www.seo.nl – b.tieben@seo.nl - +31 20 525 1644

Vraagfinanciering in het hoger onderwijsWerkconferentie flexibel hoger onderwijs voor

werkenden

Utrecht, 21 maart 2013Bert Tieben

Vraagfinanciering in het hoger onderwijs

Het belang van hoger onderwijs voor werkenden Waarom vraagfinanciering?

Marktfalen als knelpunt voor het hoger onderwijs Vormen van vraagfinanciering Ervaringen met vraagfinanciering Effecten van vraagfinancering in het hoger onderwijs

Het belang van hoger onderwijs voor werkenden

Lissabon (2000): EU wordt de meest dynamische kenniseconomie van de wereld Gemiddeld 3 procent BBP groei per jaar

Investeren in R&D gemiddeld 3 procent BBP Focus op leven lang leren

Hoger opgeleiden als concurrentiefactor EU doel voor 2020: 40 procent van de 30-34 jarigen heeft

een opleiding op HO-niveau Nederlandse doelstelling: 46 procent van de 25-44

jarigen heeft een HO-opleiding

Het belang van hoger onderwijs voor werkenden Het belang van scholing

Belang werknemer: Een extra jaar hoger onderwijs verhoogt het inkomen met 7 tot 9 procent Belang werkgever: Arbeidsprocessen vragen steeds meer kennisvaardigheden (aansluiting

onderwijs-arbeidsmarkt) Belang maatschappij: positief effect van scholing op volksgezondheid en criminaliteit

Het belang van hoger onderwijs voor werkenden

Positief: trend naar meer scholing (alle onderwijsniveaus)

024681012141618

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

perc

enta

ge

aant

al d

eeln

emer

s (x1

000)

totaal aantal mensen van 15-65 jaar dat scholing volgt

aandeel mensen van 15-65 jaar dat scholing volgt

Het belang van hoger onderwijs voor werkenden

Maar… Negatief verband met leeftijd: ‘jong’ schoolt meer dan

‘oud’ Werkenden participeren meer in scholing dan niet-

werkenden Positief verband met opleidingsniveau: scholing is

vooral voor wie al ‘geschoold’ is Werknemers in grote bedrijven scholen meer dan

werknemers in kleine bedrijven

Het belang van hoger onderwijs voor werkenden Stijging deelname hoger onderwijs vooral in de voltijdvariant Knelpunten deeltijd hoger onderwijs?

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

Aan

tal i

nges

chre

vene

n

Totaal

voltijd

deeltijd

duaal

Het belang van hoger onderwijs voor werkenden

Bij het niet-bekostigd onderwijs stijgt de deelname aan hoger onderwijs wel, voor in de niet-reguliere variant

Aanbod beter afgestemd op de vraag?

0

50

100

150

200

250

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

aant

al d

eeln

emer

s (x

1000

)

totaal post-initieel

post-initieel regulier

post-initieel niet-regulier

Deelname post-initieel onderwijs Bijna 1,5 miljoen deelnemers aan post-initieel onderwijs

(cijfers 2009) HBO grootste categorie Nadruk op kortdurend en niet-regulier onderwijs

Niveau gevolgde opleiding

HBO WO MBO VMBO Anders Totaal

Regulier postinitieel 152 55 129 23 31 390

Niet-regulier postinitieel 423 152 358 65 87 1.085

Duur langer dan 1 jaar

106 38 89 16 22 271

Duur korter dan 1 jaar

318 114 269 49 65 815

Totaal postinitieel 575 207 487 89 118 1.475

Waarom vraagfinanciering?

Vraagfinanciering is een vorm van vraagsturing ‘wie betaalt bepaalt’

Hoger onderwijs kent een hybride bekostigingsstructuur waar aanbod niet automatisch de vraag volgt Aanbod is gereguleerd accreditering,

macrodoelmatigheid, enzovoort Onderwijs is een collectief goed wat financiering uit

publieke middelen rechtvaardigt Maar geldt dit ook voor post-initieel onderwijs?

Publieke belangen analyse wat is het marktfalen?

Faalt de markt?

Post-initieel hoger onderwijs is een privaat goed Werknemer ontvangt hoger loon Werkgever stimuleert de arbeidsproductiviteit Financiële prikkels voor vraag en aanbod werken in de

goede richting

Waar zit dan het marktfalen? Post-initieel hoger onderwijs is geen collectief goed

Uitsluitbaar geen collegegeld, geen onderwijs Rivaliserend aandacht van de docent is niet oneindig

Faalt de markt?

Wel marktfalen met betrekking tot informatie Onzekerheid over de kwaliteit van het product scholing

(aanbod is onvoldoende transparant) Kapitaalmarkt kan rendement op studielening slecht

inschatten Baten van scholing zijn niet perfect toerekenbaar

scholingscontract is imperfect Concurrrent ‘kaapt’ geschoolde werknemer Werknemer en werkgever ‘gijzelen’ elkaar: beiden willen

de opbrengst van extra scholing naar zich toe trekken Marktmacht: ongelijke positie niet-bekostigd versus(vaak

grootschalige) bekostige ho-instellingen via de financiering

Faalt de markt?

Gevolg: de investering van werkgevers en werknemers in scholing is suboptimaal er kan een reden zijn voor regulering en stimulering

door overheid en/of via collectieve arrangementen Denk aan:

Regulering kwaliteit NVAO Leenfaciliteiten/fiscale regelingen Erkenningsysteem EVC Laat de HO-consument stemmen met de voeten of de

portemonnee vraagfinanciering Afweging nodig: interventie mag niet zelf een nog grotere

verstoring veroorzaken (en moet effectief zijn)

Vormen van vraagfinanciering

Financiering volgt vraag via de instellingen Op basis van input- en outputcriteria

Huidige stelsel publieke financiering hoger onderwijs is in deze vorm vraagvolgend

Merk op dat dit alleen geldt voor de bekostigde instellingen

Individuele leerrekening: sparen met bijdragen uit verschillende bronnen (meestal collectief)

Voucher: een leerrecht met een specifieke waarde door de werknemer te besteden

Kostendekkend collegegeld private markt

Ervaringen met vraagfinanciering

Persoonsgebonden budgetten in de zorg (AWBZ, GZ) en de sociale zekerheid (inkoop WIA-werkvoorzieningen) Keuzevrijheid verhoogt de ervaren kwaliteit van de

dienstverlening doordat deze beter kan worden afgestemd op de hulpbehoefte

Zelf onderhandelen verlaagt de kosten van de dienstverlening

Vraagarticulatie innovatie via vouchers Tegoedbon € 7500 voor MKB-bedrijf Versterkt interactie met aanbieders van kennis

Vraagfinanciering in het onderwijs

Experimenten leerrekeningen voor werkenden en werkzoekenden

2500 mensen in 100 bedrijven, vooral MKB Bijdrage overheid € 454

Scholingsvouchers 1152 medewerkers installatiebranche krijgen voucher

van € 680 1000 medewerkers uit 4 sectoren krijgen voucher van

€1000 uit O&O-fonds (92% maximaal mbo) Zwitserland: willekeurige toewijzing vouchers met

waarde 200, 750 of 1500 Zwitserse frank

Vraagfinanciering in het onderwijs

Effecten Vouchers stimuleren vraag naar scholing

Merk op: effect is niet-lineair (‘drempel’ tot deelname)

Bedrag op vouchers (in Zw. Frank)

Extra scholing in %-punt (tov controle)

Relatieve toename scholing in % (tov

controle)

200 0,0 0,0

750 4,8 14,2

1500 9,3 27,5

Vraagfinanciering in het onderwijs

Effecten Vouchers stimuleren vraag naar scholing Sterker effect voor laaggeschoolde werknemers

Hooggeschoold: ook zonder de voucher zou de opleiding zijn gevolgd

Leerrekening stimuleert verantwoordelijkheidsgevoel Vaker zelf initiatief tot deelname aan scholing

Gelijk speelveld aanbieders Meer concurrentie prikkel tot kostenbeheersing en

innovatie

Vraagfinanciering in het hoger onderwijs

SEO (2012): zet aanbodfinanciering om naar vraagfinanciering via een voucher Bezuiniging op deeltijd-hbo € 214 tot 321 miljoen Vouchers voor € 500, € 750 en € 1000

Reguliere/niet-reguliere opleidingen HBO en/of HBO+WO

Voucher van € 1000 is budgetneutraal en trekt meer deelnemers naar het hoger onderwijs 9 tot 17 duizend extra deelnemers voor HBO variant 12 tot 24 duizend extra deelnemers voor HBO/WO variant

Uitbreiding naar niet-reguliere opleidingen vraagt extra investering

Dank voor uw aandacht!

Bert Tieben

b.tieben@seo.nl