn increatieve werkzaamheden van allerlei soort; hetopnieuw opbouwen van onze persoonlijkheid en hetbijdragen aan onze psychosynthese. Maar om dit tekunnen doen, moeten wij uitgaan van het middel-punt; wij moeten het verenigd en leidend beginselvan ons leven een vaste plaats hebben toegekenden doeltreffend werkzaam hebben gemaakt.


3. Het realiseren van ons ware Zelf - hetontdekken of scheppen van een verenigdmiddelpunt

Op grond van wat wij over de aard en de macht vanhet Zelf hebben gezegd, is het niet moeilijk omtheoretisch aan te geven hoe het hierbovengenoemde doel bereikt kan worden. Wat wij totstand moeten brengen is, het persoonlijk bewustzijnuit te breiden tot het bewustzijn van het Zelf;omhoog te reiken langs de verbindingsdraad ofstraal (zie diagram 2) tot de Ster; het lagere met hethogere Zelf te verenigen. Maar dit, hoe gemakkelijkook in woorden uitgedrukt, is in werkelijkheid eengeweldige onderneming. Het is een groots enprachtig streven, maar zeer zeker een van langeduur en grote inspanning en niet iedereen is ervoorklaar. Doch tussen het punt van vertrek in delaaglanden van ons gewone bewustzijn en destralende top van Zelf-realisering zijn er veletussenstadia, vele plateaus op verschillendehoogten, waar de mens kan rusten of zelfs eentijdelijke verblijfplaats kan kiezen, als verder stijgendoor gebrek aan kracht is uitgesloten of door de wilniet wordt verkozen.

In gunstige gevallen vindt de stijging min of meerspontaan plaats, door een proces van natuurlijke in-nerlijke groei, gevoed door de vele ervaringen in hetleven. Maar vaak gaat dit proces zeer langzaam.Hoe dit ook zij, in alle gevallen kan het aanzienlijkworden versneld door weloverwogen bewustehandeling en door toepassing van passende,actieve methoden.

De tussenliggende stadia houden nieuwe vereenzel-vigingen in. De mannen en vrouwen die niet in staatzijn hun ware Zelf in zijn zuivere essentie tebereiken, kunnen zich een beeld en een ideaal vaneen volmaakte persoonlijkheid scheppen, dat methun eigen kaliber, hun ontwikkelingsstadium enhun psychologisch type overeenkomt en dat als ide-aal derhalve in hun dagelijks leven bruikbaar is.

Voor sommigen kan dit het ideaal zijn van dekunstenaar, die zichzelf realiseert en uitdrukt als deschepper van schonen vormen, een mens die vande kunst het meest wezenlijke belang en hetbezielende beginsel van zijn bestaan maakt en erzijn hoogste energie in uitstort. Voor anderen kanhet het ideaal zijn van de zoeker naar waarheid, de


filosoof, de wetenschapsman. Voor weer anderen ishet een begrensder en persoonlijker ideaal, dat vande volmaakte vader of moeder.

Deze ‘ideale voorbeelden’ vragen, zoals voor dehand ligt, om levendige betrekkingen met debuitenwereld en andere mensen, zodat een zekeremate van extroversiteit (naar-buiten-gerichtheid)vereist wordt. Er zijn echter mensen die op extremewijze extrovert zijn en zo ver gaan, dat zij als hetware het levenscentrum van hun persoonlijkheidbuiten zichzelf projecteren. Een typisch voorbeeldvan zo’n projectie is de vurige patriot die zichgeheel opoffert voor zijn geliefde land, dat hetmiddelpunt wordt van zijn leven en belangstelling,bijna zijn eigen zelf. Al zijn gevoelens en gedachtenzijn op dit doel samengetrokken, waarvoor hijbereid is zelfs zijn leven op te offeren.

Een ander voorbeeld, dat in het verleden veelvoorkwam, is dat van de vrouw die zich volkomenvereenzelvigt met de man die zij liefheeft, die voorhem alleen leeft en volkomen in hem ‘opgaat’. DeHindoe-vrouw in het verleden beschouwde haarechtgenoot niet alleen als haar meester op het

menselijke vlak, maar vereerde hem ook als haargeestelijke leraar, haar goeroe - bijna als haar God.

Dit naar buiten projecteren van het eigen centrum,deze excentriciteit (in de etymologische zin van hetwoord) moet men niet onderschatten. Hoewel hetniet de meest directe weg en de hoogste prestatievertegenwoordigt, kan het ondanks de uiterlijkeschijn, gedurende een zekere tijd een passendevorm zijn van indirecte zelf-verwezenlijking. In debeste gevallen verdiept en verliest de betrokkenmens zich niet werkelijk in het object buitenzichzelf, maar bevrijdt zich op die wijze vanzelfzuchtige belangen en persoonlijkebegrenzingen; hij realiseert zichzelf door middel vandat uiterlijke ideaal of wezen. Dit laatste wordt opdie wijze een indirecte doch ware schakel, eenverbindingspunt tussen de persoonlijke mens enzijn hoger Zelf, dat in dat object van strevenafgespiegeld en symbolisch uitgedrukt wordt.

Diagram 2 1. Bewust zelf of ‘ik’2. Uiterlijk verenigend middelpunt3. Hoger zelf


4. Psychosynthese als het vormen of opnieuwopbouwen van de persoonlijkheid rondom hetnieuwe middelpunt

Wanneer het verenigd middelpunt is gevonden ofgeschapen, zijn wij in staat er een nieuwepersoonlijkheid omheen te bouwen - eensamenhangende, georganiseerde en tot eenheidgemaakte persoonlijkheid.

Dit is de werkelijke psychosynthese, die ookverschillende stadia omvat. Het eerst noodzakelijkeis het vaststellen van het werkplan, het formulerenvan het ‘innerlijke programma’. Wij moeten ons hette bereiken doel, dat is de nieuw te ontwikkelen per-soonlijkheid, voor ogen stellen en duidelijk de verschil-lende taken beseffen, die volbracht moeten worden.

Sommigen hebben van meet af aan een duidelijkbeeld voor ogen van hun doel. Zij zijn in staat eenhelder beeld te vormen van zichzelf zoals zijkunnen en ook willen worden. Dit beeld moetovereenkomstig de werkelijkheid en ‘echt’ zijn,d.w.z. overeenkomstig de natuurlijke ontwikkelingvan de betrokken mens en daardoor - ten minstetot op zekere hoogte - te verwerkelijken; het mag

niet een neurotisch, onwerkelijk ‘geidealiseerd beeld’zijn in de zin als door Karen Horney beschreven.(Zie: ‘Our inner Conflicts’, New York, Norton, 1945.)Een echt ‘ideaal-voorbeeld’ bezit een dynamischekracht; het verlicht de taak door onzekerheden enmisgrepen uit te sluiten; het concentreert deenergieen en het benut de grote suggestieve enscheppende kracht van beelden.

Andere mensen daarentegen, wier psychischenatuur plastischer is en die spontaner leven, eerderafgaande op bepaalde aanwijzingen en intuities danop vastomlijnde plannen, vinden het moeilijk omzo’n programma te formuleren en naar een bepaaldpatroon te werken; zij kunnen soms zelfs eenduidelijke afkeer hebben van zo’n methode. Zijhebben eerder de neiging zich door de innerlijkeGeest of door Gods wil te laten leiden waarbij zij hetaan Hem overlaten te bepalen wat zij zullenworden. Zij hebben het gevoel dat men het doel hetbeste kan bereiken door zoveel mogelijk dehinderpalen en weerstanden, eigen aan hunpersoonlijkheid, uit te schakelen en door verder hetverbindingskanaal met het Hogere Zelf te verbredendoor middel van aspiratie en devotie en dan de


scheppende kracht van de Geest te laten werken,die men vertrouwt en gehoorzaamt.Sommige mensen nemen een dergelijke houdingaan maar drukken dit op een andere manier uit; zijspreken van een zich afstemmen op de kosmischeorde, op de universele harmonie, van het leven datmen in en door zichzelf laat werken (het Wu-Weivan de Taoïsten).

Beide methoden werken doeltreffend en elk vanhen is geschikt voor het daarmee overeenkomendetype mens. Het is echter wel goed om tot op zekerehoogte beide methoden te leren kennen, naar waar-de te schatten en te gebruiken, teneinde debegrenzingen en overdrijvingen van elk afzonderlijkte vermijden en de ene te verrijken met deelementen van de andere.

Zo moeten zij die de eerste methode volgen zich er-voor hoeden dat hun ‘ideale beeld’ niet te starwordt; zij moeten bereid zijn het te wijzigen of teverruimen - en zelfs om het geheel en al te herzien,indien latere ervaringen, nieuwe gezichtspunten ofverhelderingen een aanwijzing zijn, dat dezeverandering nodig is.

Aan de andere kant moeten degenen die de tweedemethode volgen ervoor waken, dat zij niet te passiefen negatief worden, en dat zij bepaaldeinfluisteringen, in werkelijkheid door onbewustekrachten, neigingen of begeerten ingegeven, nietgaan beschouwen als intuitie of hogere inspiraties.Bovendien moeten zij het vermogen ontwikkelenom stand te houden tijdens de onvermijdelijkestadia van innerlijke duisternis en onvruchtbaarheid,wanneer de bewuste verbinding met het geestelijkCentrum onderbroken is en de persoonlijkheid hetgevoel heeft aan haar lot te zijn overgelaten.

De ‘ideale voorbeelden’ of beelden, die men zichkan vormen, zijn velerlei, maar zij kunnen in tweehoofdgroepen worden verdeeld. De eerste wordt ge-vormd door beelden die een harmonischeontwikkeling vertegenwoordigen, een afgerondepersoonlijke of geestelijke volmaaktheid. Dit soortideaal wordt voornamelijk nagestreefd door de z.g.introverten. De tweede groep vertegenwoordigtdoeltreffendheid of efficiency op een speciaalgebied. Het doel hierbij is het tot het uitersteontwikkelen van een bekwaamheid ofhoedanigheid, die beantwoorden moet aan de


speciale richting van zelf-expressie en de sociale rolof rollen, die de mens heeft gekozen. Dit is hetideaal van de kunstenaar, de leraar, de pleiter vooreen goede zaak etc. Zulk soort ideaalbeeldenworden meestal door de z.g. extroverten gekozen.Wanneer eenmaal de keuze van de ideale vormgemaakt is, begint de praktische psychosynthese,de daadwerkelijke opbouw van de nieuwepersoonlijkheid. Dit werk kan in drie belangrijkedelen worden onderverdeeld.1. Het benutten van de beschikbare energieen.

Dit zijn:a. de krachten die door analyse en

ontbinding van de onbewuste complexenzijn losgemaakt;

b. de latente en tot op dat momentverwaarloosde krachten of neigingen,welke op de verschillende psychologischegebieden voorkomen.

Dit benutten vereist de omzetting van velevan deze nog onbewuste krachten. Dekneedbaarheid en beweeglijkheid die aan diekrachten eigen is, maakt dit mogelijk. Zulkeen omzetting is in feite een proces datvoortdurend in ons plaatsvindt. Evenals

warmte wordt omgezet in beweging enelektrische energie, en omgekeerd, wordenonze emoties en impulsen omgezet in uiterlij-ke fysieke handelingen of in werkzaamhedenvan onze verbeeldingskracht of ons verstand.Omgekeerd verwekken ideeen ook emoties,of worden ze omgezet in plannen, welke danweer tot handelingen leiden.Voorbeelden van zulke omzettingen zijn doorvele mensen waargenomen en erkend.Wanneer de latijnse dichter zegt: ‘Facit indig-natio versus’ (‘Verontwaardiging brengt mijngedichten voort’), dan toont hij dat hij zichrealiseert hoe een emotionele golf van veront-waardiging, als deze zijn natuurlijke uitwegvia uiterlijk handelen ontzegd wordt, omgezetkan worden in dichterlijke werkzaamheid. Enwanneer Heine schrijft: ‘Aus meinen grossenSchmerzen mach’ ich die kleinen Lieder’,dan wijst hij erop dat zijn verdriet in zijnpoezie is gesublimeerd en zo in schoonheidis omgezet.Belangrijk onderricht en voorbeeldenbetreffende de leer en beoefening van ditomzetten van innerlijke energieen, kan men


terugvinden in de yoga van de Hindoes, in dechristelijke mystiek en het christelijkascetisme en in werken over geestelijkealchimie, terwijl er ook enkele punten zijn bij-gedragen door de psycho-analyse. Wijbeschikken dan ook over voldoendemateriaal voor het vormen van eenwetenschap van psychologische energieen(psychodynamica) en van betrouwbare,passende technieken waarmee wij degewenste veranderingen in onszelf en inanderen tot stand kunnen brengen.

2. Het ontwikkelen van de aspecten van de per-soonlijkheid, die onvolwaardig zijn ofonvoldoende voor het doel dat wij wensen tebereiken. Deze ontwikkeling kan op tweemanieren worden bereikt: òf door middel vandirecte oproeping, autosuggestie,scheppende bevestiging, òf door eenmethodische training van de onontwikkeldevermogens (zoals herinnering,verbeeldingskracht, wil) - een training dieovereenkomt met die welke toegepast wordtbij lichaamsontwikkeling of bij hetontwikkelen van technische vaardigheden

zoals zingen of het bespelen van eeninstrument.

3. Het coordineren en ondergeschikt makenvan de verschillende psychologische energie-en en functies, d.w.z. het scheppen van eenhechte organisatie van de persoonlijkheid.Deze ordening heeft een interessante enveelbetekende overeenkomst met die vaneen moderne staat, met zijn verschillendegroeperingen van de burgers in gemeenten,sociale standen, beroepen en ambachten,provinciale en rijks-autoriteiten.

Dit is, kort geschetst, het proces waardoorpsychosynthese wordt bereikt. Maar er moet wel opworden gewezen dat alle verschillende stadia enmethoden, hierboven genoemd, nauw met elkaarverband houden en niet noodzakelijk in een striktevolgorde van bepaalde perioden of fasen na elkaarbehoeven te komen. Een levend menselijk wezen isimmers niet een gebouw, waarvan men eerst defundamenten moet leggen, vervolgens de murenmoet optrekken om er tenslotte het dak aan toe tevoegen. Het uitvoeren van het omvangrijke,innerlijke programma van psychosynthese kan


vanuit verscheidene punten en gezichtshoekentegelijk worden begonnen en de verschillendemethoden en werkzaamheden kunnen opverstandige wijze voor kortere of langere periodenworden afgewisseld, naar gelang vanomstandigheden en innerlijke condities.

Dit alles mag in het begin nogal formidabel lijken,maar er is geen reden voor twijfel of ontmoediging.De hulp van een bekwaam therapeut of leraarmaakt de taak natuurlijk veel gemakkelijker, maaraan de andere kant kan men ook een bevredigendresultaat bereiken door eigen pogingen waarbij menniet wordt geholpen en waarbij men leert doorvallen en opstaan. Wanneer men devoorbereidende instructie over de desbetreffendepsychologische beginselen heeft verwerkt en deverschillende technieken van psychosynthese diemen moet volgen heeft geleerd, dan is de rest eenkwestie van praktische ervaring, intelligentie enintuitie en deze nemen toe naar verhouding van debehoefte en de standvastigheid van het streven. Opdeze wijze wordt de nieuwe, herborenpersoonlijkheid gevormd en een nieuw en hogerleven vangt aan, het ware leven, waarvoor men het

voorafgaande als niet meer dan een voorbereiding,bijna als een leven-in-wording kan beschouwen.Wanneer wij nu psychosynthese als een geheelbekijken, met al haar gevolgtrekkingen en ontwikke-lingen, dan zien wij dat men haar niet moetbeschouwen als een speciale psychologische leer,noch als een uitsluitend technisch proces.Zij is allereerst een dynamische, ja zelfs een drama-tische opvatting van ons psychologisch leven, dat zijuitbeeldt als een voortdurende wisselwerking enconflict tussen de vele verschillende en tegenoverelkaar staande krachten, en een verenigdmiddelpunt dat er voortdurend naar streeft deze tebeheersen, te harmoniseren en te benutten.Bovendien gebruikt psychosynthese verschillendemethoden of technieken van psychologischewerkzaamheid met het doel, eerst depersoonlijkheid te ontwikkelen en te vervolmakenen vervolgens haar harmonisch te coordineren enin toenemende mate te verenigen met het Zelf.Deze stadia kan men respectievelijk ‘persoonlijke’en ‘geestelijke’ psychosynthese noemen. Al naargelang de verschillende gebieden vanwerkzaamheid waarin zij wordt toegepast en de ver-schillende doeleinden waartoe zij moet dienen, is of


kan psychosynthese worden:1. Een methode van psychologische ontwikkeling

en Zelf-realisatie - voor diegenen die weigeren deslaaf te blijven van hun eigen innerlijke drogbeel-den of van uiterlijke invloeden; die weigeren zichlijdzaam te onderwerpen aan het spel vanpsychologische krachten dat in hen plaatsvindt,en die vastbesloten zijn meester van hun eigenleven te worden.

2. Een behandelingsmethode van psychologischeen psychosomatische storingen - wanneer deoorzaak van het kwaad bestaat uit een hevig engecompliceerd conflict tussen groepen bewusteen onbewuste krachten, of wanneer dit toe teschrijven is aan de diepgewortelde enmartelende crises (gewoonlijk door de patientzelf niet begrepen of verkeerd beoordeeld) dievaak aan een fase van Zelf-realisatie voorafgaan.

3. Een methode van integrale opvoeding, die nietalleen de ontwikkeling van de verschillendevermogens van het kind of de adolescent gunstigbeinvloedt, maar hem ook helpt zijn ware geeste-lijke aard te ontdekken en te verwezenlijken enonder leiding daarvan een harmonische, stralendeen bekwame persoonlijkheid op te bouwen.

Psychosynthese kan ook worden beschouwd als deindividuele uiting van een ruimer beginsel, van eenalgemene wet van inter-individuele en kosmischesynthese. In feite bestaat er geen geisoleerd wezen;ieder mens heeft nauwe betrekkingen met anderemensen, waardoor zij allen van elkaar afhankelijkzijn. Bovendien is ieder¬<~>een opgenomen in endeel van de geestelijke boven-persoonlijkeWerkzaamheid.Wanneer wij dus de analogie omdraaien, dat eenmens een combinatie is van vele elementen welkemin of meer gecoordineerd zijn, dan kan iedermens beschouwd worden als een element of celvan een menselijke groep; deze groep vormt ophaar beurt verbindingen met grotere en meeringewikkelde groepen, van het gezin tot stedelijkeen provinciale groepen en tot maatschappelijkestanden; van werknemersorganisaties enwerkgeversbonden tot de grote nationalegemeenschappen en van deze tot het gehelemenselijk geslacht.Tussen deze individuen en groepen ontstaanproblemen en conflicten, die wonderlijk veelovereenkomst vertonen met die welke wij in ieder


individueel mens aantreffen. De oplossing hiervan(inter-individuele psychosynthese) moet daarom ge-zocht worden langs dezelfde lijnen en metgelijksoortige methoden als die welke gelden voorhet bereiken van individuele psychosynthese. Eengedetailleerde studie van deze overeenkomst zouzeer verhelderend kunnen werken en ons kunnenhelpen de diepe betekenis en de werkelijke waardete ontdekken van de vele pogingen tot organisatieen synthese, zowel van praktische alspsychologische aard, die er in toenemende mateondernomen worden tussen de verschillendenationale, sociale, economische, wetenschappelijkeen religieuze groepen.Van een nog breder en meer omvattendgezichtspunt uit kunnen wij het universele levenzelf zien als een strijd tussen veelvoudigheid eneenheid - een werken en streven naar eenwording.Wij schijnen vaag te voelen dat -of wij nu sprekenvan een goddelijk Wezen of een kosmische energie-de Geest werkend op en in heel de schepping,bezig is deze om te vormen tot orde, harmonie enschoonheid, daarbij alle wezens met elkaarverenigend (sommige met volle bereidheid, het me-rendeel vooral nog blind en opstandig) door banden

van liefde waardoor -langzaam en in stilte, maarmet onweerstaanbare krach - de opperste Synthesewordt bereikt.


LiteratuurDe tekst van deze brochure is – met vriendelijke toestemming – ontleend aan het eerste hoofdstuk van hetboek ‘Psychosynthese’, uitgave Servire B.V., Utrecht.

Dit is een publicatie van het Instituut voor Psychosynthese Nederland. Op deze publicatie berust het copyright van de auteurs en het Instituut voor Psychosynthese. Het origineel is te bestellen via internet op www.psychosynthese.nl of via het instituut, tel.: 030 - 271 46 34.

Zelfontdekking en psychosynthese - Roberto Assagioli

Documents

Transcript of Zelfontdekking en psychosynthese - Roberto Assagioli