wiki.foso.be · Web viewBoltanski & Chiapello: the New Spirit of Capitalism tegenstelling is...

14/02/2018 Sociale veranderingCollege 1 Luz Goossens

- schriftelijk examen met vijf vragen- leerstof = powerpoints + 24 digitale hoofdstukken en artikelen

Inleiding: sociologie, sociale problemen en moderniteitVerlichting, sociologie en positivisme- verlichting (17-18E): wetenschappelijke rede zou de mens bevrijden van traditie en religie

verlichtingsfilosofen zagen zichzelf als actoren in overgang naar vrije samenleving- sociologie: maatschappijwetenschap voortgevloeid uit de verlichting met 2 taken

(1) via wetenschappelijke kennis mensen bevrijden van traditie en religie(die werden opgevat als vormen van geloof, betutteling en onmondigheid)

(2) via wetenschappelijke kennis bijdragen aan oplossing voor sociale problemen(periode van snelle veranderingen: industriële revolutie, urbanisatie, armoede)

→ vraag: welke processen ondergaat maatschappij? welke sociale problemen veroorzaakt?→ sociologie zoekt oplossingen (intellectuele reflectie op wat gebeurt in maatschappij)- positivisme

= dominant in de sociologie

▪ kennis over de sociale werkelijkheid die anders is dan (en beschouwd als superieur aan) wat

de mensen geloven, menen, denken, waarom ze handelen (=de cultuur)o cultuur = connotatie van ‘domheid’

→wat mensen geloven moet worden vervangen door rationeel inzicht

▪ overtuiging dat die kennis bruikbaar is om sociale problemen op te lossen

sociologen moraliseren over cultuur eerder dan serieus onderzoek te leveren➔ cultuur gezien als ‘bijzaak’; afhankelijke variabele; voortvloeisel uit andere ‘meer fundamentele’ ➔

levenssferen, de ‘echte’ sociale werkelijkheid

- Auguste Comte (1798-1857)naamgever sociologienoemde zichzelf hogepriester van de religie van de mensheid

= sociologie als vervanger van religieen seculiere bron van moraal

- Karl Marx (1818-1883)pretentie van inzicht in fundamentele werkelijkheid→ arbeiders hebben vals (klassen)bewustzijnklassenstrijd is ‘normaal’ en arbeidsvrede is ‘abnormaal’

- Emile Durkheim (1858-1917)klassenstrijd is ‘pathologisch’ en arbeidsvrede is ‘normaal’(zie sociale feiten, organische solidariteit etc)

Marx en Durkheim: economische onderbouw vs industriële arbeidsdeling bepalen culturele bovenbouw vs sociale cohesie & solidariteit

Modernisering als industrialiseringtechnologische en economische veranderingen → cultuur verandert als gevolgmodernization = the process of social change initiated by industrialization

‘bepalen’ allemaal wat ‘normaal’ en ‘abnormaal’ is

2 werkelijkhedenonechte werkelijkheid vd cultuur= wat wordt geloofd, ideeën over het sociale leven

echte werkelijkheid= wat sociologen de gewone mensen moeten bijbrengen


1. wetenschappelijke ontdekkingen2. nieuwe technologie

- ontwikkelingen worden nauwelijks onderzocht en verklaard in de sociologie- behandeld als exogeen: oorzaken komen van buitenaf, niet bepaald door cultuur, sociale

= technologisch determinisme→ deze moderniseringstheorie komt onder vuur einde ‘60→ sociologie of scientific knowledge (bv Kuhn, Latour, Collins)

3. technologie wordt toegepast in arbeidsorganisaties- organisatiesociologie is een belangrijk specialisme

= vooral gericht op arbeidsorganisaties! (ipv bv verenigingen etc)4. veranderde onderwijs- en arbeidskwalificaties

- meritocratisering (overgang ‘ascription’ naar ‘achievement’) wordt nodig en wenselijk→ onderwijssociologie!→ mobiliteitsonderzoek (stratificatie, ongelijkheid, kansverdeling)

5. cultuur past zich aan- waarden, opvattingen

= bepaald door beroep, klassenpositie, welvaartDe verlichting en de moderne politieke ideologieën

1. liberalisme: niet religieus alternatief voor religierationaliteit en individuele vrijheid (=centrale waarde) op eco en pol domein

2. socialisme: reactie dat liberalisme → economische kwetsbaarheid en ongelijkheidcentrale waarde = gelijkheid

3. conservatisme: economische belangen nastreven ondergraaft moraal en gemeenschapcentrale waarde = gemeenschapszin, solidariteit

negatieve tegenreactie op de verlichting: welwillend tov religie en traditie

bepalen de belangrijkste conflicten in samenleving➔Liberaal vs Socialisme: economische verdeling en marktreguleringLiberaal vs Conservatisme: moraal en persoonlijke vrijheid bv euthanasieConservatisme vs Socialisme: verhouding staat en gemeenschap

(1) socialisme: probleem

liberalisme: oplossing

conservatisme: probleem(2) socialisme: oplossing

liberalisme: probleemconservatisme: probleem

(2)staat

politiekrecht

(3)gemeenschap

religiemoraal

(1)markt

economiearbeid


(3) socialisme: probleemliberalisme: probleemconservatisme: oplossing


Politieke ideologie Kernprobleem mbt moderniteit Sociologische grondlegger

Liberalisme Bedreiging individuele vrijheid Max Weber

Socialisme Ongelijkheid tussen klassen Karl Marx

Conservatisme Erosie morele gemeenschap Emile Durkheim

Modernisering I: meritocratiseringThe American Dream: Origins and Prospects (McNamee, Miller)Paden naar succes: Geboorte of diploma’s? (de Graaf, Luijckx)

Standensamenleving:= adel, clerus, 3e stand = feodaal systeem1. koning: recht om te regeren door God2. adel: bestuur, rechtspraak3. ridders: militaire bescherming4. boeren/horigen: werken voor bovengestelden

Clerus:-bezitten rechtbanken-vrijstelling bepaalde belastingenAdel:-voorkeursbehandeling in recht-mogen zwaard dragen-vrijstelling bepaalde belastingenDerde stand:-GEEN privileges-groter aantal-ook dokters, advocaten etc

REVOLUTIE déclaration des droits de l’homme et du citoyeniedereen is vrij en geboren met gelijke rechten(≈declaration of independence 1776 = zelfde soort taal)

Claude-Henri de Saint-Simon (1760-1825)- revolutionair, utopist, socialist & socioloog- werkgever van Auguste Comte- grote invloed op Marx en Durkheim- voorstander industriële samenleving

= de nieuwe ordeDUS niet meer klassenbelangentegenstelling tussen arbeid en kapitaalWEL tussen productieven (werkers, moderne groep) en niet-productieven (adel)

- beroemde parabel 1819= als clerus en adel sterven: helemaal niet schadelijk als ambachtslieden, ondernemers etc sterven = nationale ramp=PROFEET VAN INDUSTRIALISME

king

nobles

knights

peasants

= ‘GODS WIL’

opkomst middenklasse/burgerij= bakkers, handelaars, … werden steeds belangrijker en rijker MAAR geen rechten want ze behoorden tot de 3e stand


Meritocratieposities = bepaald door talent en prestaties= moderne utopie: de droom en belofte voor een betere wereld- vooral in Amerika

the American Dream =trots! iedereen gelooft er in(1) religieuze achtergrond

-puriteinse protestanten = eerste kolonisten (vgl. Max Weber protestantse ethiek)WANT vervolgd dus vluchten arbeidzame en sobere levensstijl in nieuwe wereld

(2) politieke achtergrondvervolging en politieke en religieuze vervolging streven naar een democratie in nieuwe wereld met gelijkheid en vrijheid

(3) economische achtergrondnieuwe wereld = grote lege ruimte met grondstoffen en weiden expansie en economisch initiatief‘frontier mentality’

meritocratie = centraal modern ideaal gebleven sinds de Franse en Amerikaanse revolutie!van ascription naar achievement

Meritocratie als ideologie (versie Marx!)wel gelijke kansen, niet gelijke uitkomstentoch geloven Amerikanen in het ideaal & geloven dat het waar isMAAR volgens velen niet meer dan een mythe/sprookje“The reason they call it the American Dream is you have to be asleep to believe it” (George Carlin)

- Mannheim onderscheid tussen ideologie en utopie

Ideologie Utopie-Conserverende/legitimerende rol

-‘hoe men gelooft dat de wereld werkelijk is’-Ideeënstelsel dat sociale werkelijkheid

vertekent en legitimeert

-Revolutionaire rol van cultuur-‘hoe men vindt dat het zou moeten zijn’-ideeënstelsel dat onverenigbaar is met

sociale werkelijkheid en er kritisch tegenover staat

- Michael Young the rise of the meritocracy 1870-2033 (1958) sociologische satire over meritocratie

= fictie meritocratie is zowel een ideologie als een utopie

ideologie: mythe die ongelijkheid rechtvaardigtutopie: wie het ideologisch karakter van meritocratie benadrukt, doet dat vaak uit naam van meritocratie als normatief ideaal!

boodschap: zwart/vrouw > dom?


Meritocratie, sociale stratificatie en sociale mobiliteitmobiliteit = horizontaal, verticaal, intra-/intergenerationeel= vooral in Amerikaans onderzoek-sociale stratificatie in de vorm van ladder-geen structurele barrières en klassentegenstellingen

Graduele en relationele klassenconcepties= Stanislaw Ossowski & Erik Wright

- Graduele klassenconceptie (vooral Amerikaans & functionalistisme) open moderne samenleving kwantitatief geordend: hoger en lager hogere klassen hebber meer van het definiërende kenmerk

- Relationele klassenconceptie (vooral Engeland & conflictsociologie) antagonistische relaties notie van de meritocratie = een ideologie kwalitatief geordend in termen van afhankelijkheidsrelatie klassen zijn verschillende manieren afhankelijk

- Status attainment (mobiliteit) Peter Blau & Otis Dudley Duncan invloed van de opleiding en job van vader op zoon twee centrale hypothesen mbt meritocratisering:

(1) mettertijd: ascription ↘ achievement ↗(2) naarmate land industrialiseert gebeurt (1)

Culturele reproductietheorieënherkomstmilieu blijft bestaan en werkt meritocratie tegenhoe komt dat?schoolcultuur stemt overeen met thuiscultuur van bevoorrechte klassenkinderen van hogere klasse hebben voorrang≠meritocratischwant bevoorrechte klasse dragen positie over aan kinderen- Basil Bernstein: sociolinguïstiek

onderzoek naar relatie taal en samenleving twee typen taal/code(1) beperkte (restricted) code (arbeidersklasse)

=groepsgebonden impliciete veronderstellingenvoor buitenstaanders niet vanzelfsprekend

(2) ontwikkelde (elaborated) code (hogere middenklasse)niet groepsgebonden en implicietalles geëxpliciteerd en voor iedereen begrijpelijk gemaakt

- Bourdiea & Passeron kloof tussen thuis- en schoolcultuur:

primaire en secundaire socialisatielinguïstisch en cultureel kapitaal

rood= ascriptie, groen = achievement


onderwijs is niet meritocratisch

conclusiemeritocratie en meritocratisering= utopische idealen een ideologieveel onderzoek naar sociale stratificatie en mobiliteit

AanvullingWaarom behelst modernisering meritocratie?

(1) moderne industriële samenleving heeft goed opgeleide werknemers nodig(2) verdeling van posities op basis van ascriptie niet meer moreel aanvaardbaar is

meritocratisering vs culturele reproductiekernvraag in de sociologie: van welke van de twee is er feitelijk sprake?antwoord links laten liggen omdat omstredenook De Graaf en Luijckx conclusie van meritocratieMAAR volgens reproductietheorie = niet beroep maar culturele klimaat binnen gezin doorslaggevend

Modernisering II – seculariseringKarel Dobbelaere: Secularization

= maatschappelijke betekenis van religie als sociale integratie en cohesie neemt af(≈mechanische solidariteit zie Durkheim) toenemende maatschappelijke betekenis van wetenschap, technologie en rationaliteit(≈onttovering van Max Weber)

Seculariseringstheoriewortels te vinden bij grondleggers:Weber = onttovering (college 5)Durkheim = voormoderne samenlevingen samengehouden door mechanische solidariteit

( veralgemeende afhankelijkheid, interdependentie)- Na WOII

Weber en Durkheim gesynthetiseerd theorie over modernisering als secularisering- 1960s/1970s

hoogtijdagen van seculariseringstheorie= religie is ‘on the way out’, mensen geloven niet meer etc

- 1980s-heden kritiek op seculariseringstheorievb Polen: Katholieke kerk is nog steeds sterk dus secularisering kan niet

Casanovaseculariseringstheorie is een paradigma (=als evident beschouwd terwijl ontoetsbaar) Jeffrey Maddenseculariseringstheorie=quasireligieus (“wij modernen”)=incoherent geheel en nauwelijks ondersteund door empirie Rodney Stark & William Sims Bainbridge


-religie is een universele behoefte aan ultieme zingeving-notie van religieuze markt: meer religiën om ‘zieltjes te winnen’ = concurrentie secularisering als self-limiting process secularisering kan niet religie kan enkel van karakter veranderen!

Steve Bruce & Karel Dobbelaere = belangrijkste godsdienstsociologen

Dobbelaere: secularisering op drie niveaus1. Macroniveau: samenleving als geheel

= structurele differentiatielevenssferen/domeinen: minder door elkaar beïnvloed, meer autonomievb kunst, politiek, economie minder religie in ieder deeldomein: religie nu ook een deeldomein! ’sacred canopy’ (Peter Berger) valt weg: religie verliest overkoepelende betekenis

(‘hemelse partytent’) meer conflictstof tussen subdomeinen! vb blasfemie

2. Mesoniveau: organisatiesvroeger allemaal religieus karakter bv scholen, ziekenhuizen onttrekken aan religieuze invloed

(1) laïcisering= bewuste en bedoelde (manifeste) marginalisering van religie op grond van levensbeschouwelijke motievenvb boerkaverbod, toelating abortus(2) professionalisering= onbewuste en onbedoelde (latente) marginalisering van religie door toenemend belang van professionele expertise en kennis

3. Microniveau: individu= afname oriëntatie op het bovennatuurlijke, belang religie dagdagelijkse praktijken+ toename rationaliteit

Conclusies- Secularisering voltrekt zich op drie verschillende niveaus: samenleving, organisatie en

individu- Afnemende maatschappelijke betekenis van religie gaat samen met rationalisering (zie

college 4)- Vanouds protestantse Europese landen zijn meer geseculariseerd dan vanouds

katholieke en orthodoxe (eenvoudigst aantoonbaar voor individueel niveau)- Opmerkelijk: nauwelijks onderzoek naar de onderlinge beïnvloeding van secularisering

op de drie niveaus C

Modernisering III – rationaliseringRitzer: McDonaldization and its precursors

Max Weber:rationalisering


= toenemende nadruk op formele rationaliteit= doelrationaliteit= doelen zo effectief en efficiënt mogelijk behalen doel is gegeven middel is effectief (=doeltreffend) en efficiënt: onbedoelde neveneffecten zijn geminimaliseerd

substantiële rationaliteit= hoe de dingen zouden moeten zijn= ethische of morele aanvaardbaarheid van het doel, middel & neveneffecten

Webers maatschappijdiagnosetoenemende formele rationaliteit = doelrationalisatie substantiële rationaliteit daalt!! substantiële irrationaliteit= morele oordelen DUS niet wetenschappelijk meetbaar formele rationaliteit wel

Bauman: modernity and the HolocaustHolocaust is perfect voorbeeld van doelrationalisatie en substantiële irrationaliteit- Holocaust was geen ‘afwijking’ zoals we durven denken

WEL een logische consequentie van rationalisering- geen ‘gewone’ genocide: planmatig en efficiënt uitroeien van een groep

≈ fabriekssysteemgeen productie van goederen, maar product = de doodgrondstoffen = levende mensenschoorstenen boven verbranding van lijken = typisch fabriek

RitzerWeber schreef voornamelijk over bureaucratisering nu is er sprake van ‘McDonaldization’= grote ketens hanteren zelfde principes van formele rationaliteit

nadruk op efficiëntie nadruk op berekenbaarheid nadruk op voorspelbaarheid beheersing via niet-menselijke technologie

Rationalisering van arbeidsorganisatiefabrieksarbeid 1900 USA(1) Taylorismeaan de hand van wetenschap: beste, efficiëntste manier/middel vinden

= scientific management (time-and-motion studies) arbeidsdeling en standaardisering = optimale productiewant arbeiders hoeven niet na te denken dus voorspelbaar radaren in het systeem

(2) Fordisme lopende band massaproductie (‘you can have any color, as long as its black)

Max Weber:‘het socialisme zal het rationaliseringsproces versterken door nationalisering van productiemiddelen’Lenin omarmde het Taylorisme en Fordisme in Sovjet-Unie centraal geleide planeconomie

deze vormen van arbeidsorganisatie leiden tot substantiële irrationaliteit


WANT de kwaliteit van het werk daalt enorm

= KERNVRAAG arbeidssociologie: gevolgen van arbeidsdeling WN

Automatisering en robotiseringeens dat werk gestandaardiseerd is, is het werk simpel en geestdodendDUS makkelijk vervangen door machines

OOK in kantoorarbeid (bluecollar work white collar work)= geroutiniseerde en gestandaardiseerde arbeid in kantoren makkelijk vervangbaar door robotisering

Rationalisering en de verzorgingsstaatRationalisering manifesteert zich niet enkel in domein 1 (markt/economie/arbeid) maar ook in domein 2 (politiek/staat/recht)

verzorging = hulp bij tegenslagkan op verschillende manieren, gelinkt aan ideologie:(1) particulier initiatief (conservatief):

kerken armeneen gunstprecair voor niet-religieuzen etcoudste vormvoor allerarmsten

(2) markt gebaseerde verzekeringen (liberaal):vrijwilligcontractueel afdwingbaarprecair voor zwakke economische groepenvoor allerrijksten

(3) verzorgingsstaat (socialisme):staat is garantjuridisch afdwingbaar rechtbelangrijkst vandaag de dag

mengvormen! iedere vorm komt nog voor nu

sociale verzekeringen = geen gewone verzekeringen (≠liberaal)= verplicht voor iedereen= inkomensafhankelijk= met boven- en ondergrens

(1)markt

economiearbeid

(3)gemeenschap

religiemoraal

(2)staat

politiekrecht


Substantiële rationaliteit van de verzorgingsstaatniet alle politieke ideologieën tevreden

- Liberalen persoonlijke verantwoordelijkheid en het initiatief worden ondergravendynamiek van de markt ondermijnd

- Conservatieven gemeenschap ondergravenmaatschappelijke bereidheid om te verzorgen valt weg

- Socialisten verzorgingsstaat is zwak en fragielkan niet betalen wanneer echt nodig is (eco. crisis armoede geen uitkering mogelijk door crisis)

Formele en substantiële rationaliteit van de verzorgingsstaat formele categorisering: zo efficiënt en redelijk mogelijk verdelen (=classificeren)

noodzaak van formele categorisering van burgerso vereist noodzaak van controle (want risico fraude)o vereist deskundigheid (is iemand wel echt ziek)

leidt tot substantiële irrationaliteit!o info verstrekt door burgers controleren privacy? + recht wordt als gunst

ervareno categorie = algemeen dus geen bijzondere persoonlijke omstandigheden mogelijk

‘rechtvaardige verdeling’ onrechtvaardig behandeld voelenwant men krijgt niet waar redelijkerwijze wel recht op heeft

want ‘identieke’ anderen wel owv klein verschil in categorie

sociaal beleid wordt steeds selectiever strikter definiëren ingewikkelder

universalistisch beleid maakt einde aan paradox vb arbeidsloos inkomen

Modernisering IV – onttovering van de wereldBrubaker: The specific and peculiar ationalism of modern western civilizationDassen: het probleem van waarden en zingeving in een onttoverde wereld

Webers verklaring van rationalisering‘wat kenmerkt het rationaliseringsproces?’rationalisering = de onbedoelde en toevallige uitkomst van allerlei processen die leidden tot

(1) externe rationalisering: structuren en instituties (‘institutionele hardware’)(2) interne rationalisering: modern persoonlijkheidstype (‘culturele software’

stimuleren elkaar ook! individu versterkt instituties en vice versa= van Brubaker, niet Weber!

1. Externe rationalisering processen van rationalisering in verschillende maatschappelijke sferen wederzijdse versterking(Weber: niet één domein dat domineert zoals bij Marx, maar alle levenssferen zijn gelijk en hebben evenveel invloed)


Modern kapitalisme= specifieke manifestatie van het rationaliseringsprocesanders dan eerdere vormen van kapitalisme want nu nadruk op berekenen=formele rationaliteit

(analyse dus niet primair over klassenverhoudingen)productieproces wordt gerationaliseerd =berekenbaar en voorspelbaar (vb lopende band)

- inzet van middelen op basis van berekening, boekhouding maximale winst- toepasbare wetenschappelijke kennis- ‘formeel vrije’ arbeid (=arbeiders zijn afhankelijk van werk en moeten zichzelf ermee

voorzien, dus geen andere keuze) slavenarbeid (=onvoorspelbaar en ook voorzien)- centralisatie van beschikkingsmacht

= gunstige voorwaarden voor de opkomst van modern kapitalisme

Juridisch-bestuurlijke contextrationalisering van het recht en overheidsbestuurwant anders staat = onvoorspelbaar stijging van belastingen minder winstdus onpersoonlijke regels nodig

- recht Religie, affectie, gewoonte spelen geen rolJuridische beslissingen zijn voorspelbaar door algemene regels toegepast op individuwelbewust en weloverwogen: ze zijn expliciet (geen impliciete morele regels vb Etrusken)tot stand komen van regels zelf is ook gebonden aan regels (procedures)

- overheidsbestuur onpersoonlijk formalisme: bevoegdheden en beslissingen op basis van formele regels

dus niet aanzientechnische efficiëntie en voorspelbaarheid: een door formele regels geleide ‘beslismachine’technische kennis en expertise: functioneren van bureaucratie vereist controle van experten (c4)

bureaucratisering manifesteert zich niet enkel in overheid en recht, maar ook in andere levensdomeinen zoals politiek, kerken, universiteiten, hulpverlening, etc……

2. Interne rationalisering protestantse reformatie rationalisering van de persoonlijkheid (discipline, hard werk, sober)

= zichzelf definiëren als een radar in het netwerk- ‘Binnenwereldlijking’: niet in strikt religieus domein zijn om religieus virtuoos te zijn (vb

klooster)- ‘Ascese’: zichzelf definiëren als werktuig in de handen van God

hard werken in ‘wereldlijk’ beroep- ‘Predestinatieleer’: eeuwig leven in het hiernamaals wordt bepaald bij geboorte

God valt niet te beïnvloeden onbedoelde economische gevolgen

binnenwereldlijke ascese werken in wereldlijke roeping = protestantste arbeidsethiek

predestinatieleer martelende onzekerheid economisch succes als ‘teken’ van uitverkorenheid

religieus motief om hard te werken en winst te herinvesteren (niet uitgeven want sober)= de ‘geest’ van het kapitalisme


rationalisering van de persoonlijkheid met nadruk op discipline, hard werken etc

onttovering van de wereld o radicaal monotheïsme dat alle bovennatuurlijke krachten uit de wereld verwijderde

- er bestaat slechts 1 god en hij is heilig- deze god maakt geen deel uit van de wereld die hij heeft geschapen- god is almachtig en beslist soeverein en valt door magie niet te beïnvloeden

(beeldenstorm, iconisme: god is niet in de wereld dus geen heiligen, beelden, kerken etc)- protestantisme stimuleert wetenschap en technologie

- strijd tegen bijgeloof en magisch denken- wereld als onbezield ‘ding’, bestaand uit betekenisloze causale ketens natuurwetenschappelijke onderzoek met technische interventies

Balthasar Bekker (1634-1698)predikant, theoloog, calvinist en cartesiaanboek ‘de betoverde weereld’ = aanklacht op magische vormen van religieRobert King MertonProtestanten waren de oorzaak van opkomst natuurwetenschap 17e eeuwwant natuur(wetten) = ondoorgrondelijke bedoelingen van God bij scheppingJan Swammerdam‘Zijn onderzoek der natuur blijft een voorbeeld voor alle tijden’Anatomie van de luis: bewijs van almachtig werk van God

DUS onttovering niet in de eerste plaats gebeurd door wetenschap1. religie is cruciaal: protestantse reformatie verwijderde het bovennatuurlijke2. dat zette de deur open voor wetenschap: wereld ontdaan van betekenis en ‘ziel’

Gevolgen van onttovering1. het nuchter worden van de wereld: wereld wordt empirisch waarneembaar doordat de

fundamentele of onderliggende betekenis verdwijnt2. illusieloosheid: de wereld wordt gezien als ‘werkelijk’ zonder sluiers of illusies

Onttovering door wetenschap: twee aspecten- overgang van magie naar technologie

wereld als geheel empirisch kenbare causale ketens dus beheersen met berekeningmagie gericht op oplossing van praktische problemen technologie vult die invb dokters, vervoer, dingen maken

- van religie naar zingevingsproblemen wetenschap maakt zich los van ethiek en kan niet onderzoeken wat dingen ‘betekenen’DUS religie kan niet worden vervangen want religie vertelt wat goed is

Weber: ‘waardenprobleem’wetenschap kan waarden niet onderzoeken, alleen vindenonoverbrugbare kloof tussen zijn en behoren men kan waarde betrokken onderzoek voeren


wetenschappers die ontkennen stellen zichzelf op als ‘allesweters’vb Marx: vals klassenbewustzijn = waardeoordeel!

wetenschap onttovert zichzelf: het weet dat het(1) geen betekenis kan achterhalen(2) religie niet kan vervangen

ConclusieWeber over onttovering:wetenschap kan enkel vaststellen of iets formeel rationeel isDUS vragen naar substantiële rationaliteit worden niet beantwoord

onttovering dringt religie terug waardoor zingevingsvragen ↗MAAR rol van magie wordt wel vervangen door toepassing van kennis

(= compleet tegenovergestelde van positivisme van Comte: wetenschap is enige kennis dus ethiek is ook een wetenschap Weber zegt dat substantiële rationaliteit niet empirisch waarneembaar is)

Van modernisering tot postmoderniseringZygmunt Bauman: The Re-Enchantment Of The Worls, or, How Ca None Narrate Postmodernity?

= postmoderne sociologieRonald Inglehart: Value Systems: The Subjective Aspect of Politics and Economics

= ‘mainstream’ sociologietoch met elkaar eens!

Baumanvan mening dat moderniteit begon ongeveer bij de Renaissance

= verschrikkelijk misverstand ≈postmoderndus ‘intermezzo’, tussenstuk breekt met modernisering in 60stussen Renaissance en 60s open en tolerante cultuurnadruk op formele rationaliteit vrijheid etc

Inglehartmoderniteit = uitvloeisel van de Verlichting (17e-18e eeuw)ook: postmodernisering = verwerping van de modernisering in de 60s

met vrijheid, tolerantie en diversiteit als waarden

De Renaissance (volgens Bauman)= scharnierpunt tussen de voormoderne en de moderne samenleving= het ‘ideale’ cultuur maar moest plaats maken voor verlichting & moderniteit= cultuur gelijkend op de postmoderne cultuur van 1960

- zelfbewustzijn en scheppingsgedrag kunst en wetenschap

- mens beschouwt zichzelf als gods gelijkeopkomst humanisme= niet geloven in goddelijke openbaring maar in het vermogen van de mensteruggrijpen naar de klassieke oudheidhet concept van de mens als maat van alle dingen

- hoogtij in Florence/Firenze


- utopisch denken o wereld niet langer aanvaard zoals die iso wereld is veranderbaar en verbeterbaar door actief menselijk handelen met

goddelijke toestemming of zelfs opdracht determinisme van de middeleeuwen: ‘zo heeft god het gewild, zo is het nu

eenmaal’

de middeleeuwse sprookjeswereld bood enkel korte ontsnapping (luilekkerland) zelf uitvoerbare blauwdrukken van volmaakte samenleving ontwerpen!

≈maakbaarheid vd samenleving Verlichting= een ‘tussenvorm’ tussen middeleeuwse dromen en politieke ideologieën van na verlichting


Renaissance = open karakter met klimaat van vrijheid, tolerantie, diversiteitkwam echter onder vuur door de godsdienstoorlogen (dertig/tachtigjarige oorlog)

drie nieuwe overtuigingen:o sociale orde bestaat niet vanzelfo mensen moeten zelf actief tot stand brengeno wetenschappelijk inzicht is vereist over de mens en de werkelijkheid

Renaissance-utopieën als overgang in Verlichting wetenschappelijk beredeneerde uitvoerbare voorstellen van ideale samenleving vrijheid = ondergeschikt aan de nieuwe geconstrueerde sociale orde orde wordt bewaakt en onderscheid tussen goed en kwaad strikt gehandhaafd= alle revoluties beginnen en eindigen in terreur?

Thomas Hobbessociaal contract sluiten (rationeel) = bewaakt door absolute vorstanders oorlog van allen tegen allen (=natuurtoestand)

Moderniteit (volgens Bauman)3 kenmerken- cultureel besef: sociale orde maken- wetenschappelijke zoektocht: kennis om die mogelijk te maken- politiek streven: samenleving op die kennis gebaseerd (=huwelijk tss politiek en

wetenschap)moderniteit is een lange mars naar een gevangeniscommunisme en kapitalisme verschillen niet veel

beiden modern, formele rationaliteit (staat – markt)opgelegd ideaal en orde: geen vrijheid daarbuiten

spanning tussen de idealen van de verlichting zelfvrijheid en democratie maar ook orde en berekenbaarheidontploft in jaren 60

Inglehartverklaring voor overgang modernisering in postmodernisering?economisch-technisch domein = fundamenteler en beïnvloedt andere domeinen

economische vooruitgang leidt drijvende kracht voor processen die opeenvolgend tot modernisering en vervolgens postmodernisering leiden

modernisering = verstedelijking, specialisatie, formeel onderwijspostmodernisering = afstand van die modernisering

economische problemen ↘ andere prioriteiten (cultureel en politiek)verdere investering in wetenschap en economische groei minder zinvol

= afnemende meeropbrengsten: modernisering stuit op grenzen vb gezondheidszorg meer vrijheid en welzijn = nieuwe prioriteiten

Paradoxale gevolgen- modernisering leidt ertoe dat zij zelf steeds minder een culturele en politieke prioriteit

wordt- effent daarmee het pad voor de opkomst van nieuwe culturele en politieke prioriteiten


Modernisering en postmodernisering volgens Bauman en Inglehart(1) traditionele substantiële rationaliteit wordt verworpen

formele rationaliteit centraal (economische efficiëntie, gezag wetenschap)(2) traditionele substantiële rationaliteit wordt verworpen

formele rationaliteit wordt verworpenpostmoderne substantiele rationaliteit in de plaats

VerschilBauman: postmodernisme: moderniteit is problematisch en wetenschap is onderdrukkendschaduwkant van kennismoderniteit gevaarlijke totalitaire projectenrelativeert gezag van wetenschap: kan betekenissen niet bepalen≈Max Weber!

Inglehart: postmodernisering is de verdere vooruitgang van modernisering

De tegencultuur van de 1960sBernice Martin: The Expressive RevolutionRoeland et al: Fantasy, paranoia en het romantisch erfgoed: Max Weber en de geest van de hedendaagse populaire cultuur

herhaling:rationaliteit formele rationaliteit onttovering zingevingsproblemen (volgens Weber:) cultureel onbehagen (= gevoelens van onvrijheid en zinloosheid) tegencultuur 60s (voorspelling uitgekomen!)gelijkenis Marx: vervreemding (ondermijning vrijheid) = structurele overheersing en inkapselinggelijkenis Weber: anomie (verlies aan betekenis) = tekort aan betekenisverschaffende inbedding

Tegencultuur van 1960s- oosterse vormen van religie- geestesverruimde drugs- protest tegen oorlog- muziekfestivals

Roszak 1969: ‘counter culture’sprak van ‘technocratisch Systeem’ individuele vrijheid, moraliteit en menselijkheid bedreigdgeluk wordt wijsgemaaktwetenschap heeft bijgedragen aan bevrijding van traditionele moraalMAAR tegelijk gaat bureaucratie etc ten koste van vrijheidDUS tegencultuur = gelijktijdige verwerping van formele en traditioneel substantiële rationaliteit

Martinromantisch individualisme ↗

o vrijheido zelfontplooiingo belang van opdoen nieuwe ervaringen


= belemmerd door samenlevingarbeidsdeling en gespecialiseerde arbeidsrollenradertjes in formeel-rationele systemen

dus tegencultuur = substantieel-rationeel protestop basis van een ideologie van zelfrealisatie, spontaniteit, ervaringentegen een ideologie van rationaliteit, berekening en efficiëntie

toename welvaart verschuiving van culturele prioriteiten door stijgende levensstandaardook afname nationalisme en collectieve identiteiten

de tegencultuur van de 60s is dominant geworden ino populaire cultuuro religieo wetenschapo arbeid en organisatieo politieko consumptie

Scherpe heropleving van de romantiek- ervaring van sociale werkelijkheid als onecht en onderdrukkenden- kritische reactie op modernisering in de zin van verwetenschappelijking en rationalisering

Frankfurterschule: neo-Marxistengeliefd bij hippies‘vals bewustzijn’Marcuse: valse consumptieve behoeftenAdorno & Horkheimer: cultuurindustrie = tevreden houden van het volk

Roeland et al.twee centrale kenmerken tegencultuur(1) systeemparanoia: overtuiging dat het Systeem hersenspoelt en manipuleert

duidelijk in huidige massacultuur!idee van big brother in The Matrix, Truman Show, …

(2) mythen: voorliefde voor niet-gerationaliseerde werelden als ontsnapping-het externe is onderdrukkend dus intern zoeken: meditatie, oosterse religie, mythen-verbeelding aan de macht-weg met de sociale werkelijkheid-succes van de LotR trilogie

geen formele rationaliteitconstant substantiële rationaliteit: strijd tussen goed en kwaad

Tolkien: fantasy biedt zoals religie existentiële antwoorden-online videogames!

succesvoller dan FPS owv fantasy fiction

=basis postmoderniseringnegatief gedefinieerd: erosie van gezag religie en wetenschappositief gedefinieerd: toename van belang voor


(1) mythen en verbeelding(2) persoonlijke ervaring(3) authenticiteit

Ontologie: wat is de aard van de sociale werkelijkheid?de sociale werkelijkheid is onderdrukkend mythisch verbeelde werelden zijn belangrijker

Epistemologie: hoe komt men tot waarheid?religie en wetenschap bieden geen antwoord, enkel de eigen ervaring bepaalt wat waar is

Soteriologie: hoe is verlossing van het lijden mogelijk?niet in het traditionele substantieel-rationele of moderne formeel-rationele kaderMAAR de consequente keuze voor authenticiteit

Postmodernisering I – religieColin Campbell: The Secret Religion of the Educated ClassesDick Houtman & Paul Tromp: The Quantitative Study of Holistic Spirituality

Religieuze verandering in West-Europa sinds de 60s- meer afzetten van religie maar toch niet antireligieus: wel spiritueel- het sacrale wordt niet meer als een persoon (God) gezien maar is diffuser en

gedepersonaliseerd= geworteld in de jaren ’60 (tegencultuur)

nl. de moderne samenleving is onvrij & onderdrukkenddemonisering van seculiere en religieuze gezagsstructurenbinnenwereld meer gesacraliseerdOosterse religies populairder want nadruk verinnerlijking (boeddhisme & hindoeïsme)

+ aandacht voor ‘geestverruimende drugs’ om binnenwereld ten volle te ervarenvb Woodstock, Beatles, hippies naar India

seculariseringstheorie? ‘God is dead’ OF ‘spiritual revolution’sluiten mekaar niet uit: kerken wel meer leeggelopen MAAR andere vormen van religie ontstaan

religie is georganiseerd, voorgekauwd en het onderdrukt

spiritualiteit is ontwikkeling, zelf werken en kiezen

Spiritualiteit als geprivatiseerde religie?= getypeerd door diversiteit, keuzevrijheid en individualisme:breed religieus en psycho-spiritueel aanbod

Typerend citaat van respondent ‘Sandy’, geciteerd in eenartikel van Heinz Streib & Ralph Hood (2011, p. 435):

“Religion is organized, dogmatic, and social. Spirituality is individual, intimate, personal. Religion tells you what is

good or true and tells you who is favored and who is not. It operates in fixed categories. Spirituality is developed. You have to work hard at it and to be conscious about it and take time for it. Sometimes, in order to grow spiritually,

you have to go beyond or even against religious doctrine.”


alle structuur is weg consumenten combineren vrij uit de religieuze markt = syncretisme of bricolage

Thomas Luckmann‘The Invisible Religion’:modernisering religie wordt een persoonlijke keuzeDUS privatiseert (= geen maatschappelijke betekenis)↕Kelly Beseckeniet eens met spiritualiteit als geprivatiseerde religie:o onvoldoende oog voor de diversiteit achter de notie religieo gelijkschakeling religie en christendom

= onvoldoende oog voor religieuze verandering

Weber: 2 ideaaltypen van religie- Ascetische religie

o mens als werktuig/instrument van godo actief doen wat god wilo geloof & activiteit

- Mystieke religieo voertuig van goddelijkeo openstellen en toelaten eenwording met godo ervaring & passiviteit

Colin Campbellwesters = ascetisch, oosters = mystiekmaar steeds mystieker geworden= fundamentele revolutie van de westerse beschaving zoals Renaissance etc

spiritualiteit als privatisering berust op aanvechtbare claims:o het kent geen algemeen aanvaard en bindend wereldbeeldo blijft beperkt tot privédomein en geen rol in publieke domein

MAAR klopt niet:o verwerping religieuze organisaties = algemeen aanvaarde religieuze doctrine

≈ individualisme als dogmao sociale en publieke betekenis wel groot (vb politiek en arbeid en organisatie)

Ernst Troeltsch- sociologisch georiënteerde protestantse theoloog- supplement Max Weber (=huisvriend)- onderscheidt 3 ideaaltypen

o kerk: katholicisme, gezag van de kerko sekte: verzet katholicisme, gezag van godo mystiek: verwaarloosd want minder dominant

Campbell vult aankernidee mystieke religie:alle religies komen op hetzelfde neer, zijn verdrongen in doctrines en tradities


maar hebben allemaal zelfde spirituele waarheid= vele wegen, 1 waarheid= perennialisme (Houtman&Tromp) of polymorfisme (Campbell)

o definieert verschillen als triviale bijzakeno bricolage en syncretisme als bindend/dogma


Algemeen aanvaard wereldbeeld?individualisme als centraal dogma:= vereist dat we niet onderschikt aan externe (religieuze) autoriteit zijn & eigen pad kiezen= diversiteit van spirituele milieu wijst op algemeen aanvaard wereldbeeld

o het sacrale/heilige= gedepersonaliseerd, maar immanent aanwezig= een ‘iets’, een kracht, diffuus

gevolgen van immanentie en diffuse karakter:- holisme : overal aanwezig- zelf-spiritualiteit : sacrale zit in mensen zelf- gnosis : sacrale laat zich via gevoelens en emoties kennen

demonisering buitenwereld afstand doen van de gesocialiseerde zelf sacralisering van de binnenwereld individualisme als verdedigingsmechanisme tegen institutionalisering

Rol publieke domein?post-christelijke spiritualiteit= therapeutische rol in publieke domeinnl. empowerment, persoonlijke groei, genezing

(1) gezondheidszorgdualistische moderne biomedische geneeskundevsholistische alternatieve geneeswijzen (accupunctuur, chakra, …)

(2) arbeid, organisatie en management (HR)

spiritualiteit als geprivatiseerd??(1) het is een logisch coherent en algemeen aanvaard wereldbeeld

immanentie, holisme, zelfspiritualiteit, gnosis, perennialisme, bricolage(2) het heeft aanzienlijke betekenis in publieke domein

levensbeschouwelijke rol, therapeutische rol

Romantische ontologie van de sociale werkelijkheidChristelijk: Gods wilPost-Christelijk: instituties verwerpen

Romantische epistemologieChristelijk: waarheid is door god, geloof, bijbel gegevenPost-Christelijk: strikt persoonlijke waarheden, ervaringen

Romantische soteriologieChristelijk: Gods leefregels en zonde vermijden paradijsPost-christelijk: innerlijke spirituele stem volgen, persoonlijke authenticiteit

Postmodernisering II: wetenschapLoseke: Examining Social Problems


Aupers: Trust no one

vergelijking colleges 6 en 7: verwerping van positivistische geloof dat wetenschappelijke kennis belangrijker is dan cultuur

Donileen Loseke stelling:(1) formele rationale wetenschappelijke kennis ≠ superieur aan cultuur (= wat ‘gewone’ mensen

denken)(2) niet-positivistische benadering over sociale problemen nodig in wetenschap

= neemt cultuur (betekenissen van mensen) serieus

sociale problemen-breed concept, kan veel betekenen-algemeen: ‘conditions that are

o troublesome = onwenselijko prevalent = veel voorkomend en veel getroffeneno can be changed = oplosbaar door menseno should be changed’ = noopt tot beleidsmaatregelen

-niet strikt objectief= niet een sociaal probleem op zichwel zo gedefinieerd

-vaak omstredengeen overeenstemming over(1) of iets een sociaal probleem is(2) waarom het een sociaal probleem is

-dus contextafhankelijk-variatie naar tijd

vb homoseksualiteit een probleem nu homofobie een probleem-variatie naar plaats

alcohol in Westen vs Islamitische landen

DUS sociale problemen zijn-subjectieve betekenisverleningen: objectieve omstandigheden gedefinieerd als onwenselijk-objectieve maatschappelijke omstandigheden zelf

twee sociologische benaderingen(1) ‘objectivistische’ benadering (positivisme, cultuursociologie)

kwantitatief onderzoekenformele rationaliteit centraalsociale verschijnselen als objectieve omstandigheden met objectieve indicatoren‘sciëntisme’, ‘denkpolitie’(=mensen zijn te ‘dom’ om werkelijkheid te kennen)scherpe grens tussen wetenschap en cultuur: meer gezag wetenschapComte: sociologie seculiere bron van moraal en vervanger van religie

(2) ‘subjectivistische’ benadering (constructivisme)kwalitatief


substantiële rationaliteit: onderzoeken wie wat vindt en waarombestudeerd als toegekende betekenissenveronachtzaming van objectieve leidt tot ‘bizarre hersenspinsels’Weber: wetenschap kan wel magie vervangen maar niet moraal en ethiek van religie

Kritiek op positivisme:(1) onvoldoende wetenschappelijk: hangt wetenschap vast aan moraliteit(2) moreel aanvechtbaar: stelt wetenschap boven alles en nemen ‘leken’ onvoldoende serieus= niet neutraal en steeds verbonden met politiek minder gezag van de wetenschap en subjectivistische benadering wordt populairder

= deel van postmoderniseringsproces (verwerping formele rationaliteit) wetenschap richt zich meer op wat mensen geloven en hun betekenissen

minder op wat zogenaamd ‘echt waar’ is

wildgroei aan complottheorieën: objectieve wetenschap als legitimerend,

Stef Aupers(1) traditionele complottheorieën:‘buitenstaanders’ (commies, Joden, …) spannen samen tegen ‘ons’ (wij-zij verhaal)

(2) postmoderne complottheorieën:‘moderne instituties (politiek, staat, wetenschap) spannen samen tegen ‘ons’samen met internationale organisaties en/of zelfs buitenaardse intelligenties’verwerping van wetenschap als ‘neutraal’ of ‘objectief’=wetenschap manipuleert in belang van staat, bedrijfsleven, …

- Als socioloog complottheorieën niet moraliseren maar bestuderen als cultuur!!= subjectivistische benadering!!complottheorieën dus toegekende betekenissen

- logische uitkomsten van modernisering= manifestaties van (afname van gezag van wetenschap binnen) de postmodernisering

- oorzakentoegenomen epistemologische onzekerheid: notie van objectieve kennis = problematischtoegenomen ontologische onzekerheid: instituties zijn niet echt en moeten veranderen existentiële onzekerheid complottheorieën

= betekenis verlenende verhalen die religie en wetenschap vervangen

Postmodernisering III: arbeid en organisatieKobe de Keere: From a Self-Made to an Already-Made ManPaul Heelas: Sacralization of the Self and New Age Capitalism

1960s: kritiek op bureaucratische organisatiemodel


- horizontale arbeidsdeling : functionele scheiding tussen gespecialiseerde arbeidsrollen onbenutte capaciteiten en geen persoonlijke ontwikkeling

- verticale arbeidsdeling : hiërarchische gezagsverhoudingen geen zeggenschap over eigen werk

= grijpt terug naar klassieke diagnoses van de sociologische grondleggers- Emile Durkheim: onvrijwillige (pathologische) vormen van arbeidsdeling- Karl Marx: vervreemding van de arbeiders van ontplooiing van ambachtelijkheid onder kapitalistische verhoudingen- Max Weber: gebureaucratiseerde verhoudingen zijn ‘ijzeren kooi’ = stalhartes Gehäuse = individuen zitten vast in systemen gebaseerd op enkel doelmatigheid en efficiëntie etc

- bureaucratische organisatiemodel = equivalent aan gerationaliseerde productie- Webers analyse van overheidsbureaucratie = veralgemening van Marx analyse van moderne

kapitalistische productie-organisatie (vervreemding)- William Whyte & Douglas McGregor : invloedrijke boeken over problemen

arbeidsorganisatie ‘50o liepen vooruit op tegencultuur van 1960o nu als klassiek gezien (= bewijs dat tegencultuur dominant is geworden)o Theory X & Theory Y (Douglas McGregor)

= leven op het werk gaat niet wantthuis kan je jezelf zijn en op het werk niet arbeidsleven krijgt een karakter van pseucdorealiteit/-identiteit

Kobe De Keereop basis van 3 boeken

- Robert Bellah: expressief individualisme verschuiving naar expressief individualisme vanaf 1960: rationaliteit, discipline en zelfopoffering minder belangrijk

vrijheid, welzijn en ontwikkeling belangrijker (=expressief individualisme)≈ ‘expressive revolution’ Bernice Martin & Paul Heelas“The expressive revolution is all about discovering one’s true nature, it is about authenticity, liberation, creativity and natural wisdom”

- Daniel Bell: expressief individualisme

tegenstelling tss productieve en consumptieve sferen productief= rationaliteit, discipline, zelfopoffering consumptief= vrijheid, welzijn, zelfontplooiing


werknemers zijn straight by day, swingers by night= een schizofreen geheel

- Boltanski & Chiapello: the New Spirit of Capitalism tegenstelling is intussen verdwenen door verandering in arbeidsorganisatie sinds ‘60

nieuwe geest van het kapitalisme meer vrijheid, welzijn en ontplooiing in professionele domein

= gevolg van tegencultuur en kritiek op gerationaliseerde systemen

(1) eerste geest van het kapitalisme (tot 1920)protestantse arbeidsethiekbelichaamd door soberheid, spaarzaamheid van eigenaar-ondernemerdiscipline, zelfopoffering door plichtsbesef tegenover God

(2) tweede geest van het kapitalisme (1930-1960) (= utilitair individualisme)bureaucratische arbeidsethiekbelichaamd door bureaucratische managerplichtsbesef tegenover arbeidsorganisatie

(3) derde geest van het kapitalisme (vanaf 1970) (= expressief individualisme)belichaamd door hoogopgeleide, zelfsturende professionalvan plichtsbesef naar vrijheid, welzijn en zelfontplooiing

karakterising periode tot 1960 wilskracht, doorzettingsvermogen en aanpassing als centrale

deugden/waarden het ‘zelf’ als kneedbaar, maakbaar, plooibaar utilitair individualisme (rationaliteit discipline, zelfopoffering centraal) titel: ‘from self-made man…’

karakterising periode vanaf 1960 persoonlijke authenticiteit als centrale deugd/waarde: men moet niet

aanpassen aan werk maar werk zoeken dat past het ‘zelf’ als vaste essentie waaraan men trouw moet zijn en moet uitdrukken expressief individualisme staat centraal: vrijheid, welzijn en zelfontplooiing titel: ‘to an already-made man’

ARBEID = minder gezien als een aanpassing aan formeel-rationele structuur en meer als zelfverwerkelijking dat ook de organisatie ten goede komt

doel: niet alleen geld verdienen maar meer om zichzelf te ontplooien als werknemer en persoonwerknemers niet gemotiveerd door instrumentele of extrinsieke motieven maar intrinsieke motieven

ARBEIDSORGANISATIES = minder als formeel-rationele structuur en meer als netwerken van werknemers die een gedeelde ‘missie’ naar zelfontplooiing en excellentie streven

doel: niet alleen winst maken maar ook leveren van topkwaliteit (excellentie)

Paul Heelas: New Age Capitalism

- Twee varianten van expressief individualisme:(1) psychologische variant

zelfontplooiing en zelfverwerkelijking staan centraal en het zelf gezien als quasi centraal


(2) spirituele variantmeer radicaal, het zelf gezien als ‘echt’ sacraal (=zelfspiritualiteit college 8, hier zelfreligie)

Opmerking DH: onderscheid quasi en echt sacraal in praktijk nauwelijks te maken

- zelfreligie = steeds minder afzetten tegen kapitalisme en er mee verbonden geraakt New Age Capitalisme“Whereas hippies steered well clear of the capitalist maintstream, many new age professionals believe that self religiosity can be practised in the world of business”“The great majority of self religions organize management and business training”

- empowerment: je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden“By working, participants suppose they have the opportunity to ‘work’ on themselves, thereby actualizing the God within”

- Self work ethic als nieuwe arbeidsethiek = twee werelden van Daniel Bell verzoend

Rol in het publieke domein (college 8)

Zelfspiritualiteit niet zo geprivatiseerd als godsdienstsociologen menen

- business spiritualiteit: training en coaching van actieve, flexibele werknemers die zichzelf kunnen motiveren, aansturen en verbeteren

- de eigen binnenwereld gezien als bron van energie en creativiteit- belang van authentiek leiderschap (inspiratie, energie, …)

voorbeelden: boeken over spiritualiteit op het werk en in management, spirituele werkcoaches, meditatie en yoga etc op het werk

Conclusie

tegenstelling tussen productieve en consumptieve sfeer (Bell)tegenstelling tussen privé en werkleven (Berger)

geneutraliseerd: expressief individualisme ook in productieve sfeer van het werk norm geworden

nieuwe arbeidsethiekvolgens Marxisten gevolg van(1) post-Fordisme: aanpassing aan behoeften van dynamisch kapitalisme, gekenmerkt door snel veranderende gemondialiseerde markten(2) neo-liberalisme: aanpassing aan opgekomen arrangementen binnen overheids- en dienstensector

MAAR OOK(3) verlangen van ‘60 voor meer vrijheid en zelfontplooiing op het werk en ontmantelen bureaucratie(4) veranderingen als gevolg van verandering op religieus domein

Zoals Webers Protestanten in de 16e eeuw onbedoeld de weg plaveiden voor het moderne kapitalisme, deden ‘hippies’ in de 60s onbedoeld hetzelfde voor post-Fordisme en neo-liberalisme

Postmodernisering IV: politiekRudi Laermans: ‘Populisme als buitengewone politiek’Dick Pels: ‘Aesthetic Representation of Political Style’ (leesstof)

De tegencultuur van de 60s en het politieke systeem


- protest tegen de formele rationaliteit van ‘het systeem’:politiek was daarvan een belangrijk deel= vervreemdende technocratische hindernis, helemaal niet geïnteresseerd in de behoeften en problemen van het volk, dat zich niet betrokken voelde

- vervreemding van politiek niet verdwenen (‘kloof tussen burger en politiek’)sinds jaren 80 zijn politiekers bewust van het probleem en proberen burgers te betrekken= formele rationaliteit en ‘systeemkarakter’ van politiek terugdringen

2 manieren: Opkomst populistische politiek (Laermans) ‘Personalisering’ van de politiek (Pels)

De populistische afkeer van het politieke systeem- hanteert een notie van ‘het volk’ met drie groepen die zijn eenheid bedreigen (‘wijzij’):

etnische minderheden en immigranten misdadigers, criminelen en fraudeurs (als gevolg van 60s:) politieke en ambtelijke ‘elites’ die niet geïnteresseerd zijn in

verlangens en problemen van ‘het volk’- elites voorgesteld als incompetent, machteloos, slechts uit op eigen handhaving en expansie

“niet bereid en in staat om problemen aan te pakken” “lost geen problemen op, veroorzaakt ze” “politici zijn zakkenvullers”

- populisten willen geen ‘partij’ zijn want willen geen deel zijn van het politieke systeem dus noemen zichzelf maatschappelijke beweging

- aansluiting bij dagdagelijkse ervaringen en problemen van ‘het volk’- intuïties van gewone mensen (onderbuikgevoelens) als nieuwe superieure bron van

politieke kennis: dingen zijn eigenlijk heel simpel, politiekers maken ingewikkeld en lossen niets op

- hedendaags populisme vooral rechts maar lijkt op linkse tegencultuur in houding tov politiek:

afkeer van formele rationaliteit: bureaucratie, formalisme, procedures, … verlangen naar substantiële rationaliteit: politiek geleid door inhoudelijke principes

- populisme niet per se rechtskan ook links zijnvb nostalgie Jan Schaeffer PvdA: populistische onelinersvb Zuid-Amerika: links populistische traditie

Rudi Laermans- de populistische driehoekpolitieke leider en volk horen samen: leider belichaamt de soevereine volkswil (directe democratie!)staan tegenover de politieke en ambtelijke elites die de volkswil negeren

- het hedendaagse populismepopulisme vormt reactie op politiek die te formeel-rationeel is voor burgers = ‘buitengewone’ politiek die ‘gewone’ politiek afwijst (Kalyvas)

Auteur ‘Gewone’ politiek PopulismeMax Weber Verantwoordingsethiek

-onderhandelen/compromis Gezindheidsethiek-handelen volgens principes dus niet


sluiten met partijen om programma te realiseren

onderhandelen!!!

Margaret Canovan Pragmatische politiek“

Bevrijdende politiek-ideologisch landschap schetsen en vasthouden, verlossen van problemen

Michael Oakeshott Sceptische politiek“

Gelovige politiek-lijkt op religie, van verlossingsbelofte

‘Gewone’ politiek Populisme

o Formele rationaliteit o pragmatisme, realismeo politiek past zich aan aan politieke realiteito politiek als bestuuro compromisbereido politieker leeft van politieko politicus is spreekbuis partijo rationeel-legaal gezag (baas omdat

verkozen)

o Substantiële rationaliteit o idealismeo verwerpt werkelijkheid uit naam van ideaalo politiek als utopismeo compromislooso politieker leeft voor politieko politieker is profetisch leidero charismatisch gezag (baas omdat bijzonder

is)

opkomst populisme vanaf 1980s in Europa

MAAR in Nederland pas bij Pim Fortuyn in 2002:linkse sociologiestudent, politiek activist als wegbereider van het populismeplots 17 zetels in Rotterdamtegen immigratie, tenzij immigranten zich aanpassen aan ideaal van tolerantie (racist in ogen links)vermoord door linkse activist voor dierenrechtenwint toch door Lijst Pim Fortuyn 26 zetels

Pels: Fortuyn was politieke dandy en charismatische mediapersoonlijkheid= ideale casus voor verandering van politieke cultuur!

Personalisering van de politiek (Pels)- politici doen afstand van formeel-rationale rollen binnen het gewantrouwde politieke

systeem, onzichtbaar maken nadruk leggen op de persoon achter de politicus, privépersoon, iemand die geen rol speelt

- kloof tussen burger en politiek kloof tussen politieker en politiek= persoonlijke authenticiteit (zelfreligie) en demonisering van rollen (arbeidsorganisatie)

- Fortuyn: openhartig over uitbundige homoseksuele levensstijl (komt eerlijker, vertrouwelijk over)

= “ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg”- politici laten zien dat zij net ‘echte mensen’ zijn, met gezinnen, hobby’s, recepten, humor, …- mediatisering: gebeurt vooral via tv

politicus als ‘echt mens’ binnenloodsen in de huiskamer de kiezer ‘huisvriend op afstand’ elke avond op televisie

politiek als performance

Politiek als performance- vak van politicus lijkt meer op acteren, theater


- media-adviseurs leren politici een rol te spelen van iemand die geen rol speeltformeel-rationele beroepspoliticusrol vermijden

Romantische esthetisering van de politiek

- het gaat niet om standpunten en argumenten, maar een goed gevoel geven aan de burger- vorm net zo belangrijk als inhoud: een soort kunstwerk- vanouds gewantrouwd door westerse intellectuele en politieke elites

verbeelding, emotie, verleiding moeten buiten politiek blijvenvb fascisme en nationaalsocialisme politiek moet in rationalistische spoor van de Verlichting blijven‘dit is begin nieuwe fascisme’

rationalistische taboe inmiddels terrein verloren postmodernisering, romantisering

- celebrity politics meest extreme variant van personalisering celebrity politicians maken zich los van partijen en systeem, maar ook van ‘het volk’

= als celebrities verleiden kiezers op dezelfde manier andere celebrities publiek betoveren ook Pim Fortuyn: zeker narcisme

laag opgeleiden die normaal niet stemden stemmen nu als ‘fans’ van een mediaberoemdheid

Postmodernisering/romantisering van de politiek

ontologie: nieuwe conceptie van de politiekFormeel-rationele politiek maakt plaats voor politiek waar burgers zich makkelijk mee identificeren= politieke verbeelding aan belang gewonnen

epistemologie: een nieuwe politieke kennisbronPopulisme: geen wetenschappelijke kennis, intuïties van de gewone mens is nieuwe kennisbronPersonalisering: politici verleiden kiezer door appelleren aan emoties en intuïties= emoties, intuïties en ervaring belang gewonnen

soteriologie: een nieuw politiek doel/ideaalPopulisme: authenticiteit staat centraal, de culturele eigenheid van het volk uitdrukkenPersonalisering: authenticiteit staat centraal, de persoon achter de politicus tonen= idealen van authenticiteit hebben aan belang gewonnen

Centrale stelling stuk Pels

“Het probleem van de hedendaagse politiek is niet de kloof tussen burger en politiek, maar de manier waarop populistische politici deze proberen te dichten door zich op te stellen als slaafse spreekbuis van het volk – dan veel liever ‘celebrity politics’ à la Fortuyn.”


Postmodernisering V: consumptieDuncombe: Commodity Fetishism, …O’Neill et al.: Advertising Real Beer

tegencultuur = dominante cultuur

Authenticiteit in de hedendaagse consumptiecultuutconsumptiecultuur = getransformeerd door authenticiteit als heilige graal

(1) persoonlijke authenticiteit= demonstreren dat je ‘anders’ bent dan conformistische massaproducten appelleren aan ‘jezelf zijn’

(2) product-authenticiteit= producten die niet zijn voortgebracht uit gerationaliseerde massaproductiebier wordt losgemaakt van gerationaliseerde massaproductievb West-Vleteren: exclusief in Sint-Sixtusabdij = uitgeroepen tot beste bier ter wereld

“arbeid is belangrijk in traditie”“we brouwen om te leven, niet leven om te brouwen”“zonder iets van management te weten, goede marketingkeuzes”

Product-authenticiteit (O’Neill)vier manieren waarop bier wordt geauthentiseerd, vaak gecombineerd

(1) nadruk op ambachtelijk karakter van het productieproces: ambachtelijke productieniet in de eerste plaats geld verdienen, maar uit liefde voor het product en het proces en de cultuur dus niet echt een product maar cultureel erfgoed

(2) nadruk op natuurlijke karakter van het productieproces: natuurlijkheid/duurzaamheidniet technologisch gemanipuleerd, wel natuurlijk, dus geen product maar de natuur zelf

(3) nadruk op historische wortels van het product: historische wortelingbestaat eeuwenlang, houdt traditie recht, dus geen product maar cultureel erfgoed

(4) nadruk op lokale wortels van het product: lokale wortelingvervaardigd en geconsumeerd door echte mensen op een specifieke plaats dus geen product maar cultureel erfgoed

Blinde sociologische vlek voor consumptiecultuur=nauwelijks aandacht voor consumptiescultuur door sociaal-economische bias

(1) economie is fundamenteler en echter dan cultuur(2) producite is fundamenteler en echter dan consumptie(3) feitelijke consumptiepraktijken zijn fundamenteler en echter dan aan goederen

toegekende betekenissen

= “economie is fundamenteler dan cultuur”

komt best tot uitdrukking in Marx’ analyse van warenfetisjisme (commodity fetishism)= ideologische verhulling van productiewerkelijkheid via fixatie op waren zelfechte werkelijkheid onzichtbaar gemaakt, nl. onrecht van kapitalistische productieprocessenonechte werkelijkheid in de plaats, nl. mythen over belang en betekenis van de waren die hun feitelijke gebruikswaarde geheel overwoekeren

postmodern consumentenactivisme

- maakt gebruik van strategie van onthulling/revelation


o openbaar maken van ware en betrouwbare informatie over de ‘echte’ werkelijkheid achter de producten

o fantasie en mythen rond consumptiegoederen worden beschouwd als ideologische verhulling van achterliggende werkelijkheid die moreel problematisch is

- bekritiseert fantasie niet als onware ideologische mystificaties, maar waardeert en mobiliseert fantasie juist niet preken uit naam van de waarheid maar de verbeelding gebruiken om consumenten te bewegen zelf vragen te stellen vb provo’s, boodschap met een knipoog, yes men giframp“follow the lead of the story-teller’

Verbeelding en mythenModern consumentenactivisme = onthullend, ontmaskert fantasiePostmodern consumentenactivisme = mobiliseert fantasieOok reclames die zelf authentisering ontkrachten: waarheidspretentie ontdaan

mythen zijn aantrekkelijk als consument kan identificeren zonder dom te lijkenmythen veranderen van te ontmaskeren onware verhalen (modern) in inspiratiebronnen voor de verbeelding (postmodern)

Conclusieontologie: mythen belangrijker geworden en behoefte aan ontmaskering afgenomenepistemologie: rationele afweging prijs en kwaliteit afgenomen

verhaal kopen, gevoelsmatige identificatie met mythen belangrijkersoteriologie: authenticiteit is heilige graal van de consumptiecultuur geworden

wiki.foso.be · Web viewBoltanski & Chiapello: the New Spirit of Capitalism tegenstelling is...

Documents

Transcript of wiki.foso.be · Web viewBoltanski & Chiapello: the New Spirit of Capitalism tegenstelling is...