Decubitus.

Onvermijdelijk of

onnodig?

D o o v e m e D i c a l

whitepaper

Decubitus. Onvermijdelijk of onnodig?

Decubitus of – in de volksmond - “doorligwonden”- is een aandoening die veelvuldig

voorkomt in Nederlandse verpleeghuizen en ziekenhuizen. Mensen die nauwelijks nog

kunnen bewegen, verpleeghuisbewoners met ondergewicht; allemaal lopen ze een

verhoogd risico op deze moeilijk behandelbare aandoening.

Moeten we dat risico accepteren?

Hoort decubitus bij verpleeghuiszorg en ziekenhuiszorg?

Decubitus lijkt onlosmakelijk verbonden met een verblijf in een ziekenhuis

of verpleeghuis.

een trieste constatering als je kijkt naar het lijden waarmee decubitus gepaard gaat:

een derde van de decubituswonden geneest niet binnen drie maanden.•

tien procent van de wonden is na een jaar nog niet over.•

elk jaar overlijden rond de 243 mensen aan complicaties t.g.v. decubitus (CBO)•

en wat te denken van de maatschappelijke gevolgen:

Decubitus leidt tot extra ligdagen, extra inzet van personeel, medicatie en medische•

hulpmiddelen. Dit kost de Nederlandse samenleving jaarlijks naar schatting minimaal

300 miljoen euro (Severens, habraken, Duivenvoorden en Frederiks)

1

D o o v e m e D i c a l

2010

Verpleeghuizen

algemene Ziekenhuizen

academische Ziekenhuizen

halfens et al. 2010

7.7 %

9.3 %

12 %

D o o v e m e D i c a l

instellingen zijn zich gelukkig in toenemende mate bewust van de noodzaak om decubitus

te voorkomen. Dit heeft in de afgelopen tien jaar geleid tot minder decubitus.

Verpleeghuizen bijvoorbeeld, gingen tussen 2002 en 2010 van 33 naar 8 procent.

(Halfens et al. 2010)

helaas vlakt de daling de laatste jaren af. extra inspanningen leken niet tot extra resultaat

te leiden. Opnieuw is de verleiding groot om te denken dat decubitus in zorginstellingen

“erbij hoort”.

Kan het aantal patiënten met decubitus nóg verder omlaag, of is minder dan tien

procent een mooi resultaat?

Doove Medical, specialist in hulpmiddelen ter preventie en behandeling van decubitus,

levert niet alleen producten. het bedrijf is ook gespecialiseerd in het ontwikkelen van

concepten die een actieve bijdrage leveren in het terugdringen van decubitus. Jan

Doove, directeur van Doove Medical: ,,De daling van het aantal patiënten met decubitus

in instellingen mag geen reden zijn om tevreden achterover te leunen. Minder dan tien

procent decubitus is nog steeds te veel.”

in 2006 lanceerde Doove Medical een nieuw concept: de “0% challenge”,

een programma waarmee decubitus in zorginstellingen volledig kan worden uitgebannen.

“als we met elkaar echt wat aan de kwaliteit van zorg willen doen dan moeten we

ambitieuze doelen stellen”, stelt Jan Doove. “Nul procent klinkt misschien wonderlijk, maar

is zeer wel mogelijk.

Veel instellingen zijn tevreden als ze een prevalentiescore op decubitus van 10% halen.

Maar waarom accepteren we eigenlijk nog decubitus?”

2

3

D o o v e m e D i c a l

Decubitus is onnodig, zegt Doove Medical.

Doove Medical ontwikkelde een compleet concept waarmee deze 0% Challenge kan

worden gehaald. hierbij hoort o.a. speciale software waarmee kan worden getoetst welk

anti-decubitussysteem het beste is voor een individuele patiënt; het zogenaamde

digitaal indiceren (DiM).

een ander onderdeel is true Care©, een softwaresysteem waarbij een zogenaamde “foto”

van de huidige situatie met betrekking tot decubitus per afdeling kan worden gemaakt.

Doelstelling is het voorkómen van decubitus en dan is het belangrijk om regelmatig te

meten of het ingezette beleid werkt.

Bijkomend voordeel is dat er - door de focus op 0% decubitus - sneller wordt ingegrepen

indien dit nodig is.

4

D o o v e m e D i c a l

De 0% Challenge in de praktijk: het RRR in Rotterdam

Om het theoretische model te toetsen in de praktijk ging Doove Medical in 2006 een

samenwerking aan met het Centrum voor reuma en revalidatie (rrr) in rotterdam.

het rrr heeft 3 bedrijven; verpleeghuis, poliklinische - en klinische revalidatie. waarbij

er in het verpleeghuis 3 afdelingen intensieve zorg zijn. Bij de klinische revalidatie zijn er

2 afdelingen. Met deze opzet onderscheidt het rrr zich duidelijk van andere instellingen

in de regio.

rrr is ook een instelling met een

aantal specifieke doelgroepen,

waaronder cva-patiënten. twintig

procent van deze patiënten

geneest niet volledig en stroomt

door naar het verpleeghuis. tien

procent blijft daar voorgoed: de

meest immobiele groep en dus het

meest vatbaar voor decubitus.

Directeur Wim van Deventer van RRR:

”wij proberen ons als zorginstelling te onderscheiden. Dat doen we onder meer door

kwaliteit te bieden. Decubitus is een enorm probleem waar mensen veel last van hebben.

het lijkt onvermijdelijk. Maar mijn opvatting is dat decubitus

niet zou mogen ontstaan binnen de muren van een instelling.

De verpleging deelt deze mening en beschouwt dit als een

incident dat zich niet mag voordoen.

toen ik er achter kwam dat wij die opvatting deelden met

Doove Medical, besloten we gezamenlijk de ambitie van nul

procent decubitus waar te maken in het rrr.”

5

D o o v e m e D i c a l

Het begin: een instelling als alle anderen

Ondanks veel inzet had het rrr in 2006, net als andere instellingen in Nederland, te maken

met decubitus. waarbij verschil moet worden gemaakt tussen de prevalentie (het totaal

aantal patiënten met decubitus, dus ook degenen die de aandoening bij binnenkomst al

hadden) en de interne prevalentie (nieuwe gevallen die ontstonden binnen de muren van

het rrr).

De prevalentie van decubitus in het rrr was in 2006 17 procent. De interne prevalentie was

in 2006 9 procent.

2006

prevalentie rrr

interne prevalentie rrr

17 %

9 %

6

D o o v e m e D i c a l

Omdat het RRR ook een revalidatie-instelling is, was met name de prevalentie hoog.

wim van Deventer: “er is voortdurend nieuwe instroom van patiënten die uit het ziekenhuis

komen. Je importeert daarmee een probleem dat elders is ontstaan.”

Decubitus is complex.

het ontstaat door een combinatie van oorzaken, zoals ondervoeding, gebrek aan beweging,

een slechte lichamelijke conditie, leeftijd en vooral: een slechte doorbloeding.

“wil je in een groot concern zo’n complex probleem aanpakken, dan moet je alle disciplines

bij de oplossing betrekken”, zegt Van Deventer.

tegelijkertijd realiseerde hij zich: ”Je kunt prachtige systemen kopen, maar het gaat in

de allereerste plaats om de mindset. elke medewerker moet er van doordrongen zijn dat

decubitus niet binnen de muren van je instelling thuishoort.

en dat het daadwerkelijk mogelijk is om die ambitie van 0% waar te maken.

het begint allemaal met visie. Maar hoe breng je die visie vervolgens in praktijk?

Daarvoor kregen we van Doove Medical de juiste handvatten aangereikt!”

7

D o o v e m e D i c a l

De handvatten van de 0% Challenge

TRUE CARE®

CONCEPTUEEL

MODEL DECUBITUS

DIGITAAL INDICEREN

EN BEHEREN

UNIEKE PRODUCTEN

24 UURS AANPAK

Uw decubitusbeleid toetsen

op kwaliteit en efficiëntie.

Oorzaak van decubitus aanpakken

i.p.v. symptoombestrijding.

Online anti-decubitussystemen

indiceren, bestellen en

optimaal beheren.

anti-decubitus systemen

met wetenschappelijk aantoonbare

resultaten.

Decubitusbeleid

met 24/7 aanpak m.b.v.

anti-decubitus lig- en zitsystemen

i M M O B i L i t e i t

D e C U B i t U S

w e e F S e L t O L e r a N t i e

D r U KSCHUIF- eN

WRIJvINGSKRACHT

D o o v e m e D i c a l

Indicatie programma

8

D o o v e m e D i c a l

Stap 1: de analyse

allereerst maakte Doove Medical een analyse van de uitvoering van het decubitusbeleid

in het rrr om te bezien of sommige onderdelen daarvan geoptimaliseerd konden worden.

Daaruit kwam onder meer naar voren dat anti-decubitussystemen eerder, dus preventief

zouden kunnen worden ingezet. Ook bleek dat immobiele patiënten, wanneer zij uit bed

mogen, vaak geen anti-decubitus-zitsysteem kregen aangeboden en daardoor decubitus

tijdens het zitten ontwikkelden. Ook werd duidelijk dat we een onderscheid moesten maken

tussen het verpleeghuis en de revalidatieafdelingen.

Stap 2: de start

in de loop van 2007 kregen alle intensieve zorg-afdelingen van het verpleeghuis de

benodigde instructies en werd het nieuwe beleid opgestart. Dat was een hele klus

zowel voor Doove Medical als het rrr. Veranderen kost tijd, energie en aandacht; een

verandering volhouden in de waan van de dag is nóg moeilijker, bemerkten zowel Doove

Medical als het rrr.

eind 2007

het rrr zat onder het landelijk gemiddelde.

Bemoedigend, maar nog niet goed genoeg, vonden Doove Medical en het rrr.

2007

prevalentie rrr

interne prevalentie rrr

18 %

12 %

9

D o o v e m e D i c a l

Stap 3: aanpassen en optimaliseren

Uit een nieuwe analyse bleek dat, ondanks de enorme inzet, de medewerkers in het

rrr nog steeds niet altijd en volledig volgens de afgesproken methoden werkten.

Doove Medical en het rrr besloten het beleid in 2008 verder aan te passen en te

optimaliseren. Medewerkers kregen meer scholing en begeleiding.

Dodo Cossee en Jacqueline de wit, managers Zorg, welzijn en Opleiden, verwoorden

het als volgt “het gaat om de mindset. Van 20 procent decubitus naar 10 procent is

niet zo moeilijk. Maar als je vervolgens denkt: ik zit nu onder het landelijk gemiddelde,

dus ik doe het goed, dan zal decubitus niet verder afnemen. Sterker: zodra je denkt

dat het wel goed zit, zal het stijgen.

Dat gaat namelijk vanzelf als je er niet dagelijks bovenop zit. tegelijkertijd is die

constante aandacht nu juist het moeilijkst om vast te houden. Bevlogenheid en ambitie

zijn echt een vereiste.”

Stap 4: focussen

hoewel het aantal decubitus-gevallen gestaag bleef dalen, waren de partijen nog niet

tevreden. Jan Doove; “Om een hele organisatie in één keer op een andere manier

te laten werken is heel lastig. Vooral wanneer de werkdruk hoog is. Daarom werd

besloten eerst op twee van de drie intensieve Zorg-afdelingen van het verpleeghuis

te focussen waar bewoners met verhoogd risico aanwezig zijn en daar het beleid nog

verder aan te scherpen. Dankzij deze aanpak waren de twee betreffende afdelingen in

het voorjaar van 2010 decubitus-vrij”.

Stap 5: 0% decubitus

Met de ervaringen van de twee pilotafdelingen in de hand, wordt het intensievere

beleid nu doorgevoerd naar de hele instelling.

10

D o o v e m e D i c a l

Jacqueline de Wit, manager Zorg, Welzijn en Opleidingen:

“het hele proces is gekoppeld aan leren en blijven leren.

Op elke afdeling hebben we twee zogeheten

aandachtsvelders en een opleider. elke patiënt wordt

dagelijks gecheckt. hoe zit het met de zit- en ligscore?

Zijn er plekjes? is er sprake van ondervoeding? hoe is de

conditie? Op Caretracker (intern patiënt volgsysteem van

rrr) zie je precies welk aspect is nagezien en welk niet.”

Het resultaat:

hoewel in 2008 en 2009 de resultaten nog enigszins fluctueerden is sinds eind 2010 in het

rrr telkens een interne prevalentiescore van 0% op steeds meer afdelingen gemeten. we

houden dit niveau vol en dat betekent dat het systeem geborgd is en werkt!

2010

prevalentie rrr

interne prevalentie rrr

10 %

0 %

11

D o o v e m e D i c a l

Opmerkelijk met betrekking tot de verpleeghuisafdelingen:

meer zorgzwaarte, minder decubitus

Door de tendens dat ouderen langer zelfstandig blijven wonen is de samenstelling van de

bewoners in verzorgings- en verpleeghuizen de laatste 10 jaar behoorlijk veranderd.

het aandeel van de oudste ouderen neemt toe en de hulpbehoefte stijgt.

(Bron: CBS, Nza, CAK-BZ).

Mede daarom is het extra belangrijk om bijvoorbeeld door middel van inzet van

hulpmiddelen en een focus op preventie, een verlichting van de zorg te bewerkstelligen.

in het rrr is dat de afgelopen jaren uitstekend gelukt door o.a. de 0% challenge.

“Het is fantastisch dat we ondanks een zwaardere categorie patiënten, er in geslaagd

zijn decubitus uit te bannen”, zegt Tineke Dekker, teamleider en voorzitter van de

decubituscommissie van het RRR.

“Maar het gaat niet vanzelf. het vraagt een ingrijpende

verandering van de organisatie en van de mentaliteit.

Dat is een proces van jaren. Maar als je de vruchten gaat

plukken, zoals wij nu doen, dan is dat enorm motiverend.

Voor veel van onze medewerkers wordt het bijna een

sport om die score op nul te houden. en dat lukt ook!”,

aldus tineke Dekker.

Wim van Deventer:

”we merken dat het heel belangrijk is om de verpleegkundigen en de verzorgenden serieus

te nemen. Zij zijn de hoofdrolspelers in dit proces. Zij moeten het doen.”

12

D o o v e m e D i c a l

Nul procent decubitus: iedereen wint

het verdwijnen van decubitus in het rrr bespaart in theorie ca. 1fte per 50 patiënten, weet

Van Deventer. ”Mensen gebruiken minder medicijnen en hulpmiddelen en de verzorgenden

en verplegenden zijn minder tijd kwijt aan wondverzorging.”

toch vindt Van Deventer dat zo’n besparing niet te snel moet worden ingelost.

“als je zegt: goed gedaan en nu mensen inleveren, dan beloon je negatief. wij hebben er

voor gekozen met dezelfde personele bezetting verder te gaan. alleen kunnen we nu met

dezelfde mensen veel meer zorg en aandacht verlenen. Dat is óók winst.”

De opbrengst van het systeem is dus tweeledig: minder menselijk lijden door decubitus,

maar ook: meer tijd en middelen om goede zorg te verlenen, gemotiveerd personeel, een

lager ziekteverzuim, bewoners die beter in hun vel zitten.

Tineke Dekker: ”in tegenstelling tot een revalidatieafdeling, zie je in een verpleeghuis in

de regel dat mensen niet meer beter worden. Dat is iets waar je mee om moet kunnen gaan.

toch is het dan wel extra fijn als er ook aspecten zijn, waarop je wél vooruitgang boekt,

zoals we dat nu met decubitus voor elkaar hebben gekregen.”

En niet onbelangrijk, zegt Wim van Deventer: “het is prettig wanneer je als instelling

naar buiten kunt brengen dat niemand bij jou decubitus oploopt. iedereen praat momenteel

over kwaliteitsverbetering in de zorg. De vraag is: hoe maak je dat tastbaar...

...Zorgen dat mensen geen decubitus meer oplopen is een concreet begin...”

wanneer je er zo tegen aan kijkt zouden de “intensiveringsmiddelen”, het extra geld

dat door het kabinet voor zorg beschikbaar wordt gesteld, goed op deze manier kunnen

worden aangewend.

•

aP P R O V e D

• DE

ZE

OR

GA

NISATIE HEEFT EEN HOOGwAARDIG

DEc

ub

ITu

Sb

ElE

ID