Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting

Wonen, werken en winkelen in de LiemersNaar een sterke en toekomstbestendige woon- en werkregio

April 2012

W O N E N , W E R K E N E N W I N K E L E N I N D E L I E M E R S 2 0 1 22

3 Voorwoord

5 Profiel van de Liemers

Wonen in de Liemers

7 Achtergrond

11 Conclusies en aanbevelingen

Werken in de Liemers

13 Achtergrond


Winkelen in de Liemers

21 Achtergrond


Naar een gemeenschappelijke regionale agenda

Inhoudsopgave

3

Voor u ligt de brochure Wonen, werken en winkelen in de Liemers. Deze studie brengt de economie van de Liemers in kaart en inventariseert een aantal kansen voor de toekomst van het gebied. Het onderzoek is uitgevoerd door de afdeling Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland.

De Liemers kent verschillende initiatieven die de regio een beter toekomstperspectief moeten geven. Zo is enkele jaren geleden het project Liemers 2020 gestart, zijn er initiatieven vanuit Lindus, is het POA de Liemers actief op het terrein van onderwijs en arbeidsmarkt en heeft LTO een visiedocument voor het gebied opgesteld. Met de marketingcampagne ‘De Liemers, helemaal goed!’ investeren de gemeenten Duiven, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar fors in de herkenbaarheid en promotie van de regio.

Om deze initiatieven te ondersteunen, heeft Rabobank De Liemers dit sociaal-economisch onderzoek uit laten voeren. Met de resultaten hiervan als uitgangspunt en vanuit haar coöperatieve verantwoordelijkheid, wil de bank in samenwerking met andere partijen de regio een economische impuls geven.

Het rapport spitst zich toe op de thema’s wonen, werken en winkelen, als basis voor een sterke en toekomst-bestendige regio. Het uiteindelijke doel is een langetermijnagenda voor de belangrijkste beleidsdossiers: economie, arbeidsmarkt, wonen en voorzieningen.

Ik hoop dat dit rapport beleidsbepalers en belanghebbenden inspireert om na te denken over de toekomst en dat het ons allen helpt te koersen op een succesvolle langetermijnstrategie voor de Liemers.

Mijn dank gaat uit naar de geïnterviewden en de deelnemers aan de workshop voor hun waardevolle bijdrage aan het onderzoek.

Jan Ummenthumdirectievoorzitter Rabobank De Liemers

Een uitgebreide digitale versie van het rapport vindt u op www.rabobank.nl/deliemers

Voorwoord

5

De Liemers is een bijzonder stukje Nederland in het oosten van de provincie Gelderland, ten zuidoosten van Arnhem en tegen de Achterhoek aan. De streek ligt ingeklemd tussen de Duitse grens, de Rijn, de Neder-rijn, de IJssel en de Oude IJssel en omvat de gemeenten Duiven, Rijnwaarden, Westervoort, Zevenaar en Montferland. De Liemers is een zeer gevarieerde streek met een eigen identiteit en een rijke historie. Er zijn vele kleine oorspronkelijke kerkdorpen met volop natuur, rivieren, rust en ruimte.

De Liemers vormt een onderdeel van de Stadsregio Arnhem Nijmegen waarmee voor de inwoners alle stedelijke voorzieningen op korte afstand beschikbaar zijn. Voor de inwoners is de Liemers een relatief be-taalbare regio waarin men veel woning voor zijn geld krijgt. Binnen de Liemers hebben de vijf gemeenten ieder hun eigen functie en regionaal gezien ieder hun eigen focus. Dit alles maakt de Liemers tot een verlei-delijk gebied met een divers aanbod van woonmilieus. Haar gunstige ligging en ontsluiting over zowel weg (A12 en A15), water en spoor bieden de regio bovendien een uitstekende logistieke uitgangssituatie en een gunstig vestigingsklimaat voor zowel handel, logistiek als industrie. Hoewel de regio binnen Nederland nog altijd relatief onbekend is, komt het als onderdeel van de Stadsregio steeds beter op de kaart te staan.

Profiel van de Liemers

De gunstige ligging en ontsluiting over zowel weg (A12 en A15), water en spoor

zorgen voor een interessant vestigingsklimaat en uitstekende logistieke uitgangssituatie.

Hoofdtitels


Gemeenten en woningcorporaties moeten zorgen voor een passend woningaanbod dat aansluit bij de

behoefte van jongeren.

Wonen in de Liemers

7

Van groei naar krimpDe Liemers vormt een aantrekkelijke woonregio met veel mogelijkheden voor recreatie en op korte af-stand van alle stedelijke voorzieningen (van Arnhem en Nijmegen). In de Liemers kan men als huurder of koper betaalbare en relatief grote woningen vinden. Daarnaast heerst er onder de bevolking een groot saamhorigheidsgevoel en is er sprake van een hecht verenigingsleven. Keerzijde van de medaille is dat de Liemers het afgelopen decennium is geconfronteerd met een afnemende bevolkingsgroei. Tot ongeveer 2000 groeide de bevolking van de Liemers sterk. Deze groei deed zich nagenoeg volledig voor in Duiven en Westervoort. De afgelopen jaren laat de bevolkingsontwikkeling echter een lichte krimp zien. Er is sprake van een negatief migratiesaldo waarbij meer mensen de regio verlaten dan dat er zich mensen vestigen. Dit geldt vooral voor de leeftijdsgroep 15-24 jaar. Deze jongvolwassenen vertrekken uit de regio om elders te gaan studeren of werken.

Achtergrond

Figuur 1 Bevolkingsprognose tot 2040

-10% -8% -6% -4% -2% 0% 2% 4% 6% 8%

2020

2030

2040

De Liemers Achterhoek Arnhem-Nijmegen Nederland

Bron: Primos 2011

De verwachting is dat de bevolking van de Liemers de komende decennia blijft krimpen. In 2040 zal de bevolkingsomvang van de Liemers met 8 procent zijn afgenomen. De bevolking van de Achterhoek staat een vergelijkbare krimp te wachten. Stadsregio Arnhem Nijmegen zal (zoals de meeste stedelijke regio’s) blijven groeien. Binnen de Liemers zal de sterkste krimp plaatsvinden in de gemeente Montfer-land (-16 procent) gevolgd door Westervoort (-12 procent). Alleen voor Zevenaar wordt nog een kleine groei geprognosticeerd (van 1 procent).


WoningmarktbeleidDe Liemers maakt als woningmarktregio onderdeel uit van de Stadsregio Arnhem Nijmegen en van het be-leid dat vanuit de Stadsregio wordt gevoerd. In het Regionaal Plan 2005-2020 zijn de ambities voor de Stads-regio vastgesteld. In de periode 2010-2020 staat vraaggericht bouwen centraal waarbij oog is voor trends in de demografische prognoses. Gemeenten brengen geen nieuwe plannen in ontwikkeling die leiden tot een uitbreiding van de huidige beschikbare plancapaciteit, zonder dat hierover subregionale afstemming heeft plaatsgevonden. Bovendien staan voor gemeenten de woonconsument en het bouwen voor de eigen be-hoefte centraal. Bij het bouwen voor de bovenlokale vraag is subregionale afstemming noodzakelijk. Evenals de andere subregio’s werken de Liemerse gemeenten aan het naar beneden bijstellen van de ambitie. Het vigerende woningbouwprogramma is voor de periode 2010-2020 met circa 1.800 woningen (25 procent) naar beneden bijgesteld.

In de Liemers is sprake van een (toenemende) behoefte aan koopwoningen en duurdere huur. De behoefte aan koopwoningen komt van starters, doorstromers en ouderen en richt zich op diverse prijsklassen. De Liemerse gemeenten hebben een herstructurerings- en transformatie opgave van een kleine 50 procent van de totale bruto plancapaciteit. Deze plannen dragen bij aan het verbeteren van de woonkwaliteit van de huidige woningvoorraad. Onder transformatie worden inbreidingslocaties verstaan waarbij functies ver-anderen in het gebied van bijvoorbeeld bedrijfs- of kantoorgebouwen in woningen. Herstructurering heeft betrekking op het verbeteren van wijken door nieuwbouw.

Het vergroten van de recreatieve waarde van de Liemers verbetert het woonklimaat

en geeft tevens een economische impuls aan de regio.

9

Figuur 2 : Bevolkingsprognose naar leeftijdsklasse tot 2030

-40% -20% 0% 20% 40% 60% 80%

tot 15 jaar

15 tot 30 jaar

30 tot 45 jaar

45 tot 65 jaar

65 jaar of ouder

De Liemers Achterhoek Arnhem-Nijmegen Nederland

Bron: Primos 2011

Ontgroening en vergrijzingDe bevolkingsprognose voor de Liemers laat een toename van de grijze druk zien. Dat be-tekent dat het aandeel 65-plussers ten opzichte van de potentiële beroepsbevolking groeit. Dit heeft negatieve gevolgen voor de regionale arbeidsmarkt. Het economisch actieve deel van de bevolking zal kleiner worden en daardoor zal het arbeidspotentieel (voor bijvoor-beeld het verlenen van zorg aan de vergrijzende bevolking) afnemen.


Om het arbeidspotentieel te vergroten heeft de Liemers de ambitie om jongeren sterker aan de regio te binden. Op deze manier tracht men een verdere ontgroening van het gebied te beperken. Op dit moment verlaten vooral hoogopgeleide jongeren de regio voor studie en werk en keren dan niet meer terug. De carrièrekansen voor hoger opgeleiden zijn binnen de Liemers dan ook beperkt. Volgens het regiomarke-tingplan heeft de Liemers de ambitie om betere carrièreperspectieven te bieden voor hoger opgeleiden uit de eigen regio. Dit kan door bijvoorbeeld kapitaalkrachtige bedrijven naar de regio te trekken. De regio kenmerkt zich immers door lagere vastgoedprijzen dan de kern van de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Bo-vendien is de regio goed bereikbaar en vormt het een aantrekkelijke woonregio voor hoger opgeleiden.

Bedreigingen- Negatief migratiesaldo (jongeren)- Vergrijzing en ontgroening- Bevolkingskrimp

Sterkten - Betaalbare woningen - Woonomgeving (recreatiemogelijkheden, stedelijke voorzieningen nabij)- Saamhorigheid bevolking: hecht verenigingsleven- Relatief grote woningen

Zwakten- Werkmogelijkheden voor hoogopgeleiden

Kansen- Vergroten van arbeidsmarktkansen voor hoogopgeleiden uit de eigen regio- Inspelen op trends (toename eenpersoons- huishoudens): betaalbare huisvesting kunnen blijven aanbieden

SWOT Wonen

11

Biedt jongeren perspectiefJongvolwassenen vormen de rode draad door vele beleidsdossiers. Het negatieve migratiesaldo van jonge-ren treft zowel de woningmarkt als de arbeidsmarkt. Maar ook consumentenvoorzieningen hebben te maken met een veranderende consument die andere eisen stelt aan diensten en producten. De eerste voorwaarde om jongeren te behouden voor de regio is om ze een perspectief te bieden. Velen vertrekken naar de stu-dentensteden om vervolgens niet meer terug te komen. Velen weten dan ook niet wat de mogelijkheden zijn voor een carrière in de Liemers. Het Logistiek Expertise Centrum (LEC) probeert met haar initiatief dit probleem te doorbreken door het bedrijfsleven, de overheid en het onderwijs bij elkaar te brengen en samen-werkingsprogramma’s op te richten. Dit initiatief zou als voorbeeld kunnen dienen voor andere sectoren om de tekorten op de arbeidsmarkt aan te pakken, bijvoorbeeld in de techniek en de zorg. Ook de mogelijkheden en ondersteuning van diverse partijen om een eigen onderneming te beginnen, zou al in het onderwijs ge-borgd moeten zijn. Starters in de bedrijvenmarkt beginnen over het algemeen een bedrijf in de regio waarin zij woonachtig zijn. Om jongeren te binden is er niet alleen een rol voor het bedrijfsleven weggelegd. Zo zul-len gemeenten en woningcorporaties moeten zorgen voor een passend woningaanbod dat aansluit bij de behoefte van jongeren.

Concentreer voorzieningen zodat deze passen bij de schaal van het woongebiedDe meeste consumentenvoorzieningen zijn in de Liemers minder sterk vertegenwoordigd dan in de Achter-hoek en gemiddeld Nederland. Dit geldt bijvoorbeeld voor de horeca en cultuurvoorzieningen. Inwoners van de Liemers zijn hiervoor met name op Arnhem en Doetinchem aangewezen. Met een krimpende bevolking in het achterhoofd, komt het draagvlak van voorzieningen in de kleine kernen onder druk te staan. Winkels, scholen en verenigingen zullen dit merken aan een dalend aantal consumenten, leerlingen en leden. Indien de Liemers een aantrekkelijke woonregio wil blijven voor jong en oud, dan zullen overheid en bedrijfsleven goed naar de schaal van voorzieningen moeten kijken. Bovendien liggen er voor de regio kansen om het gebied recreatief en toeristisch beter op de kaart te zetten. Dit vraagt om extra investeringen in vrijetijds-voorzieningen. Deze zouden onder andere kunnen worden geconcentreerd langs het water. Op dit moment wordt de potentie van het water nog onvoldoende benut. Het water kan voor recreatieve doeleinden (wonen en recreëren) worden gebruikt om zodoende de potentie van de Liemers als aantrekkelijke woon- en recrea-tieregio beter te benutten.

Conclusies en aanbevelingen

Op dit moment wordt de potentie van het water voor een

aantrekkelijke woon- en recreatieregio onvoldoende benut.

12 W O N E N , W E R K E N E N W I N K E L E N I N D E L I E M E R S 2 0 1 2

Werken in de Liemers

De eerste voorwaarde om jongeren te behouden is om ze

carrièreperspectief te bieden. Het bedrijfsleven heeft hierin een

nadrukkelijke rol.

13

Conjunctuurgevoelige economische basisDe Liemerse economie kenmerkt zich door veel conjunctuurgevoelige bedrijvigheid zoals handel, logis-tiek en industrie. Duiven en in de tweede plaats Zevenaar vormen de economische zwaartepunten van de regio. De afgelopen jaren is de werkgelegenheid in de regio relatief sterk toegenomen. De groei deed zich met name voor in dienstverlenende sectoren wat duidt op een verbreding van de economische basis van de regio. Desondanks ligt de economische prestatie van het gebied op een relatief laag niveau. Dit wordt vooral veroorzaakt door de vier economische groeiindicatoren (winstgroei, productiegroei, investerings-groei en arbeidsvolumegroei) die ver onder het Nederlandse gemiddelde liggen.

Figuur 3 : Werkgelegenheidsontwikkeling per sector 2000 - 2010

-60 -40 -20 0 20 40 60 80 100

Totaal

Agrarische sector

Industrie

Groothandel

Vervoer en opslag

Informatie en communicatie

Financiële instellingen

Advies & Onderzoek sector

Overige zak. dienstverlening

Openbaar bestuur

Onderwijs

Zorgsector

Vrije tijd sector

Overige dienstverlening

De Liemers Nederland Bron: LISA, bewerking Rabobank

Economische prestatiesDe economische prestaties van de Liemers blijven achter bij het gemiddelde Nederlandse bedrijfsleven. Dit wordt voor een deel veroorzaakt door de conjunctuurgevoelige sectorstructuur van de regio. De sterke aanwezigheid van conjunctuurgevoelige bedrijven heeft de afgelopen twee jaar geresulteerd in een achterblijvende economische groei (uitgedrukt in groei van winst, investeringen, arbeidsvolume en bruto toegevoegde waarde). De economische groei blijft in alle gemeenten achter bij de landelijke ontwikkeling en die in de buurtregio’s. Bovendien is in de Liemers de economische groei in 2010 iets gedaald ten opzichte van 2009.

Achtergrond


De economische kracht (een indicator voor de structuur van het bedrijfsleven) van de Liemers ligt op het landelijke gemiddelde. Duiven is in economisch opzicht de meest krachtige gemeente van de vijf. Bij de economische kracht van de Liemers valt op dat de scores voor alle vijf gemeenten niet veel verschillen van die in 2009. Over het algemeen verschillen de scores op economische kracht voor een regio door de jaren heen minder, doordat deze indicatoren meer structureel van aard zijn dan de groei-indicatoren. Van de indi-catoren die uitdrukking geven aan de economische kracht, springt het rendement op het eigen vermogen er in positieve zin uit. De werkgelegenheidsfunctie en de arbeidsproductiviteit doen dit in negatieve zin. De investeringsratio (bereidheid tot investeren) ligt iets boven het landelijke niveau.1

1 Voor een uitgebreide beschrijving van het economisch presteren van het Liemerse bedrijfsleven; zie het uitgebreide onderzoeksrapport.

Figuur 4 : Rapportcijfers economische groei

3,9

5,7

4,5

4,9

5,4

4,5

5,3

4,5 4,5 4,4

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

Duiven Montferland Rijnwaarden Westervoort Zevenaar

2009 2010

NL - gem = 6

Bron: Rabobank

Het doortrekken van de A15 en verbreding van de A12 zijn nodig omdat een goedebereikbaarheid een voorwaarde is voor

economische groei.

15

Toonaangevende logistieke sectorDe logistieke sector in de Liemers heeft met drie vervoersmodaliteiten (weg, water en spoor) een gunstige uitgangssituatie. Door de projectgroep Liemers 2020 is al vastgesteld dat de logistieke sector toonaan-gevend kan worden in de regio en dat het verder uitbouwen van het logistieke imago van de Liemers kansrijk is. Om de kansen van de logistieke sector in de Liemers te benutten is besloten dat ondernemers, onderwijs en overheden hun handen hiervoor ineen moeten slaan. Dit heeft tot verschillende initiatieven geleid zoals een doorlopende leerlijn vmbo-mbo in de logistiek, de oprichting van de afdeling Transport en Logistiek door het Liemers College en de oprichting van het Logistiek Expertise Centrum (LEC).

Onlangs is bovendien een rapport van Buck Consultants gepubliceerd over de kwaliteiten van en kansen voor de regionale logistieke sector in de regio Arnhem-Nijmegen. Het rapport geeft aan dat logistiek over heel veel méér gaat dan alleen vrachtauto’s die goederen van A naar B vervoeren. Zo zijn in de re-gio diverse bedrijven actief die hoogwaardige logistieke activiteiten verrichten en daarmee veel waarde toevoegen, denk bijvoorbeeld aan kwaliteitscontrole, reparatie en assemblage. De logistieke sector in de regio Arnhem-Nijmegen betoont zich bijzonder ondernemend. Het arbeidsethos is relatief hoog en fysiek gezien is de regio een kruispunt waar snelwegen, waterwegen en spoor zich met elkaar verknopen. De regio is daarmee een logistieke draaischijf die nog wordt versterkt met de komst van de A15. Daarnaast bieden de logistieke opleidingen van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (met een positie in de top 3 van logistieke opleidingen in Nederland) een uitstekende basis voor een goede opleidingsstructuur. Deze gunstige uitgangspositie vraagt om verdere ontginning en ontwikkeling, aldus het rapport.

Figuur 5 : Rapportcijfers economische kracht

6,8

5,8

5,2

5,7

6,1

6,7

5,9

5,1

5,8

6,1

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

Duiven Montferland Rijnwaarden Westervoort Zevenaar

2009 2010

NL - gem = 6

Bron: Rabobank


Economische vooruitzichtenDe invloed van de conjunctuur op de regionale economie wordt mede bepaald door de aard van de econo-mie: de sectorstructuur. Vroegcyclische sectoren (industrie, logistiek) gaan voorop bij economische groei of krimp terwijl veel consumentgerichte sectoren (detailhandel, horeca) conjuncturele veranderingen pas later merken. Daarnaast zijn er sectoren zoals de overheid en zorg waarbij de ontwikkeling veel meer afhangt van de politieke constellatie en bevolkingsontwikkeling. Gezien de conjunctuurgevoelige sectorstructuur van de Liemers zal de regio ook in 2012 nog de gevolgen van de economische recessie ondervinden. De werk-gelegenheid in de Liemers neemt daardoor dit jaar verder af (met gemiddeld 0,8 procent). Naar verwachting zal in 2012 de werkloosheid in de Liemers oplopen naar een niveau van 5,6 procent. Voor de hele regio geldt dat de werkloosheid onder het landelijke gemiddelde blijft liggen.

Bedreigingen- Conjunctuurgevoelige sectorstructuur- Afnemende beroepsbevolking- Relatief laag opleidingsniveau- Ontbreken regionale visie

Sterkten - Sterke banengroei afgelopen decennium- Lage werkloosheid- Goede arbeidsmoraal- Duiven als economisch zwaartepunt

Zwakten- Economische groei blijft achter- Lage arbeidsproductiviteit

Kansen- Ligging (A12, A15, Duitsland)- Infrastructuur (drie vervoersmodaliteiten) voor de logistieke sector- Ruimte bedrijventerreinen- Verbreding economische basis

SWOT Werken

17

Samenwerking is de basis voor vernieuwing en een toekomstbestendige regioDe investeringsratio en de arbeidsproductiviteit zijn twee belangrijke indicatoren voor de toekomstbesten-digheid van het bedrijfsleven. Wil de regio concurrerend blijven en innovatie binnen het bedrijfsleven reali-seren, dan zijn investeringen noodzakelijk. De gemiddeld lagere arbeidsproductiviteit is een belangrijk punt van aandacht. Met het oog op een krimpende beroepsbevolking en het tekort op de arbeidsmarkt zal het bedrijfsleven de arbeidsproductiviteit moeten verhogen, wil men het huidige welvaartsniveau op peil hou-den. We moeten immers met minder mensen hetzelfde welvaartsniveau op peil zien te houden. Dit vraagt om investeringen in een economisch uitdagend klimaat.

De stakeholders uit de Liemers vinden koppelingen tussen verschillende partijen in de regio van essentieel belang om de regio concurrerend te maken. Het bedrijfsleven in de Liemers is goed vertegenwoordigd in de verschillende ondernemersverenigingen. Toch gaf men aan dat veel ondernemers niet weten wat voor bedrijven en ondernemers er in de regio gehuisvest zijn en wat zij te bieden hebben. Een soort ‘innovatiema-kelaar’ kan hier een rol in vervullen. Indien een bedrijf behoefte heeft aan versterking op een bepaald gebied (ICT, advies, reclame, productontwikkeling et cetera) dan zou deze via een ‘innovatiemakelaar’ gekoppeld kunnen worden aan een ander bedrijf uit de regio die daarbij kan helpen. Zo verbind je het MKB met elkaar en stimuleer je samenwerkingsverbanden in de eigen regio.

Wil de regio concurrerend blijven ten opzichte van andere regio’s dan zal het bedrijfsleven

meer moeten investeren en innoveren.



Bedrijfsleven: Bepaal een lange termijn strategieHet bedrijfsleven in Nederland (en dus ook in de Liemers) opereert momenteel in moeilijke economische tijden. Het vet op de botten is zo langzamerhand verdwenen en van een kale kip kun je niet plukken. Het bedrijfsleven wenst niet met ‘pappen en nathouden’ op de been te worden gehouden. Dergelijke tijdelijke subsidies en lapmiddelen hebben alleen voor de korte termijn effect. Het bedrijfsleven dient zich daarom in deze tijden goed voor te bereiden op het veranderende economische klimaat. Het maken van een stra-tegie voor de lange termijn is nu van essentieel belang en bedrijven dienen zich daarbij af te vragen ‘wat heb ik ervoor nodig om mijn lange termijn doelen te realiseren en wie (welke type arbeidskrachten) heb ik daar voor nodig? Waar zitten de verwachte knelpunten voor de komende jaren?’ Een ondersteunende en adviserende rol van de bank en accountant is in dit opzicht gewenst. Bovendien is een gemeenschap-pelijke regionale economische agenda hierbij van groot belang.

Zorg als regio voor een goede mix van sectorenOm van de Liemers een krachtige en toekomstbestendige economie te maken dient men niet alle pijlen op de logistiek te richten. Ook de focus op andere sectoren is van belang, zoals de zorgen recreatie-sector. De zorg is een van de sectoren die het afgelopen decennium voor een grote toename van de werkgelegenheid heeft gezorgd. Met een vergrijzende bevolking wordt de zorgsector in de toekomst alleen maar belangrijker. En met een tekort aan zorgpersoneel dat verder zal oplopen, is de noodzaak van technologische toepassingen evident. De combinatie van de zorgen technologiesector zal nieuwe kansen genereren voor bedrijven uit de Liemers. Denk hierbij aan de ontwikkeling van nieuwe diensten en producten op dit gebied. Recreatie zal niet zo’n belangrijke speler in het economisch veld worden als de logistiek en de zorgsector, maar kan wel een extra economische impuls geven aan het meer landelijke deel van de regio.

Logistiek: van ‘whitespot’ naar ‘hotspot’De regio Arnhem-Nijmegen is door TNO uitgeroepen als ‘white spot’, wat betekent dat het de potentie heeft om tot logistieke ‘hotspot’ te kunnen groeien, mits er aan bepaalde randvoorwaarden wordt voldaan. Kansen liggen in het mogelijk maken van de overslag van containers op het spoor van de Betuweroute, de ontwikkeling van logistieke parken nabij de overslagkansen aan de transportcorridors en een nauwere samenwerking van de logistieke bedrijven in de Liemers met de overslag in Emmerich. Daarnaast kan de regio meer gebruik maken van de kansen die voortkomen uit de opkomst van het internet als verkoop-kanaal. Het belang van webwinkelen zal naar verwachting verder toenemen en dit vraagt om logistieke oplossingen. De regio kan hier met haar grote logistieke netwerk aan bijdragen.

19

Goede bereikbaarheid is een voorwaarde voor economische groeiHet doortrekken van de A15 en verbreding van de A12 zijn nodig omdat een goede bereikbaarheid een voorwaarde is voor economische groei. Maar een goede bereikbaarheid is ook van belang voor een prettig woonklimaat. Daarnaast is ook de digitale bereikbaarheid (glasvezel) van huishoudens, winkels, bedrijfsleven en overheid van belang om mee te kunnen gaan in de snel veranderende digitale wereld.

Andere vaardigheidseisen van hedendaagse beroepsbevolking nodigIn veel sectoren wordt de techniek steeds complexer, zoals in de industrie en de zorgsector. Technologische ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op en dit zorgt ervoor dat de machines – die steeds meer de handen spandiensten van de werknemers overnemen – steeds ingewikkelder worden. Deze technologische veranderingen vragen extra vaardigheden van het personeel op de werkvloer. In opleidingen, maar ook op de werkvloer dient daarom voldoende aandacht te worden besteed aan het omgaan met complexe apparatuur.

Als het bedrijfsleven in deze economische tijden niet genoeg

investeert zal men in de toekomst achter de feiten aan blijven lopen.

Winkelen in de Liemers


De regio zal een keuze moeten maken voor het gericht versterken van één

kernwinkelgebied.

21

De detailhandel van de Liemers wordt gevormd door grootschalige detailhandel in Duiven, de kernwin-kelgebieden van Duiven, Zevenaar en Didam en kleinschalige dagelijkse winkelvoorzieningen in de kleine kernen. Op dit moment vloeit er relatief veel koopkracht af naar Doetinchem en in mindere mate naar Arnhem. In de Liemers spelen verschillende ontwikkelingen rondom de detailhandel. In de eerste plaats zijn er plannen om een grootschalig Retailpark te ontwikkelen bij Zevenaar. Het project omvat circa 33.000 m² grootschalige retail, leisure en horeca. Daarnaast heeft de Liemers te maken met de kleine kernen-problematiek waarbij het draagvlak voor winkelvoorzieningen steeds verder afkalft. Dit speelt vooral in de gemeente Rijnwaarden. Op dit moment wordt in opdracht van de Kamer van Koophandel Centraal Gelderland een regionale detailhandelsvisie ontwikkeld die inzicht zal bieden in de gewenste regionale voorzieningenstructuur.

Beperkt voorzieningenaanbodDe meeste consumentenvoorzieningen zijn in de Liemers iets minder sterk vertegenwoordigd dan ge-middeld in Nederland. Ook vergeleken met de Achterhoek en de regio Arnhem-Nijmegen hebben de inwoners van de Liemers iets minder voorzieningen tot hun beschikking. Dit geldt bijvoorbeeld voor het aanbod van restaurants en cafés, wat te maken heeft met de functie van het gebied. Horecavoorzieningen in de Liemers zullen op dit moment in de eerste plaats een functie vervullen voor de eigen inwoners. Ter-wijl stedelijke gebieden (zoals Arnhem en Nijmegen) en een toeristische regio als de Achterhoek met deze voorzieningen ook een duidelijke functie vervullen voor de bezoekers van het gebied (zakelijk of vrijetijd). Ook het cultuuraanbod blijft in de Liemers enigszins achter. Cultuurvoorzieningen zijn over het algemeen geconcentreerd in meer stedelijke gemeenten. Inwoners van de Liemers zullen voor deze voorzieningen naar Arnhem en Nijmegen gaan. Hetzelfde geldt voor het aantal scholen in het voortgezet onderwijs. Recreatieve voorzieningen zoals zwembaden en sporthallen zijn juist wel goed vertegenwoordigd in de Liemers.

Regionale koopkrachtbinding beperktMinder dan 60 procent van de detailhandelsbestedingen van de inwoners van de Liemers vindt zijn be-stemming in de eigen regio. Het grootste deel hiervan komt terecht in Zevenaar (19 procent) gevolgd door Duiven (17 procent). De detailhandel van Zevenaar heeft hiermee de grootste regionale functie bin-nen de Liemers. De bestedingen die niet in de Liemers terechtkomen vloeien af naar winkelvoorzieningen buiten de eigen regio. Uit de Rabobank KoopstromenMonitor blijkt dat bijna een kwart van de detailhan-delsbestedingen van de inwoners van de Liemers afvloeit naar de Achterhoek. Daarnaast vloeit nog eens ruim 10 procent af naar de regio Arnhem-Nijmegen. Binnen de Achterhoek is Doetinchem de belangrijk-ste aankoopplaats. De koopkrachtafvloeiing naar Doetinchem is het grootst vanuit Montferland (bijna 40 procent), gevolgd door Rijnwaarden (16 procent), Westervoort en Zevenaar (beide 13 procent).

Achtergrond


Oog voor regionale effectenOm de positie van het voorzieningenaanbod in de Liemers in de toekomst te garanderen en om de juiste keuzes te maken bij ontwikkelingen in de voorzieningenstructuur, dient deze altijd in regionaal perspectief te worden beschouwd. Dit geldt zeker voor een grootschalige ontwikkeling als het Retailpark. Het is belang-rijk te realiseren dat toevoeging van nieuw winkelaanbod altijd consequenties zal hebben voor bestaande winkelvoorzieningen. Hoewel nieuwe winkelconcepten ook een marktverruimend effect kunnen hebben, zal het grootste deel van de bestedingen dat hier plaatsvindt, ten koste gaan van bestedingen die voorheen elders werden gedaan. Een euro kan immers maar een keer worden uitgegeven. Bovendien neemt het belang van bestedingen in de fysieke detailhandel steeds verder af ten gunste van de bestedingen die via internet plaatsvinden. Daarnaast zal men zich bij de invulling van het Retailpark bewust moeten zijn van het verbod op economische vestigingseisen vanuit de Europese Dienstenrichtlijn. Een en ander onderschrijft het belang van een gedegen onderbouwing van beslissingen rondom dergelijke grootschalige projecten.

De regio kan met haar grote logistieke netwerk kansen benutten die voortkomen

uit de groei van het webwinkelen en de toenemende vraag naar pakketvervoer.

23

Figuur 6 : Bestemming bestedingen inwoners de Liemers

Haaksbergen

Hengelo

Rijnwaarden

Aalten

Arnhem

Beuningen

Brummen

Doesburg

Doetinchem

Duiven

Ede

Lochem

Nijmegen

Renkum

RhedenRozendaal

Ubbergen

VoorstVoorstVoorstVoorstVoorstVoorstVoorstVoorstVoorst

Winterswijk

Zevenaar

Zutphen

Oude IJsselstreek

Oost Gelre

Lingewaard

Overbetuwe

Hof van Twente

Berkelland

Bronckhorst

Montferland

Waar besteden de i nwoners van de Li emers

> 10%5 % tot 10 %1 % tot 5 %0,5% tot 1 %< 0,5%

Bedreigingen- Retailpark Zevenaar- Toename winkelleegstand- Ontbreken regionale visie

Sterkten - Grootschalige detailhandel Duiven

Zwakten- Economisch profiel kleine kernen- Koopkrachtafvloeiing Doetinchem

Kansen- Retailpark Zevenaar- Eén sterk kernwinkelgebied- Strategiekeuze door detaillisten- Kansen vanuit veranderende bevolkingssamenstelling

SWOT Winkelen


Neem ruimtelijk-economische beslissingen vanuit een regionale visieEr ligt een uitdaging voor de regio om de regionale koopkracht sterker te binden. Om dit te realiseren zal de regio een keuze moeten maken voor het gericht versterken van één kernwinkelgebied dat een bo-venlokale functionele en recreatieve functie kan vervullen. Beter een sterk winkelgebied waar het prettig winkelen en verblijven is dan een aantal winkelgebieden die zich individueel niet optimaal kunnen posi-tioneren. Voor de andere centrale winkelgebieden is een minimum basisvoorzieningenniveau gewenst. Belangrijk is dat de keuzes in de detailhandel altijd vanuit een regionaal perspectief worden gemaakt.

Op deze manier kun je elkaar versterken en gezamenlijk zorgen voor een aantrekkelijke woon- en verblijfre-gio. Ook de keuzes rondom het geplande Retailpark zullen vanuit een goed onderbouwde regionale visie moeten worden gemaakt. Hoewel van een grootschalige ontwikkeling zoals het Retailpark een grote trek-kracht uit kan gaan en een economische impuls voor de regio kan betekenen, zal een dergelijke keuze niet gemaakt moeten worden zonder daarbij ook een visie te vormen op de andere winkelclusters in de regio. 2

Detaillist: kies een strategie en maak een keuze voor je verkoopkanaalDe laatste jaren is het webwinkelen enorm in opkomst gekomen en de omzetten van de webshops zijn alleen maar stijgende. De consument kan immers 24/7 shoppen en een aankoop doen wanneer het hem het beste uitkomt. Dit zet de lokale winkelier om de hoek voor een uitdaging. Het is raadzaam dat onder-nemers in de detailhandel zich op de mogelijkheden van de verschillende verkoopkanalen oriënteren en een langetermijnstrategie kiezen. De rol van de traditionele winkel is immers voortdurend aan ver-andering onderhevig. Aan de detaillist de uitdaging om op deze ontwikkelingen in te spelen. Allereerst door webwinkelen niet als bedreiging te ervaren, maar juist de kansen te benutten die deze vorm van winkelen biedt. Er zijn daarbij meerdere strategieën denkbaar. Ondernemers kunnen op de huidige voet verder gaan en de winkelverkoop via een fysieke winkel voortzetten. Zij zullen zich dan zodanig moeten onderscheiden dat klanten speciaal voor de beleving in de winkel, het unieke product of het juiste advies en service naar de winkel komen.

Een andere mogelijkheid is het roer helemaal om te gooien met een volledige focus op online verkoop. Dit past beter bij standaard ofwel generieke producten, waarbij service, garantie en advies geen voorwaar-den voor aankoop zijn. Een andere strategie is om je te richten op de gelijktijdige verkoop via meerdere kanalen. Bij de voorbereiding en implementatie van zo’n strategie komt wel het een en ander kijken en dit vraagt het nodige van het ondernemerschap. Samenwerking kan veel ondernemers daarbij helpen.

2 Op dit moment wordt gewerkt aan een regionale detailhandelsvisie door DTNP in opdracht van de Kamer van Koophandel Centraal Gelderland.


25

De regio moet zorgen voor goede voorzieningen en een moderne infrastructuur om

te voorzien in de behoefte van een jonge ondernemende bevolking.


Publieke organisaties (zoals gemeenten, zorginstellingen en woningcorporaties) moeten meer

samenwerken rondom sociaal-economische thema’s zoals een vergrijzende en krimpende (beroeps)bevolking.

27

Om een economisch concurrerende regio te zijn, dient de Liemers groter te denken dan de grenzen van de eigen regio. De samenwerking met andere regio’s (zoals het Duitse grensgebied) zal de economische kracht en kansen van de Liemers versterken. Bovendien zal de Liemers zich niet afzonderlijk van de Stads-regio Arnhem Nijmegen moeten profileren. Het is hierbij van belang om te beseffen dat de Liemers on-derdeel is van een groter geheel. Benut daarom de samenwerkingskansen (zoals bijvoorbeeld met univer-siteiten en hogescholen) die dit met zich meebrengt.

Om de Liemers binnen deze grotere omgeving optimaal te positioneren, is het van groot belang dat deze regio een lange termijn regionale agenda opstelt op de belangrijkste beleidsdossiers: economie, arbeidsmarkt, wonen en voorzieningen. Het is immers cruciaal om de Liemers voor te bereiden op veran-derende economische en demografische ontwikkelingen. Overheid, woningcorporaties, zorginstellingen, het onderwijs en het bedrijfsleven worden geconfronteerd met de grote vraag wat het effect zal zijn van deze sociaal-economische ontwikkelingen. Snelle opeenvolgende economische en demografische veran-deringen vragen om een pragmatische aanpak van alle betrokken partijen. Om als regio slagvaardig met deze ontwikkelingen om te gaan en de kansen die dit met zicht meebrengt te benutten, zullen de neuzen dezelfde kant uit moeten staan. Benut daarbij de kracht van de individuele gemeenten en probeer elkaar juist te versterken in plaats van te beconcurreren. Dan zal uiteindelijk het geheel (de regio) uitgroeien tot iets dat meer is dan de som der delen (de gemeenten). En op deze manier kan de Liemers zich ontwik-kelen tot een sterke en toekomstbestendige woon- en werkregio!

Naar een gemeenschappelijke regionale agenda

Hoofdtitels

28 W O N E N , W E R K E N E N W I N K E L E N I N D E L I E M E R S 2 0 1 2

BENUT JE LOGISTIEKE KANSEN•Degunstigeliggingenontsluitingoverzowelweg(A12enA15),waterenspoorzorgen voor een interessant vestigingsklimaat en uitstekende logistieke uitgangssituatie.•DeLiemersisuniekmetdeaanwezigheidvandrievervoersmodaliteiten.•OmuittegroeientotlogistiekehotspotmoetdeLiemerservoorzorgendathierde containers op het spoor van de Betuweroute kunnen worden gezet.• Inderegioontbreekthetaanlogistiekeparkennabijdeoverslagkansenaandetransport- corridors om als logistieke regio tot bloei te komen.•DeLiemersmoetmeerspin-offcreërenvanuitsamenwerkingmetdecontainerhaven en overslagmogelijkheden in Emmerich.•Deregiokanmethaargrotelogistiekenetwerkkansenbenuttendievoortkomenuit de groei van het webwinkelen en de toenemende vraag naar pakketvervoer.•HetdoortrekkenvandeA15enverbredingvandeA12zijnnodigomdateengoede bereikbaarheid een voorwaarde is voor economische groei.

WEES KRITISCH TEN AANZIEN VAN JE BEDRIJFSPRESTATIES•Wilderegioconcurrerendblijventenopzichtevanandereregio’sdanzalhetbedrijfsleven meer moeten investeren en innoveren.•Methetoogopeenkrimpendeberoepsbevolkingenhettekortopdearbeidsmarktzal het bedrijfsleven de arbeidsproductiviteit moeten verhogen.• InnovatiemakelaarskunnenervoorzorgendathetbedrijfslevenindeLiemersmeervan elkaars producten, diensten en kennis gebruik gaat maken.•Alshetbedrijfslevenindezeeconomischetijdennietgenoeginvesteertzalmeninde toekomst achter de feiten aan blijven lopen.

FACILITEER EEN JONGE ONDERNEMENDE BEVOLKING•Gemeentenenwoningcorporatiesmoetenzorgenvooreenpassendwoningaanbod dat aansluit bij de behoefte van jongeren.•Deeerstevoorwaardeomjongerentebehoudenisomzecarrièreperspectieftebieden. Het bedrijfsleven heeft hierin een nadrukkelijke rol.•Deregiomoetzorgenvoorgoedevoorzieningeneneenmoderneinfrastructuur (zoals glasvezel) om te voorzien in de behoefte van een jonge ondernemende bevolking.

ZORG VOOR VERBREDING VAN JE ECONOMISCHE BASIS•Verbredingvandeeconomischebasismetzorgenrecreatieverkleintdeeconomische kwetsbaarheid van de regio.•Opditmomentwordtdepotentievanhetwatervooreenaantrekkelijkewoon-en recreatieregio onvoldoende benut.

Highlights

29

•Decombinatievandezorg-entechnologiesectorwordtsteedsbelangrijker. Dit biedt kansen voor de industrie en de zakelijke dienstverlening, bijvoorbeeld in de vorm van nieuw te ontwikkelen ICT-diensten en -producten.•HetvergrotenvanderecreatievewaardevandeLiemersverbeterthetwoonklimaaten geeft tevens een economische impuls aan de regio.

DURF KEUZES TE MAKEN IN JE WINKEL EN WINKELSTRUCTUUR•Deregiozaleenkeuzemoetenmakenvoorhetgerichtversterkenvanéénkernwinkelgebied.•Durfbijanderewinkelgebiedentekiezenvoorfunctiebeperkingtotminimaaleen basisvoorzieningenniveau.•DekeuzevooreengrootschaligeontwikkelingzoalshetRetailparkkannietgemaakt worden zonder daarbij ook een visie te vormen op de andere winkelclusters in de regio.•Eeneurokanmaareenkeerwordenuitgegeven:ontwikkelingenopdeenelocatiehebben gevolgen voor de perspectieven van andere locaties.•Ondernemersindedetailhandelmoeteninspelenopdemogelijkhedenvandeverschillende verkoopkanalen en hierin een strategie kiezen.

BEHOUD VAN LEEFBAARHEID: NEEM JE VERANTWOORDELIJKHEID•DeLiemersvormteenaantrekkelijkewoonregiometveelmogelijkhedenvoorrecreatie en op korte afstand alle stedelijke voorzieningen.•Meteenkrimpendebevolkinginhetachterhoofd,komthetdraagvlakvanvoorzieningen in de kleine kernen onder druk te staan.•Publiekeorganisaties(zoalsgemeenten,zorginstellingenenwoningcorporaties)moeten meer samenwerken rondom sociaal-economische thema’s zoals een vergrijzende en krimpende (beroeps)bevolking.•Consumentenzullenzichbewustmoetenzijnvanhetfeitdathethuneigenkoopgedrag is dat ervoor zorgt of een winkel wel of niet in stand kan worden gehouden.•Ondernemerszullencreatiefeninnovatiefmoetenzijnomhunwinkelineenkleinekern rendabel te maken en te houden.

STEL EEN LANGE TERMIJN REGIONALE AGENDA OPOm een toekomstbestendige woon- en werkregio te garanderen is het nu zaak een lange termijn regionale agenda op te stellen voor de belangrijkste beleidsdossiers: economie, arbeidsmarkt, wonen en voorzieningen!

Titel Wonen, werken en winkelen in de Liemers

Ondertitel Naar een sterke en toekomstbestendige woon- en werkregio

AuteursAnouk Smeltink-Mensen (Rabobank Nederland)Cynthia Briesen (Rabobank Nederland)

Vormgeving en realisatieBureau de Clou

FotografieBas van Spankeren

DrukwerkRozijn Repro

Oplage1.000 exemplaren

Publicatiedatum24 april 2012

In opdracht vanRabobank De Liemers

Contactadres Mercurion 22 A Postbus 160 6900 AD Zevenaar Tel. (0316) 58 55 55

Colofon

Rabobank Nederland, 2012 ©

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan daaronder

mede begrepen gehele of gedeeltelijke bewerking van het werk, zonder voorafgaande toestemming van Rabobank Nederland. No part of this publication

may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means without written permission by Rabobank Nederland.

Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting

Documents

Transcript of Wonen, werken en winkelen in de Liemers, 2012, samenvatting