Consument & Duurzaamheid in

Kortenoord als Woonpark Gelderland

“De w orte l in plaats van de stok ”

W ageningen, N ieuw Kortenoord, Eengez insw oningen Hans Been

Jos de Vries (A dv iseur Duurz ame Energie & Duurz aam Bouw en) G ijsbert van Estrik (Adv iseur C onsument & Duurzaamheid)

2

Samenvatting

Met een bijdrage van de consument, prov incie , gemeente en ont w ikkelaar is 6 0 % energiereductie mogelijk. De re feren tie voor het energieverbruik is als v olgt:

- Woninggebonden deel re feren tie 2 0 0 7 (EPC 0 ,8) - Gebruiksgebonden deel re feren tie 1 9 9 0 (2 0 0 0 kWh excl v erlichting) - Openbare verlichting referentie 1 9 9 0 (1 8 0 kWh)

De 6 0 % reduc tie is mogelijk door het v olgende pakke t:

A . Woningkeuze voor al een energiezuinige w oning in N ieuw Kortenoord

B. Extra maatregel vraagbeperking van w armtapw ater door de ont w ikkelaar en ex tra voorlichting aan de consument

C . De consument kiest be w ust voor deelname aan de W oonpark Gelderland pilot en Woonpark Gelderland pakket me t monitoring, begeleidingstraject , een lage energierekening en gratis groene stroom

D. Aankoopgedrag bij inrichten van de w oning tav apparaat en verlichtingskeuze is cruciaal en w ordt dan ook begeleid, een vrijblijvende “goede deal” w ordt voorgerekend en herkenbaar in de w inkel georganiseerd.

E. B lijvende f eedback van het energiegedrag volgt het persoonlijk gesprek op, me t handige f eedback apparatuur en een “community ” dat peer pressure posi tief gebruikt.

F . Gemeente W ageningen neemt de energiezuinige v erlichting van het gebied voor haar rekening door de besparingen als budge t in te zetten

Bouw fonds Ont w ikkeling biedt naast dit Woonpark Gelderland pakke t voor de 6 0 % reductie ook Duurz ame opties aan alle w oningen in de w ijk, niet alleen de Woonpark G elderland pilot w oningen. D it pakke t gaat alleen echt w erken indien be w oners hier vrij w illig aan mee doen. De kopers w orden verleid om deel t e nemen aan de pilot met PV-cellen. Kopers ontvangen een aantrekkelijk aanbod voor de aanschaf van zonnecellen. (D e w ortel). B ijvoorbeeld t w ee voor de prijs van één. Een geringe eigen bijdrage vergroot namelijk de betrokkenheid en motiv atie v an mensen. U it dez e pilot komt een schat aan informatie hoe de prov incie- ook in de best aande koop en huurw oningen- de energiebespring t er hand kan nem en. O ok voor de gemeente komt dez e ervaring en informatie ter beschikking, w aarmee z ij haar energieconsulenten voor de bestaande omgev ing kan voeden. Tot slot heeft de consument echt een lage energierekening, da t is het doel dat ook Bouw fonds Ont w ikkeling nastreeft .

3

4

Inhoudsopgave Samenvat ting ................................................................................................................................2 Inhoudsopgave ..............................................................................................................................4 1 . N ieuw Kortenoord en Energie .............................................................................................5

N ieuw Kortenoord ....................................................................................................................5 Opgave W oonpark Gelderland programma ......................................................................6

2 . V isie Bouw fonds .....................................................................................................................7 3 . C onsument en Energie ........................................................................................................10 4 . Woning en Energie ...............................................................................................................19

EPC 0 ,5 5 Kortenoord............................................................................................................19 Woningmaatregelen Woonpark Gelderland Kortenoord .............................................19 Duurzame opties ....................................................................................................................20

5 . Gebied en energie .................................................................................................................21 B ijlage I Budget .......................................................................................................................22 B ijlage II Duurzame optielijst ..............................................................................................22 B ijlage III W a terbesparing ....................................................................................................24 B ijlage IV 2 e f ase versneld in verkoop .............................................................................25

5

1. Nieuw Kortenoord en Energie

Nieuw Kortenoord Aan de w estz ijde van W ageningen w ordt in de kom ende jaren een w oonw ijk gerealiseerd van ca 1 0 0 0 w oningen. Daarnaast komt er in het gebied een brede school en (bestaande) kantoorfuncties De eerste deel van de 1e fase is 9 april 2 0 1 1 gestart met de verkoop, bij spoedige verkoop kan de bouw v an het eerste deelplan voor het einde van he t jaar st arten. He t t w eede deel van de eerste fase is w egens succes v ervroegd in verkoop gebracht (B ijlage IV). De eerste fase bestaa t in tot aal ui t 3 5 6 grondgebonden w oningen, w aarvan 7 0 sociale huur en 7 3 sociale koop.

Duurzaamheid omvat veel meer dan alleen energiezuinigheid en C O 2 reductie. N ieuw Kortenoord onderscheidt z ich ook door de grot e w aterberging, voor he t eigen gebied opperv lak én v oor een aanz ienlijk deel van best aand W ageningen. Ook de GPR gebouw score is bijzonder hoog. Maar de identi teit v an N ieuw Kortenoord is nadrukkelijk ook w onen in het groen (z ie impressie park) en een verw ijz ing naar he t verleden door het behoud van de voormalige bibliotheek met bijzonder mozaïek.

6

De w oningen in het Woonpark programma z itt en v ooraan in het plan van Kortenoord . G ez ien de tot ale fasering v oor 1 0 0 0 w oningen zal bouw fonds nadrukkelijk langdurig bij het project betrokken blijven.

Impressie park

Opgave Woonpark Gelderland programma Het K w alitatief w oonprogramma van Gelderland heeft de ambitie om 6 0 % fossiele energie t e reduceren. De reduc tie geldt voor w oninggebonden energie , de energie voor huishoudelijk gebruik en energie die in het openbare gebeid w ordt verbruikt . Voor de reductie z ijn de volgende scherpe vertrekpunten geformuleerd:

- Woninggebonden deel re feren tie 2 0 0 7 (EPC 0 ,8) - Gebruiksgebonden deel re feren tie 1 9 9 0 (2 0 0 0 kWh excl v erlichting) - Openbare verlichting referentie 1 9 9 0 (1 8 0 kWh)

7

2. Visie Bouwfonds Duurzame gebiedsont w ikkeling, in de opva ttingen van Bouw fonds Ont w ikkeling, gaat niet alleen over m ilieuk w ali teit en energiepresta ties om w ille van klimaatverandering. He t gaat evenz eer over ruimtelijke k w alitei t en econom ische haalbaarheid. Bov enal echter gaa t het om gebieden w aarin mensen w illen w onen, w erken en verblijven. People , Planet én Profi t vormen een noodz akelijke m ix om w ijken te ont w ikkelen die geliefd z ijn bij w oonconsumenten en de tand des tijds kunnen doorstaan. Vraag is alleen hoe die belangen met elkaar te verbinden en tot een juiste balans t e komen tussen m ilieu, ruimte en econom ie en w aarbij nie t alleen de belangen van m ilieu en klimaat z ijn gediend, maar ook die van consumenten en eindgebruikers. A l decennialang v ertoont het energiegebruik in Nederland een stijgende lijn en daarmee ook de C O 2-uitstoot. Sinds 1 9 9 0 is er z elfs sprake van een toenam e in het verbruik van 2 5 % volgens het C entraal Bureau voor de Statistiek en het Planbureau voor de Leefomgev ing. Volgens de M ilieubalans van 2 0 0 5 z ijn de industrie, de gebouw de omgev ing, het v erkeer en v ervoer de grootste energiegebruikers. De gebouw de omgev ing neemt zelfs een derde van het tot ale energiegebruik in ons land v oor haar rekening. Een aandeel dat vergelijkbaar is met dat van verkeer en vervoer. 1 9 % valt toe t e schrijven aan het verbruik door Nederlands huishoudens. Energiezuinige gebouw en en huishoudens kunnen dus een forse bijdrage leveren aan het reduceren van de C O 2-uitstoot. N iet alleen om w ille van C O 2-uitstoot en klimaat , maar ook en vooral met oog op het opraken van fossiele brandstoffen en de ont w ikkeling v an de w oonlasten is energiebesparing van groot belang. D e schaarst e aan energie en afhankelijkheid van olieproducerende landen beïnv loedt de leveringsz ekerheid en daarmee de prijsont w ikkeling. Bovendien is de verw achting dat de energiekosten een steeds groter aandeel v an de w oonlasten gaan v ormen. Zo z ijn de energieprijz en in de periode 2 0 0 0-2 0 10 aanz ienlijk gest egen. D e gasprijs w erd ruim v erdubbeld en de prijs van elektra steeg met ca. 2 % . In de volgende figuur is di t duidelijk w eergegeven.

8

W anneer de energielast en in he t to taal van de w oonlasten bekeken w ordt is het duidelijk dat di t de t w eede kosten post is. D at is goed te z ien in de volgende figuur van onderzoeksinsti tuu t C oelo.

Bron: Coelo 2010 D it beïnv loedt de w oonquote en daarmee de financierbaarheid v an w oningen. D e betaalbaarheid van de w oning w ordt namelijk niet alleen bepaald door de hoogte van de huur of hypotheek, maar ook door de energielasten . Energiezuinige (nieuw bouw)w oningen zouden daarmee een hogere markt w aarde vertegenw oordigen, omdat z ij een lager energieverbruik hebben. D i t is echter w el afhankelijk of de consum ent dat er voor over heef t (w illen) en o f de consument dat w el kan betalen (kunnen). Bouw fonds Ont w ikkeling heeft daarom een grootschalig w oonconsumentenonderzoek uitgevoerd naar markt- en prijsacceptatie van

9

energiezuinige nieuw bouw w oningen in Nederland. He t onderzoek met de toepasselijke tit el ‘Baat het niet , dan gaat he t niet ’ leert dat een financiële prikkel mensen verleidt to t ander (aankoop)gedrag. Positie f geformuleerd heet dit ‘baat het, dan gaat het!’ . Een goede informatievoorz iening, communicatie en voorlichting richting consumenten en eindgebruikers is hierbij cruciaal . A ls Bouw fonds Ont w ikkeling w illen w e dan ook naast het gebouw gebonden energiegebruik inz ett en op het gedragsgebonden energiegebruik. Op het t errein van de meerruimte in de hy potheek voor een energiezuiniger huis w orden ook kleine st appen gemaakt, de komende tijd z al ui t w ijzen w at de hypotheekregels hierover gaan zeggen.

10

3. Consument en Energie Een onderzoek van EC N en RIGO (2 0 1 0) naar de EPC-aanscherping per 1 januari 2 0 0 6 van 1 ,0 naar 0 ,8 toont aan dat de daling van het energiegebruik m inder groot is dan volgens de EPC-berekeningen mag w orden verw acht. D it blijkt vooral te w orden verklaard door het gedrag van be w oners, die ook nog eens sterk indiv idueel verschillen. Het gebruikersgedrag heeft een grot e inv loed op het elektricit eitsgebruik. D e afgelopen jaren is de ont w ikkeling van het huishoudelijk energiegebruik aanz ienlijk gestegen hoofdzakelijk als gevolg van een toename van het appara tenbez it en -gebruik . Het elektricit eitsgebruik van huishoudens is jaarlijks met ongeveer 2 % gestegen (Itard et al. 2 0 0 9). Belangrijke oorz aak lijkt het rebound e ffec t: apparaten w orden w elisw aar energiezuiniger, maar er w orden steeds m eer appara ten gebruikt . Vooral vanaf ongeveer 1 9 9 0 is dit toe t e schrijven aan het apparatenbez it . Bovendien stijgt het aandeel elektrici teitsgebruik in het totale energiegebruik bij nieuw e w oningen door een steeds v erdergaande EPC-aanscherping. Het belang van gebruikersgedrag neemt daardoor toe. Een verdere reductie van het energiegebruik van nieuw bouw w oningen lijk t daarom dat niet alleen het gebouw gebonden energiegebruik beperkt moet w orden, maar ook en vooral het gedragsgebonden energiegebruik. Bouw fonds Ont w ikkeling ze t daarom voor N ieuw Kortenoord st erk in op belang van energiebesparing door gedragverandering van huishoudens, w aardoor volgens de literatuur daadw erkelijk een lager energiegebruik w ordt gerealiseerd. H ierbij zullen w e ons richten op zow el het aankoop- als gebruikersgedrag. Voor aanpak v an het energiegerelat eerd gedrag ont w erpen en ont w ikkelen w e energiediensten a fgestemd op de doelgroep zonder hun comfort te v erm inderen. Voor de duidelijkheid betreft het hier geen energie-experiment, maar een w oonexperiment. Gedragsgebonden energiegebruik (theorie) Gedragsverandering is een belangrijk m iddel om het energiegebruik van huishoudens te verm inderen. H et besparingspotentieel onder huishoudens is aanz ienlijk door v eranderingen in het aankoop- en gebruikersgedrag. V ia aankoopgedrag is he t mogelijk het energiegebruik te reduceren door aanschaf van energiezuinige appara tuur o f juist apparaten achterw ege te laten. De besparingspotentie van dez e t echnische besparing is uit eraard afhankelijk v an het gebruikersgedrag. He t gebruikersgedrag beïnv loedt de duur, w ijze en mate v an gebruik . Volgens verschillende onderzoeken z ijn besparingen v an ongeveer 1 8 % haalbaar, zow el voor gas als elektricit eit (o.a. McC alley en M idden, 2 0 0 2 ; Abrahamse et al. 2 0 0 5 ; Darby, 2 0 0 6). D it besparingspotentieel is mogelijk door he t w ijz igen van dagelijkse routines. U it een studie van the Universi ty of O xford (2 0 0 6) blijkt dat direct e en gespecificeerde f eedback leidt tot een besparing van 2 0 % . Kok et

11

al. (2 0 0 7) w ijst op een besparingspotentieel door gedrag van circa 1 9 % . A l in 1 9 9 5 toonde Breemhaar e t al . (1 9 9 5) aan dat de aandacht z ich op aankoop v an energiezuinige(re) apparatuur richt, maar dat door op beide fronten tegelijkertijd in te z ett en een besparing van 2 5 % tot 3 0 % mogelijk is. Inm iddels z ijn apparat en veel ef ficiënter, w aardoor de besparingsmogelijkheden aanz ienlijk z ijn toegenomen. De diverse onderzoeken tonen aan dat door specifiek in te zet ten op gedragsverandering een besparing van 1 5 % to t 3 0 % tot de mogelijkheden behoort. Ondanks dat alle onderzoeken het enorme besparingspotentieel door gedragsveranderingen onderschrijven en bevestigen kan het menselijk gedrag zeer volhardend z ijn. Onlangs heeft energiebedrijf O xx io door ResC on onderzoek laten doen onder 5 .0 0 0 klanten met een slimme meter naar de effecten op het verbruik tussen 2 0 0 8 en 2 0 1 0 . H ieruit is gebleken dat lager opgeleiden t w ee keer zov eel energie besparen als mensen met een hoge opleiding. Een mogelijke verklaring is de financiële noodzaak v an lager opgeleiden om besparingen te v inden w aarschijnlijk grot er is. Be w areE heeft op basis v an de experiment- en onderzoekservaringen een praktische handleiding geschreven v oor het ont w ikkelen en invoeren van diensten om energiebesparend gedrag bij huishoudens t e stimuleren. Om energiediensten t e ont w ikkelen bouw en w ij voort op prak tische ervaring met deze diensten en w etenschappelijk gedragsonderzoek. In samenw erking met gemeente, prov incie en anderen partijen zullen hiervoor in kader van Woonpark Gelderland passende energiediensten w orden ont w ikkeld, die kopers verleiden en blijvend stimuleren tot energiebesparend gedrag. Inzet energiediensten en inv oering Het Be w areE-project benoemt 1 0 categorieën van energiediensten gericht op energiebesparing door gedragsverandering bij huishoudens. O nderstaande figuur illustreert dez e diensten .

12

Voor de aanpak van he t aankoop- en gebruikersgedrag zullen w e diverse diensten uit het Be w areE-project inz ett en om het energieverbruik van huishoudens te reduceren. H ierbij zullen w e de v olgende cat egorieën v an energiediensten o f combinaties van cat egorieën inzett en: - Informatiecampagnes: deze bestaat ui t promotie- en informatieac tiv iteit en

v ia post o f email die gericht z ijn op energiebesparing. C ampagnes bereiken meestal een groot aantal huishoudens, maar z ijn pas ef fectief in combina tie met andere energiediensten .

- Energie-informatie: hierbij w orden diverse media ingeze t om specifieke informatie over besparingen in he t huishoudelijk energiegebruik aan te bieden. Ook zal er afst emm ing z ijn met leverancier van w armtepomp onderhoudsdienst .

- Maatregelen die w einig kosten : deze diensten combineren w e samen met energie-informatie om kleine cadeautjes om gedragsverandering te stimuleren. Denk hierbij aan eenvoudige energiebesparende m iddelen voor sluipverbruik als stand-by killer of tijdklok.

- Energie monitoring: diensten die het huishoudelijk energieverbruik inz ichtelijk maken en direc te t erugkoppeling gev en over he t eigen energiev erbruik. Voorbeelden v an in te zet ten slimme meters z ijn W attcher, EnyMate en Z jools.

- W ebsit e: deze ca tegorie bevat diensten die v ia het internet informatie geven over energiebesparing aan de consument. D it kan w orden gecombineerd met energie moni toring. Zel f online inz icht in het eigen energiev erbruik m et oog op vergelijkbare huishoudens en creëren van (online) community , w aarmee gedragsverandering in st and blijft .

- Persoonlijk adv ies aan huis: bij deze dienst z al een energieconsulent gespecialiseerd in w armtepompen en nieuw bouw w oningen persoonlijk gerichte adv iezen verstrekken over installatie en gebruikersgedrag in betreff ende huishouden. H iermee is er direc te communicatie .

13

- Empow erment: het inze tten van dez e diensten geeft be w oners de vaardigheden om andere be w oners te adv iseren over energiebesparend gedrag. Daarbij zullen w e zoeken naar ambassadeurs die ook nadat energieconsulent (persoonlijk adv ies aan huis) is vertrokken er een aanspreekpunt is in de w ijk . Be w oners veranderen zo van passieve ontvangers van informatie naar actieve deelnem ers door het bevorderen van energiebesparend gedrag bij henz elf en andere be w oners.

Praktische bez w aren kunnen het succes van bovengenoemde instrumenten in de w eg st aan. Be w areE heeft op basis v an succesv olle ervaringen daarom een z es-stappen plan ont w ikkel t om mogelijke bez w aren en hindernissen te tackelen. Aan de hand van dit stappenplan zullen w ij onze energiediensten ont w ikkelen en organiseren.

Aanpak aankoop- en gebruikersgedrag Het bereiken van de Woonpark G elderland reduc tiedoelstelling voor het gebruikersdeel v an de energievraag w ordt bepaald door het aankoop- en gebruikersgedrag. De aanpak van het aankoop- en gebruikersgedrag zal v ia een t w eest appenplan w orden uitgev oerd. Stap 0 vormt daarbij het vertrekpunt . D it

14

stappenplan gaat alleen op indien be w oners hier vrij w illig aan mee w illen w erken. Echter de kopers w orden v erleid om deel t e nemen aan de pilot met PV-cellen. Kopers ontvangen een aantrekkelijk aanbod v oor de aanscha f van zonnecellen. (De w ortel) B ijvoorbeeld t w ee voor de prijs van één. Een geringe eigen bijdrage vergroot namelijk de betrokkenheid en motiv atie v an mensen. Stap 0 : V ertrekpunt Spreiding van gedrag over de popula tie van be w oners. H ieronder in normaal verdeling w eergegeven. D e onderstaande figuur illustreert de v olledige doelgroep – die gelijk is aan 1 0 0 % – w aarbij de meerderheid van kopers in het m idden ( = gem iddelde) valt . Hoe meer mensen van het gem iddelde af w ijken naar links, hoe onzuiniger mensen z ijn. Naar rechts v an het gem iddelde be tekent dat mensen zuiniger dan gem iddeld z ijn.

effecten gedragsverandering

00,0050,01

0,0150,02

0,0250,03

0,0350,04

0,045

-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4

afw ijkingsfactor energieverbruik toc gemiddelde

norm

aalv

erde

ling

basis energieverbruik

Stap 1 : Aankoopgedrag Onderdeel van de eerste st ap vormen he t gebruik van st and-by killers, tijdklok en het stimuleren van de consument tot aankoop van energiezuinige apparat en. Om be w oners hiertoe te be w egen informeren w e be w oners over energiezuinige appara ten en de gebruiksvriendelijke omgang hiermee. D aarbij vormt he t maken van (prijs)a fspraken met aanbieders van keukenapparatuur, w it-, bruin- & grijsgoed en verlichting (Let op! V erlichting is alleen opgenomen bij w oning & energie) om z ichtbaar hun energielabels te tonen en eventueel aansluiting te v inden bij het Woonpark Gelderland programma een belangrijk onderdeel. Het effect hiervan w ordt hieronder indicatief in normaal verdeling geillustreerd.

15

effecten gedragsverandering

00,0050,01

0,0150,02

0,0250,03

0,0350,04

0,045

-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

afw ijk ingsfactor energieverbruik toc gem iddelde

norm

aalv

erde

ling

basis energieverbruik

verlaags

Stap 2 : Gebruikersgedrag In het kader van het Woonpark Gelderland programma bestaat de t w eede st ap uit he t ont w ikkelen van een energiedienst samen met de doelgroep. H ierdoor ontst aat nie t alleen inz icht in factoren die het energiegedrag van be w oners bepalen, maar kunnen be w oners ook v eranderen in ambassadeurs. De energiedienst monitoort he t gebruikersgedrag, w aarbij de feedback w ordt ingez et als sturingselement om he t indiv iduele gebruikersgedrag met v ergelijkbare huishoudens te verm inderen: ‘peer-pressure ’. D aarnaast speel t ook de sociale norm een belangrijke rol. De aandacht z al hierbij s terk w orden gericht op achterblijvers om zo het gem iddelde energieverbruik t e reduceren, bijvoorbeeld door persoonlijk adv ies aan huis. Op basis v an de lit eratuur is naast een gedragsbesparing v an 1 5 % tot 3 0 % een ex tra besparing van 5 % mogelijk door de achterblijvers ex tra aandacht t e geven. H iermee zou met stap 2 een besparing van ca. 2 3 % die mogelijk kan oplopen tot 3 0 %. D it is geïllustreerd in de onderstaande normaal verdeling.

Koopgedrag en energie De referentie w aarde voor 1 9 9 0 voor huishoudelijk elektrici teitsgebruik is vastgest eld op 2 .0 0 0 kWh1. Het gem iddelde tot ale elektricit eitsgebruik met oog op 1 9 9 0 bedraagt 2 .8 3 5 kWh1 . A ls gevolg v an een toename van het

1 DWA mei 2009 Energieconcepten Woonpark Gelderland

effecten gedragsverandering

-0,0050

0,0050,01

0,0150,02

0,0250,03

0,0350,04

0,045

-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

afw ijk ingsfactor energieverbruik toc gemiddelde

norm

aalv

erde

ling

basis energieverbruik

stap 1

stap 2

16

appara tenbez it is dit in 2 0 0 8 gestegen naar 3 .4 0 0 kWh1. Me t a ftrek van de componenten die in de EPC z ijn opgenomen en verrekening voor koken op gas resteert een gem iddeld huishoudelijk elek traverbruik van 2 .7 1 0 kWh1 in 2 0 0 8 (stap 0 : vertrekpunt). Aan de hand van he t voorgaande st appenplan w ordt de referentie en doelst elling van he t niet-w oninggebonden elektrici teitsgebruik w eergegeven. Door te kiez en voor energiezuinige apparatuur, gebruik van st and-by killers en tijdklokken (st ap 1 : aankoopgedrag) is een forse besparing mogelijk. H et gem iddeld huishoudelijk elektrici teitsgebruik 2 .7 1 0 kWh daalt daarmee naar ongeveer 1 .5 6 0 kWh¹. Een besparing v an circa 4 5 % . D enk hierbij aan energiezuinig (A + + ) w it-, bruin en grijsgoed. D i t po ten tieel is kleiner dan de beoogde doelst elling van 6 0 % . Voor de resterende 7 6 0 kWh zal w orden ingez et op het gebruikersgedrag (stap 2 : gebruikersgedrag).

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Huishoudelijk elektraverbruik 1990 Huishoudelijk elektraverbruik 2008

kWh

Reductie aankoopgedragReductiedoelstelling 60% tov 1990

Doelstelling

Na he t aankoopmoment (stap 1) volgt de gebruiksfase van de w oning. Daarbij w ordt ingezet op het gebruikersgedrag. U it theorie blijk t da t een besparing mogelijk tot w el 3 0 % is. D i t komt overeen met een besparing door aanpassing van he t ge w oontegedrag van ongeveer 4 6 0 kWh. Met behulp van speciaal v oor doelgroepen t e ont w ikkelen energiediensten – in samenw erking met gemeente, prov incie en andere partijen – is dez e verdere besparing haalbaar. Voorbeelden van energiediensten z ijn feedback en persoonlijk gesprek. D e details om gericht energiediensten in te zett en z al w orden ui tge w erk t indien Kort enoord de subsidie in kader van Woonpark G elderland krijgt toegekend.

17

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Huishoudelijk elektraverbruik 1990 Huishoudelijk elektraverbruik anno 2008

kWh

Reductie aankoopgedragReductie gebruikersgedragReductiedoelstelling 60%Doelstelling

Na uitvoering v an stap 1 en 2 resteert circa 2 9 5 kWh om t e voldoen aan de 6 0 % reductiedoelstellingen. Dez e 2 9 5 kWh z al w orden opge w ekt met de inze t van PV-cellen. Daarmee is de 6 0 % reduc tie voor gedragsgebonden energie gerealiseerd .

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Huishoudelijk elektraverbruik1990

Huishoudelijk elektraverbruik2008

Reductiemaatregelen

Energiezuinige apparatuurGedragsveranderingOpwekken PVReductiedoelstelling 60% tov 1990Doelstelling

In de bovenstaande figuur is goed te z ien hoe de to tale 6 0 % gedragsgebonden energiereductie w ordt gehaald. De aanschaf v an energiezuinige apparaten w ordt de eerst e stap behaald. De t w eede stap betreft he t gebruikersgedrag, w aarvoor diverse energiediensten zullen ont w ikkeld. D e resterende kWh’s om te voldoen aan de reduc tiedoelstelling van 6 0 % met oog op Woonpark G elderland zullen w orden opge w ekt met PV .

18

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Huishoudelijkelektraverbruik

1990

Huishoudelijkelektraverbruik

2008

Huishoudelijkelektraverbruik na

stap 1

Huishoudelijkelektraverbruik na

stap 1 en 2

Huishoudelijkelektraverbruik na

stap 1 en 2 enPV

Opwekking PV

OverigAudio, video en communicatieWasmachine&-droger, vaatwasserKokenProductkoelingReductiedoelstelling 60% tov 1990

Doelstelling

Koop en huur Het ef ficiënt inzett en v an energiediensten vraagt om een doelgroepgerichte dan w el persoonlijke aanpak . Kopers en huurders zullen daarom op div erse momenten moeten w orden benaderd/betrokken. Kopers zullen bij aankoop v ia Bouw fonds Ont w ikkeling w orden benaderd door een zogenaamde energieconsulent. H ierin zullen mensen w orden geïnformeerd en zal geheel vrijblijvend w orden gevraagd of mensen betrokken w illen w orden bij het Woonpark Gelderland pilotproject en/of deel w illen nemen aan een energiedienst. D aarbij zal w orden ingespeeld op logische momenten in het verkoopproces. He t contact v oor huurders daarentegen v erloopt v ia de verhuurder. De contac tmomenten en afst emmen van energiediensten zullen door v erhuurder – indien ge w enst in overleg met ont w ikkelaar – w orden bepaald.

19

4. Woning en Energie De aanpak voor het Woonpark Gelderland programma in Nieuw Kortenoord komt boven op het huidige plan. In dit huidige plan krijgen alle woningen in Nieuw Kortenoord een energiezuinig verwarmingssysteem door middel van warmtepompen en warmte- en koudeopslag in de bodem. Dat betekent standaard overal vloerverwarming en vloerkoeling en door het hoge rendement van de warmtepomp ook lage stookkosten. Doordat de warmte en verkoeling op een prettige manier via de vloer aan de woning wordt afgegeven is de woning in winter en in zomer comfortabel. Ook de gezondheid

EPC 0,55 Kortenoord Een w oning in N ieuw Kortenoord heef t standaard een EPC van gem iddeld ca . 0 ,5 5 en is daarmee al bet er dan de EPC 0 ,8 t en tijde v an de planvorm ing en beter dan de EPC 0 ,6 die sinds 1 januari 2 0 1 1 verplicht is. Doordat de w oning alleen op elektricit eit is aangesloten is de gehele energiebehoe fte op term ijn met echte groene stroom te vergroenen. In het kort is de w oning in Kortenoord voorz ien van:

Een goede thermisch schil met Rc gevel 3,5 m2K/W; Rc BG vloer≥4,0 m2K/W; Rc dak ≥ 4 m2K/W; Een goede kierdichtheid qv 10 ≤ 0,625 l/m2s Een energiezuinig ventilatiesysteem Een energiezuinige warmtepomp met individuele verticale bodemwisselaar die groot

genoeg gedimensioneerd is voor grote velden. Die noodverwarming met een elektrische spiraal is standaard niet aangesloten. overal lage temperatuur vloerverwarming en maximale indelingsvrijheid door ontbreken

van radiatoren vloerkoeling in de zomer

Woningmaatregelen Woonpark Gelderland Kortenoord Voor he t Woonpark G elderland programma w aarin het w oninggebonden energie fors verder w ordt teruggedrongen door de volgende ex tra maatregelen:

A . De ex tra fysieke maatregelen in de w oning De w oning w ordt ex tra voorz ien v an een douche w t w , die 5 0

tot 6 0 % van de w armte bij he t douchen terugw int. Daarmee w ordt direc t energie bespaard.

C a. 3 m2 meter zonnecellen om duurz ame stroom op te w ekken

Om de (w arm)w atervraag te beperken én om het voorbeeld aan de consument te gev en w ordt de w oning standaard voorz ien van w aterbesparende kranen en douchekop.

B. Aankoopgedragsmaatregelen V an het w oninggebonden energie is v erlichting grotendeels

niet t e beïnv loeden door de ont w ikkelaar. D e consument koopt z ijn v erlichting elders. Door die koopkeuze te

20

beïnv loeden door voorlichting, het aanbieden van een goede ”deal ” en aansluit en bij de intrinsieke motiv atie v an energiebesparing, is daar een grote besparing t e bereiken.

C . Gebruiksgedragsmaa tregelen Tot nu toe is de energievraag van w armte en ventilatie niet

gereduceerd, behalve door bouw kundige maatregelen en installaties. Reductie van de vraag door het gebruiksgedrag aan te passen is tot w el 3 0 % haalbaar (z ie hoofdstuk consument en energie). Door het be trekken van w oninggebonden energie bij het totale energieverbruik is het een compleet gedragspakket, naast de fysieke maatregelen in de w oning.

In de v olgende figuur is goed t e z ien hoe de 6 0 % w oninggebonden energiereductie gerealiseerd w ordt .

Primaire woninggebonden energievraag

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

EPC 0,8 2007 EPC 0,55Kortenoord

KWPKortenoord

A+B+C

MJ

prim

totaal reductie

Rest. verbruik

Opw ekking met PV

Verkoeling

Verlichting

Ventilatie

Warmteopw ekkking

Duurzame opties A ls ex tra w orden aan alle w oningen, ook de w oningen die z ich nie t aanmelden bij de Woonpark Gelderland groep alsmede de w oningen die er buit en vallen duurzame opties aangeboden. N aast duurzame opties die niets met energie t e maken hebben w orden de volgende opties vrijblijvend aangebonden:

- hotfill apparatuuur - een zonneboiler voor w arm t apw ater - (ex tra)zonnecellen - C O 2 regeling van de ventilatie.

De duurzame opties z ijn niet opgenomen in de 6 0 % energiereductie berekening.

21

5. Gebied en energie Het jaarlijks normatie f energiev erbruik in openbaar gebied is ca. 1 8 0 kWh per w oning e.q. . D it verbruik komt grotendeels door het aandeel verlichting. He t resterende deel is energie v oor hemel w atera fvoer en riolering en zuivering. Op basis v an de afkoppeling van hemel w ater in de w ijk en de energievraag voor de riolering en w aterzuivering (V W A), w ordt de energievraag hiervoor 5 0 K Wh (bron D W A) De gemeente W ageningen heeft z ich geschaard bij de koplopersgemeentes met een uitvoeringsplan O penbare v erlichting (bron http: //regelingen.agentschapnl.nl/content/koplopersaanpak-openbare-verlichting) In dat kader is Kortenoord een nie t t e m issen kans. In de structuurv isie heeft W ageningen z ich verbonden aan het sluit en v an de split-incentive bij de verduurzam ing van het openbare gebied. D e besparing op de exploit atie v an de straatv erlichting en de pompen in onderhoudskosten, lagere a fschrijv ing door langere levensduur en de energiebesparing ze t z ij in als bijdrage voor energiezuinige verlichting en w aterbeheerspompen.

Openbaar energieverbruik

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

referentie Kortenoord

open

baar

ver

brui

k/w

onin

g (k

Wh)

VWAHWAverlichting

22

Bijlage I Budget

Bijlage I Budget aanwending Investeringen boven op de EPC 0,55 én warmtepompen met bodemenergie

Budget woningen /uren budget

provincie bijdrage Woonpark Gelderland € 2.000 150 € 300.000

Bouwfondsbijdrage budget maatregelen € 1.025 150 € 153.750

budget uren € 100,00 200 € 20.000 deelnemer-woningkoper 2 halen een betalen € 1.500,00 150

€ 225.000

Gemeente NCW exploitatievoordeel verlichting PM contante waarde exploitatie besparingen € 698.750

Uitgaven Douche wtw € 1.000 150 € 150.000

waterbesparende kranen € 25 150 € 3.750

PV cellen € 3.000 150 € 450.000

feedback apparatuur en consulent € 500 150 € 75.000

organisatie € 100 200 € 20.000 extra investering energiezuinige verlichting PM € 698.750

23

Bijlage II Duurzame optielijst H ieronder een impressie v an hoe de duurz ame opties w orden aangeboden;

24

Bijlage III Waterbesparing Helft NL doucht zonder waterbesparende douchekop Elk jaar verspillen we 600 miljoen douchebeurten, omdat slechts de helft van de Nederlanders een douchekop gebruikt die water bespaart. Zo blijkt uit antwoorden op vragen van EnergieBespaarWijzer.nl. een test van voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal. Water en gas verspillen kost energie en is slecht voor het klimaat. Op 22 maart is het Wereldwaterdag om aandacht te vragen voor mensen met een tekort aan schoon drinkwater. Een spaardouchekop laat minder water door, maar het douchegevoel is hetzelfde. Er is geen verlies aan comfort. De goedkoopste spaardouchekop kost in een bouwmarkt ongeveer tien euro. Dit bedrag is in een gemiddeld huishouden al na drie maanden douchen terugverdiend door de besparing op water en gas. Eén keer douchen met een spaardouchekop scheelt anderhalve emmer water. In een gemiddeld huishouden bespaar je zo ruim 900 emmers water per jaar. Vooral jongeren laten een spaardouchekop voor wat hij is. Zes op de tien heeft er geen. Uit het onderzoek blijkt dat een deel van de jongeren vaak meer dan tien minuten onder de douche staat. Een gemiddelde douchebeurt duurt acht minuten. Veel ouderen douchen kort (5 minuten), maar ook van deze groep bezit slechts de helft een spaardouchekop. In Nederland zijn douche en bad de grootste verbruikers van water. Veertig procent van ons drinkwater gaat er aan op. Zuiniger omgaan met warm water scheelt energie. Het betekent minder uitstoot van broeikasgassen door het verbranden van gas, of het gebruik van stroom. Zuinig watergebruik is daarom ook klimaatvriendelijker en dat is iets om op Wereldwaterdag bij stil te staan.

http://www.duurzaamnieuws.nl/bericht.rxml?id=63946

25

Bijlage IV Nieuwbouwwijk is zo populair dat huizen versneld in de verkoop gaan

De Gelderlander 18 juni 2011 zaterdag RL_OMG 278 woorden Nieuwbouwwijk is zo populair dat huizen versneld in de verkoop gaan WAGENINGEN - De interesse in een huis in nieuwbouwwijk Nieuw Kortenoord in Wageningen is ondanks het inzakken van de huizenmarkt zo groot, dat het tweede deelplan versneld in de verkoop wordt gebracht. De verkoop start volgende week zaterdag. Het is een scenario waar veel gemeenten, die kampen met stagnatie in de woningbouw, van zouden dromen. De nieuwe westelijke wijk op de plek van het voormalige universiteitscomplex (met onder andere Entomologie) langs de Kortenoord Allee gaat tussen de 950 en 1.150 woningen tellen. Het deel van de wijk dat als eerste wordt gerealiseerd, heet Mozaïekpark (naar de mozaïeken die kunstenaar Leo Schatz voor het universiteitscomplex ontworpen heeft) en telt 356 woningen, vertelt Tjakko Smit van projectontwikkelaar Bouwfonds. Het eerste zowel als het tweede deelplan is onderdeel van het Mozaïekpark. De 77 woningen uit het eerste deelplan zijn begin april in de verkoop gekomen. Hiervan is 80 procent verkocht, meldt Smit. Reden dat de verkoop van de 78 woningen uit het tweede deelplan naar voren is gehaald. Nieuw Kortenoord wordt een wijk zonder aardgas. Alle woningen - ook de 42 procent sociale koop en huur - worden in de zomer gekoeld en in de winter warm gehouden door een warmtepomp in combinatie met warmte- en koudeopslag in de grond. Een sociale koopwoning (met inkomensgrens en antispeculatiebeding zodat het huis niet meteen wordt doorverkocht) kost 185.000 euro. De eerste schop gaat in september de grond in. Dan start ook de bouw van 73 huurwoningen. Nieuw Kortenoord telt tussen de 2.565 en 3.105 toekomstige bewoners. Reden dat de gemeenteraad zich momenteel buigt over de sociale structuur van de wijk. June 18, 2011