Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden...

14
Depressiepreventie: van meten naar verbeteren Mentaal welbevinden: Sleutel tot integrale zorg Geestelijke verzorging, wie doet wat? Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg Implementatie en organisatie Werken aan mentaal welbevinden Vijf startpunten voor de zorgorganisatie

Transcript of Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden...

Page 1: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Depressiepreventie: van meten naar verbeteren

Mentaal welbevinden: Sleutel tot integrale zorg

Geestelijke verzorging, wie doet wat?

Levensverhalen: de kracht van narratieve zorgImplementatie en organisatie

Werken aan mentaal welbevindenVijf startpunten voor de zorgorganisatie

Page 2: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

2

Het domein ‘mentaal welbevinden’ maakt deel uit van het Kwaliteitskader voor Verantwoorde Zorg. In essentie gaat het om de volgende indicatoren:

• zorgverlenershebbenrespectvoordeeigenidentiteitenlevensinvullingvandecliënt;

• zorgverlenersbiedenondersteuningaancliëntenbijhunpersoonlijkeontwikkeling,levenskeuzenenzingeving;

• erisvoldoendeaandachtvoorcliëntendieeenzaamzijnofdepressief;

• erisvoorbewonersvanverpleeg-enverzorgingshuizenvoldoendegeestelijkeverzorgingbeschikbaar;

• veranderingeninhetmentaalwelbevindenwordentijdiggesignaleerdendoorgegeven.

(Zie:KwaliteitskaderVerantwoordeZorg,Utrecht2007)

Page 3: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

3

Opallerleiplaatsenineenouderenzorgorganisatiezijnmensenbetrokkenbijhetmentaalwelbevindenvandecliënten.Verzorgendennatuurlijk,dieindedagelijkseomgangveelmetenvancliëntenmeemaken–endiezichaldannietinstaatvoelenomdaarpassendopintegaan.Dandemeergespecialiseerdebehandelaars(psychologen,geestelijkverzorgersofspecialistenouderengeneeskunde)wiensexpertiseminofmeertijdigwordtingeroepen–endiealdanniethetgevoelhebbenbijtekunnendragenaaneengoedeinbeddingvoordezedimensievandezorg.Maarookmanagersenradenvanbestuur,dieverantwoordelijkzijnvoordeorganisatievanzorgendienstverleningendie‘afgerekend’wordenopdescoresinhetkwaliteitskaderVerantwoordeZorg.Alsmentaalwelbevindenvoorvelenvanheneenwatongrijpbaardomeinis,hoedanaanknopingspuntentevindenomermeeaandeslagtegaan?Welkevisiehelptdaarbijenhoeisdeorganisatieinterichtenophetleverenvandezekwaliteitvanzorg?

Devijfartikeleninditboekjebiedenbestuurdersenmanagementvanzorgorganisatiesstartpuntenomwerktemakenvanmentaalwelbevinden.Nietalleendepressiepreventiekomtaanbod,maarookderolvanidentiteitenzinbelevingindezorg,depositievangeestelijkeverzorging,dekrachtvanlevensverhalenendegevolgenvoorimplementatieenorganisatieontwikkeling. Centralevisieisdatvraaggerichtezorgnietmogelijkiszonderoprechteenaanhoudendeaandachtvoordeidentiteitvandecliënt.Mentaalwelbevindenisgeenextraatjeindezorg,maarhetvormthethartvandezorg.Doorwerkelijkaantesluitenbijdepersoonendezinbelevingvandecliëntwordtzorgdoelmatigerenbevredigender;voorcliëntènmedewerker!

drs. Aad Kosterdirecteur ActiZ

Mentaal welbevinden is één van de domeinen van Verantwoorde Zorg. Naastdezorgvoorhetlichaamenvoorwonenenparticipatie,ervarenvelenmentaalwelbevindenalseenwat‘ongrijpbaar’domein.Endusishetvaakeenondergeschovenkindjeindezorg.Tegenvallendescoresopdeindicatorvoordepressiezijnhetsignaalomerietsaantegaandoen,maarwaartebeginnen?Metdevijfartikelenindezebundel,speciaalgeschrevenvoordepraktijkvandeouderenzorg,geeftActiZstartpuntenomtewerkenaanmentaalwelbevinden.

Voorwoord

Page 4: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

4

Page 5: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

5

Het KwalIteItsKader

Cliëntenmogenrekenenopaandachtvoorhuneigenidentiteitenlevensinvullingenopondersteuningbijhunlevenskeuzesenzingeving.Zostaathetinhetkwaliteitskadervoorverantwoordezorg.Uitdebijbehorendeindicatorenblijktdatdaareenvormvanzorgbijpastwaarbijzorgverlenersvoldoendeaandachthebbenvoorwiedecliëntisenhoehetmetdecliëntgaat.Endatzorgverlenerseenluisterendoorhebbenvoorhuncliëntenzodatzeemotioneleondersteuningkunnenbiedenalsdatnodigis.Dezevormvanzorgverlenendraagtertoebijdatcliëntenzichthuisvoelenenmindereenzaam.

NarratIeVe beNaderINg

Hetlevensverhaalvancliëntenisbijuitstekgeschiktommetdecliënttesprekenoverhaarpersoonlijkeidentiteitenoverdatgenewathaarlevenwaardevolmaakt.Erisbovendieneennauwverbandtussenlevensverhaalenlevensvragenwaarouderenzichvoorgesteldzien,zoalsdevraaghoemenwaardigheidbehoudtbijhetafnemenvandeeigenmogelijkheden,welkenieuwelevenskeuzesgemaaktmoetenwordenenhoementerugkijktophetgeleefdeleven.Aandachtvoorhetlevensverhaalvandecliëntmaaktdezorgrelatiepersoonlijkerenmaaktzorgverlenersgevoeligervooropvallendeveranderingeninhetwelbevindenvandecliënt.

Levensverhalen: de kracht van narratieve zorgInditartikelbeschrijvenwehoedeverhalendeofnarratievebenaderingkanbijdragenaanmentaalwelbevinden.Ukrijgtinformatieoverwatdenarratievebenaderinginhoudt,wateenlevensverhaalisenhoeopmethodischewijzedeaandachtvoorhetlevensverhaalkanwordengeïmplementeerdinhetzorgproces.

Page 6: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

6

Narratieve identiteit Wiewezijnishetverhaaldatweoveronslevenvertellen,ininteractiemetdeverhalendieanderenoveronsvertellen.Iedermensheefteenunieklevensverhaal.Datlevensverhaalheefteenbuitenkanteneenbinnenkant.Debuitenkantvanhetlevensverhaalbestaatuitdemeerobjectievebiografischegegevens:denaam,hetgezinvanherkomst,deopleiding,huwelijk,kinderen,vrienden,werkenhobby’s,pensionering,verhuizingofemigratie,etc.Debinnenkantvanhetverhaalgaatoverwatdiegegevensuitdelevensloopvooriemandbetekenen.Eenechtscheidingisbijvoorbeeldeenfeituitdebiografie,maarhetzegtweinigoverwathetvoordecliëntbetekent.Hetkangevoelensvanschaamteoproepenofvankrenking,ofvanverdrietmaarookvanbevrijding.Debinnenkantvanhetverhaalheeftallestemakenmetpersoonlijkezingevingenisdaaromvooriedereenandersenuniek.Watdegebeurtenisseninhetlevenvooriemandbetekenenmaaktdezinervanuit.Debuitenkantvanhetverhaalisdaarmeenietminderbelangrijk.Gesprekkenoverdebinnenkantkomenimmerstotstandviadebuitenkant:‘UkomtuitCulemborg?Wattoevallig,mijnoverledenzuswoondedaar.’Zorgvuldigeaandachtvoordebuitenkantisvoorwaardelijkomineenlaterstadiumooktesprekenoverde binnenkant.

de buitenkant van het verhaalIngesprekkomenoverhetlevensverhaalvanouderenlooptvaakviadebuitenkantvanhetverhaal,overdefeitenuithetverleden.Ouderenhebbeneenlanglevenachterderug,eenlevendatzichheeftafgespeeldineendynamischeeeuw.Degeneratie75+heeftmeerveranderingenopmaatschappelijk,levensbeschouwelijkentechnischgebiedmeegemaaktdanwelkegeneratiedaarvoor.Reminiscentiebijeenkomstenvormeneengoedmiddelombijouderecliëntenverhalenovervroegerteontlokken.Aandehandvandia’soffotoboekenkunnenzorgverlenersouderenvragenofzeoverdethema’sdiedaaraandeordekomenwillenvertellen.Ditiszowelvoorverzorgendenalsvoordecliënteneenaangenameactiviteit,hetcreëerteengevoelvanverbondenheidenhetbiedtineenlaterstadiumtalvanaanknopingspuntenomoverdeverhalenverdertespreken,zowelvoorverzorgendenalsvoorcliëntenonderling.Inveelverzorgings-enverpleeghuizenwordenreminiscentiebijeenkomstengeorganiseerddoordeactiviteitenbegeleidersofgeestelijkverzorgers.Hetisaantebevelenomhierookverzorgendenenverpleegkundigenbijtebetrekken,juistmethetoogopdieaanknopingspuntenvoorgesprekkenin de alledaagse zorgverlening.

» “Opdevraagnaardezinvanhetlevenantwoordteenmensmethetverhaalvanzijnlevensloop.” György Konrád

» Fotoboekenvoorreminiscentiebijeenkomstenzijnzelfsamentestellen,maarerbestaatookgoedbruikbaarmateriaal,geordendperthema.Kijkdaarvooreensbijuitgeverij MéMé (www.meme.nl)

» Deverhalentafeliseenmanieromdoormiddelvanbeeld-engeluidsfragmentenverhalenovervroegerteontlokkenaanouderen.Uitonderzoekblijktdatditeenpositiefeffectheeftophetwelbevindenvanouderen.

» Alleverzorgendenvanhetverzorgingshuiskregen ter gelegenheid van de dag van de zorghetboekEeuwelingenvanSteffievandenOord.Bijdepresentatiehebbentweebewonersverteldoverhuneigenjeugd.

Page 7: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

7

Gesprekkenoverdebuitenkant,overwaterallemaalgebeurdisinhetleven,kunnensomsvastlopendoordaterbijmetnamejongerezorgverlenersteweinigkennisisoverdegeschiedenisvandevorigeeeuw.Zekunnenhetsomsnietplaatsenalshetgaatoverdemeisjesvereniging,eenfietsplaatje,honger,Tommies,een7-jarigeverloving,inwoning,eendienstbetrekking,tewerkstelling,vanDreestrekken,wederopbouwetc.Hieriseenvoudigietsaantedoen.Erbestaangoedleesbareboekenenaantrekkelijkedocumentairesdiezorgverlenerskunnenhelpenaaninformatie.

de binnenkant van het verhaalDebinnenkantvanhetverhaalgaatoverdebetekenisvanwatergebeurdis.Hoeishetlevenvoordecliëntgeweest?Watwarendehoogtepuntenendedieptepunten?Welkegebeurtenissenzijnvoordecliëntnogsteedswaardevolendierbaar?Waarkijktdecliëntmettevredenheidopterug?Welkenegatievegebeurtenissen,zoalsverlieservaringen,bepalenhetlevenhierennu?Hoegaatdecliëntommetdienegatievegebeurtenissen?Hebbenzeeengeïntegreerdeplaatsgekregeninhetlevensverhaalofroepenzeiederekeerweerheftigeemotiesop?Isermisschiensprakevanschuldgevoelensofwroeging?

Debinnenkantvanhetverhaalispersoonlijkervankarakterdandebuitenkant.Cliëntensprekennietzomaaroverwathetlevenhengebrachtheeftenoverwathennogsteedsbezwaart.Hetisintiemeinformatie,diejenietzomaarmetiedereendeelt.Cliëntenmoeteneropaankunnendatdegeneaanwiezehunverhaalvertellenzorgvuldigmetdieinformatieomgaat.Datvraagtomeenvertrouwensrelatietussendevertellerendezorgverlener.Dezorgverlenermoetbeschikbaarzijn,zemoettijdhebbenomgoedtekunnenluisterenenzemoetookkunnenaanvoelenwanneerdoorvragengewenstisofwanneerjuistterughoudendheidgepastis.

Nietallecliëntenhebbenerevenveelbehoefteaanomoverdebinnenkanttevertellen.Sommigenzijnnietzulkepratersofhebbengenoegaanfamilieofvriendenomermethenovertespreken.Anderenhebbenzulkeingrijpendegebeurtenissenmeegemaaktdatzeerlievernietaanterugdenken.Hetisechternietgezegddatdetijdallewondenheelt.Detijdbrengtveelwondendichterbij.Danishetfijndatjeeenluisterendoorvindtomdaarovertevertellen.Inhetalgemeengeldtdatbijnaallemensenerbehoefteaanhebbengezientewordenzoalszezijn.Dus,ookalisdebehoefteomtevertellennietbijeeniederevensterkaanwezig,eenomgevingdieuitstraaltdaterruimteisomerdesgewenstwelovertepratenisvoorbijnaiedereenweldadig.Hetiseenkwestievanrespect:eenmensiseenwezendatopzoekisnaareenverhaal.

» MevrouwPyttersonheefthetaltijdmoeilijkaan het begin van de meimaand. Dat komt doordedodenherdenking.DeEVV’ervanmevrouwPyttersonweetinmiddelswaardoordatkomt.MevrouwPyttersonheeftindeoorloghaarmoederverloren,dieomgekomenisdooreenafgedwaaldekogelvaneenEngelsejachtbommenwerper.Nogsteedsvraagtzezichafwaaromdatnoumoestgebeuren.ZepratenerverdernooitoveromdathetvoormevrouwPyttersontepijnlijkis.MaardeEVV’erbenoemthetaltijdweleven:‘Moeilijketijd,hè.’Datisgenoeg.

» “Ikpraaterlievernietover,wantdankomtallesterug,alseenfilminmijnhoofd. Dat maakt me intens verdrietig en ik kan erniksmee.” Overlevende van de Holocaust

» “Ja,natuurlijkdenkikaanmijnouders,bijnadagelijkskomenerdingeninmijop.Maarikdenkookaanmijnkatten,ofaangoedevriendendieoverledenzijn.Diegevoelenswordenalsmaarsterker.Toenmijnbroerwerdbegraven,zeidedominee:‘Detijdheeltallewonden’.Datvondikzógrof.Detijdheelthelemaalniks.Detijdbrengtallesdichterbij.” Jan Wolkers

Page 8: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

8

leVeNsVerHaal eN ZINgeVINg

Erligteennauwverbandtussenlevensverhalenenzingeving.

Het plotInhetvertellenvaneenlevensverhaalvindteenselectieplaatsvandebelangrijkstegebeurtenissenuitheteigenleven.Diegebeurtenissenwordenineenbepaaldverbandmetelkaargebracht.Enzekrijgeneenpersoonlijkewaardering.Deselectie,ordeningenwaarderingisnietgegevenmetdegebeurtenissenzelf.Hetisafhankelijkvandeinterpretatievandeverteller.Mensenvertellenhunverhaalmetbehulpvanbepaaldenarratieveschema’sofplots,diezeontlenenaandecultuurwaarinzelevenendiepassenbijhunvisieopzichzelfenopdewereld.Erzit,metanderewoorden,altijdeenlevensbeschouwelijkelementindeverhalen.Bijditsoortplotsistedenkenaanhetverhaalvandeheld,diemoeilijkhedenhethoofdbiedtentegenslagenoverwint.Ofhetverhaalvandienstbaarheid,waarinjetrouwjewerkdoetinhetvertrouwendathetuiteindelijkallemaalgoedafzallopen.Ofhetverhaalvanhetmiskendetalent,waarinveelspijtovergemistekansensamengaatmeteenuitzonderlijketrotsoverdeeigenpersoonlijkheid.Meestalhelpendieplotsmensengoedomeenzinvolverhaaltekunnenvertellenwaarmeezeverderkunnen.

een samenhangend verhaalMensenhebbenbehoefteaaneenlevensverhaaldatsamenhangendgenoegisomdegebeurtenissenteordenenenflexibelgenoegomnieuwegebeurtenissenteintegreren.Somsechtervoldoethetverhaalnietofnietmeer.Danlukthetnietombepaaldebelangrijkegebeurtenisseneenzinvolleplaatstegeveninhetlevensverhaalofkunnennieuwegebeurtenissennietgeïntegreerdworden.Somsheeftdattemakenmetdeaardvandiegebeurtenissen.Diezijnzoingrijpenddatzezonderprofessionelehulpmoeilijkteverwerkenzijn(zieookartikel2overdepressie).Maarookheefthettemakenmetveranderingendiesamenhangenmethetouderworden.Dan voldoen de kaders die men tot dan toe had niet meer om het leven alszinvolteervaren.Hetlevensverhaalmoetopnieuwbekekenwordenengeherinterpreteerdomvoornuenindetoekomsttewordentoteenbeschermendecocon,eenverhaalwaarinjekuntwonen.Vertellenenhervertellen is een geschikte manier om hieraan te werken.

werK maKeN VaN NarratIeVe ZorgVerleNINg

Deimplementatievaneennarratievebenaderingbegintbijhetformulerenvanhetbelangvandeaandachtvoorverhalenvancliënteninuwvisieop

» MevrouwElsbreeisalskindveelmishandeld.Herinneringen daaraan komen steeds vaker terug.Waaromdeedhaarvaderdat?Waaromdeedhaarmoederniets?Waaromkwamzezelfnietinverzet?Haarlevenisgevormddoordienstbaarheid;altijdheeftzezichopgeofferd.Nuzietzebijnaniemandmeer.‘Waarisaldieopofferinggoedvoorgeweest?Waaromhebiknietmeervoormezelfgezorgd?’Zevoeltdat ze bitter aan het worden is. Ze vertelt vaakoverhaarvader,keeropkeerhetzelfdeverhaal.Zezoektnaareenaanknopingspuntomhaareigenwaardeopnieuwteontdekken.Zeisblijdathaarverzorgendehetnietergvindtdatzesteedshetzelfdevertelt.

» UithetrecentdoorZonMwgefinancierdonderzoek‘levensboekenindeouderenzorg’blijktdathetintensiefterugkijkenopenvertellenoverdeeigenlevenslooppositieveeffectenheeftopdemanierwaaropouderenhunlevensverhaalvertellen.Deverhalenwordenmeersamenhangendendeouderenzijninstaatommoeilijkegebeurtenissenbeterte integreren in het levensverhaal. (www.zorgvoorhetverhaal.nl)

» MeneerGoedeheeftalszelfstandigondernemer‘uitniets’eengrootbedrijfopgebouwd.Hijiseenselfmademanzoalshijaltijdzegt.Nazijnverhuizingnaarhetverpleeghuisheefthijhetmoeilijk.Tweehersenbloedingen hebben ervoor gezorgd dat hijnogmaarheelweinigzelfkan.“Ikkannetzogoedmeteendoodgaan,”zegthij.“Vroegerhoefdeikmaarteknippenmetmijnvingersenkreegisvoorelkaarwatikwilde.Ennumoetikvoorallesnederigopeenbelletjedrukkenengeduldigafwachtenwatergebeurt.”Hetverhaalvandeselfmademanvoldoetnietlangeromhetlevenhierennualszinvolteervaren.Hijmoetopzoeknaareenalternatief,misschiendoorteontdekkendathijvroegerookafhankelijkerisgeweestdanhijdacht.VoorlopigzoektmeneerGoedezijnheilbijdeNederlandseVerenigingvoorVrijwilligeEuthanasie.

Page 9: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

9

zorgverlening.Uitonderzoekblijktverderdatbepaaldezorgvisies (zoalsbijvoorbeeldbelevingsgerichtezorg)beteraansluitenbijeennarratieve benadering dan andere. Om de aandacht voor het levensverhaal indezorgorganisatieteimplementeren,onderscheidenweeennarratieveomgeving,eennarratieveattitudeennarratievemethoden.

Narratieve omgevingEnnarratieveomgevingwordtgekenmerktdooreenwoon-enleefsituatievandeouderendievoldoende‘triggers’bevatomverhalenteontlokken.Hiervoor is de inrichting van de instelling en van de woonkamers van de bewonersessentieel.Wordenbewoners,desgewenst,geholpenbijhetinrichtenvanhunpersoonlijkeomgeving?Zijndegezamenlijkeruimtenzoingerichtdatzeaanleidinggeventothetvertellenvanfragmentenuithetlevensverhaal?Uiteraardhoevennietallefoto’saandewandtestammenuitgrootmoederstijd,maarwelkanerbijvoorbeeldrondbepaaldethema’seenfototentoonstellingwordeningericht.Eennarratieveinrichtingvandeomgevingfunctioneertuiteraardalleenalszorgverlenersookbeschikkenovereennarratieveattitude.

Narratieve attitudeZorgverlenersdienengevoeligtezijnvoorhetoproepenvan,luisterennaarenomgaanmetbetekenisvolleinformatieuitdeverhalenvanbewoners.Hetgaatomgevoeligheidvoordebetekenisvanfoto’s,belangrijkevoorwerpenofsieraden,omhetvermogenomuitsprakenvancliëntenoverheteigenlevenoptemerkenenoverdevaardigheidomdaaroveringesprektegaan.Hetisvanbelangonderscheidtemakentussenhetgehelelevensverhaalenfragmentenvanhetlevensverhaal.Hetlevensverhaalvaneencliëntkomtmaarzeldenalsgeheelaandeorde.Dathoeftookniet.Alleeninbijzonderegevallengebeurtdat,bijvoorbeeldindevormvan het maken van een levensboek. In alle andere gevallen gaat het omfragmenten.Aandachtvoordefragmenten,hoekortenincidenteelverteld,isvanwezenlijkbelangomdatindefragmentenhetgehelelevensverhaalresoneert.Sommigezorgverlenersbezittendenarratieveattitudevannature,vooranderenkanhethelpenhiervooreenspecialetrainingtevolgen(ziebijreferenties).Eenbevestigendeenbemoedigendehoudingkandevertellerhelpenombijvoorbeeldeenanderperspectiefintenemen.Datblijktuitonderzoeknaardeeffectenvanhetmakenvanlevensboeken.Luisterenisechternietaltijdeenvoudig.Sommigeverhalenzijnbijvoorbeeldzoklagerigdatzealleenergieuitjedoenwegvloeien.Inzulkegevallenishetgoeddatzorgverlenersermetcollega’soversprekenofomtekijkenofhetmeteenanderezorgverlenermisschienwelklikt.

» MeneerVranckheefterwroegingoverdathijnietbijdebevallingenvanzijnkinderenisgeweest.Hijwasvrachtschipperenwildezijnschipnietaandewalleggenomtewachtenopdegeboortevanzijnkinderen.Danliephijteveelinkomenmis.Hijdenkthiervaakaan: het is een obsessie voor hem geworden. Bijhetmakenvaneenlevensboekkeerthetonderwerpsteedsweerterug.Deverzorgendeluistertiederekeermetaandacht.Zevraagtondermeerhoehetvoorzijnvrouwwasdathijernietbijwasenofzijhethemachterafheeftkwalijkgenomen.Datblijktniethetgevaltezijn,maarhijhadhetvoorzichzelfzograag gewild. Door er vaak over te vertellen krijgthijerlangzamerhandmeervredemee.Hetblijfthempijndoenhijernietbijwas,maarhijneemthetzichzelfnietmeer(zo)kwalijk:“Zowarendetijden,toen”.Uithetonderzoek‘Effectenvanhetmakenvanlevensboeken’

» Eenwoon-enzorgcentruminRotterdamheefteenreminiscentiehuis.Indathuiszijnkamersingerichtindestijlvandejaren’30,’40,’50etc. Bewoners die samen met verzorgenden eenbezoekaandithuisbrengenervarenhetals een weldaad om naar aanleiding van de voorwerpendiedaarstaantesprekenoverhunverleden.

» InhetverpleeghuisinScheveningeniseenruimtewaariederemaandeenanderetentoonstelling wordt ingericht. De ene keer gaathetoverrecreatievanvroeger,deanderekeeroverdevisserijdoordetijdenheeneneenvolgendekeeroverhetKoninklijkHuis.

» Hebbijvoorbeeldaandachtvoordefoto’sdieinhetwoonvertrekvandecliënthangen.Ofbijzonderevoorwerpendiezijnopgesteld.Meestal staan ze er niet voor niets en verwijzenzenaarbelangrijkeaspectenvanhetlevensverhaal.opeengeschiktmomentdaarnaarvragen,opeenopenenrespectvollewijze,kaneenopeningbiedenomstukjebijbeetjeeenpersoonlijkerelatieteverdiepen.

Page 10: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

10

Narratieve methodenNaastdenarratieveomgevingendenarratieveattitudezijnerspecifiekenarratievemethodenomnarratievezorgteoperationaliseren.Deinzetvanbepaaldemethodenisafhankelijkvandedoelendieunastreeft. Wijonderscheidenvijfdoelen:1. aangenametijdsbesteding;2. versterkingvanrelaties;3. afstemmingvandezorgopdepersoonlijkeidentiteitvandecliënt;4. identiteitsondersteuning;5. balansopmakenvanhetleven.

Aangename tijdsbesteding Reminiscentie,hetophalenvanenvertellenovergezamenlijkeenpositieveherinneringen,isvoorveleneenaangenametijdsbesteding.Vaakwordtdatingroepengedaan,aandehandvanbepaaldethema’s,zoalskoken,wassen,huishouden,werkofhetkoninklijkhuis.Dezebijeenkomstenzijngerichtoppositieveherinneringen.Voordergelijkebijeenkomsteniseenveelheidaanmateriaalbeschikbaar,indevormvanfotoboeken,diaseries,videomateriaalofgedichtenenverhalen.Ookdeverhalentafelishiervoorgeschikt.Daarnaastkuntunatuurlijkzelfeenverzamelingvoorwerpenaanleggendiealstriggersvoorreminiscentiekunnenfunctionerenofsamenwerkenmethetplaatselijkmuseum.

Het versterken van relatiesHetvoerenvangesprekkenoverdelevensloop,hetmakenvaneenlevensboekofeenlevensposterversterkendezorgrelatie.Continuezorgrelatieszijndaarvoorvoorwaardelijk.Hetdelenvanherinneringeningroepsverbandversterktbovendiendeonderlingebandtussenbewoners.Sommigeinstellingenstimulerenreminiscentiebijeenkomstenmetouderen,kinderenenkleinkinderenomdefamiliebandteversterken.Ookkunnenverhaalsessieswordengeorganiseerdmetouderenenkinderenvanbasisscholenofjongereninhetkadervanhunmaatschappelijkestage.Vaakwordenreminiscentiebijeenkomstengeleiddooractiviteitenbegeleidersofgeestelijkverzorgers.Maarhetverdientaanbevelingomhiervoorookverzorgendenintezetten.Hetzijnlaagdrempeligeactiviteiten,diewezenlijkeinformatiegenererenwaarverzorgendenhunvoordeelmeekunnendoen.

» Eengeestelijkverzorgervaneenverzorgingshuisheefteengroteverzamelingvoorwerpenuitvroegertijdaangelegd,variërendvankeukengerei,gereedschap,bonboekjestotkleding.Omdetweewekenbelegthijeenreminiscentiebijeenkomst,waarbijdegroepaandehandvandevoorwerpeningesprekgaatoverherinneringen.

» ScholierenvaneenmiddelbareschoolinDrenthemakenmetouderenineenverzorgingshuiseenlevensboekinhetkadervanhunmaatschappelijkestage.Leerzaamvoor de scholieren en bevredigend voor de ouderen.

» Omdat het maken van een levensboek vaakveeltijdvergtwerktHOF(eenvrijwilligersorganisatieinDenHaag)samenmetzorgaanbiedersommetvrijwilligerslevensboekentemaken.Inmiddelszijnmeerdan150levensboekengemaakt.HetprojectheefteenAppeltjevanOranjegewonnen.

Page 11: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

11

Afstemmen van de zorg op de persoonlijke identiteit van de cliëntInhetzorgleefplankaneenbiografischeparagraafwordenopgenomen,metbijelkonderdeelsuggestiesvoordeconcretezorgverlening.Daardoorkandezorgaansluitenbijdepersoonlijkeidentiteitvandebewoner.Bijbewonersdiedementerendzijnofdepressiefkanhierbijspeciaalgedachtwordenaanvroegerehobby’seninteresses.Metbehulpvanderichtlijn‘hetbegeleidenvanmensenmetdementiediedepressiefzijn’kangebruikgemaaktwordenvandezeinformatieomzinvolleactiviteitenaantebieden.Indiebiografischeparagraafkomtvooraldebuitenkantvanhetverhaalaandeorde,zodatdecliëntdemeerintiemeinformatieuiteenlevensboekvoorzichzelfkanhouden.Uitonderzoekblijktnamelijkdatlevensboekendoorcliëntenalsteprivéwordenbeschouwdomaanallezorgverleners ter inzage te geven.

IdentiteitsondersteuningDeverhuizingnaareenzorginstellingkanvoorouderenleidentotdrukopdeervaringvandepersoonlijkeidentiteit.Deveiligeomgevingvandecliënt,metdeeigengewoontenenrituelen,valtweg.Enniemandkenthaarindenieuweomgeving.Dankanidentiteitsondersteuningopzijnplaatszijn.Hetmakenvaneenlevensboek,eenlevensposterofeenlevenskistje(eendoosjemetwaardevollepersoonlijkevoorwerpen)kanhelpenomgriptehoudenopdeeigenidentiteitendieookweereengeïntegreerdeplaatstegevenindenieuweomstandigheden.Ookbijbeginnendedementiekaneenlevensboekeenbelangrijkesteunvormenomgreeptehoudenopdeeigenidentiteit.Ineenverdergevorderdstadiumkanhetlevensboekalshetwareplaatsvervangenddebiografischeinformatieverschaffen,diedecliëntzelfnietmeerkanvertellen.Sommigeouderenvindenhetfijnomjuistmethetoogdaaropeenlevensboektemaken.Ookbijcliëntenmetdementiekangewerktwordenaanidentiteitsondersteuning.Denadrukligtdanophetaansluitenbijfragmentenuitdelevensloop,inplaatsvanhetgehelelevensverhaal.

Balans opmakenVeelouderenvoelenaanheteindvanhunlevenbehoefteomterugtekijkenophetgeleefdelevenendebalansoptemaken.Demethodiekdiehierbijaansluitwordtlifereviewgenoemd.Indiendebewonermeternstigeverwerkingsproblemenkamptrondomhetverledenishetaanteradenvoorzichtigomtegaanmetlifereview.Indatgevalkunnenpsychologenengeestelijkverzorgersadequatebegeleidingbieden.Somskanhetdanbeterzijnhetverledentelatenrusten.

» Ineenwoon-zorgcentrummakendeeerstverantwoordelijkeverzorgendenvooriederebewonereenbiografischeparagraafvoorhetzorgleefplan.Datdoenzenavierkeermetdeoudereingesprektegaanoverhunlevensloop.Bijiederrelevantaspectuitdebiografiewordtgenoteerdwathiervanhetbelangvoordeconcretezorgverleningkanzijn.

» Hetproject‘Levenskunstbijouderen’vanSting/BureauKwiekstimuleerthetmakenvanlevenskistjesdoorverzorgenden.Hetblijkteenuitstekendmanieromdepersoonlijkeidentiteitvandebewonersteherkennen,terespecterenenteondersteunen.

» “Het grootste geschenk dat ik heb gekregen inhetverzorgingshuisishetlevensboekdatMiesmetmijheeftgemaakt.Hetwasnietgemakkelijkomterugtekijken,maarachterafhadikhetnooitwillenmissen!”Deelnemeraanhetproject‘Effectenvanhetmakenvanlevensboeken’,ZonMw.

Page 12: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

12

refereNtIes

MethodenReminiscentie- H.Buijssen&K.Poppelaars,Reminiscentie. Een handleiding voor de

praktijk.Baarn:Intro1997.- W.Huizing&M.-E.vandenBrandt,Mijn leven in fragmenten.

Met dementerenden in gesprek over hun levensverhaal. Houten:BohnStafleuvanLoghum2009.

- J.Franssen,Luisteren in je leunstoel. Handboek voorlezen aan ouderen. Houten:BohnStafleuvanLoghum2004.

- Deverhalentafel(www.verhalentafel.nl).

Het maken van levensboeken, levensposters en levenskistjes- H.Buijssen&R.Fiedelaers-Jaspers,Mijn levensalbum.

Een handreiking voor contact.Budel:Damon2008.- Bloemendal,G.,R.Geelen&A.Koot-Fokkink,Levensboeken.

Een handleiding voor hulpverleners in de ouderenzorg. Baarn:Intro1997.

- P.vandenBrink,M.vanUden&G.Jagt,De kunst van het ouder worden. Utrecht:Sting,BureauKwiek2008.

- W.Huizing&T.Tromp,Mijn leven in kaart. Met ouderen in gesprek over hun levensverhaal.Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.

- C.Jansen,Een reis door de tijd.Kampen:MéMé1999.- I.-R.Uytenbogaardt,Ieder mens is een verhaal, altijd de moeite waard:

ouderen (die lijden aan versluierende geestkracht / dementie) en hun levensboek.Utrecht:Pharos2004.

- www.rietfiddelaers.nl

Levensbalans- W.Huizing&T.Tromp,Mijn leven in kaart. Met ouderen in gesprek over

hun levensverhaal.Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.- J.Franssen&E.Bohlmeijer,Op zoek naar zin. Een cursus rond het eigen

levensverhaal voor ouderen met depressieve klachten. Utrecht:Trimbosinstituut2003.

Materialen en Websites- FotoboekenUitgeverijMéMé(www.meme.nl)- FotoboekenIntroBaarn- www.kleurrijkverleden.nl- www.destijds.nl- www.zorgvoorhetverhaal.nl

Page 13: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

13

- www.reminiscentie.nl- www.meme.nl- www.bureaukwiek.nl- www.netwerklevensvragen.nl- www.ikzorgvoorouderen.nl- www.verhalentafel.nl- www.age-exchange.org.uk

Training en scholing- Reliëf(www.relief.nl)- BureauKwiek(www.bureaukwiek.nl)

Literatuur- F.vanBeek&M.Schuurman,Werken met levensverhalen en

levensboeken. Praktische handleiding voor begeleiders.Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.

- S.vandenOord,Eeuwelingen. Levensverhalen van honderdjarigen in Nederland,2002.

- E.Bohlmeijer,L.Mies&G.Westerhof,De betekenis van levensverhalen. Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk, Houten:BohnStafleuvanLoghum2007.

- E.Bohlmeijer,De verhalen die we leven. Narratieve psychologie als methode,Amsterdam:Boom2007.

- R.R.Ganzevoort&J.Visser,Zorg voor het verhaal. Achtergrond, methode, en inhoud van pastorale begeleiding,Zoetermeer:Boekencentrum2007.

- W.Huizing&T.Tromp,‘Werkenmetlevensboekenindepraktijkvandeouderenzorg’,in:E.Bohlmeijer,L.Mies&G.Westerhof(red),De betekenis van levensverhalen. Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk,Houten:BohnStafleuvanLoghum2007,401–414.

- Voormeerliteratuurziewww.zorgvoorhetverhaal.nlen www.netwerklevensvragen.nl

Page 14: Werken aan mentaal welbevinden - Zorg voor Beter · 2020-05-18 · Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg 6 Narratieve identiteit Wie we zijn

Werken aan mentaal welbevinden » Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

14

Colofon

AuteursWoutHuizing,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersThijsTromp,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersGerdienkeUbels,ActiZ,organisatievanzorgondernemers

EindredactieActiZ,organisatievanzorgondernemers

OntwerpCascade–visuelecommunicatie,Amsterdam

DrukLibertas,Bunnik

Publicatienummer:10.002Publicatiedatum:januari2010

©ActiZ2010

DezeuitgavemagzondertoestemmingvanActiZvoorniet-commercieelgebruikwordengedownloadenverveelvoudigd.Voortsallerechtenvoorbehouden. Dezeuitgaveismetgrotezorgvuldigheidenmetgebruikmakingvandemeestactuelegegevenstot stand gekomen. Het is evenwel niet geheel uitgeslotendatdeinformatieindezeuitgaveonjuisthedenen/ofonvolkomenhedenbevat. ActiZaanvaardtgeenaansprakelijkheidvoordirecteofindirecteschadeontstaandooreventueleonjuisthedenen/ofonvolkomenheden.Aandeinhoudvandezeuitgavekunnengeenrechten worden ontleend.

ActiZenReliëfzijnkernpartnersinhetExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen. HetExpertisenetwerkbevordertdeaandacht voormentaalwelbevindeninzorgenwelzijn doorkennis,scholingenpraktijkuitwisseling. Zie www.netwerklevensvragen.nl DebundelisvoorledenvanActiZtedownloadenvanwww.actiz.nl.GedrukteexemplarenkuntubestellenbijReliëf(www.relief.nl)enExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen(www.netwerklevensvragen.nl/producten).

Reliëf, Christelijke vereniging van zorgaanbiedersNeckardreef63562CNUtrecht

Telefoon(030)2610454Fax(030)[email protected]

ActiZOudlaan43515GAUtrechtPostbus82583503RGUtrecht

Telefoon(030)2739393Fax(030)[email protected]