Wisselende Landschappen

Voor Andres

Joop Wassenaar

Wisselende Landschappen

To&From

2018

© 2018 Joop Wassenaar

© 2018 To&From

Oorspronkelijke titel: Vaihtuvat maisemat (Satakunnan Työ, 2012)

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door print-outs, kopieën, of op welke manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Eerste deel

1. Hämeenlinna-Kauriala-Hämeenlinna

1.

ämeenlinna was vooral koud. Ik dompelde me onderin die kou op de parkeerplaats bij het zwembad. Ikkeek er in de richting van de hoogbouw met daarin

het instituut voor textiele vormgeving en rilde. Debetonmassa was dieprood van kleur en erboven hing gelerook onder een inktzwarte hemel. Het leek alsof ik in eendiepvriezer keek waarvan het licht kapot was. Naderhandbegreep ik dat die winter een van de zachtste van hetdecennium was, maar eind 1994 verkende ik Finland enHämeenlinna met twee ijsmutsen op en drie broeken aan.

H

Ik woonde in het gastenverblijf van de zuivelschool. Hetwitgekalkte gebouw van twee verdiepingen lag tegen de flankvan het natuurreservaat Aulanko en ik beschikte er over eenkamer, een keuken en een riante zitkamer met tv, telefoon eneen tweede keuken. Het enige geluid in het gebouwveroorzaakte ik zelf, door het openen en sluiten van dedeuren. Naast het gebouw woonde de portier en naast zijndeur bevond zich de postbus van het gastenverblijf. Omdat ikde enige bewoner was, was de post altijd aan mij gericht enuit Europa afkomstig. Mijn moeder placht mij eens permaand het dagblad Trouw op te sturen. En van Phoebe kreegik wekelijks een ansichtkaart.Ik voelde me bedreigd toen er een echtpaar naast me kwamwonen. Zij stelde zich voor als studente van de school. 'Lauriin army', zei ze. 'We live here one week'. Lauri kreeg ik nooitte zien, maar de vrouw stond elke dag in mijn keuken tebakken. 'Lauri seems to like your cake', zei ik tegen haar, ommaar iets te zeggen. 'Ja, dat is waar mannen van houden',

7

antwoordde ze in het Fins, met een diepe zucht en zonder telachen.Ik kon zelf in het Fins 'dankjewel' zeggen, en 'ik' en ook nogwel een derde woord, maar niet zonder fouten te maken. Ikverhaspelde de term arbeidsbureau. Maar ik vond het adresdaarvan in het telefoonboek en het gebouw zelf aan de wegnaar Turku. Ik werd er verwezen naar ene Hannele en zijverwees mij door naar ene Pertti, 'because she speak englishbetter me'.Pertti bleek een man en was psycholoog van beroep. Dekalme veertiger vroeg of ik me vermaakte in Hämeenlinna.´It´s rather cold´, antwoordde ik. ´In summer Hämeenlinnagood place¨, zei Pertti. ´You stay in Hämeenlinna nextsummer?´ Ik antwoordde van ja, mits ik werk zou vinden. In het arbeidsbureau was het warm en omdat ik niets andersom handen had bracht ik elke dag een bezoek aan Pertti.´What can you do?´ vroeg hij me. Ik antwoordde dat ik allesgoed zou vinden. Na een week had de man iets voor megevonden. Nabij de markt had de Lutherse kerk eenontmoetingsplaats voor ouderen geopend, Halte. ´Halte isplace for everybody´, verduidelijkte Pertti. ´Is good place foryou´. Ik verdacht hem ervan dat hij mij alleen maar naar ietswilde hebben waar ik mijn dag kon doorbrengen. ´I am infact looking for a job.´ ´Yes, Halte is a job´, antwoorddePertti en legde me een arbeidsovereenkomst voor.

Halte zat in een vroegere bank. Ik maakte er kennis metPauli, die nog in die bank gewerkt had en nu iedere dag opdezelfde tijd naar dezelfde plek toog, alsof zijn bank nooitfailliet was gegaan. Pauli was een vriendelijke donkerharigeman van vijftig die iets met Duitsland had. Hij vond het leukom in zijn witte Mercedes door Hämeenlinna te rijden enDuits te spreken. ´In Holland ich niemals gewesen, aber inDDR´, zei hij. ´Meine Frau seine Bruder lebt in DDR´.

8

Iedere morgen om klokslag acht uur werd voor mij de deurvan Halte geopend en stapte ik in de geur van vers gebakkenbrood. Ik ging aan een tafel zitten en probeerde deplaatselijke krant te lezen. Regelmatig kwam Pauli uit dekeuken met vers brood en een kop koffie en wisselde eenpaar woorden met me. Tegen tienen kwamen de eerste oudjesbinnen. De gasten waren gemiddeld zestig tot zeventig jaaroud en bijna zonder uitzondering van het mannelijk geslacht.Ze namen gebak en koffie mee naar hun zitplaats en lazen erde plaatselijke krant. Halte werd geleid door een vrouwelijke dominee die in eenklein kantoortje zat. Zij bestudeerde mijn arbeidscontract englimlachte. 'How does my job look like?' vroeg ik aan haar.'Could I work in the kitchen, or do some cleaning?' 'Nokitchen, no cleaning', kwam het antwoord. 'You listen toguests. We listen to guests and we talk'. Toen ik zei dat ikgeen Fins kon glimlachte ze weer en sprak op besliste toon:'You learn. You listen and you talk.'In de keuken werkten twee vrouwen en een van hen kwamregelmatig naar de zitkamer om dat luisteren en praten inpraktijk te brengen. Ze gebruikte maar twee woorden terwijlze zich met de bejaarden bemoeide. De oude sprak zachtjesen de vrouw zei om de beurt 'jazeker' en 'jaja'. Ik telde hetaantal sekonden dat verliep voordat zij haar mond weeropende. Aan het eind van het 'gesprek' kon ik al voorspellenof haar volgende bijdrage eraan 'jazeker' of 'jaja' zou zijn.De andere kokkin had een heel andeere manier om de gastenvan Halte tegemoet te treden. De zaak ging om vier uur 'smiddags dicht, maar het was evengoed al donker toen uit desneeuwstorm een reus van een kerel naar binnen stapte. Deman zat van zijn rode ijsmuts tot aan zijn versleten laarzenonder de sneeuw. De Yeti, en zo lazarus dat hij niet eens dedeur weer dicht kreeg voordat hij op de vloer donderde. Devrouw knielde naast hem neer, klopte op zijn borst en streeldezijn wangen. De man weende, totdat hij overeind kon komen

9

en zonder iets te hebben gezegd weer in de sneeuw verdween.De vrouw keerde terug naar de keuken terwijl ze zei: 'Wehebben allemaal soms iets nodig'.Op een ochtend riep de dominee mij in haar kantoortje englimlachte. Ze wilde dat ik in een bejaardentehuis een bezoekzou brengen aan een man uit Australië. De man had geenfamilie in Finland. 'His daughter in Argentina. She very aloneman', zo kreeg ik te horen. Pauli reed mij naar het tehuis maarbleef zelf in de auto naar de radio luisteren, terwijl ik naarmijn gespreksgenoot werd geleid. De oude man lag in bed.Hij was blind en sprak Spaans. Toen hij hoorde dat ik Engelssprak vroeg hij of ik piano kon spelen. Daarop sliep hij in.

Eens per week bezocht ik een cursus Fins. Ze werdgeorganiseerd door de volksuniversiteit, in een voormaligfabrieksgebouw. Op de derde verdieping hing een zwaregeur van boenwas. Het Fins werd gegeven door eendonkerharige vrouw met een snorretje. Zij sprak goed Engelsmaar met een grappig accent. Later begreep ik dat zij uitEstland kwam. Op de cursus zaten vijftien anderebuitenlanders, voor het grootste deel vrouwen uit Rusland. Zewaren spraakzaam en hun Engels was goed. Zonderuitzondering hadden ze hoger onderwijs bezocht. Er was eenarts uit Sint Petersburg en er was een professor Frans van deuniversiteit van Tver. Ze waren in Finland beland via hunFinse echtgenoot. Of ze waren met hun Russische echtgenootachter het grote Westerse geld aangegaan.Ik solliciteerde als docent Frans bij de direkteur van devolksuniversiteit, en hij verkoos mij boven de vrouwelijkeprofessor uit Tver. De man, Matti, was een jaar of zestig ensprak geen enkele vreemde taal. Hij was als ambtenaar alleposten van de gemeente Hämeenlinna doorgelopen, vanHoofd Afvalwater en Riolering tot Eerste Ambtenaar opSalarisadministratie, en wachtte nu als baas van Onderwijsvoor Volwassenen op zijn pensionering. Matti stotterde en ik

10

kreeg van mijn nieuwe baan een beeld als zou het personeelvan de plaatselijke bibliotheek haar Frans willenopkalefateren. ´Is Frans je moedertaal?´vroeg Matti. ´DeWallonen in Holland spreken toch Frans?´ Toen ik aangaf datWallonen in België leven onderbrak het mannetje me. ´Jaja,natuurlijk zitten die Wallonen ook voor een deel in België,maar Holland en België zijn nu eenmaal buurlanden!´De bibliotheek is een parel van de Finse architektuur. Depresident van het land woont in schamele omstandighedenmidden in de stad, en menig kerkgebouw van na de oorlog iser niet te onderscheiden van een zwembad. Maar de Finsebibliotheek staat op de beste plek in de gemeente en behoorter tot de grootste gebouwen. Een gemeente van slechts enkeleduizenden inwoners bouwt een bibliotheek vol up-to-datetechnologie en het ding biedt werk aan minstens tien mensen.De bibliotheek van Hämeenlinna lag in het stadsdeel waarresten van de Middeleeuwen bewaard zijn gebleven, dusnaast het fort dat aan de stad haar naam gaf, en opschootsafstand van het centrale marktplein. Maar wel vergenoeg van de supermarkten en de voorgevel van hethamburgerrestaurant. Feitelijk vermaakte ik me beter in deomgeving van de bieb als in het ding zelf. Finnen lezen veel,maar enkel en alleen in het Fins, of Zweeds.De bieb was blijkbaar de grootste werkgever van de stad,want toen ik het auditorium van het gebouw betrad wachttener meer dan honderd studenten op me. Ik had besloten om opde openingsavond van de cursus Franse literatuur tepresenteren, in het kort en -dat sprak nu eenmaal vanzelf- inhet Frans. Maar reeds na een minuut of vijf moest ik mijnrelaas afbreken. Mijn publiek zat roerloos en met de ogengedwee in mijn richting gewend, maar iemand uit hun rijenrees manmoedig overeind en sprak: ´We not understand you,we Finnish, not France´.Twee dagen later lag in ´mijn´ rode postbus van hetgastenverblijf een brief van de gemeente Hämeenlinna.

11

Omdat de brief was geschreven door de rector van devolksuniversiteit nam ik hem mee naar de vroegere fabriek envroeg aan Matti wat er in stond. ´Finnish, not Wallonia´,sprak de man. ´I sure get the picturee now´, antwoordde ik,´but what will I do next week?´ ´You speak Finnish´, luiddede repliek en de oude maakte duidelijk dat wat hem aanginghet probleem was opgelost. Ik worstelde een week langvierentwintig uur per etmaal met een Fins-Fransegrammatica. In het auditorium van de bieb hadden nog maarzeven studenten plaatsgenomen toen ik op het bord kalkte:´Mijn Fins is beter dan jullie Frans!´ Gelukkig ontbrak het degroep niet aan gevoel voor humor.

2.

De buurt rond het arbeidsbureau heette Kauriala. Daar moestde wandelaar dwars door een Orthodox kerkhof. Op eenochtend toen ik op weg was naar Pertti, zat een jonge vrouwin de natte sneeuw op haar hurken en poetste een donkeregrafsteen met een rode tandenborstel. Ik herinnerde me haarbij elk bezoek aan deze wijk. Ook wanneer de zon scheen enmensen er tussen de stenen en zerken op een bankje van dezomer genoten.De zomer was op haar hoogtepunt toen de middelbare schoolin Kauriala mij als docent wierf. Ik stapte regelrecht uit deverblindende zonneschijn het duistere gebouw binnen enmoest een moment mijn ogen sluiten. In de holle ganggalmde een vrouwenstem. 'U bent zeker Joop Wassenaar,onze nieuwe internationale docent. Welkom op onze school!'De forse vrouw stelde zichzelf aan me voor en vervolgdedaarop haar weg.Het gebouw rook naar verse verf. De vrouwelijke rector zatachter haar bureau. Ze zag er precies zo uit als op de foto inde plaatselijke krant die ik even daarvoor had gezien. Als lid

12

van de gemeenteraad van Hämeenlinna had zij opschuddingveroorzaakt door als sociaal-democraat tegen de sociaal-democratische kandidaat voor het burgemeesterschap testemmen.´Although the building is still empty I was already wishedwelcome and that felt nice.´ ´Zozo, met wie sprak je dan?´ Destem van de rector sneed als een mes door de stilte van dezomerdag. Ik begon glimlachend aan een uiteenzetting. ´Ihave trouble in remembering your names, because Finnishnames do not launch any kind of image in my brains. Iimmediately start to mix things up. Alavirta changes intoVirtala and...´´Waarover hadden jullie het nog meer?´ onderbrak de rectorme. ´Was het een vrouw of een man? Zei zij of hij tegen jewat hij doceert?´ Ze stond op en sloot de deur van haarkamer. ´Zullen we afspreken dat alles wat hier wordtbesproken tussen ons blijft?´

Voor het eerste uur Duits dat ik gaf arriveerden de scholierenvan het eindexamenjaar. Jongens en meisjes van zeventienen achttien die al naast elkaar durfden te zitten. Ik dacht naover wat ik hen aan het eind van het uur voor zou lezen, eenklein stukje uit Hermann Hesse of Kurt Tucholsky? Of washet beter om hen zelf te laten voorlezen?Ik had een grote landkaart van Europa opgehangen en keekuit het venster hoe groen Hämeenlinna luierde in de zononder een strakblauwe hemel. De klas zat er rustig bij en ikhoefde mijn stem niet te verheffen toen ik mijn aanwijsstokover de kaart liet scheren en vroeg waar Kafka, Fallada enSchiller geboren waren. Toen er geen antwoord kwam weesik met de stok een leerling aan en vroeg: ´Wie heisst Du?´Toen ook deze vraag onbeantwoord bleef herhaalde ik hem inhet Engels.

13

Asta was al een jonge vrouw. Haar bewegingen waren soepelen ze had in haar gezicht een zorgelijke trek, die er vast enzeker zou blijven tot aan haar dood. Ze zat naast een langejongen met een bril die een afwezige indruk maakte. Deknaap deed me aan mezelf terugdenken, aan toen ik alsachttienjarige in de Duitse les naast het mooiste meisje vande klas zat. Het enige verschil tussen hem en mij was dat iktoen al Duits sprak.Na de ramp zat ik met Asta en haar buurman te eten. 'Wehave a very tight schedule by which we have to prepare forour examns', legde het meisje uit. 'Weren't you informedabout that?' 'We have a book and we have to get through thatbook before next January,' voegde de jongen toe. In mijn vertwijfeling had ik aan het tweetal willen bekennendat ik hun boek niet lezen kon, maar in plaats daarvan zei ik:'I don't know about your German, but your English isoutstanding. Where did you learn it?' 'In London', antwoorddeAsta en ze begon nu zichtbaar van de discussie te genieten. 'Ihave been living in London for one year, as an exchangestudent. Petri has also been visiting me there for one month.'Nu liet Asta voor het eerst een glimlach op me los, en dejongen sloeg zijn ogen neer en bloosde. Ik ontspande me nuook. 'Didn't you wnat to stay longer, Petri?'Ik weet niet of de jongen ooit op mijn grap zou hebbengereageerd, maar ik heb er niet op kunnen wachten, wantnaast ons tafeltje verscheen een vrouw. 'You not sit with students', sprak ze. 'You come with me. Wehave own table.' Ik begreep niet meteen waarover dit ging.'It's very nice of you to invite me. How about joining youlater? I just finish my meal here and then we can have a cupof coffee together.' 'It is rule teacher not sit with student',sprak de zwartharige vrouw en hief haar kin omhoog.Pas op weg naar de docententafel merkte ik hoe benauwd hetin de eetzaal was. Het schoolgebouw was sowieso nogalduister maar de eetzaal was een spelonk, uitgehouwen in de

14

kelder. De vensterloze ruimte was volgestouwd met tafels enstoelen en het lawaai was er niet te harden. Een tientalcollega's zat aan een tafel en was bezig aan het dessert.Sommigen spraken tegen elkaar maar omdat het voor deanderen onduidelijk bleef waarover, namen die er niet aandeel.

Behalve tijdens de eetpauze van dertig minuten was hetniemand toegestaan om zomaar in de eetzaal te komen. In demiddaguren werd elders in het gebouw een kleine kioskgeopend, waar scholieren aan scholieren limonade en snoepverkochten. Het werd herfst en de kinderen zaten tijdens detussenuren in hun natte overkleren in de koude en nattegangen. Een deel van hen zat ook in het klaslokaal met de jasaan en een baseballpetje op. Duisternis, natheid en kouwekten in mij dezelfde beelden op die ik ooit kreeg bij hetlezen over een lazaret in oorlogstijd. Alleen de doodskretenvan de stervenden ontbraken.Of waren die er ook? Een meisje dronk. Ze kwam op onregelmatige tijden in mijnles en ik rook de geur van verschaald bier om haar heen. Enhad ik die niet had waargenomen dan had ik het zelf wel vanhaar gehoord, want zij was er behoorlijk trots op. 'I alwaysdrunk', zei ze toen ik haar na de les gevraagd had om even teblijven, en glimlachte daarbij. 'Do you drink at home?' vroegik haar, omdat ik er van uitging dat ze haar kwaal vanvolwassenen had gekregen. De zestienjarige interpreteerdemijn vraag op haar eigen manier. ”Also in bar. You come withme this evening? I also good sex.'Anderen schreeuwden niet, en spraken ook niet. Een jongenzat als een standbeeld in de klas, alleen, met de ogen openmaar compleet afgesneden van wat er om hem heengebeurde. Zijn klasgenoten lieten hem met rust, maar toen ikhet over hem probeerde te hebben in een

15

docentenvergadering riep de rector dat 'we hier geen Legerdes Heils' waren.Een andere jongen werd wel in de klas geplaagd. Ook hij zatvrijwel roerloos op zijn stoel, maar hij antwoordde wel opvragen, zij het op een manier alsof hij daarbij op deautomatische piloot handelde. 'You are right. She is verysmart', zei Johannes. 'Sorry, I mean he. Sometimes he lifts uphis head as if he is listening to something we do not hear. Abird or something. He is from the small village of Renko.Probably he comes from a farm.'Johannes was docent filosofie en de enige collega dievoldoende Engels sprak. Of tenminste de enige die met mijwilde communiceren. Johannes begreep dat het Finseschoolsysteem mij volkomen vreemd was, en hij begreep ookdat het voor de andere volwassenen in de school goed wasom dat te weten. 'Imagine where Joop is now', vroeg hij ineen docentenvergadering. 'She is in totally strange world.Sorry I mean he. He does not understand us, we do notunderstand him. Imagine as if you were going to be teacher inAlbania!'Docentenvergadeeringen waren er bijna elke dag. Een redendaarvoor kan geweest zijn dat de docentenkamer de meestcomfortabele in het gebouw was. Ze was warm en licht, metzachte stoelen en in een keukentje altijd verse koffie metgebak. Het was er ook rustig. De scholieren mochten er nietbinnenkomen. Zij klopten op de deur, riepen de achternaamvan een docent en handelden de kwestie met de betrokkendocent af op de gang.Omdat de docentenvergaderingen in het Fins werdengehouden bleven de onderwerpen voor mij vaag. Toch kreegik de indruk dat er niet veel van belang besproken werd. Derector had het graag over de verrichtingen van Finse sporterstijdens de grote toernooien. Later begreep ik dat zij zelfgymnastiek gaf. In zo'n vergadering werd ook een grafiekgetoond waaruit duidelijk werd hoeveel de EU had

16

bijgedragen aan mijn aanstelling in het kader van hetErasmus-project.Tijdens de vergaderingen werd ook Fins gesproken wanneerhet over mij ging. Op een morgen zag ik op de deur van dedocenntenkamer een aankondiging waarin alleen mijn naamvoorkwam. Omdat niemand er iets over zei, vroeg ik zelf aanJohannes naar het hoe en wat. Hij bloosde: 'You not knowabout this? This is meeting about you! Did director not tellyou?' 'I don\t know anything about it. But do you think I aminvited to this meeting?' Welzeker was ik welkom en derector excuseerde zich dat ik niet had begrepen dat devergadering zou gaan over mijn werkwijze.Ik had mijn werk tot dan toe volgens mij naar behorengedaan, de omstandigheden in aanmerking genomen. Ik hadmijn hoge verwachtingen over het onderwijzen van Duitsbijgesteld zodra ik in de gaten had gekregen dat het niet gingom 'het verbeteren van de mondelinge vaardigheden van deleerlingen en om het aan hen geven van inzicht in deDuitstalige cultuur' zoals het in mijn taakomschrijving stond.Tevens had ik in de zogenoemde internationale klas -met eenpaar gastleerlingen uit de VS- een cursus geschiedenisgegeven die in ieder geval die Amerikanen goed wasbevallen.Maar de ouders van de leerlingen waren een anderemening toegedaan. De oudervereniging had mijn ontslag op staande voet geeist,omdat 'in de geschiedenisles Engels wordt gesproken'. Ookmijn manier van ordehouden in de klas ging tegen de regelsin. En ik had mijn leerlingen te lage cijfers gegeven.'Sowieso', zo las de rector voor uit het schrijven van deoudervereniging, 'is dat hele internationale gedoe niet meerdan de hobby van de rector, die de Finse onderwijscultuurvernietigt, terwijl die overal in de wereld wordt gewaardeerdals zijnde effectief en emancipatoir.'Ik vroeg welke regels ik had overtreden. 'Je hebt twee meisjesde klas uitgestuurd, en niet naar mij', antwoordde een kleine

17

oude vrouw. 'I am sorry for that', sprak ik tegen haar, 'but Iwas not aware I should have send them to you. What is yourrole in this?' 'Ik ben de opo van deze school', luidde derepliek, 'en ik ben als opo aanwezig tijdens de bijeenkomstenvan de oudervereniging.' 'He is a guide for students', legdeJohannes aan me uit. 'Sorry I mean she. She plans the careerof the students.' 'Jij hebt helemaal het recht niet om bij die vergaderingen tezijn zonder dat ik daarvan weet!' schreeuwde de rector. 'Ikwerd gevraagd', antwoordde de opo. 'De zorgen zijn groot enze zijn gerechtvaardigd. Die meisjes hebben een uitstekendereputatie. Ze spelen volleybal in het Fins nationaaljuniorenteam en hun loopbaan lijdt hieronder!'Naast de docentenkamer was een kleine ruimte met eencomputer. Na de vergadering nam de rector me mee naar demachine en opende daarin het beoordelingsprogramma. Zebekeek de cijfers in mijn klas en zei: 'Is too low'. Toen ze zagdat ik haar niet begreep, opende ze nog een grafiek met eendiagram. 'This is average of your classroom', en ze wees meteen vinger op de onderste lijn in het diagram. 'Is too low.Must be like others'. En ze keerde terug naar het vorigescherm. 'I make new', kondigde ze aan en voegde daarop aande beoordelingen van vrijwel alle leerlingen ettelijkeprocenten toe. De school hield een ouderavond. De gymzaal zat vol oudersen een enkele leerling, en de docenten stonden op eenpodium. Ik verkeerde in de veronderstelling dat ook ditevenement het gevolg was van mijn aanpassingsproblemenen stond op het punt in tranen uit te barsten toen alledocenten zichzelf voorstelden in de microfoon en ik alslaatste aan de beurt was. Er was een brok van jewelste in mijnkeel toen ik mijn naam zei en in het Engels vervolgde: 'I amwell aware that my position in this school needs to bediscussed and I am grateful that so many of you are presentnow to take part in this discussion. So please, don't hesitate to

18

ask me whatever you want to ask. There are Finnish teacherspresent so don't feel obliged to speak English.' Niemandlachtte, en niemand vroeg iets. Na mij speelden tweeleerlingen op piano en viool en daarna genoot de menigte vankoffie en gebak.

Op een avond bezocht ik samen met Johannes een paar café's.We deelden belangstelling voor literatuur. Johannes had voormij een goed woordje gedaan bij het plaatselijk dagblad en ikmocht een column in de zaterdageditie gaan schrijven. ´Haveyou read Siddharta? We are Narziss and Goldmund. I neversit and drink a beer with friend´, sprak Johannes. `I neverbeen in nakkijono. You know what is nakkijono?´En hij legdeme uit hoe een Finse man zijn gevoelens uit in het holst vande nacht, in de rij voor een snackbar.Ik volgde vanuit mijn ooghoeken hoe op tv Ajax in de halvefinale van de Champions League tegen Atletico Madridspeelde. ´I never even been to icehockeymatch´, zeiJohannes. ´Why not? What makes me so jäykkä? Do youknow word jäykkä? Is it restraint?´In de verlenging scoordeAjax de beslissende treffer. Ik rees uit mijn stoel overeind ensloeg zo hard met mijn vuist op onze tafel dat de rest van dekroeg stilviel en de barman de toestand van de tafel kwamopnemen. ´You really live!´ lachte Johannes. ´What makesyou so free?´Op een middag vroeg hij mij zijn filosofieles over te nemen.Hij had met zorg een tiental leerlingen uitgekozen dievoldoende in het Engels uit de voeten konden. 'This class isabout freedom´, kondigde hij aan. De zon van de beginnendelente scheen in ons lokaal en de groep begreep mijn verhaal.´As Johannes already told you, this class is about freedom´,stak ik van wal. ´I guess a good title for it would be ´o theright thing!´Ik vertelde over mijn eigen leven als politiek activist en overde bijzondere trekjes van de Nederlandse cultuur. Aan het slot

19

van het uur schreef ik op het bord: ´Freedom is niet hetzelfdeals a day off!´´I think we all had beautiful experience today´,zei Johannes. ´It was Dutch way of teaching. We will neverforget this.´ ´It was a pleasure to be your guest´, antwoorddeik.

20

Tweede deel

2. Tampere-Virrat-Rauma

1.

e douche was helemaal blauw geverfd. Dat is wat ikme van de woning vooral herinner. Blauw en groot.In de woonkamer stond een enorme tv, waarmee ik

kabel kon kijken. Al het andere -keuken, woonkamer, balkonen meubels- was klein, maar niet te klein. Behalve het bed,waarin slechts plaats was voor anderhalve mens. Ik huurde dewoning van iemand die informatietechnologie ging studeren,zoals zovelen in de zomer van het jaar 2000. ’n Klein, pittigkereltje dat in zijn geboorteplaats de zomer gingdoorbrengen.

D

Mijn eigen ambities in de IT waren niet te hoog gegrepen. Ikdeed geen cursus Java of CID teneinde in een fors betaaldbaantje terecht te komen maar maakte me in hetHyperlaboratorium van de universiteit van Tampere bekendmet de basisvaardigheden van het webdesign. De scholingwerd betaald door het arbeidsbureau en duurde drie maanden,vijf dagen per week.Het Hyperlaboratorium lag pal naast. of zeg maar eigenlijk inhet grootste overdekte winkelcentrum van Tampere. Tijdensde pauzes zat ik met een aantal studiegenoten in eenrestaurantje waar volgens hen `s werelds beste koffie werdgeschonken. De ene was een bebrilde veertiger die op deeerste dag van de cursus op de vraag van de docent: ”Waarinacht je jezelf goed?“ antwoordde: „Nou ja, misschien in hetlopen van cursussen...“ De ander was een beetje jonger alswij.Van de vrouwelijke cursisten woonde er eentje bij mij in debuurt. Ik zat op een ochtend naast haar in de bus. `n Kleine,donkerharige vrouw ergens tussen de twintig en de dertig dieeen tevreden glimlach met zich meevoerde. Een andere keer

23

zag ik haar door mijn straat wandelen, met een meisje op haarbuik. Ze leek gelukkig.Ik zat niet vaak in de bus. Het was zomer. Zomer in Tampere.Ik stond `s morgens om zes uur op en ging om half zeven dedeur uit voor de lange wandeling naar het centrum. ’sMiddags onderbrak ik dezelfde wandeling terug om inkopente doen, ’s avonds schreef ik op mijn laptop en keek tv.

Eind augustus kwam Phoebe op bezoek. Ik haalde haar opeen vrijdag van de luchthaven bij Helsinki. Tijdens de busreisnaar Tampere vroeg ze me hoe lang ik in Finland wildeblijven en ik antwoordde: ”Ik wil hier misschien niet sterven.Want ik vind het belangrijk dat ik door mijn beste vriendenwordt begraven.” ’s Avonds wachtten we in Tampere op de aansluitende bus enzei ze: “Ongelooflijk dat we elkaar hier nog es treffen.“ Voorhet inslapen zei ik: ”Vandaag is de sterfdag van oom Pierre.Dat is alweer negentien jaar geleden.” Zij reageerde: ”Fijndat je je dat herinnert.“Ik werd de volgende ochtend wakker omdat de zon in mijnogen scheen. Ik zat rechtop op mijn matras en keek lang naarPhoebe. In mijn bed aan het andere einde van de kamer sliepze op haar rug. Haar hoofd draaide onrustig heen en weer enze snurkte. ”Had je een nachtmerrie?”, vroeg ik haar toen zeuiteindelijk haar ogen opsloeg. Maar ze herinnerde zich niets.Ik had een ontbijt klaar toen ze naar de keuken kwam. Hetwas ’n wolkenloze dag. ”Prachtig weer om alle kerken vanTampere te bezoeken”, lachte ze. De zon kende geen genade:rond haar mond en ogen waren rimpels zichtbaar.De ochtend ging voorbij met het zoeken van de enigekatholieke kerk van Tampere. Ik wist zelf niet dat er eentjebestond maar Phoebe had thuis in het internet de zaak alterdege onderzocht. „Daar is `ie!”, riep ze vrolijk in hetcentrum van de stad en wees me op een gebouw aan deandere kant van de straat. Eerst hield ik de betonkolos vooreen zwembad of bibliotheek. Maar toen zag ook ik het grotekruis op het dak. ”Ik ga hier naar de vroegmis en naar de

24

Vespers” sprak Phoebe toen we uit de kerk terugkwamen inhet zonnebad.Tegen de avond wachtten we op het begin van de mis voor deOrthodoxe kerk. Eind augustus daalde de nacht al weersneller over de stad, de grote kerkklokken dreunden eensombere melodie. Ook Phoebe’s woorden kregen nu eenmelancholieke ondertoon. Ze vertelde hoe haar klooster eraan toe was geweest toen ze het na tien jaar had teruggezien.”Ons Jezusbeeld was op de zolder gesmeten, samen met dedagboeken van Zuster Berendina.'Terug in mijn woning ging ze onder de douche. Ik zat op desofa en wachtte. Toen ze de deur van de douche opende, hadze zich al aangekleed en heur haar gedroogd. Haar blauwepyjama riep een beeld in me op van twintig jaar daarvoor. Wewaren met Kerstmis bij haar ouders. Haar vader keektelevisie, haar moeder las in `n damesblad. Ik wachtte op hetmoment dat Phoebe de kamer binnen zou komen in haarnieuwe, zojuist van mij cadeau gekregen blauwe nachthemd.Ze zette zich naast me op de rand van de sofa. Ik moest naarboven kijken. Haar lange, zwarte haar bedekte het enige lichtin de kamer. De pyjama voegde zich om haar als een tweedehuid. De wereld stond stil. Toen vroeg ze me om een boek uithaar koffer te halen en aan haar te geven. Het was een boekover “Winnie de Poe”. Zij glimlachte: “Lees je me eenverhaaltje voor voor het slapengaan?”

2.

Die zondag zat ik vijf uur in de bus, naar het dorp Virrat, entrok daar in het enige hotel. De gegevens die ik had gekregenvan het arbeidsbureau waren niet erg nauwkeurig. Ik zou inde plaatselijke volwassenenopleiding drie avonden per weekdeelnemen aan `n IT-cursus. En ik kon op maandagmorgen desleutels van een kamer halen bij de bank. Toen ik aankwamwas het nog redelijk warm maar op de maandagmiddagbegon het kil te worden. Tegen die tijd was duidelijk dat ik

25

een kamer plus douche zou bewonen in een grotehuurkazerne. `n Eigen keuken had ik er weliswaar niet maarmisschien was ik wel de enige bewoner van het ding.Laat die avond keerde ik terug in Tampere. Mijn hart bonktein mijn keel en ik was drijfnat van het zweet toen ik de deurvan de woning opende. ’n Waanzinnig moment lang geloofdeik echt dat Phoebe die ochtend niet was vertrokken maar wasgebleven en op mij wachtte.Ze had schoongemaakt en een briefje achtergelaten op detafel in de woonkamer: ”Ik ben twee keer naar de Vroegmisen een keer naar de Vespers geweest in 'onze' kerk. ’s Avondsheb ik tv gekeken totdat mijn ogen uit mijn hoofd rolden. Hetis op de een of andere manier triest om jou hier in je eentjeachter te laten.”De volgende middag bracht ik mijn spullen naar de nieuwewoning en verkende Virrat. Het was slechts kort wandelennaar de volwassenenopleiding en naar de bezienswaardigheidvan het dorp, een natuurreservaat. De september-zon nodigdenog uit om plaats te nemen op een bankje in het park en eenboek te lezen. Later die middag ging ik de school bekijken. Ik schreef er eene-mail aan Phoebe en liet mijn naam en e-mailadres achter bijde balie. Want de jongere studiegenoot uit Tampere, met wieik drie maanden achtereen elke morgen koffie had zittendrinken, was ook naar Virrat verhuisd, naar dezelfdeopleiding. Ik ging er vanuit dat hij kontakt zou willenopnemen.De eerste avond van de cursus ging op aan kennismaken.Doel van de eenjarige opleiding was een beroepsdiploma.Maar mij werd al snel duidelijk dat het aanbod alleen maaruit programmeren zou bestaan. De cursusleider raadde medan ook aan om terdege te overwegen of de scholing mij welzou passen. Na afloop liep ik op de gang van de school de kennis uitTampere tegen het lijf. 'Heb je mijn e-mailadres gekregen? Ikliet het voor je achter bij de balie.' De ander wist echterduidelijk niet waarover ik het had. 'Zit je hier op school?'

26

vroeg hij, waarop ik hem kort uiteenzette wat de bedoelingwas. Toen keek hij op zijn horloge en zei: 'Nou, je vermaaktje waarschijnlijk best in Virrat. Ik wens je veel succes.'

Er was dus nergens een keuken in de huurkazerne. `n Kleinhok op mijn gang bevatte alleen maar een ijskast en eenwastafeltje. In het centrum van het dorp waren tweepizzeria’s. Ik besloot ze om de beurt te gaan bezoeken. Deene ging al voor aanvang van de schoolavond dicht, naar deander ging ik na afloop van de cursus. In beide was ik altijdde enige klant. In de eerste at ik en dronk ik koffie, in detweede nam ik een paar glazen bier, om nadien te kunnenslapen. Want meteen die allereerste woensdagavond werd meduidelijk waarom ik de enige bewoner van het pand was. Opde begane grond werd een disco gehouden. Elke week. Ik hebgeen idee hoeveel van de plaatselijke jongeren aanwezigwaren. Ik hoorde niet anders dan de muziek. Het kan zijn datde gasten van de volwassenenopleiding kwamen. Het kanevengoed zijn dat er helemaal geen mensen waren. Muziekwas er in elk geval. Zonder ophouden en keihard, tot vijf,soms wel zes uur in de morgen. Alles in mijn kamer schudde, trilde, schokte en beefde. Devensters, de deuren van de klerenkast, mijn nachtkastje en deleeslamp op dat nachtkastje. Ik probeerde tv te kijken totdatmijn betraande ogen de ondertiteling niet meer kondenvolgen. Ik ging midden in de nacht onder de douche maarook dat hielp niet. Uiteindelijk sliep ik in maar werd weerwakker voordat de muziek opgehouden was.

De volgende middag merkte ik dat ik toch niet alleen was inhet gebouw. Ik kwam van een wandeling en liep de trap optotdat iets me dwong om de pas in te houden. Ik hoorde eenstem. Een vrouwenstem. De stem van een jonge vrouw.Aanvankelijk dacht ik dat ze zong. Een sopraan die dehoogste oktaven bereiken wilde. Maar tussendoor daalde destem en viel ze bijna weg. Plots veranderde ze in een diepe,

27

stotende ademhaling. Huilde de vrouw? Ik was nu dichtbij dedeur van waarachter het geluid me bereikte. Drie deurenverwijderd van de mijne. Ik hield mijn adem in.Toen begreep ik het. De vrouw bedreef de liefde. Ik bleefvoor mijn eigen deur staan luisteren naar het gebodene. Ikdorst niet eens de sleutel om te draaien in het slot. Opdat dithemelse concert niet zou worden verstoord. Ik stond daar zozeker een half uur. Toen hoorde ik een mannenstem enmeteen daarop bezocht iemand het toilet. Iedere dag hoopteik dat hun liefdesverhaal herhaald werd, maar ik heb nooit devrouwelijke noch de mannelijke bewoner gezien. Ik zag enkeleen fiets staan naast de ingang en op een keer had de vrouwhaar schoenen op de gang voor haar deur achtergelaten.

Het werd snel herfst in Virrat. De cursus was wat mij betreftal na drie of vier keer voorbij. In overleg met hetarbeidsbureau had de cursusleider me toestemming gegevenom voorlopig gebruik te maken van de faciliteiten van deschool. Ik zocht er in het internet naarstig naar een andereopleiding. En ik zond elke dag een e-mail aan Phoebe.Gemiddeld eens per week kreeg ik een kort antwoord. Ik wachtte ook op de uitnodiging voor een huwelijksfeest inTampere. De man die al drie jaar mijn column voor de krantin Hämeenlinna vertaalde ging trouwen en had me verteld dathij bijna tweehonderd gasten verwachtte. De grote dag gingechter voorbij zonder dat ik uit Tampere ook maar ietsvernam. Ik belde hem een week erna. Het was een prachtige,zonnige dag geweest. `n Droom van een bruiloft. Hij had eenLaps kostuum aangehad.

3.

Op `n zonnige herfstdag kwam ik aan in het havenstadjeRauma, aan de Botnische Golf. Ik was nog nooit aan de Finsewestkust geweest. Ik kreeg er een kamer in een flatgebouwnaast `n scheepswerf. Vanuit de andere kant van het gebouw

28

had je uitzicht op de zee, uit mijn eigen raam keek ik op eenklein plantsoen. De kamer bevatte `n tafel en `n bed. Keuken, toilet en ook dedouche waren op de gang. Zowel op de deur van het toilet alsop die van de douche ontbrak een slot. ’s Avonds kwam ikerachter waarom. Op de gang woonden alleen maar mannen.In de duisternis van oktober vulde zich de keuken met eenapart slag mensen.De kerels ontdeden zich niet van hun overalls en legden nieteens hun honkbalpetjes of ijsmutsen af maar zetten zonderomhaal hun opwarm-maaltijd in de microwave en hun pakmelk op de tafel. De meesten van hen namen nog wel demoeite om een bord uit de vaatwasmachine te nemen maareentje zag ook daartoe geen kans meer, kiepte zijnopgewarmde macaroni op de krant van de dag daarvoor enschepte die met ’n grote lepel naar binnen. ’n Ander redde hetnog net om te eten en te drinken maar viel meteen daarnatemidden van alle herrie zittend in slaap.De mannen werkten op de werf of in de papierfabriek.Sommigen kenden elkaar, waarschijnlijk van het werk, enpraatten met elkaar. Anderen evenwel zaten erbij alsof ze opde bus of trein wachtten, de blik gericht op de tv die bovenopde microwave stond, of op het raam, waarachter Raumaronddreef in een oranjekleurige zee van lichtmasten enherfstregen.Ik nam voorzorgsmaatregelen met betrekking tot de hygiëne.Ik kon natuurlijk niet voorkomen dat ik naar de wc moestmaar besloot zo weinig mogelijk gebruik van de douche temaken en wel zo vroeg mogelijk in de middag. Ook warmeten moest ik bereiden meteen nadat ik uit de school kwam,voordat de meute arriveerde.

Ik werd de volgende ochtend om vijf uur wakker. Tegelijkmet de anderen. Uit het toilet klonk gevloek en geboer. Ikbleef in mijn kamer totdat het lawaai afnam. In de keukenwaren nog twee mannen. Ze hadden evenveel haast als deavond daarvoor. De ene nam een hap uit een gigantisch pak

29

Kellogg’s Cornflakes, de andere slurpte yoghurt direct uit hetpak. Ik maakte ’n ontbijt en at dat op mijn kamer.Om half acht wandelde ik het stadje in. Langs de kade van dehaven. In de andere richting was ver weg de open zeezichtbaar. Dit deel van de haven was gereserveerd voorsleepboten en in nogal slechte staat verkerendevissersschepen. Teken van leven was er niet behalve achterhet raam van een klein hok, midden op de kade. Het houtenoptrekje was een koffiehuis.Langs een kanaal kwan ik aan bij de rand van Oud Rauma,het middeleeuwse centrum van het stadje. Daar stond mijnopleiding. Het was nog geen acht uur en de deur werd danook geopend door ’n schoonmaakster. Ik vroeg haar wanneerze haar werk begon. Ze begon om zes uur en ik besloot dedocent te gaan vragen of ik ’s ochtends om zes uur mochtbeginnen.De eigenlijke scholingsruimte was in de kelder van hetgebouw. Het vertrek zonder een enkel raam stroomdelangzaam vol medestudenten. Vijftien waren het er, allemaalvrouwen. Sommigen waren in gesprek, de anderen zatenstillekens achter hun computer te wachten totdat ze hunopgave voor die dag zouden ontvangen. De vrouwen leerdener werken in Excel.Er waren twee cursusleiders. De ene in net pak, de andere ineen wollen trui. Toen de laatste zijn eigen computer opende,klonk daaruit het „Poeoeoeoeoe!“ als van een stoomschip. Degrap veroorzaakte de enige lach van de dag in het lokaal. Ikkwam met hem overeen dat de schoonmaakster al vroeg in deochtend de deur voor mij zou openen.

In de Poolnacht die het stadje bedekte, heb ik Rauma nooitbij daglicht aanschouwd. ´s Ochtends vertrok ik om half zesnaar de school. Er reed me steevast een geweldige massafietsers tegemoet. De mensen waren onderweg naar de werfen de papierfabriek. Ik kwam precies om zes uur aan bij deschool‚ opende er mijn computer en zond een e-mail aanPhoebe. Om acht uur kwamen de andere cursisten en het

30

docentenpaar. Sommigen groetten mij en elkaar, maar hetovergrote deel bleef de hele dag doodstil.Naast het lokaal was een koffieruimte waar we onze lunchaten, maar nooit met elkaar. We kwamen er om de beurt. Opeen keer zat ik er echter in het gezelschap van een vrouw vanmiddelbare leeftijd die me plotsklaps vroeg waar of ik inNederland geboren was. Het werd duidelijk dat zij inRotterdam had gewoond, waar ze gewerkt had in de FinseZeemanskerk. Ik vroeg haar hoe ze Nederland had ervaren enhoe het was om terug in Finland te zijn. Ze gaf echter geenantwoord op mijn vraag en vroeg zelf ook niets meer. Inplaats daarvan begon ze over haar geloof.Met de cursusleider die elke morgen het stoomschip uit zijncomputer liet komen verliep de conversatie gesmeerder. Hijhad de gewoonte een pijp te roken op de binnenplaats van hetgebouw en toen ik een keer via die binnenplaats huiswaartswilde keren, nodigde hij me uit om naast hem plaats tenemen. De man was benieuwd naar waar ik in Finland had geleefd enwat ik allemaal had gedaan. Hij voelde goed aan op welkemogelijkheden en belemmeringen ik was gestuit: ”De wereldverandert razendsnel, ook hier. De gebeurtenissen lopen voorde mensen uit, ze hebben moeite om het allemaal bij tehouden. Nog maar twintig jaar geleden woonde dit volk inhet bos, net als de indianen. En de buurman was de vijand.”

In het flatgebouw was het ’s middags redelijk rustig tot eenuur of vijf. Ik was tot dan in de keuken. Via hettelevisietoestel ontvingen we een nederlandstaligeradiozender en hoewel het muziek-aanbod verschrikkelijkwas, genoot ik van de file-meldingen. Elk half uur somde eenrustige vrouwenstem het aantal kop- en staartbotsingen op datdaar in het moederland in dichte mist had plaatsgevonden.”In de huurkazerne klinken geluiden die een mens niet voormogelijk houdt”, schreef ik aan Phoebe. ”Ik weet niet of hetveroorzaken van de ware kakofonie voorbehouden is aan dearbeider op de scheepswerf in het algemeen of alleen maar

31

aan het Finse deel van die beroepsgroep. Maar ik kan delaatste mogelijkheid niet uitsluiten, wnat ik heb in dit landook toegekeken hoe een man in een vijfsterrenrestaurant metzijn handen at. Smakken en slurpen is dus al iets, gapen enboeren is nog meer – in het bijzonder tegelijkertijd of zo dathet eerste in het tweede verandert. Een van die kerels snurktzo hard dat ik het ook onder de douche hoor. Daar heb ik ookbegeesterd naar het wateren geluisterd. In Finland is het voormannen nog steeds vrouwelijk om je plas zittend te doen. Maar gistermorgen werd ik wakker van een geluid dat nietvan deze wereld was. Ik bleef roerloos in mijn bed liggen. Ikprobeerde eerst te bepalen uit welke richting het geluidkwam. Was het een machine, dichtbij of verder weg? Hetlichten van een anker door een schip, of een venster datbewoog op de wind? Daarna dacht ik dat het kwam van eenkrolse kat, een geluid dat ik hier soms op het platteland hebgehoord. Maar zou dat in deze tijd van het jaar mogelijkkunnen zijn? Toen hoorde ik duidelijk dat het van de gangkwam. Ik dorst geen vin te verroeren totdat ik iemand uit eenkamer hoorde komen om naar de WC te gaan: het klateren(jawel, zo snel erna... Het zijn ware kunstenaars, diearbeiders!), rochelen, het laten van de boer. Uit de kamerkwam intussen geen geluid meer. De vrouw waswaarschijnlijk dood, misschien al wekenlang. Hoe kan eenmens -vrouw of man- van zoiets genieten? Of gaat hetgewoon om geweld? Wat is de overeenkomst tussen eenscheet en een orgasme, als je dit al een orgasme wiltnoemen?”'s Avonds was de sfeer in de keuken soms ook ontspannen.Het lukte me om op het televisietje vrijwel ongestoord dewedtsrijd in de Champions League tussen Heerenveen enValencia te volgen. In Heerenveen regende het pijpestelen, inonze keuken moedigde men de Spanjaarden aan. De oudste van de mannen werd Heikki genoemd. Hij was deenige die mij naar mijn naam vroeg en hij vertelde hoe hijzelf een keer 'naar Europa'' was gereisd, met de caravan. Diecaravan gebruikte hij nog steeds: de man kwam uit Lapland

32

en liet elke herfst zijn gezin achter om in het zuiden van hetland de scheepswerven aan te doen, terwijl hij afwisselendwoonde in zijn caravan en in huurkazrnes als deze. Eind meivan het volgend jaar zou hij terugkeren naar het Noorden. Ikschatte de man op bijna zestig jaar en rekende uit dat zijnzeemansbestaan al vier decennia had geduurd.

33

3. Turku-Raisio-Turku

1.

ind oktober nam ik weer kontakt op met hetarbeidsbureau. Het centrum voorvolwassenenedukatie in Raisio bij Turku bood een

”cursus computervaardigheden voor immigranten” aan. Descholing zou een half jaar in beslag gaan nemen en integraalbestanddeel ervan zou een werkstage zijn. Vooral dat laatstetrok mij aan. Werken in de grote stad Turku, wauw! Op eenregenachtige dag nam ik deel aan de intake.

E

Er werden zo’n twintig mensen geinterviewd. Mannen envrouwen, jongeren en mensen van middelbare leeftijd, voorhet grootste deel afkomstig uit Oost-Europa. De meestennamen de situatie luchtig op. Was het voor ons immigrantenimmers niet al de derde of vierde cursus sinds we in Finlandaangekomen waren? Maar er was ook een man die zich voor deze gelegenheid inzijn beste pak gestoken had en geen seconde stil kon blijvenzitten. In zijn grijze begrafeniskostuum ijsbeerde hij zonderophouden handenwringend rond.Ik werd geinterviewd door drie mensen, twee mannen en eenvrouw. De sfeer was verrassend positief. Misschien omdat ikde laatste patient van de dag was, werd er niet op de klokgekeken en was het gesprek erg open.Ik benadrukte dat de scholing niet mocht uitlopen op dezoveelste taal- en inburgeringscursus maar echt moestvoorbereiden op werk en dat de stageplaats voor mij debelangrijkste aanleiding was om mee te doen. Ik gaf ook aandat het in het belang van de groep en de sfeer zou zijn dat ervrouwen en mensen van mijn leeftijd aan deelnamen. Na het interview was het droog geworden en ik besloot om devijf kilometer naar Turku te wandelen. Ik genoot. Ik liep destad in over de grote brug over het spoor en de huizenzee

35

dreef voor me in de avond als was ze Het Beloofde Land. Hetvoelde alsof aan de lange reis van die herfst een eind wasgekomen.Ik wist dat er in Turku een katholieke kerk was en dat ik nogop tijd voor de avondmis zou zijn. Als enige buitenstaandernam ik er plaats op de achterste bank. Links voor me zat eentwintigtal blauwe zusters van de Orde van de Heilige Birgitta,voor het grootste deel afkomstig uit Afrika. De priester waseen Pool. Het Fins waarin hij de mis opdiende was het enigedat mij eraan herinnerde dat buiten de muren van hetprachtige gebouw Finland wachtte. Op het busstation belde ikmet Phoebe.

De derde november ontwaakte ik op het tijdstip waaraan ikgewend was geraakt en nam de bus naar Turku. Ik huurde ereen kamer in het studentendorp en vervolgde mijn reis naarRaiso. Mijn nieuwe onderkomen had ik nog niet gezien.De eerste dag van de cursus was bestemd om kennis temaken. Van de groep maakte geen enkele vrouw deel uit,noch iemand die ouder was dan ik. Twee erg jonge jongenskwamen uit Kosovo, de overigen uit Turkije, Rusland, Iran,Syrië, Somalië. De man die op mij tijdens de intake wasovergekomen als een zenuwpees, zat als toonbeeld van rustop de rij voor me. Hij was `n Est.Ik zat naast een Eritreër. ’n Lange, magere man met een sikje.Hij sprak vloeiend Engels maar nauwelijks Fins. Hij liet mein het internet zijn geboorteplaats zien, op de grens metEthiopië. Toen ik hem vertelde dat ik `s avonds naar de miszou gaan, glimlachte hij, spreidde beide armen en riep: „Mybrother!“`s Middags wachtte ik samen met hem op de bus. ’n IJzelbuimaakte van Raisio de lelijkste plaats op aarde. Mijnreisgenoot vertelde dat hij al vijftien jaar in Finland woondewaarvan twaalf jaar in Turku. Hij leefde gescheiden van zijnFinse vrouw en hun zoontje, dat hij maar zelden zag.Terug in het studentendorp wachtte mij een groteteleurstelling. In mijn kamer stonden een bureau, twee

36

stoelen en een bed. Voor het venster ontbraken evenwelgordijnen. En op het bed ontbrak de matras... Omdat dewinkels al dicht waren was ik gedwongen de nacht door tebrengen op de planken van de brits, in mijn jas. De volgendeavond kocht ik een matras die met de auto naar de campuswerd gebracht, en ook een oude televisie, die ik zelf uit debinnenstad naar mijn kamer zeulde. Ik stond elke ochtend om zes uur op‚ nam een douche enkeek al kauwend naar ontbijt-tv. Om zeven uur vertrok ikvoor mijn wandeling naar de markt van Turku. Ik liep langsde rivier en de kathedraal van de stad. De bus naar Raisiovertrok om acht uur. Mijn reisgenoot was de medecursist uitTurkije. Hij woonde pas drie maanden in Finland en dankteGod op zijn blote knieën dat er nu iemand was die Duitssprak.

De vrouw die aanwezig was geweest tijdens het interviewwas bij die gelegenheid niet teveel op de voorgrond getreden.Maar reeds tijdens de eerste cursusweek veranderde ditdrastisch.De docent die oorspronkelijk de cursus had gepland en zoubegeleiden had nog maar net laten zien dat voor hem cursusen cursisten iets betekenden (hij begroette ons bijvoorbeeld `sochtends in onze moedertalen) toen hij aankondigde metonmiddelijke ingang te vertrekken. Hij nam de anderemannelijke docent mee naar zijn nieuwe standplaats en lietons over aan de genade van de vrouw.In mum van tijd heerste complete anarchie. De 'computer-scholing' bleek een veredelde Excel-cursus. Zes uur per dag,vijf dagen per week was het tabellen produceren, en etaleerdede vrouw haar onkunde als docent. Het onderricht gebeurdein het Fins hoewel minstens de helft van de groep de taal nietvoldoende beheerste. Steeds meer studenten spijbelden steedsvaker. Of, indien ze wel naar school kwamen, deden nietanders dan door het internet surfen. De Est die voor mij zatspeelde de godganse dag patience op zijn beeldscherm.

37

Hij heette Andres. Hij was een Est van Russische komaf. Inde Sovjet-Unie had hij een goeie baan gehad als economischplanner. Na de scheiding van zijn ouders was hij met zijnmoeder naar Finland gekomen. Het bleef voor mijonduidelijk of de moeder ook in Turku woonde. Maarzonneklaar was dat zij voor Andres het enige sociale contactvormde.Het centrum voor volwassneneducatie in Raisio was eenarchitectonische nachtmerrie. Met uitzondering van hetrestaurant. De lunchpauze in de lichte ruimte werd voor onssteeds belangrijker. Wij, dat waren Andres, de Eritreër en eenjonge Somaliër. Onze gespreksonderwerpen waren Estland,Eritrea, Nederland en het aanstaande huwelijk van deSomaliër in diens geboorteland.

2.

Tijdens de duistere, druilerige namiddagen placht ik door hetcentrum van Turku te dwalen totdat het zeven uur was en deMis begon. Ik slenterde door de grote warenhuizen omdat dieverwarmd waren. Als drogreden voor mijn aanwezigheid hadik verzonnen dat ik op zoek was naar een bepaald merkaftershave dat ik in de jaren tachtig had gebruikt. Soms beldeik met Phoebe, vaak liet ik dat na.In de Mis was ik nog steeds de enige gast. Langzamerhandbegon een aantal van de zusters me bij mijn binnenkomst toete knikken als teken van groet. Zes december was een vrijedag en liep ik voor het eerst in daglicht langs de oevers vande rivier. Het was Onafhankelijkheidsdag en daarom was deMis een Heilige Mis die in het Engels opgedragen werd. Dekerk was plotseling volgepakt met mensen, het orgel werdbespeeld, er zong een koor. Om de één of andere reden warende meeste Misgangers afkomstig uit het Verre Oosten. Hetwaren Chinezen, Vietnamezen, Thai – mensen die ikdoorgaans niet op straat aantrof.

38

Elke dinsdagmiddag werd de Mis ergens op het plattelandrond Turku opgedragen. Ik toog per bus naar een dorp. In eenrijtjeshuis woonden twee zusters van de Orde van de HeiligeBirgitta. De ene had de hele wereld gezien en ook inNederland gewoond, de andere serveerde thee met eenkerstkransje. De Poolse priester belde niet aan maar stapte inzijn burgerkloffie naar binnen en zei: „Laten we es kijken ofwe op zolder weer een muis aantreffen, zoals de vorige keer!“Op de verdieping van het huis was onder het schuine dakmetterdaad ruimte uitgespaard voor een miniscule kapel! `nPaar kaarsen verlichtten er een altaar ter grootte van eenpoppenhuis.De priester gaf me een lift terug naar Turku. Het was gaanijzelen. De man bleek jonger dan ik en Turku was zijn eerstestandplaats. „Neeneenee, mijn reis eindigt niet hier, hopelijkis ìe pas begonnen!“ Hij was afkomstig uit de buurt van degeboorteplaats van Paus Johannes Paulus II en sprak vloeiendEngels en Italiaans.

In Raisio werd aangekondigd dat er nog een vrouw ons kwamonderrichten. Zij maakte meteen na de aankondiging haaropwachting in het leslokaal. De in het dorp Raisio geboren engetogen 'eeuwige schoonheid', zoals mijn Eritrese broederhaar doopte, ging ons onderwijzen in 'Finse taal en cultuur'.Even dacht ik nog dat zij alleen diegenen onder ons onderhaar hoede zou nemen die nog maar pas in Finlandgearriveerd waren. Dus dat de groep in tweeën opgedeeld zouworden, hetgeen een heel verstandig besluit zou zijn. Maarnee. Al snel werd duidelijk dat de hele groep verplicht werdtot het om beurten berekenen van Excel-tabellen en hetopdreunen van het Finse alfabet en dito kookrecepten. Ik was des duivels. De Excel-tante had tot dan toe deergerlijke gewoonte gehad om tijdens haar lessen alleen maarin mijn richting te kijken. Alsof ik als enige Westeuropeaan inde groep met haar op dezelfde golflengte zou zitten. Ikbesloot nu voor een keer deze behoorlijk racistische houdingin ons voordeel te gebruiken.

39

Ik stapte naar haar kamer en vroeg waar dit nu allemaal nogover ging: „Jullie hebben deze cursus geadverteerd alscomputer-opleiding voor immigranten. Ik heb al tijdens deintake aangegeven dat het van wezenlijk belang was dat ervrouwen en meer mensen van mijn leeftijd in de groepzouden worden opgenomen. Is niet gebeurd. Nu de cursusnog maar net begonnen is, zouden jullie die fout nog kunnenherstellen door de zaak opnieuw te adverteren maar nulandelijk. Het is immers nu wel duidelijk dat je in Turku enomgeving niet voldoende opgeleide studenten hiervoor krijgtmaar op nationaal niveau vind je tegenwoordig heus welgenoeg immigranten voor wie een computer-opleiding metstageplaats een hele goeie zaak zou zijn!“Ze antwoordde dat de inhoud van de opleiding afhing vandegene die haar betaalde en dat diegene het arbeidsbureauvan Raisio was. De directeur van die instelling was eenkogelronde, bebrilde man. Hij hing in zijn voor hem veel tekleine stoel en las de krant toen ik binnenkwam. „De kernvan het probleem is dat immigranten geen werk kunnenkrijgen in Finland,“ sprak hij: „We hebben indertijd een grotefout gemaakt door mensen hier naar toe te halen.“

De nieuwe docente ging stijlvol gekleed: strakke broek endito truitje, hoge laarzen, elke dag schoon gewassen blondhaar. Iedere ochtend liepen we met haar het Finse alfabetdoor en met Kerstmis voor de deur moesten we een opstelschrijven over de kerstdis. Dat was nog een fluitje van eencent maar daarna gaf ze ons opdracht een heel A4-tje vol teschrijven over een onderwerp naar keuze.Ik produceerde vijf A4-tjes. Over Multatuli. Of beter gezegd,over Multatuli en de Finse auteur Väinö Linna. In het korteessay vergeleek ik de maatschappelijke rol vanrespectievelijk Multatuli en Linna. Väinö Linna heeft inFinland met zijn romans over de burgeroorlog van 1918 enover de sfeer in Finland tijdens de Tweede Wereldoorlog,evenveel stof doen opwaaien als de Max Havelaar destijds bijons.

40

Ik heb het schrijfsel niet bewaard maar volgens mij zat hetgoed in elkaar. De docente was evenwel na het lezen ervanniet meer tot bedaren te brengen. Feitelijk barstte het meisjein tranen uit. Ik schrok me rot, en mijn medecursisten ook. Zeschreeuwde me toe: „Hoe kun je zo gemeen zijn!“ Ommeteen daarop de hele groep op de korrel te nemen: „Hoekunnen jullie zo gemeen zijn! Schaam jullie! Getverdemme!“Langzaam werd duidelijk dat de naam Multatuli haar steendes aanstoots vormde. Juffrouw verdacht mij ervan dat ikMultatuli gebruikt had in de betekenis die het in het Fins kanhebben, als schuttingwoord. Eerst nadat de Eritreër haar nawat geGoogle had gewezen op het bestaan van de schrijver,droogde het kind haar tranen. Maar excuses heb ik van haarnooit gekregen.

De sfeer in de groep werd langzamerhand gewelddadig. Detwee piepjonge Kosovaren plaagden Heikki. Heikki was eenkleine, kalende Rus die op de school verscheen wanneer hethem maar uitkwam. Soms zag je hem dagenlang niet, danweer dook hij ver in de middag opeens op, hield zijn jas aanen muts op en verdween ook weer midden in de les.Als Russisch-talige wist Andres iets meer over Heikki. Hetmannetje had een vrouw gehaald uit Rusland. De nieuwelevensgezellin kwam helemaal vanachter de Oeral naarTurku. Maar Heikki’s enthousiasme nam af toen zijn vrouwging begrijpen dat haar man werkloos was en geen cent temakken had. Ik weet niet waarom de twee jongens het ophem voorzien hadden maar op een middag verloor Heikkizijn geduld en smeet een stoel in hun richting.Ikzelf werd bedreigd door een Iranees. In feite mengde deman zich in een woordenwisseling tussen mij en een Irakees.Ik dacht uit hun discussie op te kunnen maken dat de tweeelkaar in de haren dreigden te vliegen maar opeens riep deIranees in mijn richting: „Als je een Fin was geweest had ikje wat gedaan!“ En hij had wat gedaan, daaraan twijfelde ikgeen moment. Want Maheed -met wie ik het na dit akkefietjeoverigens prima kon vinden- had in Afghanistan gevochten

41

voor de Mudjahedien Chalq en haatte Finland en de Finnendiep en intens.Mijn metgezel tijdens de busreizen van en naar Turku wasdus een vloeiend Duits sprekende Turk. Hij was in de zomernaar Turku gekomen in het kielzog van zijn Finse vrouw. Detwee hadden elkaar ontmoet in Adana, waar de jongen samenmet zijn broer een goedlopende leerhandel had bestierd. Devrouw was zwanger. De jongen was oproepkracht in de firmavan haar vader. Met schoonvader kon hij goed overweg maarde kersverse relatie denderde naar een echtscheiding. Begindecember had de knaap een nacht doorgebracht in het kantoorvan zijn schoonvader en de dag voor de kerstvakantie vroeghij mij om geld. „Ze heeft me op de keien gegooid.“ Ik gafhem een paar biljetten en voelde me als de Kerstman.

42

4. Turku-Kuusankoski-Turku

1.

a de jaarwisseling van 2001 was devolwassenenopleiding in Raisio veranderd in eengevangenis. Uit angst voor ons had de leiding een

enorme man aangenomen die alleen in het dialekt van destreek sprak en op de achterkant van zijn blauwe uniform detekst 'Beveiliging' droeg. Bepaalde delen van het gebouwwaren nu afgesloten en in alle lokalen waren computers enmeubilair vastgeschroefd aan de tafels en de muren.

N

Er kwam ook een derde docent. Weer een vrouw, deze keervan middelbare leeftijd, met donker haar en een bril. Zestelde zich voor als docent webdesign. Ze joeg ons Netscapeop en probeerde ons naar de ijshal te krijgen, naar dethuiswedstrijden van TPS Turku. Toen ik haar vroeg waaromik moest verhuizen van Explorer naar het toen al zieltogendeNetscape antwoordde ze me dat ik moest doen wat megezegd werd.Tijdens haar lessen was Explorer toch open en maakte ikkennis met Messenger. De jonge Kosovaren deden feitelijkniets anders dan naar porno- en datingsites surfen, en van henontving ik een paar tips. Mijn eerste verbinding in het nieuwe medium was eenveilige, met het vaderland. Ze heette Daphne. Een kleinevrouw met rood haar, met tedere trekken in haar gezichtje.Wij hadden dingen die we deelden, zoals haar geboorteplaats,waar ook mijn moeder vandaan komt. En haar Finse kennis,die in Turku had gewoond. Op deze basis wisten we een bijnadagelijkse uitwisseling van berichtjes tot stand te brengen.Het werd belangrijk voor me om 's avonds voor de Mis in de

43

oude bibliotheek van Turku aan haar de laatste woorden vandie dag te zenden. Het voelde als een nachtzoen en was inieder geval zinvoller dan door de koude straten te zwerven.Met Daphne wisselde ik dus mailtjes uit, maar ik ben methaar nooit online geweest. Dat was een geheel nieuweervaring, en eentje die me terugvoerde naar Finland.

Ze noemde zichzelf Riikka maar het kan heel goed zijn dat iknooit haar ware naam geweten heb. Ik ben ook vanaf hetbegin niet helemaal eerlijk tegen haar geweest, want ikverzon dat ik een dochter van zeven had. Wat wel klopte wasdat Riikka in de buurt van Kouvola, ten oosten van Helsinkiwoonde. En dat ik daar op zekere dag naar op weg zou zijn. Maandag 29 januari was het zover. Het was bitter koud. Ophet station van Turku woedde een sneeuwjacht en deelektrische aandrijving van de trein naar Helsinkiveroorzaakte een vlammenzee op de sneeuw langs despoorbaan. Ik kende Riikka alleen maar via Messenger, we hadden nogniet eens gebeld met elkaar. Zij had aangekondigd me op tezullen wachten op de parkeerplaats van het station vanKouvola. Bij aankomst was de stationshal helemaal leeg enook op de parkeerplaats was geen teken van leven. Ikslenterde voor het gebouw op en neer totdat ik merkte dat eenrode VW Kever met de lichten knipperde.Riikka was forser van gestalte dan haar foto op de datingsitehad gesuggereerd. De donkerharige vrouw droeg eenversleten bontjas. Ze reed met hoge snelheid haar antiekeKever door Kouvola, naar het dorp Kuusankoski. Tenminste,daar ging ik van uit. Was het in Kuusankoski waar de VW opde parkeerplaats van een villa stilhield? In het etmaal daarnazag ik van de omgeving alleen maar het inktzwarte landschapdat afdaalde naar de zee van licht die Kouvola heette.Aan het optrekje ontbrak niets. Garage, keuken, sauna,slaapkamer – elke ruimte gaf de indruk dat Riikka er haar

44

hele leven had gewoond en misschien ook geboren was. Decentrale plek van de woning werd gevormd door een kleinekamer met een sofa en een computer. De machine stond aan.En bleef aan gedurende mijn hele visite. Op gezette tijdenklonk het uit het apparaat van 'pling'' en Riikka legde me uitdat dan iemand probeerde verbinding met haar te krijgen viaMessenger.Op een of andere manier had ik de indruk dat Riikka nietalleen in het grote huis woonde. Ze kreeg er natuurlijk haardochter op bezoek, die bij de vader leefde. Maar deze exwoonde dan ook echt pal om de hoek en ik kon niet duidelijkkrijgen hoe vaak en onder welke noemer hij in zijn vorigewoning kwam. Volgens Riikka verrichtte de kerel in iedergeval voortdurend klusjes. Net als haar vader, die ook op eensteenworp afstand woonde.Bovendien was daar nog de moeder van Riikka. Hoewel haarouders net zoals zij waren gescheiden, leefden ook die op noggeen kilometer afstand van elkaar. De vrouw belde een paarkeer per dag naar haar dochter, volgens Riikka omdat moederdepressief of manisch-depressief was. De hele familie wasoorspronkelijk afkomstig uit de voormalige Finse maar na deoorlog Russische provincie Karelië. Riikka had lange tijd inde grensplaats Savonlinna gewoond en gewerkt.In het kleine kamertje vol met digitaal verkeer verkrachtteRiikka mij. Hoewel: de eigenlijke verrassing werd me bereidin de slaapkamer. Ik had kondooms meegebracht, maar deander vroeg nergens om en trok me bovenop haar terwijl zeuitriep 'Fuck me, o yes fuck me!'Ik werd midden in de nacht klaarwakker en kon de slaap nietmeer vatten. In de kamer was licht aangebleven maar dat wasniet de reden van mijn slapeloosheid. Naast me lag Riikka ophaar rug en snurkte. Snurkte zo luid dat haar donkere haren inde luchtverplaatsing wapperden. Ik probeerde de zwarevrouw zich op haar zij te doen wentelen, maar tevergeefs.

45

Zelfs op het toilet moest ik luisteren naar haar nachtelijkconcert. Maar mijn gebrek aan slaap wreekte zich de volgende daggeenszins. We brachten die bijna geheel in bed door. Ik hadmezelf er van overtuigd dat Riikka een of andere vorm vanvoorbehoeding gebruikte. Nu en dan toog zij naar de tuin omte roken, en de duisternis had al weer van alles bezit genomentoen we ons naar de keuken verplaatsten.Ik vertelde haar over mijn leven in Finland en in Nederlanden Riikka trok de conclusie dat ik geleden had onder “thenecessary sins of a young man”. Zelf vertelde ze over de eenof andere man uit New York die haar zeer onlangs tenhuwelijk had gevraagd. Zij had echter geweigerd om samenmet haar dochter naar de Big Apple te vertrekken “because Ido not want to be anybody’s wallpaper”.Haar dochtertje heb ik niet gezien, en de ex ook niet. Maarhaar moeder belde een paar keer op, en haar vader kwamzelfs langs. De magere, zwijgzame man zat een tientalminuten nast mij op de sofa maar richtte geen woord tot mij. In de vooravond reed Riikka mij naar de trein. We wachttenvoor het laatste stoplicht voor het station van Kouvola toen ikzei dat dit wat mij betreft geen 'one-night thing' was. Devrouw maakte een verraste indruk toen ze me snel in de ogenkeek en glimlachend antwoordde: “No, you make me feelvery good.” Tijdens de treinreis zat ik achter een glas bier inde restauratiewagon en murmelde ik zachtkens voor me heen:ik ben verliefd, smoorverliefd. Eindelijk ben ik verliefd.Terug in Turku at ik in een restaurant naast het studentendorpen belde daarna naar Kuusankoski. Ik huilde toen ik Riikkavertelde dat ze mij gelukkig maakte en dat ik haar al miste.Zij antwoordde kalm en zacht: “Yes, you do make me feelvery good too.”

46

2.

Februari ging voorbij met wachten. Riikka haalde me ertoeover om een mobiele telefoon aan te schaffen. Het kostte meeen hele ochtend in het centrum van de stad om zo'n ding opde kop te tikken en de eerste tekstboodschap van mijn levenin te tikken. Mijn hart klopte in mijn keel toen ik die naarKuusankoski verzond. Of waar ze op dat moment ook maarwas. Want Riikka had een bruisend gezins- en familieleven. Zeging met haar vader en haar dochter op skivakantie en zatmeestal naast haar moeder op diens sofa. We belden ook wel,maar elke keer nam haar dochter op en klonk op deachtergrond een mannenstem. Riikka kwam wel aan hettoestel maar maakte de indruk grote haast te hebben.Ik kreeg de griep en bracht drie dagen in het studentendorpdoor. Ik keek door het gordijnloze venster naar deneerdwarrelende sneeuw, luisterde op de radio naar hoe deFinse nationale skiploeg in een dopingschandaal verwikkeldraakte en zond een tiental tekstberichten naar Riikka. Toen ikgeen antwoord kreeg, belde ik haar op en vroeg haar om naarTurku te komen. 'Ik kan nu niet komen, misschien pas inapril. Maar jij kunt toch hiernaartoe komen?'

In Raisio was de scholing feitelijk gestaakt. We werden nietmeer beziggehouden met Excel, Netscape of het leren zingenvan het Fins nationaal volkslied. Maar ook dewerkervaringsplaats was van de baan. Ik had een paar firma'sin Turku in kaart gebracht die met grafisch ontwerpen temaken hadden en bracht de adressen naar de docente. Maarop mijn vraag of zij voor mij naar die firma's kon bellenantwoordde ze: 'Ik wil niet dat mijn goede naam lijdt onderjullie geblunder.'

47

Vanaf dat moment bracht ik mijn dagen samen met Andresdoor, in een leeg klaslokaal. Hij speelde onverdroten patiencein het internet of las er in de Estische krant. De radiozender inhet lokaal bracht zonder onderbreking schlagermuziek,hetgeen aan Andres steevast het kommentaar 'Howprofound...' ontlokte. En elke dag, nadat de bewaker ons hadtoegeroepen dat we moesten verdwijnen: “Yes, you are a wiseman. Enough is enough.”In het voorjaarslicht van de middagen liepen Andres en ik nusamen van Raisio naar Turku. Tijdens de wandeling gingmijn metgezel tekeer tegen het leven in het algemeen en datin Finland in het bijzonder. Ik op mijn beurt vroeg me hardopaf of Rikka nog van me hield. Ik had besloten dat ik met haar naar Tallinn wilde reizen.Mijn vriend lachte en sprak smalend: 'Je verdoet je tijd. Zewil 's ochtends pap eten met een of andere Finse echtgenooten de enige Finse krant lezen of naar Finse schlagermuziekluisteren. Laten wij met ons tweetjes naar Talliin gaan, danlaat ik je echte vrouwen zien.'Ik ging daadwerkelijk met hem en de man uit Eritreavrouwen bekijken, maar niet in Estland. Op een koude avondvonden we onszelf terug in een nachtclub in Turku. Om onsheen zaten dronken mannen en op een podium traden tweestripteases op. De mannen drukten hun gezichten tussen dedijen van de jonge vrouwen, die dansten op de maat van TinaTurner: “Dancing for money”.Ik wilde ook de kleine, gebruinde lichaampjes aanraken,maar niet in die dierentuin. Er was de mogelijkheid van een“private show” en nadat mijn Eritrese broeder huiswaarts wasgetogen en Andres als verlamd op zijn stoel zat, dook ik in detwintig graden vrieskou om vijfhonderd mark te halen voordit genot.Het meisje kwam uit Estland. Ik bracht met haar tien minutendoor in een klein, bloedheet hok, waar ze mij toestond dat ikhaar haren en nekje streelde. Maar daarbij bleef het dan ook.

48

Ik had mijn hand nog niet naar beneden gebracht of hetkleine, snelle lijfje draaide soepel van me weg. Aan het eind van de nacht zond ik een tekstbericht aanRiikka, waarin ik vertelde waar ik was. Het was vier uur in deochtend en ik had van haar in geen weken boe of bahgehoord, maar desondanks kwam er meteen antwoord: 'Ís hetdaar leuk?'Ik bracht nu ook meer en meer de avonden door met Andres,in het centrum van de stad. Onze tocht rond de markteindigde veelal in de omgeving van het station, in een gay-bar, met rustige muziek en gasten van onze leeftijd. Eenzwaargebouwde vrouw met een al even zware stem was gekop Andres, en het kwam me voor dat de verlegen man ookzeker wat voor haar voelde. Maar hij gaf zulks niet toe enhandelde er ook niet naar.Op een middag verklapte Andres me waarom hij lieververstoppertje speelde wanneer een vrouw naar hem keek. Hetvergde vier uur zitten in een pizzeria voordat hij uit de kastkwam. Hij woonde al in Turku toen hij een keer een date inzijn kamer kreeg. Maar aan het samenzijn was met een klapeen einde gekomen toen de vrouw hem had gevraagd om ophaar te urineren.

3.

Op een of andere manier was het het cynisme van Andres datme in leven hield. Zeven maart kreeg ik een tekstbericht uitKuusankoski. 'Hoi. Ik ben in het ziekenhuis voor eenabortus!' Volledig in paniek probeerde ik Riikka te bellen,maar ik kreeg haar niet aan de telefoon voor het begin van deavond, toen ik met Andres in een kroeg zat.Riikka huilde. Op de achtergrond klonk de stem van eenandere vrouw. Ik beloofde haar dat ik meteen de trein zounemen, maar dat wilde ze niet. Even later, in de bibliotheek,

49

schreef ik haar een e-mail. Ik was radeloos, beloofde Riikkaom de volgende morgen in de Mis een kaarsje voor haar tezullen branden en daarna de trein naar het oosten te nemen.Ik wist niet eens het adres van de moeder van het dodekindje. Maar 's avonds, op mijn kamer, had ik al een naamvoor het slachtoffertje verzonnen. Ik schreef in mijn Finsealmanak onder zeven maart dat het niet alleen de sterfdag vande Finse volksheld Akseli Gallen-Kallela was maar ook dievan 'onze' Akseli. Daarna belde ik nog een keer naarKuusankoski, maar tevergeefs.De volgende morgen voltrok ik weliswaar het kaarsjesritueel,maar ik toog eerst naar school om mijn mail te lezen voordatik naar Kouvola zou vertrekken zonder zelfs maar deachternaam van Riikka te weten. Zij had niet geantwoord opmijn bericht. Ik kreeg het hele weekeinde geen contact methaar.De week daarop werkte de aanwezigheid van Andres als eenkalmeringsmiddel. Hij drong zijn visie op het gebeuren nietaan me op maar wachtte net zo lang totdat ik uit mezelf vande reis naar het oosten had afgezien. “You see”, begon hij, 'zijneemt geen contact meer met je op, en dat betekent alleenmaar dat ze je niet meer nodig heeft. Enough is enough.Maak jezelf niet belangrijker dan je in werkelijkheid bent.'Hij pauzeerde even, om pas daarna te eindigen met: 'Ze zalbinnen de kortste keren een nieuw slachtoffer zoeken.'Donderdag vijftien maart zat ik samen met hem in ons klaslokaal en vroeg: 'Zal ik mezelf een leuk verjaarscadeaugeven? Zullen we weer es op die datingsite gaan kijken?''Doe wat je niet laten kunt', antwoordde hij en glimlachte.'Want anders kan het zomaar zijn dat ook deze dag zonderenige betekenis voor de wereldgeschiedenis blijft.' Het sprak vanzelf dat ik op de site het profiel van Riikkacontroleerde. Het was die morgen bijgewerkt. Ze had haarleeftijd gewijzigd en was gestopt met roken. Mijn opluchtingkon niet groter zijn.

50

Derde deel

5. Pori – Pihlava – Pori

1.

et centrum van de stad was een racebaan.Boerenpummels met kale koppen en bierbuikensjeesden rond het marktplein in oldtimers. In Pori

vond je meer parkeerplaatsen dan hersens. De ruige rijstijlvan de inwoners was onderwerp van hoon op nationaalniveau. Vandaar dat ik dacht er onopgemerkt te kunnenblijven.

HIn Finland moest je twee jaar na het halen van je rijbewijsweer een proeve van bekwaamheid afleggen en ik deed datmidden in Pori. Mijn examinator kletste honderduit, totdat hijnaast me in zijn auto zat. Reeds op het tweede kruispuntmoest hij aan de noodrem trekken omdat ik een van rechtskomende auto niet opmerkte. Na een ultrakort ritje haalde deman opgelucht adem voordat hij vaststelde: ´Je kuntnatuurlijk een andere mening zijn toegedaan, maar om je dewaarheid te zeggen zou jij niet achter het stuur moeten zitten´Wellicht dat hij op zijn beurt de ramp waaraan hij naast mijwas ontsnapt voor een teken hield dat een rijschool niet zijnstiel was. Want reeds een paar weken nadien was hijbenoemd tot de nieuwe marketing director van de plaatselijkeijshockeyclub.

Ik zocht werk bij Satakunnan Kansa, het regionale dagblad.De hoofdredakteur was een kleine man met een snorretje. Hijbloosde toen ik zijn kantoortje betrad en de hand die hij mijreikte was vochtig. Achter zijn brilleglazen tolden zijn ogenrusteloos rond.´Ik heb zeker al wel honderdduizend kilometer doorDuitsland gereden´, zei hij nadat ik uitgelegd had dat ik eenNederlander was. ´Fahren fahren auf der autopaan´,

53

glimlachte hij. ´Ik hou van autorijden. In wat voor een bak rijjij?´´Ik heb geen rijbewijs´.Het mannetje bloosde weer en zijn blik vloog ergens achtermij tegen de wand te pletter. Ik overwoog om hem indezelfde ademteug te vertellen dat ik niet in militaire dienstben geweest, nooit wodka heb gedronken en dat ik zit bij hetplassen. Dat zou hem een goede aanleiding geven om hetgesprek kort te houden.Maar de hoofdredakteur had die aanleiding niet nodig. ´Ikvertrek bij deze krant´, zei hij. ´Alles is al ingepakt. Ik kan jedus niet helpen. Het is van tabé en goedemorgen!´Op de kultuurredaktie van de krant zaten twee mannen. Eenjonge en eentje van middelbare leeftijd. De laatste zat met derug naar mij toe maar draaide zich niet om toen hij vroeg´hoe kan ik helpen?´Ik legde de reden van mijn komst voor aan de rug. Want dejongere man was waarschijnlijk alleen maar tijdelijkbetrokken bij het krantewerk: hij deed helemaal niet mee aanhet gesprek.´Je zei net, dat Pori je herinnert aan je geboortestad´, sprak derug. ´In welke zin?´ ´Mijn geboortestad ligt ook aan een rivier´. ´Da´s niet veel, maar als je daarover voor ons een klein stukjekunt schrijven bij wijze van test´.Ik toog die avond naar de bioscoop, keek er naar een film dieRivier heet, schreef de volgende morgen mijnbioscoopervaring op en stuurde de column naar decultuurjongens. Toen ik ook na een maand wachten nog geenreaktie had ontvangen, stapte ik weer naar ze toe.Deze keer was alleen de jongen aanwezig, maar voordat ikme daarover teleurgesteld kon voelen stond hij op uit zijnstoel, nam zijn jas van de kapstok en kondigde aan: ´We gaannu naar beneden om een foto van je te laten maken. Wenemen je als columnist aan. .Je stukje staat zaterdag al in dekrant.´

54

Satakunnan Kansa had wel een opiniepagina, maar die werdblijkbaar alleen maar opengesteld voor automobilisten. Om teklagen over de conditie van het wegennet, of overonvoorzichtige voetgangers. Zomer 2002 schreef een oud-minister er dat 'immigranten op kosten van de Finsewelzijnsstaat leven, zonder dat ze zelfs maar genegen zijn inde Finse samenleving op te gaan en te werken.' Omdatniemand anders reageerde deed ik dat maar zelf. In mijncolumn.Van Finse kranten kun je veel zeggen maar niet dat ze nietgelezen worden. 'De column van die Hollander' deed degemoederen in Pori zelfs zo hoog oplopen dat ik al voor mijnhachje begon te vrezen. De nieuwe hoofdredacteur gaf echterte kennen zeer tevreden te zijn. 'Ik durf 's ochtendsnauwelijks in mijn postbus te kijken', schreef ik hem. ''Maakje daarover geen zorgen', antwoordde hij. 'Je hebt eenprachtige discussie ontketend.'Aan mijn column in de krant kwam evenwel toch abrupt eeneinde. Het mannelijk duo op de kultuurafdeling van het bladverdween om plaats te maken voor een vrouwelijk. Ik hadgeschreven over 'de drugsdokter'. Dat was een arts diewegens de import en verstrekking van methadon gevangenzat, hoewel de autoriteiten toegaven dat zijnbehandelmethode de situatie van verslaafden had verbeterd.Ik had in Hämeenlinna al eens over het geval geschreven, indezelfde toonaard, maar nu hielden de cultuurtantes mijncolumn tegen en wilden dat ik ´een kleine pauze´ in zoulassen.Ik had me er al mee verzoend dat er in Satakunnan Kansanooit meer iets over mij te lezen zou zijn, maar ik had hetverkeerd. Het werd oorlog in Irak en in Helsinki werddaaartegen door 50.000 mensen gedemonstreerd. Ik nam ookaan het protest deel, door het dragen van de tekst ´LeeHarvey Oswald, your country needs you now!´ In de stratenvan de Finse hoofdstad kon men er hartelijk om lachen, maarthuis in Pori ging het goed mis.

55

Er lagen parlementsverkiezingen in het verschiet en ik werkteals regionaal kampanjeleider voor de Groenen. Ik vroeg 'mijn'kandidaten om stelling te nemen tegen Bush en Blair dooriedere vrijdag met elkaar te demonstreren in de plaatselijkewinkelparade. Er kwamen niet meer dan een stuk of tienmensen opdagen, maar de gebeurtenis was waarschijnlijk deeerste in zijn soort in Pori ooit, want reeds de tweede vrijdagwerd ik voordat ik naar de binnenstad toog opgebeld. DoorSatakunnan Kansa.'Ben jij Joop Wassenaar? Ben je in Finland?' Hield de bellermij voor een ekonomische vluchteling die in Finland eenuitkering van nog niet eens 500 euro ophaalde om daarmee inzijn vaderland het leven van een prins te voeren? Dat hield ie.De beller heette Harri. Harri schreef al decennia inSatakunnan Kansa, over twee wel heel verschillende thema's.De man was zowel muziekjournalist als 'bijzonderverslaggever'. Harri wilde niet weten naar welke muziek ik luisterde. Hetging hem erom of ik voor de demonstratie van die middagtoestemming van de politie in Pori had. Want Harri's'bijzondere verslaggeving' betrof misdaad.Ik had met Harri willen praten over de oorlog en het protest,maar Harri vroeg alleen maar naar mijn persoonsgegevens ennaar het bord dat ik in de demonstratie met me meedroeg.Vervolgens las de zaterdagochtend daarop tout Pori aan deontbijttafel het verhaal van Harri, onder de titel 'Willen wijdat in onze straten een moordenaar wordt goedgepraat?' In deAnkeiler werd ik voorgesteld als 'ín Finland levendeHollandse aktivist'. Behalve mijn naam en mijn nationaliteitbevatte Harri's artikel een lijvige foto in kleur, van mij. Hetwas dezelfde foto die eerder onder mijn columns in het bladhad gestaan.

2.

'Het is een blinde dominee', wist Reino en wees met zijnwijsvinger op een kleine man die in een deuropening stond te

56

roken. Wellicht priemde de vinger zo ostentatief in derichting van het portiek om te bewijzen dat Hannes echthelemaal stekeblind was. Maar in feite was Hannes eenvoormalige dominee, en maakte hij van zijn blindheidhelemaal geen nummer. Hannes was een levendigecultuurliefhebber die biografien en landschapsgeschiedenisschreef, vogelgeluiden vastlegde en in de gemeenteraad vanPori zat. Een veelkunner dus, deze Hannes. In reinetegenstelling tot Reino.Reino was gewend om al in de vroege uurtjes zijn overall aante trekken en naar buiten te gaan om iets te gaan doen, met denadruk op iets. Onafhankelijk van of hij een bezigheid vond,ging voor Reino altijd tegen tienen het licht uit. Thuis, bij zijnlevensgezellin Ritva, was hij niet weer welkom voordat deklok twaalf uur wees. En dus parkeerde de man zijn auto voorhun huis, deed vervolgens de motor uit en zette de radio metschlagermuziek aan.Reino kon zich niet voorstellen dat ook een mens die geenhamer, schroevendraaier of bijl in zijn handen heeft, werkverricht. Vaak liep hij zonder te kloppen onze keuken binnenen beval hij mij om 'aan de slag' te gaan. In het beginprobeerde ik hem duidelijk te maken dat ik niet werkloos wasmaar een kleine zelfstandige die thuis werkte. Maar toen datniets uithaalde placht ik alleen maar tegen hem te zeggen datik juist op het punt stond óm naar de winkel te gaan, of naarhet centrum van de stad.Ik woonde in Pihlava, een wijk die bekend stond om haartraditionele roodgeverfde houten huizen, aan de boorden vande rivier. Een soort van openluchtmuseum. In vele opzichten.De woningen waren in de twintiger jaren van de vorige eeuwgebouwd, voor de arbeiders van de houtzagerij. De zagerijhad ooit aan heel Pihlava werk geboden, maar nu verschaftehet lege geval eigenlijk alleen nog maar de brandweer arbeidomdat er met een zekere regelmaat brand werd gesticht.Reino had in de zagerij gewerkt en zoals hij waren ze in dewijk bijna allemaal. Men nam deel aan door de vakbondgeorganiseerde bezigheden.en hield als vrijwilliger de buurt

57

op orde. De overige bewoners kwamen van elders, het warenambtenaren of ze hadden een vrij beroep, zoals Hannes en ik.Het kostte me de nodige moeite om deze wooncultuur tedoorvorsen. De rijtjeshuizen waren eigendom van eigenarendie samen met de andere eigenaren onder hetzelfde dak eenwooneenheid vormden. Mijn vrouw had een kleine woninggekocht, in een klein rijtjeshuis. Van gelijkberechtigingtussen de eigenaren kon daarom geen sprake zijn. Onder hettegeldak woonden behalve mijn vrouw en Ritva maar tweeandere eigenaren, de voorzitter van de wooneenheid, eneTapani, en diens buurvrouw, Ulla. De twee woonden samen.Op een zaterdag moest er vrijwilligerswerk worden verricht.Maar er waren ook de wereldkampioenschappen voetbal, inJapan en Zuid-Korea. Ik had best zin om aan dewerkzaamheden deel te nemen, maar ik wilde ook dewedstrijd Duitsland-Paraguay zien, en die werd in deochtenduren gespeeld. Ik stelde aan mijn medebewoners voordat, omdat het nu eenmaal zomer was, ik al vroeg in deochtend zou komen klussen zodat ik tijdens de match zoukunnen pauzeren. Voorzitter Tapani had hier evenwel geen oren naar. Ullastelde voor dat zij de wedstrijd op de video kon opnemenzodat ik er later van kon genieten. 'Ik weet dat voor jullieFinnen die kampioenschappen niet zoveel betekenen, maareen Nederlander kijkt niet achteraf naar een WK-wedstrijd',was het mijn beurt om de hakken in het zand te zetten. Ikdeed mijn aandeel in het werk en zag niets van de wedstrijd.Ik was als kraker gewend geweest aan gezamenlijk klussenen wist hoeveel een mens in welke omstandigheden dan ooktot stand kan brengen zolang er aan de einder maar een kratbier klaarstaat met een hartige hap. Nou waren er die zaterdagwel hapjes en ook een beetje bier, maar het smaakte me nietomdat het voorzitterspaar naast me in de weer was metservetjes en glaasjes rode wijn. Tapani was boekhouder, in het arbeidsbureau van Pori, en hetenige waarvan hij rode wangetjes kreeg was jazzmuziek. Ullabehartigde in dezelfde instelling de belangen van

58

immigranten. Maar wie gedacht had dat zij met mij eenlevendige discussie had kunnen opbouwen, kwam bedrogenuit. Het enige dat zij mij ooit gevraagd heeft was waarom ikgeen Zweeds kon.De voorzitterstandem domineerde de vergaderingen van dewooneenheid. Ritva of Ulla -bij ons werd nooit vergaderdnadat wij hadden laten doorschemeren dat het niet onzegewoonte was om elke vrijdag te bakken- stapelden hunrespektievelijke keukentafels vol met verse koek en taart ener vloeide tijdens de bijeenkomsten een paar liter koffie.Maar na wat small talk opende Tapani de vergadering op eenmanier alsof ie zijn eigen moeder aan het begraven was.'Wij herinneren de Wassenaars aan de regel dat het ontbrekenbij het vrijwilligerswerk zonder een geldige reden strafbaar isen op een boete komt te staan.' Ik vroeg hem of ik hieropkritiek mocht leveren hoewel ik geen stemrecht in devergadering had. 'Jij hebt inderdaad geen stemrecht in onzeeenheid en jouw commentaren worden ook niet genotuleerd',was het antwoord.Ulla had een voorstel. De kleine vrouw had een gezicht datop dat van een muis leek, en richtte haar blik altijd naarbeneden. 'Zouden wij niet iets aan onze postbussen moetendoen?' Doodse stilte daalde over de aarde, omdat niemandvan ons kon verzinnen wat je anders met de postbussen zoumoeten doen dan ze van tijd tot tijd leeghalen. En Ulla werdal zenuwachtig. 'Ik bedoel nu van dat', vervolgde ze, 'dieworden nat in de sneeuw en dus dat dat vervelend is en dathet leuk zou zijn dat om bovenop die dingen een dakje tebouwen. Ik heb overal elders in de buurt echt heel leukepostbusdakjes gezien.' En ze diste op welke kleuren de doorhaar bewonderde postbusdakjes hadden gehad.'Dat wel nou ja...', zei Reino. 'Dus van...', zei Ritva.'Hebben we het er de vorige vergadeering niet over gehad datonze prioriteit ligt bij het krijgen van elektriciteit op onzeparkeerplaats?' zei mijn vrouw.

59

'Die mening ben ik ook toegedaan', bracht ik in. 'Het is nueen heel gedoe om de auto verwarmd te krijgen, omdat ervoor de deur moet worden geparkeerd zodat er van binnenstroom naar buiten kan worden...''Jij hebt niet eens een rijbewijs', onderbrak Ulla me.'Heb ik niet, maar mijn vrouw rijdt vijf dagen van de weeknaar haar werk', antwoordde ik.'Wij werken ook in de stad. Je bent belachelijk', zei Ulla en zekeek me aan alsof ik de door haar gebakken taart van zwartebessen met mijn vingers had opgegeten.'Dit is inderdaad een belachelijke discussie', zei Tapani. 'Alsvoorzitter moet ik de Wassenaars verzoeken om op eenzakelijke manier in deze vergadering te zitten. Ik zal nuuitleggen waarom onze wooneenheid een dak op onzepostbussen moet bouwen.' En hij zette uiteen dat hetbenodigde geld voor de opleuking van de postbusrechtstreeks van de EU zou komen, terwijl destroomvoorziening op de parkeerplaats uit de middelen vande wooneenheid bekostigd zou moeten worden. 'Ik bespaarjullie de details, want dat is taaie ambtenarenkost', zei hij ende man glimlachte voor de eerste keer die avond. 'Ik kan ditvoor ons verzorgen op mijn werk.''Maar is het niet zo was het dat als wij een nieuw dak bovenons hoofd moeten zien te krijgen, dat dat dan van geld ergensuit Europa vandaan zou gebeuren? Ze gaan daar in Brusselnatuurlijk niet twee keer dokken en is het niet belangrijkerom zelf een dak boven je hoofd te hebben dan dat je jepostbus...'De vraag kwam van Ritva. De vrouw had haar hele levenlang achter de kassa in de supermarkt van Pihlava gezeten enwist dat met geldzaken geen spelletjes gedaan moetenworden.'Ons eigen aandeel in dit project blijft bijzonder gering', sprakTapani tevreden. Mijn vrouw vroeg echter toch even naar deprecieze hoeveelheid geld die ermee gemoeid zou zijn enterwijl de voorzitter blijkbaar zeer tegen zijn zin het bedraguitrekende, was Reino al zo opgewonden dat uit de mond van

60

de kerel zowaar een hele zin te beluisteren was: 'Wel nou dat,het gaat toch wel om geld...'Toen Tapani echter beweerde dat de EU alles zou betalen endat voor het dak op de postbus ook op geld van eenmuseumvereniging gerekend kon worden, gaven Ritva enReino zich gewonnen. Ik wierp mijn ongebruikte servetje op de gebaksschotel tenteken dat wat mij betreft de vergadering voorbij was en zei:'Hoewel ik hier geen recht van spreken heb, wil ikdesalniettemin opmerken dat hier nu kosmetischeveranderingetjes aan de woning en het erf worden voorbereiddie op geen enkele wijze ons woongenot verbeteren en dieenkel de functie hebben aan de andere bewoners van de wijkte laten zien dat wij geld hebben.''Nu heb je het eindelijk ergens over, Wassenaar', antwoorddede voorzitter. 'Niet iedereen kan een woning bezitten.'

Mijn vrouw had een bloembak op ons eigen terras blauwgeverfd. De wooneenheid besloot dat 'de Wassenaars hiervoorvan tevoren toestemming hadden moeten aanvragen. Dietoestemming zou vervolgens niet zijn verleend omdat blauwniet past in het kleurenpalet van onze wooneenheid.' Ik waser zeker van dat Ulla verantwoordelijk was voor het gebruikvan de term kleurenpalet.Toen het voorzitterspaar zonder ons iets te vragen haarwaslijn voor ons slaapkamerraam spande, belde ik bij hettweetal aan en vroeg of het kleurenpalet van hunonderbroeken van tevoren was bediskussieerd in debewonersvergadering.'Of spreken we af, dat op zondag jullie lijn leeg blijft?''Wij zijn een paar dat werk verricht en wij zijn om die redenalleen in het weekeinde in staat de was te doen', antwoorddeTapani. 'En dit is bovendien een private kwestie. Op een Finswoonerf moet nu eenmaal de privacy van de bewonergerespekteerd worden.'

61

'In het land waar ik vandaan kom laat men op zondag geenwas aan de lijn hangen', legde ik hem uit. 'Zoiets is in strijdmet de zondagsrust.' 'Je bent hier niet in het land waar je vandaan komt', steldeUlla vast, en ze lachte haar muizetandjes bloot. 'Bovendienheb ik niet gemerkt dat je veel met geloof op hebt, want jeloopt voortdurend te vloeken en schrijft in eenkommunistisch krantje.' Op de volgende bewonersvergadering besloten de overigebewoners dat onze blauwgeverfde bloembak tegen de regelswas. Aan het eind van de zitting haalde het viertal onzebloembak van ons terras en gooide haar bij de vuilnis.

3.

Het rijtjeshuis had een gemeenschappelijke zolder. Het wasnog gen tien uur in de avond toen ik me naar boven begaf. Delage en duistere ruimte was in vier delen opgesplitst metdaartussen een gezamenlijke gang. Op die gang stonden eengrote tafel, een paar stoelen en een grote reiskoffer. De kofferwas zwaar. Ik liep de gang op en af en liet de koffer een paarkeer neerkomen op de houten vloer. De herrie was voldoendeom het gepensioneerde paar wakker te maken. Toen ik dezoldertrap weer afdaalde stond Reino in de deuropening.De kerel schreeuwde: 'Nu is het man tegen man, Wassenaar!'Op de achtergrond hoorde ik Ritva gillen: 'Reino, kommeteen binnen. Je gaat godverdomme niet naar em toe, kommeteen binnen zeg ik je!' 'Ik ben niet zo'n man', antwoorddeik intussen Reino. 'Ga nu maar weer rustig slapen, Reino.Sweet dreams.'De adem van de man stonk naar bier en een ogenblik langwas ik bang omdat hij zijn hand naar zijn kontzak bracht.Had hij daar een mes? Het volgende moment nam hij mij bijde schouder beet en duwde me uit de deuropening op het erf.Daar stond evenwel Ritva in nachtgewaad, schold hem dehuid vol en kreeg hem in haar woning naar binnen.

62

Ook het voorzitterspaar liet zich nu zien. Tapani ging dezolder inspekteren op aangebrachte vernielingen. Ulla washelemaal van de kaart. 'Weet je waar dit allemaal toe gaatleiden? Jullie worden uit huis gezet, jullie woning wordtpubliekelijk geveild en jij wordt het land uitgezet. Je bent eenterrorist, die zich niet kan aanpassen in Finland. Niemandbegrijpt wat je zegt of wat je wilt, je hebt geen Fins geleerdhoewel je hier al ik weet niet hoelang woont. Waarom spreekje niet eens Zweeds?''Was er iets vernield', vroeg ik aan Tapani toen die van zijninspectierondje terugkeerde. 'Neen'', luidde het antwoord,'behalve de huisvrede.'

Op een zaterdagmorgen legde Tapani een brief in onzepostbus, waarin hij de fouten opsomde die ik gemaakt had bijhet sneeuwruimen. 'Meneer wil dat ik ook de sneeuw onderhun waslijn weghaal', legde ik mijn vrouw uit, die nog in bedlag. 'Ik heb hier genoeg van'. Ik nam uit de keukenla eenschaar, knipte daarmee de waslijn door en belde aan bij devoorzitter. De deur bleef echter dicht en ik ging terug naarbinnen, zette koffie en bracht die mee naar bed. Maar eenkwartier later zagen we voor ons slaapkamerraam zes agentenvan politie en toen ik onze deur opende stormden zij onzewoning binnen om zelfs in de kasten en de ruimte onder onsbed te kijken. Ze waren op zoek naar een 'messentrekker'.Toen de messentrekker in alle rust in zijn keuken zat enkoffie aanbood kon de baas van het spul niet anders danverzuchten dat 'het nu maar es afgelopen moest zijn met dieloze meldingen. Kan de staat daar niet een boete op gaanheffen?'. Ik beloo hem dat ik de vernielde waslijn zelf zou vervangen.Maar de maandag daarop werd ik gebeld uit het politiebureauin Pori. 'Heb je nu tijd om bij ons voor verhoor te komen of moetenwe je komen halen?' 'Sorry, waarom moet ik naar het politiebureau komen? Overwat voor verhoor gaat het?'

63

'Het gaat over een waslijn'. Op het politiebureau werd me verteld dat de wooneenheid dieochtend aangifte tegen me gedaan had omdat ik een waslijnvernield had en niet gerepareerd. Ik werd verhoord door eenkleine man met een bril. Hij zou een succes zijn geweest alsautoverkoper. Harde, schorre stem en ogen die de wereldbegluurden alsof uit elke hoek de duivel zelf tevoorschijn konspringen.'Die waslijn is niet gerepareerd en de wooneenheid moet nueen nieuwe gaan kopen. Jij gaat die betalen, plus een boete.''Ik heb beloofd om die lijn deze week te repareren. Maar magik vragen waarom de wooneenheid zich hiermee bemoeit,omdat die lijn een private aangelegenheid is?'Maar de waslijn bleek maar bijzaak. 'Heb je op de gemeenschappelijke zolder van dewooneenheid een eikenhouten tafel vernield?''Heb ik wat?''Geen praatjes, Wassenaar. Je weet heel goed waarover ditgaat. Je hebt vorige zomer in het holst van de nacht de beestuitgehangen op de zolder van de wooneenheid en bezittingenvan de wooneenheid vernield en je hebt een week geleden ophet erf van de wooneenheid met een mes lopen zwaaien! Datstaan wij niet toe in Finland. Wat doe je voor je werk?''Ik ben 's avonds op die zolder geweest maar ik heb daar nietsvernield...''Wat voor werk doe je?' herhaalde de man zijn vraag. 'Schrijfje nog steeds in die krant?''Ik ben ondernemer'. 'Hoeveel geld maak je in de maand?”'Vijfhonderd euro'. 'Vijfhonderd euro... Hou je mij voor een kut of zo?''Ik verdien vijfhonderd euro per maand. Ik heb eenboekhouder die dat voor jullie kan bevestigen. Ik heb geenbezittingen en geen schulden en...''Niemand in Finland krijgt vijfhonderd euro voor het werkdat ie doet! Heb je een geheime bankrekening in het land

64

waar je vandaan komt of zo? Of handel je in drugs? Hebbenjullie Hollanders niet van doen met alle drugs en zo?'De kleine politieman was grote dingen op het spoor.'Jij brengt Finse kinderen het hoofd op hol in een of andererel, dat is ziekelijk gedoe. Ik waarschuw je, Wassenaar: als ernog een keer aangifte tegen je gedaan wordt dan schoppen weje het land uit, op precies dezelfde manier als alle nikkers ende rest! Gewelddadige terroristen zijn jullie buitenlandersallemaal! In Pori ben je niet welkom, snap je dat?”'Ik wil een advokaat bij dit verhoor.''Wie zal ik bellen?''Ik moet iemand zoeken...''Beantwoord je geen enkele vraag zonder advokaat?''Ik wil mijn visie op het geheel geven, dus...''We hebben je visie niet nodig. We hebben je handtekeningnodig onder dit papier!''Ik kan dat niet ondertekenen...''Jij ondertekent dit kutpapier, Wassenaar. Of moeten wij jedaarbij helpen...?' En hij stond op, kwam achter zijn bureauvandaan en opende de deur. Daarachter wachtte eengeuniformeerde reus...

65

6. Uniluoto-Ulvila-Reposaari

1.

k liep een rondje met de hond. We staken de weg vooronze woning over, ter hoogte van de zogenoemdestrandkiosk. Bij het gebouwtje plachten zich de

alkoholisten van Reposaari te verzamelen. Onder hen ookOlli.

IIk was voor het eerst op Olli gestuit toen ik in 2003 diedemonstratie tegen de oorlog in Irak organiseerde. De kerelwas toen volgens eigen zeggen ook tegen de oorlog maardeed niet mee aan het protest. Hij legde het waarom uit in eenbrief. Het schrijven kwam er op neer dat de CIA ooit Olli'smorgenkoffie had vergiftigd en zijn geweldige carriere alspsycholoog had vernietigd.Nadien probeerde ik dus op alle mogelijke manieren Olli temijden, maar helaas waren we nu, eind 2006, weer in zijnbuurt terechtgekomen. De man woonde bijkans in hetkroegje. En er ging niet veel tijd voorbij voordat hij mijbegroette, met de woorden: 'Nu kan ik vanachter het raam jehele leven volgen, Joop!' We werden gedwongen omvanachter ons venster te zien hoe Olli midden op de dag uithet optrekje kwam wankelen, tegen een boom zijn maagleegkotste en daarna onder die boom zijn roes uitsliep.Die ochtend was ik me dood van hem geschrokken toen hij inalle vroegte opeens naast onze auto opdook. Het was hooguitdrie, vier uur geweest. We reden de hele nacht heen en weertussen de schiereilanden Reposaari en Uniluoto, waar weonze vorige woning die dag, 1 december, leeg moesten ziente krijgen.'Je hebt een mooie auto, Joop', aldus Olli bij die gelegenheid. 'Die is niet van mij maar van mijn vrouw', antwoordde ik.Wat was dat toch, dat die autoziekte vanuit Pori zich

67

helemaal naar deze afgelegen streek had gevreten! Bijuitzondering had Olli me niet dronken geleken. Nu was het vijf uur in de namiddag. Het pad langs de havenwas donker en spekglad. De vijf of zes schepen die erafgemeerd lagen waren in het duister amper te onderscheiden.Oude schuiten waren het, feitelijk niet meer in gebruik, eentjewas blijkens een bordje al jarenlang te koop. Een praammaakte bij het schommelen in de wind zo'n akelig geluid datik er 's nachts vaak wakker van werd. Op de weg terug haalde ik de post. De aan het tuinhekbevestigde bus werd geopend met een pieplein sleuteltje enomdat het vroor, vergde de klus de nodige tijd enconcentratievermogen.'Is die auto van jou?' riep een man ergens achter mij. Ik gafgeen antwoord, omdat het gejank over auto's me de keeluithing. Bovendien verkeerde ik in de veronderstelling dat deman uit het strandkroegje kwam. 'Wie ben jij?' vroeg een tweede stem. Wie is op deze wereldaanhoudender dan de Finse alkoholist, dacht ik, en sprak nuals repliek Nederlands: 'Voor jullie ben ik Jan Lul!'Eensklaps scheen een grote zaklamp eerst op de postbus endaarna op mijn ogen. De tweede stem zei: 'Jij bent JoopWassenaar'. Ik draaide me om en zag het duo. Een kleine manen een iets grotere man. Ik had nog geen idee wat ze van mewilden. Totdat de kleine man die een bril droeg, opnieuw aanme vroeg: 'Is dat jouw auto, Wassenaar? Waar was jeafgelopen nacht?' In een fractie van een sekonde begreep ik wat er aan de handwas. Een uurtje geleden had een kennis mijn vrouw gebeld enverteld dat 's nachts haar voormalige chef in de wijk Ulvilawas doodgestoken. Ik herinnerde me nu wie de kleine manwas: de politieman die me ooit verhoord had in verband metde poppenkast over die waslijn. Het was makkelijk te bedenken waarom hij jaren later weerin mijn leven opdook. Ik wist immers hoe hij tegen de wereldaankeek. De kerel had twee dingen aan elkaar gekoppeld: mij

68

en een mes. Hij zat nu achter iedereen in Pori aan die ooitmet een scherp voorwerp een fietsband lek had gestoken...'Wat denk je?' antwoordde ik smalend. 'Natuurlijk was ik inUlvila. Is dat niet prachtig? Je kreeg meteen beet. Je wordtnog gekozen tot Politieman van het jaar 2006. Maar helaasmoet ik je teleurstellen. Ik heb een alibi. Ik was afgelopennacht aan het verhuizen. Er zijn meerdere mensen die datkunnen getuigen.''Wat voor verhuizing... Hou je me weer voor de gek,Wassenaar? Niemand in Finland verhuist midden in denacht!'Vanuit de richting van Pori naderde langzaam een politiebusen het gebeuren had de buren al naar buiten gelokt. Uit de buskwam een hondenbrigade. Ik riep luid: 'Hoe komen jullie zosnel bij ons? Zijn er geen andere mensen die jullie kunnenverdenken?' 'Die zijn er zeker en we zijn de hele provincie aldoorgeweest. Jij bent ook van hier', antwoordde de kleineman, en vervolgde: 'Levert die firma van je nog steeds nietmeer dan 500 euro per maand op? Hoe kun je je danveroorloven om op Reposaari te wonen en een auto tehebben?''Mijn firma is er nog steeds, die auto is van mijn vrouw, ikheb niet eens een rijbewijs en ik heb een alibi. Maar dat ik ernu wel bij hoor, dat is nieuw voor me', riep ik en wees deandere aanwezigen op de kleine man. 'Want een paar jaargeleden hoorde ik volgens deze racist beslist niet in Pori enook niet in Finland, en moest ik oprotten!'

2.

Sinds de moord waren twee maanden verstreken toen ik eentelefoontje kreeg van het politiebureau in Pori. 'Je vrouwheeft onder het slachtoffer gewerkt, en we willen nu over dieperiode met haar praten, en ook met jou. Zou je ergensvolgende week kunnen, op dinsdag bijvoorbeeld?'

69

Ik stemde toe. Maar de ochtend daarop stond in de krant datde uitgenodigde mensen op hun DNA zouden worden getest.In Helsinki hadden advokaten deze gang van zaken al een'juridische farce' genoemd.Wij waren juist aan het overwegen om de afspraak af tezeggen toen er vanuit het politiebureau weer werd gebeld. 'Jevrouw heeft indertijd onder het slachtoffer gewerkt en wewillen daarover zowel met haar als met jou even praten. Zoudat volgende week kunnen, bijvoorbeeld op maandag?''Wacht even... We hebben al een afspraak...''Is dat zo? Nou, dan zijn we toch gauw klaar? Dan stoor ikjullie niet langer. Bedankt en tot ziens!'De dag daarop was een zondag, maar desondanks werden weopnieuw gebeld en weer bracht iemand de groeten over vande politie in Pori. 'Is het niet gek om juist nu achter ons aan te bellen?''Hoezo? Omdat het zondag is?''Ook om die reden, maar ook omdat we al twee keer eerdergebeld zijn over dezelfde kwestie.''Is dat zo? Nou, prachtig toch? Wat is er afgesproken?''Met mij is er niets meer af te spreken. Ik zou morgen hebbenafgebeld, tijdens jullie kantooruren, maar ik kan dat nu net zogoed gelijk aan jou vertellen.''Dus je komt niet?''Ik kom niet, en ik wil dat je daar opschrijft waarom ik nietkom. Ik heb een alibi en ik ben al verhoord op de dag van demoord, dus op de eerste december van het vorige jaar...''Toen kwamen we alleen maar de auto van je vrouw bekijkenen je bent toen niet verhoord maar gehoord...''Dus jullie weten al dat de auto van mijn vrouw is en waar ikwoon tegenwoordig en...''We weten alles van jou, Wassenaar. We weten ook dat jegezegd hebt dat je die nacht in Ulvila was...''Ach jawel, dat ik in Ulvila was... Luister nu es een keergoed: ik ben nog nooit van mijn leven in Ulvila geweest...'

70

'Hier staat opgenoteerd dat je aangeeft dat je naar je huidigeadres aan het verhuizen was en dat je in Ulvila wasgeweest...''Hier staat, hier staat... Wat voor een rotzooi is datzogenaamde onderzoek van jullie nu eigenlijk? Jullie stureneen of andere racist op me af die opnoteert wat em in het zinkomt, die nauwelijks kan lezen...''Hier staat dat wat je hebt gezegd, Wassenaar.' 'Jullie hebben me al eens gehoord en deze keer moet ik voorverhoor opdraven hoewel...''Ook dit wordt geen verhoor.''Jullie breken ook op zondag in mijn persoonlijk leven,hoewel ik een alibi heb en niet eens pas in het daderprofiel enhet slachtoffer niet gekend heb en nooit in Ulvila ben geweesten geen strafblad heb. Jullie bellen me drie keer op voordezelfde zaak. Nu willen jullie van half Pori het DNA...''Ook dit gaat geen verhoor worden. Dit gaat over de plichtvan iedere burger om informatie te verschaffen. Om dezelfdereden vragen we bepaalde mensen om aan een DNA-onderzoek mee te werken. Omdat die moord een verdrietigezaak is, of ben je daarover een andere mening toegedaan?''Wat nou burgerplicht...? Hier gaat het om burgerrechten. Ommensenrechten! In Helsinki noemen ze die DNA-kwestie eenjuridische farce...''Wij zijn hier niet in Helsinki maar in Pori'. 'Ook in Pori hebben burgers recht op bescherming. Ik komniet naar het politiebureau van Pori zonder een tolk en eenadvokaat, en zonder te weten waarvan ik word verdacht.''Nou ja, als jij Jopie ons Finnen weer moeilijkheden wiltbezorgen...''O ja, gaat het daarover? Ben ik weer zo'n apart geval? Zijnjullie daar allemaal racisten , bij de politie van Pori...”'Je bent echt een moeilijke kerel. Begrijp je nu niet, dat je hierniet zo makkelijk mee weg komt? Je werkt nu mee, en depolitie bepaalt hoe dat meewerken wordt gedaan, is datduidelijk?''Ik werk niet meer mee aan jullie zaakjes.'

71

'We brengen je waar en wanneer dan ook op, Jopie, als hetmoet van het vliegveld, en dan regelen we een tolk voor je...'

De zesentwintigste februari 2007 was het grijs en koud. Wijhadden juist een grote pan met spaghetti op tafel gezet toende deurbel ging. De beller maakte me bijna aan het lachen.Daar stond hij, in een kleurloze overjas, met kleurloos haaren met in de handen een plastic tas van de buurtsuper. Eenogenblik lang was ik zelfs bang dat hij ons uit die tas sterkedrank zou aanbieden, een fles kleurloze wodka. Moest dezestumper de rechtsstaat vertegenwoordigen?De kleine politieman kwam weer eens mijn leven in de warsturen. In zijn gevolg stapte ook een jongen in uniform naarbinnen, en ik verwachtte niet anders dan dat ik gearresteerdzou worden en naar het bureau in Pori gebracht. Ik moestmeteen handelen. Ik nam mijn mobiele telefoon en zocht daarop het nummervan mijn advokaat. Vervolgens pakte ik van de keukentafelpen en papier en schreef daarmee het telefoonnummer eerstop mijn pols en toen op het papier. Ik gaf het papier aan mijnvrouw, die aan de tafel zat.De ongenode gast was blijven staan tussen de keuken en dedeur waardoor hij was binnengekomen, en keek naar mijngehaaste handelingen zonder iets te zeggen. Totdat ik naar dehal ging en mijn jas aantrok. 'Je kunt nu even nergens naartoe, Wassenaar. Jij en ik hebben een gemeenschappelijkprobleem en ik heb de oplossing daarvoor bij mij. Ik heb hiereen DNA-test. Dit neemt niet meer dan een paar minuten. Ikheb dit al twintig keer gedaan deze week.' Ik was overdonderd. Kon werkelijk geen stom woorduitbrengen. Ik hing eerst de jas terug aan de kapstok maartrok hem toen opnieuw aan. Keek naar mijn vrouw en kwamtoen tot een besluit. Op de bovenverdieping stond de computer aan. Toen ik detrap opliep, verwachtte ik niet anders dan dat het paar achterme aan zou komen. Maar ik had het weer bij het verkeerdeeind. Ik stuurde een e-mail aan mijn advokaat, aan mijn

72

hoofdredakteur bij het weekblad waarvoor ik toen werkte, ennaar Nederland. Ik kondigde in het mailtje aan dat ik in mijneigen keuken verplicht werd een DNA-test te ondergaan endat ik daarin niet toestemde.De sessie in het internet duurde in ieder geval vijf minuten. Ikkon in alle rust alleen zijn hoewel ik van moord verdachtwerd. De gast en zijn compagnon konden niet weten wat ik inmijn schild voerde. Was ik een wapen aan het halen? Maakteik mezelf van kant? Ik had zomaar het raam kunnen openenen over het dak de vlucht nemen.Maar toen ik in de keuken terugkeerde was er nietsveranderd. Mijn vrouw wachtte nog steeds aan tafel met despaghetti, de kleine man stond midden in de woonkamer ende jongen in het uniform voor de deur.´OK, nu is dit spelletje voorbij´, zei ik. ´Waar slaat dit nuallemaal op? We praten hier over een moord, maar ik wordbehandeld als de eerste de beste fietsendief! Hier is een mensdoodgestoken. Hebben jullie bij de politie dan voor niemandrespect? Dit kun je al bijna cynisme noemen, wat jullie hieropvoeren. En dat kan ik ook. Ik eet nu mijn spaghetti op,voordat die koud wordt.´Ik ging aan de tafel zitten en schepte mijn bord vol. Dejongeling voor de deur keek ons roerloos aan. Maar zijnkleine baas werd nu zenuwachtig. ´Dit gaat juist om respect,Wassenaar,´ zei hij. ´We willen dit verdrietige geval oplossenen jij wilt dat als burger toch ook...´ ´Als verdachte vanmoord heb ik recht op een advokaat en een tolk...´, viel ikhem in de rede. ´Je wordt niet van moord verdacht...´ Nuonderbrak mijn vrouw hem. Ze keek naar het mannetje ennaar de geuniformeerde puber. ´Dat kunnen jullie niet blijvenzeggen. Jullie hebben nu twee keer met alles erop en eraan inonze tuin gestaan. Denken jullie nu echt dat dat onopgemerktblijft? Heel Reposaari weet dat jullie hier zijn vanwege diemoord in Ulvila...´´Je wordt niet van moord verdacht´. De kerel had niet eensnaar mijn vrouw gekeken. ´We willen alleen maar je DNA...´

73

´Mijn vrouw sprak tegen je´, zei ik, en wees met mijn handnaar mijn vrouw. ´Ik weet niet hoe het bij jou thuis is maarhier wordt er geluisterd wanneer vrouwen het woord nemen..´´Ik heb niks te bespreken met je vrouw. Ik wil jouw DNA,Wassenaar.´´In Europa wordt een DNA-test gedaan door een arts...´´Hierbij hebben we echt dat kut-Europa niet nodig en ookgeen dokter! Dit spul kun je in elke drogisterij kopen...´Ik legde een lepel naast mijn bord en nam mijn drinkglas.´Mijn DNA wordt afgenomen door een arts, met mijnuitdrukkelijke toestemming. Ik ben bereid nu mee te gaan alsverdachte van moord, dus ik eis dat jullie me officieelarresteren. Vanaf nu spreek ik geen Fins meer, maar alleennog mijn moedertaal. Op het politiebureau wil ik de dienstenvan een tolk en mijn advokaat.´ En ik vervolgde in hetNederlands: ´En nu ga ik verder met spghetti eten want diewordt koud...´Hij was nu de greep op de gebeurtenissen kwijtgeraakt. Hijdraaide zich om en vroeg aan de jongen: ´Wat zei ie? Is datEngels?´ Het antwoord van de jonge brigadier was ergdiplomatiek: ´Het zal zijn moedertaal zijn.´ Toen hetmannetje weer mijn kant opdraaide waren zijn wangen roodgeworden. ´Wassenaar, ik snap echt helemaal geen kut van ditgedoe van jou. Snap je nu niet dat als ze je komen halen, datje dan pas echt in de aap gelogeerd bent?´

3.

Maar niemand is me ooit komen halen. Ik heb na dit voorvalbijna drie volle jaren in de veronderstelling geleefd dat deverdenking van me weggenomen was. Totdat in november2009 mijn vrouw een telefoontje kreeg.´Mijn man is wel thuis, ik geef hem mijn telefoon, momentjegraag´, klonk het uit haar mond, waarop ze mij haar mobielbracht.´U spreekt met Joop Wassenaar´.

74

´Wel eh dan maar´, stotterde een mannenstem. ´Hier telefoonvan het politiebureau in Pori en wel nou ja het gaat omwaarom ik U bel wel nou dan eh mijn chef heeft gevraagd...´Het klamme zweet brak me uit en mijn hart klopte in mijnkeel. Ik was er al bijna zeker van dat mijn kinderen iets wasoverkomen.'Wel nou ja eh jullie telefoon is afgeluisterd en omdat wijjullie daarover moeten informeren vandaag wel nou ja ehvandaar dat ik nu bel.''Een ogenblikje, een ogenblikje... Laten we van voren af aanopnieuw beginnen... Wiens telefoon is afgeluisterd?''Nou eh ja dus wel jullie...''Naar wie ben je nu aan het bellen?''Wel nou dan eh ik ben aan het bellen naar Joop Wassenaar.Jij bent toch Joop Wassenaar, is het niet?''Ik ben inderdaad Joop Wassenaar, maar dit is niet mijntelefoon. Dus wiens telefoon is nu afgeluisterd?''Nou ja omdat hier staat dat dit jouw telefoonnummer is,maar wel nou ja eh ik geef je het nummer van mijn chef endan wel eh nou dan kun je naar hem bellen en meer vragen...''Wacht even... Nu vertel je mij in alle rust waarover dit gaat.Wanneer is iemands telefoon afgeluisterd en waarom...?''Wel nou ja eh dat was dat is in december 2007 geweest,wacht eventjes wel nou ja zodat ik de data kan lezen hier opdat papiertje voor me...''Om welke reden werd dit telefoonnummer toen afgeluisterd?''Nou ja dat was wel nou eh die moord in Ulvila was toennog...''Wie is je chef?''Nou dat is hoewel ie dat nu niet meer is eh...''Wie is je chef?''Hij was toen wel nou ja leider van het onderzoek en eh nuhier is zijn nummer, zodat je zelf kunt vragen omdat mij welnou ja eh alleen bevolen werd om je te vertellen omdat dietijd vandaag voorbij ging dat we jou moeten informeren. Datis wel nou ja eh volgens de wet...'

75

Mijn vrouw belde Harri. De misdaadverslaggever vanSatakunnan Kansa wist volgens eigen zeggen niets van hetafluisteren en kondigde aan er reeds de volgende dag eenartikel aan te wijden. Het telefoontje kreeg evenwel eenmerkwaardig slot. Harri vroeg nog eens wie er belde.''Mevrouw Wassenaar'. Het bleef een tijdlang muisstil aan deandere kant van de lijn. Toen vroeg Harri: 'Bent U familievan Joop Wassenaar?' 'Ik ben zijn echtgenote'.Maar ik hechtte niet bijzonder veel betekenis aan Harri'sstilte. Ik geloofde dat de man alleen maar wilde checken of erin de provincie werkelijk een tweede mens was die de naamWassenaar droeg. 'Harri heeft iets geleerd', zei ik tegen mijnvrouw en lachte. 'Hoezo?' 'Indertijd toen hij over mij schrrefmeende hij dat in Finland hartstikke veel Wassenaars wonen.Daarom immers publiceerde hij mijn naam en mijn foto inzijn krant. Opdat de mensen niet de verkeerde Wassenaarvoor zich zouden hebben. Maar nu geloofde hij zijn oren niettoen hij een vrouw tegenkwam die Wassenaar heette.'Maar Harri wist veel meer over mij dan ik ooit had durvenbevroeden. De Peter R. De Vries van Finland onthulde devolgende morgen in zijn krant dat 'de afgeluisterde manbehoorde tot de selekte groep van zeven mensen die depolitie sinds december 2006 van de moord in Ulvila heeftverdacht.'

76

8. Euran koulukeskus

1.

oorjaar 2011 was ik zelf verhuisd naar het dorp Eura,en ook de kleine politieman was begonnen aan eennieuwe loopbaan. Begin april las ik in Satakunnan

Kansa dat de voormalige leider van het onderzoek naar demoord in Ulvila, in de hoedanigheid van kandidaatvolksvertegenwoordiger voor de conservatieve partij en insamenwerking met zijn partijgenoot de minister vanBinnenlandse Zaken een verkiezingsbijeenkomst zou houdenin de school van Eura. Onder de noemer: Een veiligeprovincie – een veilig Finland.

V

Ik kocht kersen op sap in een plastic fles, at de kersen metslagroom op, haalde de etiketten van de fles en deed eenplasje bovenop het sap. Op de zijkant van de fles schreef ikmet een viltstift 'De DNA van Jopie, afgenomen 4.4.2011”. Iknam een aantal foto's van de fles, die daarna in een papierenzak bleef wachten op de dingen die te gebeuren stonden...Vroeg in de volgende ochtend stuurde ik een e-mail aan enigemedia. 'De leider van het onderzoek naar de moord in Ulvilaheeft de rechtsstaat verkracht. Nu wil hij voor deconservatieve partij in het parlement gaan zitten en houdt hijvanavond in Eura een verkiezingspraatje onder het motto Eenveilig Finland. Als voormalig verdachte van de moord inUlvila zal ik naar deze bijeenkomst komen om hem eindelijkdat te geven wat hij van mij op welke manier dan ook heeftwillen krijgen.... De verkiezingsbijeenkomst (samen met deminister van Binnenlandse Zaken) wordt gehouden tussen 6en 8 uur vanavond, in de eetzaal van de school in Eura.Hartelijk welkom! Joop Wassenaar (en mijntelefoonnummer).'

77

Ik vertrok ruim op tijd van huis, een uur voor het begin vande bijeenkomst. Het was kil en regenachtig weer. Toen ik ophet schoolplein aankwam, zag alles er verlaten uit. Ik steldeme op onder een boom en keek de voorbijrijdende auto's naof zich daaronder eentje van de media bevond.Ik was juist een sigaartje aan het opsteken toen op zo'ntwintig meter bij me vandaan een auto werd geparkeerd. Eenmij welbekend duo stapte uit: de kleine man met de bril en delangere man, uit de tuin in Reposaari. Ze namen uit dekofferruimte van de auto wat spullen en de langere droeg dienaar de overkant van het schoolplein. Maar de voormaligeleider van het onderzoek in de moordzaak wandelde recht opmij af.'Wat heb jij tegen mij?'Ik kon mijn lachen niet inhouden en herhaalde op schamperetoon zijn vraag.'Ja, wat heb je tegen mij? Wat heb ik jou aangedaan zodat jijmij gaat bedreigen?''O, het was dus een dreigement', antwoordde ik. 'Waarmeewordt er gedreigd? Je weet immers wat ik jou straks gaoverhandigen?''Ik weet niks. Ik snap niks van jou. Een journalist zond mij jebericht. Heeft dit op een of andere manier te maken met diezaak in Ulvila?''Wis en waarachtig', zei ik. 'Dat je het lef hebt... Je hebt driejaar lang je neus in mijn zaken gestoken...''Luister nu es, Wassenaar. Dat was een grote zaak engeweldig veel papierwerk...''Je verdacht mij hoewel ik een alibi had...''Je was niet verdacht... Je moest alleen wat dingen vertellen...Er waren duizenden verdachten...''Duizenden verdachten? Er waren zegge en schrijve zevenverdachten en ik hoorde bij die zeven gedurende dat helezogenaamde onderzoek van jou.''Luister nu es, Wassenaar. Ik heb zelf ook geleden onder diezaak, ik werd immers van de zaak afgehaald, dat weet je...'Hij keek me nu voor het eerst in de ogen en vroeg:

78

'Wat wil je nu van mij?''Ik wil helemaal niets van jou', lachte ik. 'Ik wil jou ietsgeven. Ik heb het hier in deze tas bij me.''Wat is dat dan...?''Mijn DNA.'Hij was even helemaal van de kaart.'Dat is niet meer nodig, Wassenaar.... Dat is nu voorbij, wehebben je DNA niet meer nodig... Dat kun je hier nietafgeven, dat moet op het politiebureau... Dat is een officielezaak...''O ja? Wordt dat nu op het bureau gedaan? Jij kwam het halenin mijn keuken op Reposaari!'Hij dacht na voordat ie weer wat zei:'Waarom kunnen we dit niet es bespreken bij een kop koffie?'Hij keek op zijn horloge. 'Ik moet nu naar binnen, maar eh...Je kunt mij een e-mail sturen...'

Zo'n honderd meter verderop stond een politiebus. Toen debemanning in de gaten had gekregen dat ik het'veiligheidsrisiko' was, naderde de auto mij en reed een paarkeer om me heen. Mijn eigen aandacht ging echter uit naareen grote camper die het schoolplein opdraaide. De auto zatonder de verkiezingsleuzen en achter het stuur zat een vrouw.De Finse minister van Binnenlandse Zaken arriveerdehelemaal in haar uppie in een camper op eenverkiezingsbijeenkomst. Ik had verwacht dat zij minstens ineen taxi zou komen, en in het gezelschap van de anderekandidaat. Maar op de doorweekte speelplaats stapte zij uithaar voertuig en keek verloren om zich heen. Zelfs dehondenbrigade schoot haar niet te hulp maar bleef lekker inde bus.Ik wandelde naar de minister toe. Zij liep in de richting vaneen deur. Juist toen ik de vrouw had ingehaald, bleek de deurde verkeerde. De minister lachte nerveus naar mij:'Ik ben voor de eerste keer in mijn leven in Eura...'

79

'Ik werk op deze school dus ik weet de weg. Ik heb zojuistmensen door de deur van de volksuniversiteit naar binnenzien gaan. Dus ik denk dat men daar op U wacht.'Tot aan de verkeerde deur had de politiebus achter me aangereden, op tien meter afstand. Maar toen ik in gezelschapvan de minister naar de andere kant van het plein koers zette,reed de bus stapvoets pal achter ons. Indien ik niet eenvreedzame burgeraktivist was geweest die bij de media zijnnaam en zijn telefoonnummer had achtergelaten, maar tocheen gek die een halfautomatisch geweer in zijn tas meedroeg– wat hadden die lui in die bus dan kunnen uitrichten als ik deminister was aangevallen?Ik betrad in gezelschap van de minister ongestoord hetzaaltje. Ik ging zitten en zette de tas op mijn tafeltje. Dekleine politieman was met zijn laptop bezig aan de anderekant van de ruimte. Er was weinig publiek, een man ofvijftien. De politiebus was voor de deur geparkeerd, maar deorganisatie van de avond schoof ook op mijn tafeltje allerleiverkiezingsmateriaal en de minister gaf iedereen een hand ensloeg mij daarbij niet over.Een landelijk dagblad gaf acte de presence. Ik zag eerst hunfotograaf en toen kwam er een jonge vrouw op me af enstelde zichzelf voor als journalist.'Hebben jullie de politie gebeld?''Van ons uit is er niets naar de politie gegaan', haastte devrouw te verklaren en voeg daarop wat er te gebeuren stond.'U heeft aangekondigd dat U de politie vandaag iets komtoverhandigen. Wilt U nu al onthullen wat dat zal zijn?''Jazeker kan ik dat nu al vertellen en laten zien', antwoorddeik en zette de fles op tafel. 'Dit heeft de voormalige leider vanhet onderzoek in de moord van Ulvila jarenlang van mewillen krijgen.' Volgde een fotosessie, waarop de vrouw weervroeg: 'U heeft geen DNA willen afstaan omdat...''Ik heb geen DNA willen afstaan zonder aanwezigheid vaneen bevoegde arts. Daarnet op het schoolplein benadrukte devoormalige leider van het onderzoek dat DNA alleen en

80

uitsluitend wordt afgenomen op het politiebureau. In mijngeval kwam de man bij ons thuis om dat te halen.'' 'Uw telefoon is eind 2007 afgeluisterd...'' 'Ik ben tot in ieder geval november 2008 verdacht van moordgeweest. Toen nog haalde de voormalige leider van hetonderzoek toestemming van het gerecht om mij tot vorigeherfst niet te hoeven inlichten over de afluisterpraktijk. Hetgerecht gaf daarvoor echter geen toestemming, waarschijnlijkomdat de leider van het onderzoek toen al voormalig leidervan het onderzoek was...''Wat was volgens de politie Uw motief voor de moord…?''Een romance op de werkplek. Mijn vrouw zou iets hebbengehad met het slachtoffer. In het vooronderzoek van devoormalige leider van het onderzoek staat dat ik een jaloerse,gewelddadige psychopaat zou zijn.''Hier staat een hondenbrigade voor de deur omdat men wildat de avond zonder problemen verloopt. Verwacht Uproblemen?''Laten we afwachten...'

2.

De verkiezingsavond verliep in stijl. De kandidaten preektenlekker voor eigen parochie en het publiek nam de reeds vantevoren uitermate bekende kost beleefd tot zich en at taart. Inde school van Eura gebeurde niets bijzonders totdat depolitieman in een en dezelfde ademtocht begon te praten overpedofielen die drugs gebruiken en in het internet haatprediken.'Nounounou, politiemeneer, nu wordt het toch wel teeenvoudig', zei ik. 'Mag ik een vraag stellen?'De kleine man was bedrukt aan de avond begonnen. Zijnkollega had net voor het begin intensief met hem overlegd.Klaarblijkelijk had deze gevraagd wat er met mij gedaanmoest worden, en de ander had besloten dat ik het voordeel

81

van de twijfel kreeg. Maar hij was overduidelijk op zijn quivive:'Ja wat?''Je had het daarnet over ouders die hun oren en ogen openmoeten hebben, zodat ze in een vroeg stadium kunnenmerken dat hun kroost aan de kannabis is. Maar ik zouzeggen dat zij vooral een goede neus moeten hebben.Kannabis ruikt speciaal, en is daardoor al op honderd meterafstand van de gebruiker waar te nemen...''Wel ehm... ', het mannetje keek me een secondelang recht inde ogen. 'Zeker, een goeie neus is ook nodig...'Op deze manier gingen twee uur voorbij. Ik had meontspannen en langzaam maar zeker verliet de spanning ookhet mannetje. Ik kreeg hem zelfs aan het lachen.'Je hebt nu voortdurend onderstreept dat de politie geen geldheeft', zei ik. 'Maar hier staan twee politiemensen al twee uurniks te doen, omdat ik hier ben. Dat is pas het weggooien vangeld, of niet dan?''Hahaha ja...', lachte hij. 'Dat hier twee agenten zijn omdatjij... Goeie vraag. Laten we zeggen dat we allemaal hopen datde aanwezigheid van mijn mensen hier voor niets is...'Het verkiezingsverhaal van de vrouwelijke minister was quainhoud een getrouwe kopie van dat van de politieman. Maarhaar toon was anders. Daar waar zij het had over zerotolerance klonk het niet zo onverbiddelijk als in de versie vande man. De politieke strategie van de laatste leek al totmislukken gedoemd nog voordat die behoorlijk uitgetest konworden, maar de law and order van de vrouwelijke ministersmaakte op een of andere manier lekker.'Jullie hebben al een paar keer beklemtoond dat 90 procentvan de Finnen op de politie vertrouwt', zei ik, 'En dat zal best,maar in Finland wonen niet alleen maar Finnen. Hier wonenook mensen die uit een kultuur komen waarin politie nietstaat voor veiligheid. Waarom is het in Finland altijd enoveral de politie die komt wanneer mensen sociale hulp nodighebben?'

82

De man gaf geen antwoord op mijn vraag. Hij begon in plaatsdaarvan over de politie die verplegend personeel moestbeschermen en zo. Maar de minister keek mij in de ogen toenze zei: 'Wij maken wel degelijk tegenwoordig bijvoorbeeldbij het interviewen in eerste instantie gebruik van sociaalwerkers, naast in burgerkleding gestoken autoriteiten, wantwe hebben vastgesteld dat de geinterviewde bang is vooruniformen.''Dankjewel voor het antwoord,' zei ik tegen haar. 'Je bent eengoede luisteraar.'Zij hoorde mijn commentaar niet goed.'Pardon, wat zei je?'''Je bent een goede luisteraar', herhaalde ik en sprak luider.'Dankjewel. Ik probeer een luisteraar te zijn'.Ik genoot geweldig van dit moment en wilde dat het nog zouduren.'Omdat je een vrouw bent', zei ik.Ómdat ik een vrouw ben? Dank je , dank je... '. Op hetgezicht van de minister van Binnenlandse Zaken verscheeneen stevige blos, en ze lachte als een jonge meid. Het was hethoogtepunt van een mooie avond...

83

To&From 2002-2018:

Dokkumer Nieuwe Zijlen, 2005 (Kirja kerrallaan)De Lulligheidsfaktor, 2010 (Kirja kerrallaan)Sininen myrsky, 2016Aspecten van Aspekt, 2017Dana ja kalat, 2017A One Hundred Year Old Baby, 2017Zem, or the Skill to Catch a Killer, 2017

www.toandfrom.net