Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden

door verstandelijke beperkingen Een speciale uitdaging voor het huisartsenteam en het steunnetwerk

Dr. Jany Rademakers, NIVEL Drs. Jeanny Engels, Vilans Drs. Mathilde Mastebroek, Radboudumc / Sterker op eigen benen

Inhoud

1. Gezondheidsvaardigheden Wat zijn gezondheidsvaardigheden? Waarom zijn ze belangrijk?

2. Zelfmanagement bij mensen met LVB / zwakbegaafdheid Wat is zelfmanagement? Hoe ondersteun je goed partnerschap van de patiënt? Hoe werk je hierbij goed samen?

Gezondheidsvaardigheden

Jany Rademakers

Wat vinden patiënten zelf belangrijk?

• Zelf een zorgaanbieder kunnen kiezen (64% → argument voor keuze zorgpolis)

• Goede communicatie met zorgverlener → respectvolle bejegening, goed luisteren,

begrijpelijk uitleggen, vragen kunnen stellen

• Mee kunnen beslissen over de behandeling

• Patiënten verschillen in wat ze willen → mannen, jongeren (<45) en lager opgeleiden

willen minder vaak meedoen in consult

Patiënten verschillen in wat ze kunnen

Gezondheidsvaardigheden:

• Cognitieve vaardigheden (kennis en

informatieverwerking) – Health literacy

• Psychologische en sociale vaardigheden (motivatie, zelfvertrouwen etc.)

Definities

• Kunnen vinden, begrijpen, waarderen en

toepassen van gezondheidsinformatie

• Verschillende niveau’s:

– Functioneel (m.n. lezen en schrijven)

– Communicatief (vaardigheden om deel te

nemen aan gesprek)

– Kritisch (meer gevorderde vaardigheden, meer

controle op eigen situatie)

Achtergrond

https://www.youtube.com/watch?v=E_RsiGdOhCM

Waarom is dat belangrijk?

• Link lage SES / opleiding en met slechtere

gezondheidsuitkomsten

• Kosten gezondheidszorg → 61 miljoen

• Focus op actieve rol burger

• Vergroten inzet eHealth → nieuwe technieken,

krimpende arbeidsmarkt in de zorg

Hoe ‘gezondheidsvaardig’ is NL?

• 1,3 miljoen laaggeletterden

• Drie op de tien Nederlanders (28,7%) heeft

problemen met het vinden, begrijpen, beoordelen

en/of toepassen van gezondheidsinformatie.

• Eén op de twee Nederlanders (48%) heeft

moeite om zelf de regie te voeren over

gezondheid, ziekte en zorg.

Health literacy survey - EU

Wie zijn dat vooral?

• Mensen met een lager opleidingsniveau (maar: 1 op de 10 mensen met een hoog

opleidingsniveau heeft ook beperkte

gezondheidsvaardigheden)

• Mensen met verstandelijke beperkingen

• Zwakbegaafden (1,4 miljoen; IQ 70-85)

• Ouderen (achteruitgang cognitieve vaardigheden)

• Mannen

• Migranten

Health literacy, regie over de

zorg en zorggebruik

Organisatie

Interactie

Zelfzorg

Zorg-

gebruik

(HA

bezoek)

Functionele HL

Communicatieve HL

Kritische HL

0.06

0.23

0.04

0.03

0.29

0.02

0.05

0.13

0.03

-0.66

-0.37

-0.01

R2 0.29 0.22 0.27 0.10

Gezondheidsinformatie op Internet

• Mensen met lagere gezondheidsvaardigheden

scoren lager op de volgende stellingen:

– Internet is een belangrijke bron van

gezondheidsinformatie

• van degenen die het wel gebruiken kan 50% de juiste info

niet vinden

– Ik kan betrouwbare websites vinden

– Ik kan kwaliteitsinformatie over ziekenhuizen vinden

Communicatie met de zorgverlener

Mensen met lagere gezondheidsvaardigheden:

• Schamen zich om te laten merken dat iets

niet begrepen wordt

• Hebben meer moeite om actief aan het

consult deel te nemen

→ willen niet lastig zijn, te weinig tijd, vragen

vergeten

Meer aandacht voor

gezondheidsvaardigheden

• Nationaal beleid in plaats van incidentele

projecten en programma’s (5 EU landen wél)

• Evidence-based interventies op individueel

en groepsniveau

– HEALIT4EU: 20 onderzochte interventies

• Verbetering van de zorg (context)

– bewustzijn van het probleem

– toegankelijkheid

– communicatie / informatievoorziening

– bestaande materialen nog te weinig gebruikt

• Meer informatie:

Jany Rademakers

Email j.rademakers@nivel.nl

Jeanny Engels, Vilans Mathilde Mastebroek, Sterker op Eigen Benen

Zelfmanagement bij beperkte gezondheidsvaardigheden

74.000 mensen met LVB + 1,4 milj. zwakbegaafde personen met bijkomende problemen* Mensen met LVB of zwakbegaafde mensen hebben vaak beperkte gezondheidsvaardigheden Belangrijkste reden om familie/begeleider mee te nemen naar de huisarts: COMMUNICATIE Vaak géén familie of begeleider beschikbaar

* www.volksgezondheidenzorg.info

Beperkte gezondheidsvaardigheden

Zwakbegaafde mensen en mensen met VB hebben moeite met:

• Cognitieve vaardigheden

• Psychologische vaardigheden

• Sociale vaardigheden

O.a. motivatie,

zelfvertrouwen,

kritisch vermogen,

vragen durven stellen,

voor jezelf op komen,

effectief hulp vragen

Citaten uit praktijkproject ‘Naar de huisarts’

Cliënt: “Ik heb wel eens een dokter gehad, die praatte erg snel.. En dat is bij mij allemaal niet meer meegekregen. Dus die heeft het toen op een papiertje opgeschreven. En toen ben ik gelijk gegaan, dus.. Maar ja, toen ging ik wel met een raar gevoel naar huis. Want toen dacht ik van ‘het is een beetje te snel gegaan’. Maar toen durfde ik niks te zeggen, ik weet niet hoe dat komt. Nee.. ze moeten het echt op een rustige manier vertellen tegen mij”

Citaten uit praktijkproject ‘Naar de huisarts’

Praktijkassistente: “Soms is het gewoon echt wel prettiger als een begeleider mee komt, want met overdracht terug is het altijd wel lastig. Ze [cliënten] kunnen het niet helemaal goed overbrengen en dan bellen ze [begeleiders] achteraf nog van ‘Is het goed gegaan? Wat is er afgesproken?’, dan heb je er twee keer werk mee”

Zelfmanagement

Minder gezondheidsvaardigheden

Minder profijt van contacten met hulpverleners

Minder mogelijkheden tot managen eigen gezondheid

Minder goede behandeling

Slechtere gezondheid

Problemen gezondheidsvaardigheden en zelfmanagement

Artsen overschatten gezondheidsvaardigheden Zwakbegaafdheid / LVB worden niet herkend, of niet duidelijk

welke aanpassingen in communicatie nodig zijn Weinig aanpassingen: • Tijd • Gebruik van plaatjes • Communicatie • Behandelstrategie bij veranderen leefstijl

Minder begeleidingsuren bij mensen met LVB, meer eisen aan zelfredzaamheid

Het leven van de persoon

als vertrekpunt

Jeanny Engels, j.engels@vilans.nl

Congres ‘Focus op Kennis en Onderzoek, 22 juni 2015

Leven van persoon als vertrekpunt

Zelfmanagement is …

… het zodanig omgaan met de ziekte of beperking

(symptomen, behandeling, lichamelijke,

psychische en sociale consequenties en

bijbehorende aanpassingen in leefstijl) dat de

aandoening optimaal wordt ingepast in het leven.

Bron: Zorgmodule Zelfmanagement 1.0, CBO 2014

Zelfmanagement betekent …

… dat mensen met verstandelijke beperkingen

zelf kunnen kiezen in hoeverre men de regie over

het leven in eigen hand wil houden en mede

richting wil geven aan hoe beschikbare zorg wordt

ingezet, om een optimale kwaliteit van bestaan

te bereiken of te behouden’.

Bron: Zorgmodule Zelfmanagement 1.0, CBO 2014

Herkennen & hulpmiddelen

www.kennispleinchronischezorg.nl

Aan de slag met de handreiking

1. Maken van een teamplan

2. Achterhalen van de doelgroep

3. Inrichten van de wachtkamer en de praktijkorganisatie

4. Persoon maakt een afspraak

5. Persoon in de wachtkamer

6. Voorbereiden van het gesprek en bepalen agenda

7. Vaststellen van persoonlijke doel en actieplan

8. Follow-up organiseren

9. Evaluatie met team en doelgroep

Aan de slag met de handreiking

1. Maken van een teamplan

2. Achterhalen van de doelgroep

3. Inrichten van de wachtkamer en de praktijkorganisatie

4. Persoon maakt een afspraak

5. Persoon in de wachtkamer

6. Voorbereiden van het gesprek en bepalen agenda

7. Vaststellen van persoonlijke doel en actieplan

8. Follow-up organiseren

9. Evaluatie met team en doelgroep

Drie kanten aan het verhaal……

Achterhalen van de doelgroep

Ruud komt drie keer kort achter elkaar voor dezelfde klachten op het spreekuur

bij huisarts Daniëlle. Hij stelt elke keer dezelfde vragen. Ze merkt dat hij haar

uitleg niet begrepen heeft en vraagt zich af hoe dit komt.

Wat kan de huisarts doen om een beter beeld te krijgen van het

begripsniveau van Ruud?

Wat kan Ruud doen om de informatie beter te begrijpen?

Wat kan het steunnetwerk van de cliënt doen om zowel Ruud als

Daniëlle te helpen?

Coachen vanaf de zijlijn

Huisarts

Cliënt

Steunnetwerk

Drie kanten aan het verhaal……

Een agenda, plan en follow-up organiseren

Daniëlle en Ruud spreken met elkaar af dat hij een week lang een dagboekje bij

zal houden waarin hij noteert op welke dagen en hoe laat hij klachten heeft, en

welke klachten dit zijn. Daniëlle vraagt hem om over een week terug te komen.

Drie weken later valt het haar op dat Ruud nog niet geweest is.

Wat kan Daniëlle doen om het commitment bij Ruud te

versterken? Waar moet ze nog meer rekening mee houden?

Wat kan Ruud zelf doen?

Wat kan het steunnetwerk voor zowel Ruud als Daniëlle doen?

Coachen vanaf de zijlijn

Huisarts

Cliënt

Steunnetwerk

Gezondheidsvaardigheden en zelfmanagement Ter afsluiting……

Zelfmanagement en eigen kracht,

een gezamenlijk proces

… met als vertrekpunt ‘het leven van de persoon’!