Samen nadenken over de identiteit van de schoolIna ter Avest, Cok Bakker

Werk- in-uit-voe-ring

InhoudsopgaveVoor-werkInleiding 91 Identiteit in de school 111.1 Smalle identiteit 111.2 Brede identiteit 121.3 Geschiedenis van identiteitsgebonden onderwijs 121.4 Narratieve identiteit 131.5 Confl ict en identiteit 14

2 Biografi sch perspectief op identiteit: de persoon van de leerkracht 152.1 Refl ectie 172.2 Subjectieve onderwijstheorie 182.3 De persoon van de leerkracht: een refl ective professional 182.4 Onderwijs in idealen 19

3 Identiteit als proces: werk-in-uitvoering 213.1 In gesprek 223.2 Collegiale vriendschap of vriendschappelijke collega’s 233.3 We kennen elkaar, toch? 243.4 Van een groep leerkrachten naar een team van bekenden 24

BouwstenenOpbouw van de elf bouwstenen 281 Mijn verhaal 312 Identiteit: ik, jij, wij samen 343 Beelden van identiteit 374 Op weg met identiteit 405 Collega’s: bron van inspiratie 436 Dit zijn wij! 457 Slogan voor de school 488 Een nieuwe dag, een nieuw begin 519 Samen vieren, ja gezellig?! 5410 Bouwstenen van identiteit 5711 Elfj es 60

Tot slot 62Personalia 62Literatuur 63

identiteit_v6_drukker.indd 5identiteit_v6_drukker.indd 5 24-02-2009 18:39:3124-02-2009 18:39:31

voor-werk 9

InleidingWerken aan de identiteit van de school is een gezamenlijk proces. Wie daarbij betrokken is, bepaalt elke school zelf. Alleen de leer-krachten of ook andere teamleden? Alleen de teamleden of ook bestuursleden en ouders? Alleen teamleden en ouders, of ook par-ticipanten van het ‘brede-school’-netwerk waar de school deel van uitmaakt? Wie er meedoen aan het gesprek over de identiteit van de school, wordt bepaald door het antwoord op de vraag: ‘Wie máákt de identiteit(sontwikkeling) van de school?’

Identiteit kan niet anders ontstaan dan in een gezamenlijk en inductief (van-onderaf-aan) proces. Dat is anders dan enkele decennia geleden, toen identiteit door enkele uitverkoren ‘wijze mannen’ bepaald en in formele documenten vastgelegd werd. Deductief (van-bovenaf-opgelegd) volgde daaruit vervolgens de praktijk.Niet alleen beschouwt de Utrechtse Adviesgroep identiteitsontwikkeling als een samenwerkingsproces, sterker nog: de samenspraak vindt plaats op ‘de werkvloer’. Daar immers, in de praktijk van alledag, maken teamleden identiteit zichtbaar. Induc-tief leiden teamleden de identiteit van de school af uit hun eigen klassenpraktijk. Wat in de praktijk al gedaan wordt, krijgt woorden in visie- en missiedocumenten: Preach what you practice!

Als we ervan uitgaan dat de identiteit van de school ontstaat in de dagelijkse praktijk van elk teamlid, betekent dit dat identiteit zich niet beperkt tot een bepaald deel van de dag, bijvoorbeeld de dagopening. Niet alleen de manier waarop een leerkracht de dag begint met haar leerlingen, maar haar hele doen en laten geeft blijk van een bepaalde kijk op onderwijs en opvoeding. Niet alleen bidden, bijbel lezen en zingen zeggen iets over de identiteit van de school, zoals men dat volgens de smalle identiteits-opvatting ziet. Ook de manier waarop teamleden met straff en en belonen omgaan, de keuzes die het team maakt voor schoolreisjes en de overwegingen bij het aanschaff en van nieuwe methodes, geven een beeld van de identiteit van de school. Dat is wat de brede identiteitsopvatting betekent: de verschillende perspectieven op het school-leven zijn met elkaar verstrengeld, zoals het pedagogisch, didactisch, organisatorisch en levensbeschouwelijk perspectief. Ze zijn wel van elkaar te onderscheiden, maar niet strikt te scheiden. Kortom: in dit boek hanteren we een brede identiteitsopvatting en bevorderen we identiteitsontwikkeling langs inductieve weg.

Ruimte voor identiteitIn de ruimte van de eigen klas geeft elke leerkracht dagelijks vorm aan de identiteit van de school. In haar1 dagelijkse bezigheden krijgt de school een gezicht, in de omgang met de leerlingen en in de manier waarop de leerkracht het contact met de ouders

1 Omdat de leerkracht in verreweg de meeste gevallen een vrouw is, verwijzen wij in de vrouwelijke vorm naar de leerkracht.

identiteit_v6_drukker.indd 9identiteit_v6_drukker.indd 9 24-02-2009 18:39:3124-02-2009 18:39:31

Bestelnummer 0693ISBN 978 90 6986 311 5

‘Werk-in-uitvoering’ is een boek voor elke leerkracht (in opleiding) die zich verantwoordelijk weet voor de identiteitsontwikkeling van de school, bijzonder of openbaar.

Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel ‘Voor-werk’ is een theore-tische inleiding over het samen nadenken over de identiteit van de school en het opzetten van een Structureel Identiteits Beraad (SIB).Het tweede deel ‘Bouwstenen’ bevat elf werkvormen om met het school-team concreet te werken aan het vormgeven van de identiteit van de school.

‘Werk-in-uitvoering’ is het resultaat van jarenlang onderzoek naar en begeleiding bij structureel identiteits beraad (SIB) op scholen.

Ina ter Avest is cultuur- en godsdienstpsycholoog. Zij is werkzaam als docent/onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit Utrecht.

Cok Bakker is theoloog en onderwijskundige. Hij is als universitair hoofddocent godsdienstpedagogiek en bijzonder hoogleraar Levens-beschouwelijke Vorming verbonden aan de Universiteit Utrecht.