Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project...

9
Werken aan water in Brabant Van vistrap tot waterberging Resultaten 2008-2015 VAN EEN SAMENWERKING

Transcript of Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project...

Page 1: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen65

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

123

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Page 2: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

BREDA

CHAAM

BAARLE-NASSAU

BERGEN OP ZOOM

ROOSENDAALTILBURG

OISTERWIJKBOXTEL

’S-HERTOGENBOSCH

EINDHOVEN

HELMOND

10

6

9

87

3

4

1

5

2

1

6

4

7

5

8

2

9

3

10

Polder Oude Doorn Waterschap Rivierenland verbreedde hier de sloten tot soms wel 50 meter. Met al die extra ruimte voor water houden de inwoners van Almkerk en omgeving droge voeten bij extreem weer.

Cijfers en feiten uit de polder

• 47.000 m3 afgegraven grond• 25.381 m3 ruimte voor waterberging (vanaf zomerpeil tot aan maaiveld)• 3,5 hectare waterberging• 1500 meter watergang• De afgegraven grond doet nu dienst als dijkverzwaring voor de

Overdiepsepolder in Raamsdonksveer • Voldoet aan de normen voor wateroverlast. Dat betekent dat statistisch

gezien: - De kern Almkerk eens in de 100 jaar mag overstromen - De akkers in de polder Oude Doorn eens in de 25 jaar mogen

overstromen - De graslanden in polder Oude Doorn eens in de 10 jaar mogen

overstromen

Vispassage Crèvecoeur

Heel Zuidoost-Brabant ‘aan je vinnen’

Windes, kopvoorns en rivierprikken voelen zich als een vis in het water in onze grote rivieren. Behalve als ze gaan paaien. Dan kiezen ze voor heldere beekjes met meer zuurstof. Ieder voorjaar komt dan ook een massale vistrek op gang. Helaas sta je als vis op weg naar een gezond plekje voor je nageslacht geregeld voor een dichte deur. Zoals tot 2012 bij spuisluis Crèvecoeur in ’s-Hertogenbosch. Gelukkig kun je tegenwoordig als vis vanaf de Maas via de Dieze rustig doorzwemmen naar de beken van de Aa en de Dommel. Dankzij de bekkentrap vispassage die waterschap Aa en Maas naast de spuisluis heeft aangelegd, ligt heel Zuidoost-Brabant ‘aan je vinnen’. Het enige wat je hoeft te doen is kleine sprongetjes wagen over 22 bekkens, die elk 8 centimeter waterpeil overbruggen. Een makkie!

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

“ Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.”

Fons Mandigers gebiedsbeheerder Natuurmonumenten

Van Vlinderstichting tot Staatsbosbeheer en van gemeente tot Natuurmonumenten: vanaf het begin zagen alle partners de noodzaak voor waterberging als een prachtige kans! Een kans voor het herstel van zeldzaam blauwgrasland.

De Dommelnatuurlijk schoon

“ De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Mary-Ann Schreurs wethouder gemeente Eindhoven

Vanaf het zuiden van Eindhoven tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel nam Waterschap De Dommel samen met anderen de Dommel stevig onder handen. De cijfers zijn indrukwekkend:

• 150.000 m³ vervuild slib is weggebaggerd. Dat is ongeveer 60 keer de inhoud van het wedstrijdbad De Tongelreep

• 200 ton zink en 17 ton cadmium zijn daarbij verwijderd, bij elkaar 11 treinwagons vol

• In totaal 14 nieuwe meanders verlengen de Dommel met 2 kilometer• Planten en dieren vinden hun weg dankzij 19 poelen, 2 vispassages

en 11 faunapassages (tunnels onder wegen of loopplanken onder bruggen)

Dynamisch Beekdal

“Mijn bedrijf heeft weer toekomst.”

Peter Dielissen melkveehouder

Waterschap Aa en Maas werkt al jaren aan een natuurlijk beekdal tussen ’s-Hertogenbosch en Veghel. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum werkte zij met de zogenaamde Mutual Gains Approach. Het idee hierbij is dat samenwerking ontstaat als alle partijen winst kunnen behalen. Er wordt niet naar standpunten, maar naar belangen gekeken.

Nadat er veel tijd werd geïnvesteerd in het elkaar leren kennen, begrijpen en vertrouwen, werd intensief gewerkt aan een ontwerp voor het beekdal. Met het plan dat er nu ligt haalt het waterschap haar doelen binnen budget, verbetert de kavelstructuur voor de landbouw, komt er volop ruimte voor recreatie en wordt er beekherstel en waterberging gerealiseerd.

Landinrichting Baarle-Nassau ’t Merkske – een vergeten idylle staat weer op de kaart

Wie goed kijkt op de kaart, ziet ten westen van Baarle-Nassau een kleine uitstulping. Hier ligt het beekdal van ’t Merkske, een nog onaangetaste grensrivier die uitmondt in de Mark. De beek vindt een natuurlijke weg door een van de lieflijkste plekjes in Brabant. Als je er wandelt, waan je je niet alleen in België, je bent er soms ook. Het beekdal grenst namelijk aan de noordkant, aan de zuidkant én aan de westkant aan onze zuiderburen. Terwijl pakweg 50 jaar geleden de beken in Brabant massaal werden rechtgetrokken, werd ’t Merkske dankzij haar verstopte ligging ‘vergeten’ of gespaard. Het immense projectgebied van de landinrichting Baarle-Nassau reikt wel tot dit bijzondere hoekje van Brabant. Waterschap Brabantse Delta bracht er in 2010 de waterstand verder omhoog, zodat het toch al zo oorspronkelijk ogende gebied, nog idyllischer wordt met hooilanden, broekbossen en kwelmoerasjes.

Kleine Aa “Voor elk wat wils.”

Waterschap De Dommel maakt samen met anderen het prachtige gebied rond de Essche Stroom beter ‘beleefbaar’: veiliger, schoner en mooier. Een van de projecten is de Kleine Aa: in 2011 richtte het waterschap samen met Brabants Landschap deze beek bij Boxtel opnieuw in. Tussen de rechte lijnen van de spoorlijn en de landbouwpercelen, kronkelt de Kleine Aa weer speels door het landschap. Martijn Fliervoet, districtsbeheerder bij Brabants Landschap: “De Kleine Aa is een essentiële schakel in de natuurlijke verbinding tussen de Loonse en Drunense Duinen en het Groene Woud.” Daarom moest de beek een ideale doorgangsroute worden voor veel diersoorten. “Dat is gelukt”, aldus Martijn Fliervoet. “De Kleine Aa is ontzettend gevarieerd ingericht. Er is voor elk dier wat wils.” Waterspitsmuis, boomkikker, kamsalamander… Martijn Fliervoet is ervan overtuigd dat deze dieren binnenkort hun neus laten zien in het gebied. “Dat is gewoon een kwestie van tijd.”

KampinaMeer water voor dorstige heide

Natte Natuurparel de Kampina heeft dorst. Door een tekort aan grondwater verdroogt het van oorsprong natte natuurgebied en verzuurt het water van de vennen. Het kenmerkende paarse heidelandschap met vennen verandert zo in een eentonige grasvlakte. Waterschap De Dommel ging samen met Natuurmonumenten de verdroging te lijf door:• Naaldbomen te kappen. Naaldbomen drinken het hele jaar door

grondwater. Waar naaldbomen gekapt worden, krijgen heide en andere planten een kans.

• Slootjes te dempen. Regenwater blijft zo in het gebied. • Landbouwsloten om te leiden. Meststoffen blijven zo ver weg van de

kwetsbare vennen.

Landgoed LeijkantLandgoedeigenaar zet eerste stap

Soms krijg je een vraag die naadloos aansluit bij je eigen plannen. Dat overkwam Waterschap Brabantse Delta, toen de familie van Eijck contact zocht om te praten over natuurontwikkeling op landgoed Leijkant. “We wilden gebruik maken van de provinciale landgoedregel, waarbij particuliere natuurontwikkeling hand in hand gaat met de mogelijkheid om op het landgoed te gaan wonen”, aldus Esther van Eijck. Alle reden voor de familie om samen met het waterschap en de gemeenten Tilburg en Goirle plannen te maken voor het hele gebied. “We hebben zeer plezierig samengewerkt. Er werd meegedacht en er was veel flexibiliteit. De Oude Leij slingert nu als een groene curve door het landschap, er ligt een ecologische verbindingszone en er is ruimte voor waterberging. Het resultaat is prachtig.”

LuienhoekDroge voeten in Sprundel en St. Willebrord

Een blanke straat, ondergelopen kelders en schuurtjes en flinke plassen water op een akker. De wateroverlast waar inwoners van Sprundel en St. Willebrord regelmatig mee te kampen hadden was misschien niet levensbedreigend, maar het gaf wel schade en ongemak. Waterschap Brabantse Delta en de gemeente Rucphen vonden het de hoogste tijd om de overlast aan te pakken. Het waterschap groef twee waterbergingen en bij de aanleg van een nieuwe rotonde werd de veel te smalle duiker vervanger door een groter formaat. Werk met werk maken, heet dat. Als het nu flink regent, kan het water weg uit de straat en is er voldoende plek om het water te ‘parkeren’.

Zo vouwt u de kaart weer op

Vispassages

Op orde*

* Alle trajecten of gebieden op de kaart die ‘op orde’ zijn, zijn aangepakt. Tijdens de tweede bestuursovereenkomst water of daarvoor. Ook de trajecten en gebieden waar de schop nog in de grond gaat, ziet u terug bij ‘op orde’.

Restopgave

Niet op kaart beschikbaarWaterberging

Ecologische verbindingszones (evz’s)

Verdrogingsbestrijding

Beek- en kreekherstel

EVZ’s én kreek- en beekherstel op orde of als restopgave.

INVESTERINGEN

Totaal aan investeringen tweede bestuursovereenkomst water:

€ 234 miljoenDe Brabantse waterschappen en de provincie zijn trots op een dijk van een samenwerking met de vele partners in Brabant. Onder andere:

• Alle Brabantse gemeenten• ANWB• Brabants Landschap• Brabantse Milieufederatie• Brabants Particulier Grondbezit• Natuurmonumenten• Staatsbosbeheer• TOP Brabant• ZLTO

VAN EEN SAMENWERKING

Lees het artikel op pagina 6

Lees het artikel op pagina 5

Lees het artikel op pagina 4

Lees het artikel op pagina 3

Lees het artikel op pagina 7

STAND VAN ZAKENSommige projecten vergen jaren van voorbereiding. Daarom zijn we in dit laatste jaar van de tweede bestuursovereenkomst water nog op veel plekken in onze provincie hard aan het werk. Eind 2015 zit minimaal 85% van het werk erop. De rest volgt snel daarna. Soms wordt er zelfs meer gerealiseerd dan de oorspronkelijke doelstelling.

VerdrogingsbestrijdingTotaal 12.995 ha

Beek- en kreekherstelTotaal 199,5 kilometer

VispassagesTotaal 86

WaterbergingTotaal 1780 hectare

EVZ Totaal 250 kilometer Peildatum september 2014

Gereed

Nog zeker te realiseren in 2015

Risico op afronding na 2015

1 2 3 4

Page 3: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen 6 5

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

1 2 3

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Page 4: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen 6 5

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

1 2 3

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Page 5: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen 6 5

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

1 2 3

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Page 6: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen 6 5

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

1 2 3

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking 5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Page 7: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen65

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

123

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Page 8: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen65

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

123

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Page 9: Werken aan water in Brabant - Waterschap Aa en · PDF fileDe geschiedenis van het project begint bij de ... • Provincie Noord-Brabant ... Het kenmerkt de Brabantse manier van werken

oppervlaktewater zijn cruciaal. Jacques van der Aa licht toe: ”Vroeger werd het water snel afgevoerd en dreigde het gebied te verdrogen. Met de maatregelen uit de landinrichting houden we het water langer vast. De grondwaterstanden zijn hoger, vooral in en rondom natuurgebieden. Ook op landbouwpercelen wordt water langer vastgehouden. We hebben een zogenaamd robuust watersysteem gecreëerd.” Een stevig systeem dat wel tegen een stootje kan. Of de weergoden nu trakteren op natte of droge periodes, nu of in de toekomst.

Over het antwoord op de vraag ‘Wat vind je vooral bijzonder?’, hoeft Jacques van der Aa niet lang na te denken: “Waar het water stroomt natuurlijk! Ik ben op alles trots, want het is een mooi en bijzonder gebied. Maar als waterschap bestuurder loop ik extra warm voor de plekken waar je water kan zien. Denk aan de enorme vennen met hun prachtige vergezichten.”

Landinrichting Baarle-Nassau

Waterhart gaat sneller kloppen65

“Zonder de intensieve samenwerking met een groot aantal organisaties was het nooit gelukt.” Aan het woord is Fons Mandigers, gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten, over de Moerputten en het Vlijmens Ven: een gebied van zo’n 700 hectare ten zuidwesten van ’s-Hertogenbosch. Waterschap Aa en Maas werkt daar samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Vlinderstichting en de gemeente Heusden aan het voorkomen van wateroverlast én herstelt bijzondere graslanden, zoals blauwgrasland.

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven

Eén en één werd drie

Fons Mandigers: “Ons land kent van oudsher talloze pol-derlandschappen, waaronder blauwgraslanden. Dit zijn hele soortenrijke gebieden waar het grondwater aan de oppervlak-te komt. Vroeger werden ze door boeren gebruikt voor het hooi. Tegenwoordig is er nog maar een handjevol van over”.

De geschiedenis van het project begint bij de extreme wateroverlast van 1995. Wie herinnert zich niet de A2 die veranderd was in een enorme zee van water? In heel Nederland werd de noodklok geluid en ook waterschap Aa en Maas liet het er samen met andere partijen niet bij zitten. HoWaBo - Hoog Wateraanpak ’s-Hertogenbosch - was geboren en het gebied bij de Moerputten en het Vlijmens Ven werd aangewezen voor waterberging.

Vanaf het allereerste begin zagen alle partijen de waterberging als een kans voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Fons Mandigers: “Het was geen eenvoudige puzzel. Maar we wisten dat we met het herstel van bijzondere graslanden samen iets duurzaams en wezenlijks konden neerzetten. Van één en één maakten we uiteindelijk drie. Omdat we allemaal hetzelfde beeld op het netvlies hadden, konden we snel stappen zetten.”

Inmiddels worden voedselrijke bovenlagen van de grond afgegraven, sloten afgedamd en gedempt en stuwen geplaatst. Zo komt het grondwater omhoog en wordt de grond schraler. Het werk is in 2017 klaar, maar de eerste resultaten kun je al zien. Fons Mandigers: “Sinds kort vinden we er orchideeën, blauwe knoop, blauwe zegge en Spaanse ruiter. Die soorten kom je alleen nog maar in enkele reservaten tegen.”

Werken aan water in BrabantVan vistrap tot waterbergingResultaten 2008-2015

VAN EEN SAMENWERKING6 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Het buitengebied van Chaam en Baarle-Nassau heeft alles wat Brabant mooi maakt. Beken, boerderijen, bos-sen, open natuur. Waterschap Brabantse Delta gaf het hele gebied samen met de andere partners van de landinrichting Baarle-Nassau een enorme boost. Van landbouw tot natuur en van water tot recreatie: alles ging erop vooruit. Het waterhart van Jacques van der Aa, lid van het Dagelijks Bestuur van waterschap Brabantse Delta, gaat er sneller van kloppen.

“Het resultaat is fenomenaal. Dat hebben we dankzij de samenwerking met alle partijen bereikt.”

7 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Polder Oude Doorn:• Europees Landbouwfonds voor

Plattelandsontwikkeling• Gemeente Woudrichem• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Rivierenland

Dommel natuurlijk schoon• Actief Bodem Beheer de Kempen• Brabants Landschap• Gemeente Eindhoven• Gemeente Nuenen• Provincie Noord-Brabant• Tijdelijke regeling Eenmalige uitkering Stedelijke

Synergieprojecten kaderrichtlijn water• Waterschap De Dommel

Dynamisch Beekdal• Gemeente Sint-Michielsgestel • Provincie Noord-Brabant • Waterschap Aa en Maas

Vispassage Crèvecoeur• Ministerie van Infrastructuur & Milieu• Provincie Noord-Brabant• Rijkswaterstaat• Waterschap Aa en Maas

HoWaBo - Moerputten - Vlijmens Ven• De Vlinderstichting• Gemeente Heusden• Life + Nature programma van de Europese

Commissie• Natuurmonumenten• Provincie Noord-Brabant• Staatsbosbeheer• Waterschap Aa en Maas• Waterschap De Dommel

Landinrichting Baarle-Nassau• Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Kleine Aa• Gemeente Boxtel• KRW Innovatieregeling• Provincie Noord-Brabant • Waterschap De Dommel

Kampina• Plattelandontwikkelingsprogramma 2012 – 2016• Provincie Noord-Brabant• Waterschap De Dommel

Landgoed Leijkant• Familie Van Eijck• Gemeente Tilburg• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Luienhoek• Provincie Noord-Brabant• Waterschap Brabantse Delta

Het project is alleen al uniek door de grootte van het gebied. Dankzij de Landinrichtingswet (sinds 2006 Wet Inrichting Landelijk Gebied), was het mogelijk om met gronden te schuiven. Jacques van der Aa: “Waar je elders in Brabant afhankelijk bent van vrijwillige medewerking en soms maar stukjes van een gebied kan aanpakken, konden we hier op grote schaal en integraal aan de slag.” Uiteraard binnen de grenzen van wat redelijk is voor de betrokken partijen. “Het uitgangspunt was dat iedereen erop vooruit zou gaan of juister gezegd: er in ieder geval niet op achteruit zou gaan.” Het waterschap kreeg met de landinrichting de kans om ecologische verbindingszones aan te leggen, beken en natte natuurparels te herstellen en waterberging te realiseren.

Als je nu over het gebied zou vliegen, zie je overal beken, poelen, vennen en bossen, afgewisseld door landbouwgebieden. De ingrepen in grond- en

De projecten die aan bod komen op deze kaart kregen een financiële bijdrage van:

123

De Aa, een rechtgetrokken beek tussen Veghel en ’s-Hertogenbosch, mag weer slingeren door het landschap. Voor het stuk ten zuidwesten van Berlicum, dreigde het project vast te lopen op wederzijds onbegrip. Alle reden voor waterschap Aa en Maas om het roer om te gooien. Een nieuwe aanpak, gericht op vertrouwen en het realiseren van meerwaarde voor alle betrokkenen, trok het bijna gestrande project weer vlot.

Het resultaat is een plan met winst voor alle partijen. Langs de beek, waar een oude meander in ere wordt hersteld, komt ruimte voor de natuur. Er komen wandel- en fietsroutes en ’s-Hertogenbosch en de omliggende dorpen zijn beter beschermd tegen wateroverlast. Bovendien biedt het plan een toekomstperspectief voor agrarische bedrijven.

Peter Dielissen, melkveehouder bij het Aaveld: “Als de nieuwe Aa bij extreme waterstanden volloopt, kan het water voortaan bij mij op het land geparkeerd worden. De schade krijg ik gecompenseerd met extra hectares. Zo kan mijn bedrijf groeien.”

Bij de klassieke aanpak voelden de grondeigenaren zich niet serieus genomen. Peter Dielissen herinnert het zich nog goed: “Niet dat ik niet mee wilde werken, maar ik wil een waardevast bedrijf

Dynamisch beekdal

Van Aa naar Beter

houden. Daar was destijds geen oog voor.” Toen het waterschap koos voor een nieuwe aanpak, veranderde de sfeer. Peter Dielissen: “We werden met alle partijen uitgenodigd om samen een plan te maken waar we allemaal vrede mee konden hebben. De gemeente, een buurtvereniging, het IVN, iedereen mocht meepraten.” Vanaf dat moment ontstond een constructieve samenwerking. “Het was heel plezierig om zo te mogen werken.”

De nieuwe Aa moet nog gegraven worden. Peter Dielissen kijkt uit naar het resultaat: “Het hele gebied wordt mooier en beter. De veiligheid is beter, de ecologie gaat erop vooruit, er komen wandel- en fietsroutes. Straks ziet het er weer uit zoals het vroeger was. Het was drie jaar lang wekelijks overleggen, maar nu is iedereen er blij mee. Daar ben ik trots op.”

2 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking3 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking

Graven, graven en nog eens graven. Het levert heel wat vrachtwagens klei op als je sloten gaat verbreden. In de polder Oude Doorn bij Uppel werden de sloten soms wel 50 meter breed. Zo creëerde waterschap Rivierenland 3,5 hectare extra open water voor waterberging. Het zorgt niet alleen voor droge voeten voor de inwoners van Almkerk en omgeving, al dat water ziet er ook nog eens prachtig uit.

Waar nu het water schittert in het landschap, lagen eerst akkers en weiden. Daarom startte het project met grootschalige kavelruil. Maar dan wel volgens het poldermodel: alle aan- en verkopen vonden plaats in goed overleg en op vrijwillige basis. Ook Klaas van Vugt kreeg de kans een stuk grond te kopen. “Tegen mijn achtertuin ligt nu mijn eigen akker. Ik verbouw daar voor de hobby wat akkerbouwproducten. Het voordeel is dat ik nu nooit overlast kan krijgen van een achterbuurman. Dat ben ik immers zelf.”

De nieuwe slootranden hebben allemaal flauwe oevers. De planten die daar een plekje vinden zorgen voor een goede kwaliteit van het water. Klaas van Vugt: “Het is al anderhalf jaar klaar en ik moet zeggen: het is heel mooi, al dat water in het landschap.”

Toch is ruimte voor water niets nieuws voor de polder Oude Doorn. Het gebied maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: een knap staaltje oerhollands verdedigingswerk. De waterberging van nu ligt midden in het inundatiegebied van toen.

Klaas van Vugt vraagt zich wel eens af of de waterberging wel afdoende is. “Tijdens een stortbui afgelopen zomer was het waterpeil toch heel erg hoog. De sloten liepen over. Voor mij maakte dat niet zo veel uit. Ik hoef er niet van te leven. Maar ik denk dat de boeren minder blij waren.” De opmerking is begrijpelijk. Toch voldoet waterschap Rivierenland met de inrichting van het gebied aan strenge landelijke normen. Maar ons klimaat verandert en de ruimte is beperkt. Het voor altijd uitbannen van wateroverlast is dan ook een illusie.

Een dijk van een samenwerking

Dalende grondwaterstanden zorgen op veel plekken voor verdroging van essentiële natuur-gebieden en watertekort voor de landbouw. Een probleem dat met het veranderende klimaat alleen maar groter wordt. Daarom ging op tal van plekken in onze provincie de schop in de grond.

We zijn al een flink eind op weg. Sommige projecten vragen een lange adem. Maar als begin 2016 bijna alles klaar is, kan bijna 13.000 hectare ernstig verdroogd gebied weer natter worden. Bijna 200 kilometer rechtgetrokken beken kronkelen dan weer door het landschap en 250 kilometer aan ecologische verbindingszones geven ruimte aan planten en dieren. Ook het leefgebied van de vissen is dankzij ruim 80 vispassages vele malen groter geworden. En een gebied van bij elkaar meer dan 1700 hectare is geschikt gemaakt voor waterberging.

We hebben dan ook alle reden om trots te zijn op elkaar en op u als Brabantse bestuurder, partner of inwoner van Brabant. Met deze kaart nemen we u mee op ontdekkingsreis langs de plekken die we hebben aangepakt. Achter iedere plek zit een verhaal, waarvan we er enkele met u delen.

Natuurlijk was er al die jaren ook wel eens tegenwind. Maar een goede relatie is daar tegen bestand. Her en der moesten we wat puzzelstukjes anders leggen, maar onze gezamenlijke ambitie hebben we geen moment uit het oog verloren.

Wat ons betreft blijft dat zo. Want zoals u op de kaart ziet, zit ons werk er nog lang niet op. Samen met belangenorganisaties, gemeenten en bedrijven staan we aan de vooravond van een nieuwe dijk van een samenwerking!

Lambert Verheijenvoorzitter Noord-Brabantse Waterschapsbond

Hetzelfde doel voor ogen hebben, vertrouwen hebben en rekening houden met elkaar. Dat is wat ons betreft hét recept voor een dijk van een samenwerking. Het kenmerkt de Brabantse manier van werken in het kader van de tweede bestuursovereenkomst water. De afgelopen zeven jaar hebben we ons samen met andere organisaties ingezet voor het water in Brabant. En dat was hard nodig!

4 Werken aan water in Brabant van vistrap tot waterberging | Resultaten 2008-2015 Een dijk van een samenwerking5 Verhalen en feiten tweede bestuurs overeenkomst in kaart gebracht Een dijk van een samenwerking

“De Dommel lag in het verleden lang met de rug naar de stad. Nu is het precies om-gedraaid. De beek is een pareltje middenin de stad geworden.” Mary-Ann Schreurs, wethouder in Eindhoven, steekt haar enthousiasme over het werk aan de Dommel in haar stad niet onder stoelen of banken. “Het was echt een fantastisch project.”

Van 2011 tot 2013 nam Waterschap De Dommel 17 kilometer beek stevig onder handen. Vanaf het zuiden van Eindhoven, dwars door de stad, langs Nuenen, helemaal tot aan het Wilhelminakanaal in Son en Breugel werd 150.000 m³ vervuild slib weggebaggerd en veranderde de Dommel van gedaante. Alleen al de stad Eindhoven is vijf meanders en één ecologische verbindingszone rijker. Tussen huizen, winkels en kantoren loopt nu een kronkelende beek met erlangs volop ruimte voor natuur. Mary-Ann Schreurs: “Dankzij het waterschap hebben we nu een geweldige groenstructuur in de stad.“

De wethouder vervolgt: “De nieuwe meanders leven en bewegen. Er fladdert van alles rond. En de mensen komen er graag. De kwaliteit van leven in de stad is echt verbeterd. Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

De Dommel natuurlijk schoon

“Het is weer goed toeven langs de Dommel.”

Polder Oude Doorn

Polderen in de polder

Mary-Ann Schreurs is vol lof over de samenwerking met het waterschap. Een voorbeeld dat nu speelt is de Roadmap ‘Water in de stad’, een compleet waterplan voor de toekomst. “De discussies hierover gaan niet over wie waarvoor verantwoordelijk is, maar over hoe we er samen voor kunnen zorgen dat het totaalplaatje beter wordt. We liften mee met ontwikkelingen die er al zijn.”

Waterschap en gemeente komen elkaar vaak tegen. Bij tal van gebiedsontwikkelingen zitten beide partijen aan tafel. Maar ook een onderwerp als het terugwinnen van grondstoffen uit afval staat op de agenda. “Het waterschap heeft afvalwater op de zuivering, wij hebben de ophaaldienst. We kijken of we ook hier samen op kunnen trekken. Kortom, we zijn nog lang niet klaar”, aldus de wethouder.

Johan van den Hout gedeputeerde provincie Noord-Brabant

ColofonTekst en coördinatie: Colette CommunicatieVormgeving: TacctDrukwerk: Control Media

Deze kaart is een uitgave van de Noord-Brabantse Waterschapsbond en de provincie Noord-Brabant. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.