1. PRAXIS TrENDS Willem van Rhenen,Theo VisserVertaling van de theorie van ontwikkeling naar de praktijkWinst doorBevlogenheidOver motivatie is al veel geschreven. De vraag: watmotiveert mensen?, boeit ons als HR(D) professionalsal jaren. Het achterliggende idee is, dat we ook beterin staat zijn prestaties te verbeteren, als we wetenwat mensen motiveert. In veel van die artikelen zult ude begrippen intrinsieke en extrinsieke motivatie zijntegenkomen. Intrinsieke motivatie komt voort uit dedrijfveren van de persoon zelf. Het gaat over passie,persoonlijke waarden en werkplezier. Extrinsiekemotivatie is een drijfveer die van buitenaf komt. Hetgaat in essentie om straf- en beloningsmechanismendie ervoor zorgen dat we dingen juist wel of juist nietdoen. In dit artikel gaan we in op recent internationaal onderzoek naar Engagement (Bakker & Leiter, 2010), in het Nederlands vertaald Bevlogenheid. Waar motivatie de wil of intentie is om een bepaald doel te bereiken, is bevlogenheid een positieve toestand van mensen. Het lijkt dus een stap verder te gaan dan motivatie. De positieve effecten van bevlogen medewerkers op relevante organisatie-uitkomsten zijn inmiddels meerdere malen aangetoond. In die zin is het interessant te onderzoeken via welke weg bevlogenheid leidt tot betere prestaties. Kan bevlogenheid een ander licht werpen op de vraag naar wat mensen motiveert? Leidt het tot nieuwe inzichten? Of komt het uiteindelijk TvOO juni 2011 nr. 2 87

2. PRAXIS op hetzelfde neer? Als bevlogenheid ertoe Ongeveer 20% van werkend Nederland kan doet, is het dan ook te ontwikkelen? zich bevlogen noemen. Waarschijnlijk kunt u zich deze bevlogen medewerkers zo voor de Wat is bevlogenheid? geest halen. Bevlogenheid is een positieve toestand van Er is ook een positieve relatie tussen opperste voldoening, die gekenmerkt wordt bevlogenheid en prestaties van bedrijven. door vitaliteit, toewijding en absorptie, Onderzoek in Amerika door Harter e.a. aldus Bakker (2009). Nader gespecificeerd is (2002) onder ca. 200.000 medewerkers van vitaliteit de energie en veerkracht waarmee 36 verschillende bedrijven uit verschillende medewerkers hun werk doen, is toewijding de sectoren wijst dat uit. Als we teams met veel betrokkenheid, enthousiasme en voldoening bevlogen mensen vergelijken met teams bij het werk en de organisatie en is absorptie met weinig bevlogen mensen, dan scoren de focus waarmee bevlogen medewerkers de bevlogen teams significant beter op op een plezierige wijze opgaan in hun werk. omzet (+12%), klanttevredenheid (+12%) en Bevlogen medewerkers vallen in positieve zin productiviteit (+18%). op bij collegas en leidinggevenden, melden zich minder snel ziek, nemen meer extra taken Als de effecten van bevlogenheid zo gunstig op zich, zijn meer bereid om hun collegas te zijn voor organisaties, dan is het nuttig te helpen, lopen minder snel tegen een burnout doorgronden hoe bevlogenheid precies tot aan en zijn last but not least - productiever, stand komt en wat de mogelijkheden zijn om aldus Van Rhenen (2008). Vanuit HRD dit proces te benvloeden. perspectief is het interessant te weten dat bevlogen werknemers meer open staan voor Hoe ontstaat bevlogenheid? nieuwe informatie waardoor ze meer initiatief Bevlogenheid ontstaat als mensen tonen om te leren (Reijseger e.a., ter perse). aangesloten zijn op hun job resources, oftewel Figuur 1: Job Demands-Resources (JD-R) model in relatie tot organisatie-uitkomsten88 TvOO juni 2011 nr. 2

3. PRAXISenergiebronnen. Onderzoek vanuit het Job Is bevlogenheid te benvloeden?Demands-Resources (JD-R) model, (zie figuur Bevlogenheid biedt dus een interessante bril1) suggereert volgens Van Rhenen (2008) om te kijken naar wat mensen brengt tot hetdat zich twee relatief gescheiden processen leveren van prestaties. Maar is het dan ook tegelijktijdig bij medewerkers afspelen. ontwikkelen? Of is het vooral een kwestie vanAllereerst is er een uitputtingsproces, waarbij de juiste mensen selecteren?hoge taakeisen, zogenaamde job demands Zoals zo vaak ligt het antwoord in hetof stressoren uiteindelijk leiden tot burn-out midden. Mensen die van nature extravert enen gezondheidsproblemen. Daarnaast is er emotioneel stabiel zijn, blijken gemakkelijkersprake van een motivatieproces, waarbij bevlogen te raken dan introverte ende aanwezigheid van hulpbronnen op emotioneel instabiele mensen (Langelaanhet werk, zogenaamde job resources of e.a., 2006). Persoonskenmerken doen erenergiebronnen, leidt tot bevlogenheid en een dus toe. De andere kant is dat bevlogenheidpositieve werkhouding. Er zijn verschillende een toestand is, die onderhevig is aansoorten energiebronnen. Allereerst is er de schommelingen. Wellicht dat u dat ook bijintrinsieke motivatie. Doet iemand het werk uzelf herkent. De ene dag heeft u er meer zinwat hij leuk vindt? Daarnaast blijkt sociale in dan de andere.steun belangrijk te zijn. Deze steun kan vanuitverschillende hoeken komen, door collegas, Voor het benvloeden van bevlogenheid zijn erde direct leidinggevende of de partner thuis. twee routes beschikbaar. De eerste route isTot slot zijn de mogelijkheid tot groei en via de persoon zelf. Een goede match tussenontwikkeling en de mate van autonomie in taken en intrinsieke motivatie verhoogt dede functie belangrijke energiegevers. Krijgt bevlogenheid. Verder heeft Xanthopoulou e.a.iemand uitdagende klussen en feedback? (2007) de invloed aangetoond van persoonlijkeHeeft iemand de regelruimte om zelf de eigen hulpbronnen, denk aan een optimistischewerktijd en taken in te delen? Er is steeds houding, weerbaarheid of zelfvertrouwen, op demeer onderzoek die de exacte relatie tussen bevlogenheid. Deze persoonlijke hulpbronnenenergiebronnen en bevlogenheid onderbouwt. zijn via coaching en training te ontwikkelen.Zo tonen Bakker e.a. (2007) een sterk positief Daarover later meer. De tweede route is via hetverband aan tussen de directe sociale steun werk of de organisatie. Dit kan door het crerenvan de leidinggevende en de bevlogenheid van van een klimaat waarin bevlogenheid wordtmedewerkers. gestimuleerd. Zijn er bijvoorbeeld voldoendeDe kern van het model is dat het leveren van energiebronnen in de context van de persoonbetere prestaties niet zit in het verminderen aanwezig? Is zijn of haar leidinggevende invan stressbronnen, zoals werkdruk, maar staat hem of haar sociaal te steunen? Is er opvooral in het verhogen van de energiebronnen. de afdeling een sfeer van experimenteren enDit motiveert mensen, zodat ze het stapje leren van fouten? Wordt de persoon uitgedaagdextra zetten om (betere) prestaties te leveren. om talenten in te zetten en het maximale uitEen bijkomend effect is dat bevlogenheid er zichzelf te halen?voor zorgt dat de stressreacties afnemen.Logisch, als je werk doet wat je leuk vindt, dan Route 1: het ontwikkelen van bevlogenheidzul je hier ook minder tegen opzien als er eens In het ontwikkelen van bevlogenheid is eeniets meer van je gevraagd wordt. speciale rol weggelegd voor het ervaren van positieve emoties. Volgens de Broaden- and-Build theorie (Fredrickson, 2001) zorgen TvOO juni 2011 nr. 2 89

4. PRAXIS positieve emoties voor een verbreding van daadwerkelijk doen (Tiggelaar, 2010). De kunst het gedrags- en denkrepertoire enerzijds is intenties om te zetten in gedrag. Volgens en voor het opbouwen van (persoonlijke Tiggelaar kunnen externe motivatoren hierbij en werkgerelateerde) hulpbronnen helpen, zoals het werken met een buddy, het anderzijds. Door het ervaren van positieve hebben van een terugvalplan en het in het emoties voelen mensen zich veilig en vrij vooruitzicht stellen van een beloning. om te experimenteren, waardoor ze hun Voor HRD-ers kan het interessant zijn het horizon verbreden, nieuwe kennis opdoen, ervaren van positieve emoties in te bouwen andere vaardigheden leren kortom, zich in leertrajecten. Niet alleen zorgen die voor verder ontwikkelen. Via die weg kunnen het verhogen van de bevlogenheid, tevens kortdurende positieve ervaringen resulteren biedt het een gentegreerde aanpak van drie in bevlogenheid, dat meer als een stabiele typen leeractiviteiten die elkaar versterken. gemoedstoestand wordt gezien (Schaufeli & Als mensen hun waardering uitspreken Van Rhenen, 2006). (gedragsmatig), versterkt dat het optimisme van mensen (cognitief), waardoor het stellen Ouweneel e.a. (2009) schetst drie en behalen van doelen (motivationeel) zal mogelijkheden om de positieve emoties te worden bevorderd. Hiermee vergroot je de bevorderen. Zij maakt onderscheid tussen kans op daadwerkelijke leerresultaten. cognitieve, gedragsmatige en motivationele activiteiten. Cognitieve activiteiten stellen Route 2: het creren van een bevlogen mensen in staat hun eigen bevlogenheid werkklimaat te vergroten door positiever te kijken naar Een deel van de energiebronnen die hun werksituatie. Het gaat om zaken als bevlogenheid benvloeden, liggen buiten dankbaarheid uiten, genieten van het leven de directe invloedsfeer van het individu. en het optimisme stimuleren. Niet iedereen Bevlogenheid blijkt besmettelijk. Als je op heeft deze positieve kijk van nature. Mensen een afdeling werkt met bevlogen mensen, dienen hun huidige overtuigingen los te laten. dan ga je daar in mee. Het is dus belangrijk Concrete technieken als RET en NLP helpen een klimaat voor bevlogenheid te creren. hierbij. Niet helpende overtuigingen worden Vanuit HRD perspectief gaat het eigenlijk getoetst op hun houdbaarheid en vervangen om het creren van een leerklimaat, waarbij door helpende gedachtes. Gedragsmatige experimenteren, fouten maken en leren activiteiten, zoals waardering uiten, goed mogelijk is. nieuws delen en sociale relaties koesteren, gaan over het vertonen van positief gedrag. Bakker, Albrecht en Leiter (2011) schetsen Heel concreet gaat het om het uitdelen van twee oplosrichtingen voor een bevlogen complimenteren en tijd nemen voor een goed werkklimaat. Ten eerste is er een belangrijk gesprek met elkaar. Het lijkt simpel, maar rol weggelegd voor de leidinggevende. mensen vinden het toch vaak lastig dit op een Onderzoek suggereert dat transformationeel goede positieve manier te doen. Door middel leiderschap het beste in staat is bevlogenheid van het trainen van dit gedrag kunnen al snel te vergroten. Ten tweede is het relevant resultaten worden bereikt. Motivationele mensen invloed te geven op de vormgeving activiteiten hebben invloed op de bevlogenheid van hun eigen taken en werkprocessen door doelen te stellen, weerbaarheid te (jobcrafting). Het stelt ze in staat hun taken vergroten en concrete haalbare acties te uitdagend te houden, feedback te verzamelen plannen; zeg maar dromen, durven en ook en autonomer te opereren. Dit geeft mensen90 TvOO juni 2011 nr. 2

5. PRAXISinvloed op hun eigen energiebronnen en die ervoor zorgen dat de bevlogenheid vandaarmee op hun eigen bevlogenheid. mensen toeneemt. Bevlogenheid lijkt hiermeeVoor HRD-ers is het dus belangrijk zich niet meer het effect van een goed samenspelalleen te richten op het bouwen van mooie tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie danleertrajecten, maar tevens hun focus te een directe vervanging ervan.houden op de werkomgeving en de condities Onderzoek naar bevlogenheid biedt HRD-waarbinnen het leren plaatsvindt. ers nieuwe handvatten om haar impact te vergroten. Door het ervaren van positieveNieuwe kansen voor HRD?! emoties als leidend principe te kiezen kan deIn onze ogen zijn de begrippen motivatie en effectiviteit van leertrajecten worden vergroot.bevlogenheid nauw met elkaar verweven en Binnen MD programmas biedt het thematoch ook verschillend. Bevlogen medewerkers bevlogenheid nieuwe aanknopingspunten omzijn intrinsiek sterk gemotiveerd. Extrinsieke meer uit mensen te halen. Door bevlogenheidmotivatoren als steun, waardering en positieve als thema te agenderen sluit je als HRD-aandacht blijken energiebronnen te zijn afdeling goed aan bij actuele discussies over TvOO juni 2011 nr. 2 91

6. PRAXIS zingeving in het werk, werk-priv balans Wat maakt bevlogenheid nu interessant voor en duurzame inzetbaarheid. Tot slot zijn de HRD? De sterkste troef van het onderzoek energiebronnen concrete handen en voeten naar bevlogenheid is de focus op opbrengsten. voor een positief (leer)klimaat. Hierdoor kunnen HRD-ers beter aansluiten bij de (financile) belevingswereld van het Natuurlijk is het niet alles goud wat er blinkt. management. Met het ontwikkelen van de Er is ook kritiek op deze positieve benadering. bevlogenheid verbeteren de prestaties en valt Volgens Van Heck (2004) negeert de positieve er voor organisaties geld te verdienen. Dit psychologie (waar het onderzoek naar maakt HRD-ers gelijk partner in business. bevlogenheid deel van uitmaakt) negatieve emoties en probeert ze die te verbloemen met Bronnen: positiviteit. Hij vraagt zich af of dit effectief is. Bakker, A.B., Albrecht, S.L., & Leiter, M.P. Tevens zit er iets normerends in. Je mag niet (2011). Key questions regarding work werken aan je positieve werkhouding, je moet engagement. European Journal of Work eraan werken. Met andere woorden, de norm ande Organizational Psychology, 20 (1), is verlegd van tevreden zijn is genoeg naar 4-28. je moet bevlogen zijn en dit kan weerstand Bakker, A.B., & Leiter, M.P. (2010). oproepen. Work Engagement: A handbook of essential theory and research. New York: Wij herkennen deze kritische geluiden ook in Psychology Press. de praktijk. Het is echter een misvatting dat Bakker, A.B. (2009). Bevlogenheid in bij positieve interventies over negatieve organisaties. Opleiding & Ontwikkeling, gevoelens wordt heen gestapt. Hoewel 11, 15-19. positieve interventies mogelijkheden en Bakker, A.B., & Demerouti, E. (2007). The kansen als uitgangspunt hebben, mogen de Job Demands-Resources model: State of eventuele problemen niet onbesproken blijven the art. Journal of Managerial Psychology, en zeker niet verbloemd worden. Sterker 22, 309-328. nog, de problemen moeten eerst op tafel om Fredrickson, B.L. (2001). The role of vervolgens omgebogen te kunnen worden positive emotions in positive psychology: naar behoeften. Als mensen een probleem The broaden-and-build theory of positive ervaren, schuilt daar een (positieve) behoefte emotions. American Psychologist, 56, achter, die in onze optiek onderdeel moet zijn 218-226. van het leertraject. In positieve interventies Harter, J.K., Schmidt, F.L., & Hayes, T.L. leren mensen vervolgens om vanuit deze (2002). Business-unit level relationship behoefte het werkleven voor zichzelf een between employee satisfaction, stukje leuker te maken. employee engagement, and business Deze benadering helpt ook eventuele outcomes: A meta-analysis. Journal of weerstand tegen het begrip bevlogenheid Applied Psychology, 87, 268-279. weg te nemen. Door praktijkproblemen en Langelaan, S., Bakker, A.B., Van stressbronnen als uitgangspunt te nemen Dooren, L.J.P., & Schaufeli, W.B. (2006). en bevlogenheid te positioneren als een Burnout and work engagement: Do alternatieve manier van kijken, lukt het individual differences make a difference? mensen mee te nemen zonder ze tegen de Personality and individual differences, 40, borst te stuiten. Bevlogenheid is daarmee een 521-532. keuze en niet de norm. Ouweneel, E., Schaufeli, W.B. & Le92 TvOO juni 2011 nr. 2

7. PRAXIS Blanc, P.M. (2009). Van preventie naar Tiggelaar, B. (2010). Dromen, durven, amplitie: interventies voor optimaal doen. Spectrum. functioneren. Gedrag & Organisatie, 22, Van Rhenen, W. (2008). From stress to 118-135. engagement. Academisch proefschrift. Schaufeli, W.B., & Van Rhenen, W. ArboNed/Coronel Instituut AMC (2006). Over de rol van positieve en Amsterdam. negatieve emoties bij het welbevinden Van Heck, G.L. (2004). Carpe Vitam! van managers: Een studie met de Gedrag & Gezondheid, 32, 344-354. Job-related Affective Well-being Scale Xanthopoulou, D., Bakker, A.B., (JAWS). Gedrag & Organisatie, 19, 323- Demerouti E., & Schaufeli, W.B. (2007). 244. The role of personal resources in the job Reijseger, G., Schaufeli, W.B., Peeters, demands-resources model. International M.C.W., & Taris, T.W. (ter perse). Ready, Journal of Stress Management, 14, 121- set, GO! From work engagement to job 141. performance. In S.M. Gonalves (Ed.), [title], pp. xx-xx. Lisbon (POR): Slabo. Willem van Rhenen is Chief Medical Officer bij 365 en hoogleraar bij Nyenrode met als thema Engagement & Productivity. Theo Visser is als senior consultant werkzaam bij 365/Zin. Voor meer artikelen en informatie zie www.365.nl. TvOO juni 2011 nr. 2 93