Werk in beweging!Beweeginterventies voor

werknemers

Colofon

Uitgave Het doel van deze uitgave is inzicht te geven in succesvolle beweeginterventies, als onderdeel van het vitaliteitsbeleid binnen organisaties. Speciale dank gaat uit naar de mensen en organisaties die hebben meegewerkt aan deze uitgave.

RedactieTekst: Anjali Geensen en Marja ReijndersEindredactie: Barbara Meijers

FotografieSportZeeland e.a.

december 2009

Seissingel 1004334 AC MiddelburgTelefoon: 0118 64 07 00Email: info@sportzeeland.nl

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt dankzij subsidie van de Provincie Zeeland©. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf-gaande schriftelijke toestemming van SportZeeland.

22

3

Inhoud 3

Inleiding 4

Werknemers in Beweging 5

Integraal Gezondheidsmanagement 6

Stimuleren van Bewegen 8

Campagnes 9

Ondersteuning bij het opzetten van beleid 10

Beweeginterventies 13

Goede Voorbeelden in Zeeland 17

• Provincie Zeeland 17

• Woongoed Middelburg 18

• ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen 19

• Emergis 20

• COACH-project 21

Tenslotte 23

Inhoud

3

Bewegen is gezond en verhoogt de inzetbaarheid van werknemers. Werknemers die voldoende intensief bewegen, verzuimen minder. Ongeveer 40% van de werkende Nederlanders beweegt echter onvoldoende volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB1).

De gezondheid van grote groepen werknemers laat te wensen over. Verschillende leefstijlelementen dragen bij aan het verbeteren van de gezondheid. Bewegen is hiervan een belangrijke component en bovendien één die goed te ‘verkopen’ is omdat het de enige is die je méér mag doen. Minder roken, minder drinken, minder eten, minder stress maar méér bewegen! Cijfers wijzen uit dat werknemers met een zittend beroep en laaggeschoolde werknemers met eenzijdige beroepshandelingen minder bewegen dan andere werknemers.

Er is inmiddels voldoende onderzoek verricht waaruit blijkt dat bewegen, en vooral intensief bewegen, een gunstig effect heeft op de gezondheid en op relevan-te bedrijfsgebonden variabelen, zoals een reductie van het ziekteverzuim, verhoging van de productivi-teit en het afnemen van werkgerelateerde klachten.2 Voor bedrijven valt veel winst te behalen, als zij een bijdrage leveren aan de gezondheid en vitaliteit van hun werknemers. Dat kan door aandacht te besteden aan een gezonde en actieve leefstijl.

De werkgever kan een belangrijke schakel vormen in het bereiken van inactieve volwassenen. Daarom heeft de Provincie Zeeland aan Stichting SportZeeland gevraagd te inventariseren welke beweeginterventies voor werknemers effectief en succesvol zijn. Naast

aandacht voor de inbedding van bewegingstimulering in een integraal vitaliteitsbeleid, worden de succes-volle beweeginterventies kort beschreven. De beschrijving van interventies is beperkt tot het onderdeel bewegen. Het onderdeel “wellness/ wellbeing” is buiten beschouwing gelaten.

Tot slot komen vertegenwoordigers van een aantal Zeeuwse organisaties aan het woord, die gestart zijn met het in de praktijk brengen van gezondheids-management. Zij vertellen over de keuzes die ze hebben gemaakt en over hun ervaringen. Wij hopen dat deze goede initiatieven ook andere organisaties inspireren en in beweging brengen.

Inleiding

1 NNGB: een halfuur matig intensief bewegen per dag, op ten-

minste vijf dagen per week, maar bij voorkeur alle dagen van

de week.

2 TNO, Profiel Arbeid en gezondheid (2005).

4

Wat levert bewegen de werknemer op?

• goede werksfeer• minder kans op chronische ziekten• sneller herstel • minder overgewicht• langere levensverwachting• minder rug-, nek- en schouderklachten

Wat levert bewegen de werkgever op?

• hogere productiviteit• gezonder en fitter personeel• optimale inzetbaarheid, ook voor oudere

werknemers• positief imago voor de organisatie

Werknemers in Beweging

5

Gezonde mensen, die werken in een stimulerende werk­

omgeving zijn een voorwaarde voor goede resultaten, duurzame

inzetbaarheid en het in gang zetten van creatieve processen. Gezondheids­

management gericht op gezonde werk­nemers in een gezonde werkomgeving staat

nog in de kinderschoenen. Dit werkveld tussen ARBO, HRM (human resource management) en

MVO (maatschappelijk verantwoord ondernemen) krijgt echter wel steeds meer aandacht. Vaak komt men niet verder dan gezondheidsgerelateerde voorzieningen zoals een fitnessruimte, douches, de fiets van de zaak en gezonde voeding in het bedrijfsrestaurant. Een beleidsmatige aanpak rond leefgewoonten komt nog weinig voor.

Trends:

Vitale werknemersSteeds meer bedrijven worden zich echter bewust dat gezond ondernemen langzamerhand een ‘must’ wordt. Productiviteit, continuïteit en het vergroten van het innovatief vermogen is voor bedrijven een toenemen-de concurrentiefactor. Vitale mensen en stimulerende werkomstandigheden zijn nodig om optimaal te kun-nen functioneren. Werknemers worden ook binnen de overheid steeds meer benoemd als doelgroep voor het stimuleren van gezondheidsbevordering3.

VergrijzingEen andere ontwikkeling is de vergrijzing. Het aantal mensen boven de 50 jaar neemt snel toe. In 2020 is 40% van de Nederlandse bevolking boven de 50 jaar. In Zeeland zal deze trend zich nog sterker doorzetten.De inzetbaarheid van oudere werknemers wordt daar-mee steeds belangrijker. Een actieve benadering van gezondheid heeft een positief effect op de fysieke en

mentale belastbaarheid van werknemers en daarmee op duurzame inzetbaarheid van ouder wordende werknemers. Slechts 9% van alle bedrijven voert echter specifiek beleid op een passend werk klimaat voor oudere werknemers4.

Leefstijl en inactiviteitOvergewicht en gebrek aan bewegen komen in Nederland en daarmee ook in Zeeland, steeds vaker voor. Met name werknemers met zittende beroepen, zoals administratieve, beleidsmatige en leidinggeven-de functies. In de volgende branches bewegen werk-nemers relatief minder en/of hebben meer overge-wicht dan gemiddeld5: banken, verzekeraars, onder-wijs, papierindustrie, drukkerijen, uitgeverijen, auto-matisering, vervoer en transport. Werknemers die sporten, verzuimen maar liefst vijf dagen per jaar minder dan hun niet sportende collega’s. Meer bewe-gen bevordert dus niet alleen de eigen gezondheid, maar ook inzetbaarheid en productiviteit op het werk.

Ontwikkelingen in ZeelandDe verwachting is dat het lange termijn perspectief in Zeeland krapte op de arbeidsmarkt brengt, onder meer door de sterke vergrijzing. ‘Hoe krijgen en hou-den we voldoende vitale werknemers beschikbaar?’, is een vraag die de N.V. Economische Impuls Zeeland (IMPULS) zich heeft gesteld. Eind 2008 is door Impuls een notitie geschreven: ‘Gezond Zeeland’6, vanuit de vaststelling dat vitaliteit op verschillende manieren relevant is binnen het thema economische structuur-versterking. In de notitie zijn drie focusgebieden verwoord, nl.:

• Gezonde en vitale werknemers op de Zeeuwse arbeidsmarkt;

• Zeeland als bron van gezondheid en vitaliteit in Recreatie & Toerisme;

Integraal gezondheidsmanagement

6

Integraal gezondheidsmanagement

• ICT & Technologie als sleutel tot vernieuwing van Zorg & Welzijn in Zeeland.

Inmiddels hebben acht organisaties de krachten gebundeld om gezamenlijk te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn op het gebied van ‘Gezonde en vitale werknemers op de Zeeuwse arbeidsmarkt’.

Achmea Vitale, Emergis/Indigo, SportZeeland, Recron, ArboUnie, Scoop, Stichting Werkt voor Ouderen, SVRZ en Impuls investeren gezamenlijk in het ontwikkelen van projecten binnen dit thema en onderzoeken de mogelijkheden om dit thema op de politieke agenda te krijgen.

Midden­ en Kleinbedrijven (MKB)In Zeeland zijn veel Midden- en Kleinbedrijven. Als een aantal werknemers minder inzetbaar is, heeft dat

direct een groot effect op de continuïteit van de organisatie. Aannemelijk zou zijn, dat vitaliteit een aandachtspunt is. Echter veel van deze kleine(re) bedrijven besteden weinig tijd en aandacht aan het thema. Hun ‘core business’ is het product of de dienst die ze leveren, waardoor investeren in vitaliteitsbeleid niet op de eerste plaats komt. Vaak zijn zij pas bereid te investeren als een probleem zich voordoet en er geen andere keuze meer is. Voor lichting over het belang van vitale werknemers en het bundelen van krachten bij de uitvoering van activiteiten kunnen hier mogelijk verandering of verbetering in brengen.

Goede voorbeeldenInmiddels is er een aantal Zeeuwse organisaties en bedrijven, die actief bezig is met het opstellen of uit-voeren van vitaliteitsbeleid. Een aantal van hen komt in deze uitgave aan het woord.

3 Preventienota ministerie VWS.

4 Berenschot, Ken- en stuurgetallen personeelsmanagement

2007/2008.

5 Trendrapport Bewegen en gezondheid, TNO.

6 Impuls, december 2008.

7

Het stimuleren van een gezonde en actieve leefstijl biedt dus mogelijkheden. Samen sporten en bewegen verbetert de onderlinge samenhang en de werksfeer. Op deze wijze wordt de arbeidsproductiviteit structu­reel op een hoger niveau gebracht. Momenteel is bewegen nog weinig structureel ingebed in het vitali­teitsbeleid van bedrijven, terwijl bijna de helft van de werknemers onvoldoende beweegt.

Chronische aandoeningenBekend is dat naarmate mensen ouder worden, ze steeds minder gaan bewegen. Deze afname begint al vanaf het 21e jaar. Op een leeftijd van 36 jaar wordt al bij ongeveer 40% van de Nederlanders overgewicht geconstateerd als rechtstreeks gevolg van te weinig bewegen. Naast overgewicht neemt de kans op chro-nische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, dia-betes, kanker, osteoporose en depressie enorm toe. De laatste honderd jaar is er veel veranderd in de werkzaamheden. Lichamelijke arbeid is enorm afgeno-men en heeft plaatsgemaakt voor zittend en eenzijdig

werk. Bewegingsarmoede en eenzijdige lichamelijke belasting op het werk heeft tot gevolg dat er een toename is van werknemers met (arbeidsgerelateerde) klachten. Chronische rug-, nek- en schouderklachten zijn hier voorbeelden van.

Invloed van bewegenAls volwassenen voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB)7 heeft dit al een gunstig effect op de ontwikkeling en het herstel van chroni-sche aandoeningen en beperkingen. Sport en bewe-gen wordt steeds vaker als middel ingezet bij het voorkomen, verminderen, onder controle houden en genezen van gezondheidsklachten.

Bedrijven en organisaties zijn een belangrijke vind-plaats van inactieve volwassenen. Omdat de werkge-ver belang heeft bij gezonde en fitte werknemers, kan de werkgever een belangrijke schakel worden in het bereiken van deze risicogroep en in het stimuleren tot een actieve leefstijl.

Stimuleren van Bewegen

Bloeddruk meten…Een te hoge bloeddruk kan vervelende gevolgen hebben. Meten is weten......

7 Een halfuur matig intensief bewegen per dag, op tenminste vijf

dagen per week, maar bij voorkeur alle dagen van de week.8

Zowel op nationaal als op internationaal niveau worden campagnes gevoerd om werkgevers te attenderen op het belang van gezonde en vitale werknemers.

Move EuropeMove Europe, is een Europese campagne, met als doel werkgevers bewust te maken van het belang van aandacht voor gezondheidsbevordering op de werk-plek. De campagne is in april 2009 officieel afgerond en heeft geresulteerd in de publicatie ‘Wat bedrijven beweegt, goede praktijken van gezond ondernemen8’. In de brochure zijn inspirerende voorbeelden opgeno-men van organisaties die gezond ondernemen een warm hart toedragen. Met GGZ Emergis is ook Zeeland vertegenwoordigd met een goed praktijkvoor-beeld. De campagne besteedde specifieke aandacht aan de leefstijlthema’s gezonde voeding, bewegings-stimulering, niet roken en preventie van stress. De online ‘company health check’ is nog steeds beschik-baar voor bedrijven. Meer informatie op: www.move­eu.nl

Nieuwe EU­campagne voor Mentale gezondheid en WerkDe campagne Move EU is een initiatief geweest van het European Network for Workplace Health promo-tion (ENWHP). In het najaar van 2009 start ENHWP een nieuwe EU-brede campagne: ‘Work, In tune with life’ Deze campagne richt zich specifiek op mentale gezondheid en werk. Meer informatie op: www.enwhp.org

Campagne ‘30minutenbewegen’ op het werkDe campagne ‘30minutenbewegen’ is een landelijke campagne die tot doel heeft sporten, bewegen en een actieve leefstijl te stimuleren. ‘30minutenbewe-gen’ laat mensen kennismaken met de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB) en biedt hand-

vatten om hieraan te voldoen. De campagne richt zich op alle Nederlanders, maar er is spe-ciale aandacht voor doelgroepen waarbij de inactiviteit hoog is: ouderen, chronisch zieken, leerlingen van het vmbo en werkgevers en werk-nemers. De campagne loopt tot en met 2010. De campagne is een initiatief van het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen en wordt gesteund door het ministerie van VWS. Meer informatie: www.30minutenbewegen.nl

Fietsen Scoort Fietsen Scoort is een campagne om het fietsen op een actieve en uitdagende wijze te stimuleren. Fietsen Scoort is opgenomen in het Nationaal Actie program ma Sport en Bewegen (NASB). Een aantal werknemers fietst waarschijnlijk al naar het werk. De campagne ‘Fietsen Scoort’ heeft tot doel te stimuleren dat nog meer werknemers vaker de fiets nemen. Deelnemen is aantrekkelijk omdat de fietsprestaties en resultaten op een bijzondere manier in beeld komen. De score wordt vertaald in concrete winstpunten voor gezond-heid, milieu en een leefbare wereld. Hiermee wordt zichtbaar of de Nederlandse Norm Gezond Bewegen gehaald wordt. Ook is er een jaarlijkse verloting onder deelnemers en worden fietsprojecten in ontwik-kelingslanden ondersteund door Fietsen Scoort. De campagne Fietsen Scoort is een initiatief van COS Nederland (Centrum voor internationale samen-werking, www.cosnederland.nl) Meer informatie: www.fietsenscoort.nl

Campagnes

8 De brochure is te downloaden als PDF bestand via de website

www.move-eu.nl9

Er zijn diverse organisaties die de werkgever onder­

steunen en adviseren bij het opstel len en/of uitvoeren van een

vitaliteitsbeleid. Het bevorderen en behouden van de gezondheid en vitali­

teit van werknemers staat hierbij centraal.

TNOIntegraal Gezondheids Management (IGM) is een

benadering van TNO waarbij de gezondheid van mens, bedrijf en omgeving bevorderd wordt door samenhangende activiteiten op te pakken en te managen. Het helpt werkgevers de effecten van bedrijfsvoering op de gezondheid en omgekeerd aan te sturen. Een integrale aanpak leidt tot efficiënter en effectiever beleid. De systematische aanpak van TNO stelt organisaties in staat om handen en voeten te geven aan concepten als maatschappelijk verant-woord ondernemen en goed werkgeverschap. Tege-lijkertijd wordt de waarde van gezondheid ‘te gelde’ gemaakt voor de organisatie, werknemers en werk-gever. TNO heeft diverse instrumenten ontwikkeld, waarmee bedrijven aan de slag kunnen. Meer informatie: www.tno.nl/igm

TNO is tevens het kennisinstituut op het gebied van werk en bewegen. Met steun van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voert TNO een omvangrijk meerjaren- onderzoeksprogramma uit op het terrein van bewegen en arbeid. De onderzoeks-programma’s leveren steeds meer kennis op over het belang van een gezonde leefstijl in relatie tot de arbeidsproductiviteit. TNO heeft diverse instrumenten ontwikkeld die ondersteunend kunnen zijn bij het opzetten, uitvoeren en evalueren van vitaliteitsbeleid binnen de organisatie. Meer informatie: www.tno.nl/bewegen

BRAVO­kompasKleine(re) bedrijven en organisaties die zelf aan de slag willen met gezondheidsmanagement, kunnen gebruik maken van het BRAVO-kompas. Het BRAVO-kompas is een online instrument dat de organisatie in 7 stappen begeleidt naar een gezonde werkomge-ving. BRAVO staat voor gezonde leefgewoonten:

• voldoende Bewegen, • niet Roken, • matig gebruik van Alcohol, • gezonde Voeding en • aandacht voor Ontspannen.

Een compleet BRAVO-beleid bevat naast aandacht voor sport en bewegen, ook aandacht voor andere gezondheidsthema’s. Met name voeding is onlos-makelijk verbonden met bewegen. Door de BRAVO- aanpak binnen een bedrijf toe te passen, wordt op een systematische manier gezorgd voor gezonde werkplekken en gezonde werknemers. De aanpak gaat zowel over verbetering van het (leef- en werk-) gedrag van werknemers, als over verbetering van de werkplek. Het Nederlands Instituut Sport en Bewegen (NISB) is aanbieder van het BRAVO-kompas. Meer informatie: www.nisb.nl/bravokompas

ARBO dienstenVeel grote(re) bedrijven hebben een eigen Arbo-dienst, die een totaalpakket aanbiedt in de vorm van advisering over het vitaliteitsbeleid en de uitvoering hiervan. Kleinere bedrijven moeten hier vaak zelf mee aan de slag.

VIEF is hiervan een voorbeeld. VIEF is een aanbod van de Arbo Unie. De Arbo Unie biedt met VIEF een online vitaliteitplatform. Dit is een uniek product waarmee de werkgever medewerkers kan motiveren om zelf aan de slag te gaan met hun gezondheid en

Ondersteuning bij het opzetten van beleid

10

vitaliteit. VIEF biedt verschillende mentale, fysieke, zingevings- of sociale programma’s aan. De werkgever kan inzicht in de gezondheid en vitaliteit van de medewerkers krijgen. Scores en rapportages van onderzoeken zijn in te zien via VIEF. Dit gebeurt op anonieme basis, en kan op afdeling- en/of bedrijfs-niveau worden bekeken en beoordeeld. Zo kan het bedrijf beleidsmatig bezig zijn met de gezondheid en vitaliteit van de medewerkers. Meer informatie: www.vief.nu

ZorgverzekeraarsOok zorgverzekeraars krijgen steeds meer oog voor de voordelen die investeren in preventieve maatrege-len opleveren. Naast de collectieve zorgverzekering hebben zij vaak een aanbod op het gebied van preventie voor werkgevers.

Zo biedt CZ bij een collectieve zorgverzekering als extra service de werkgever de mogelijkheid aan, om gebruik te maken van de nieuwe zorgdiensten: ‘CZ Bedrijvendesk, De Gezonde Werkplek, De Gezond Werken Test en de De Zorgmakelaar’. Met dit aanbod wil CZ werkgevers helpen om de medewerkers gezond te houden en het verzuim te beperken. Meer informatie: www.cz.nl/werkgever

De aanvullende diensten van de Achmea, waaronder Achmea Health en Achmea Vitale, zijn gericht op pre-ventie. De dienstverlening van Achmea Vitale staat voor vitaliteitmanagement en verzuimmanagement. Waarbij duurzame inzetbaarheid, snelle werkhervat-ting en vroegtijdig onderscheiden van risico’s een belangrijke rol spelen. Achmea Vitale biedt de werk-gever toegevoegde waarde door ondersteuning bij het verwezenlijken van een effectief en efficiënt vitali-teit- en verzuimbeleid met communicatie als belang-rijkste schakel. Meer informatie: www.achmeavitale.nl

Ohra biedt ondersteuning bij vitaliteitmanagement aan bedrijven. Zo kunnen bedrijven een digitale vitali-teitscan invullen, waarna zij een handboek ontvangen met tips en handvatten voor een vitalere organisatie.Meer informatie: www.ohravitaal.nl

11

Meten is weten, inzicht krijgen door testen en vragenlijsten over gezondheid en beweeggedrag. Resultaten bespreken en advies over mogelijkheden en dan aan de slag… Alleen… Eerst in een groep en dan alleen of voor langere tijd in een groep… met of zonder collega’s.

12

Een actieve leefstijl, is een belangrijke bron van vita­liteit en gezondheid. Het stimuleren van een actieve leefstijl, sport en bewegen, vormt een belangrijk onderdeel van vitaliteitbeleid.

In de uitvoering van vitaliteitbeleid kunnen afhanke-lijk van budget en gestelde doelen interventies worden ingezet. Er zijn veel verschillende beweeg-interventies, variërend in vorm, duur en intensiviteit. De interventies zijn te onderscheiden in:

• Motorische fittesten of fysieke inspanningstesten waar werknemers aan deel kunnen nemen.

• Sport- en beweegprojecten, waar men met een aan-tal handreikingen zelf, of met een coach of trainer aan het beweeggedrag werkt.

• Specifieke interventies, gericht op niet-actieve werk-nemers of werknemers met een chronische aandoe-ning.

• Laagdrempelige interventies, gericht op het stimule-ren en bevorderen van een actieve leefstijl, zoals lunchwandelen en fietsen van en naar het werk.

De belangrijkste beweeginterventies:

COACH­methode De COACH-methode is bedoeld voor mensen die te weinig bewegen en meer willen bewegen in het dage-lijks leven, maar niet willen sporten. De methode bestaat uit het in kaart brengen van het beweeg-gedrag door middel van een vragenlijst, een fittest en het dragen van een stappenteller. Deelnemers aan COACH krijgen een begeleider die hen helpt bij het ontwikkelen van een actieve leefstijl. Met ‘exercise’ counselinggesprekken wordt in een periode van drie maanden gezocht naar mogelijkheden om bewegen in te passen in de persoonlijke leefstijl. Aan het einde van COACH wordt de fitheid opnieuw gemeten. COACH is een evidence based methode die effect

heeft op beweeggedrag, fitheid en gezondheid.Meer informatie: www.coachmethode.nl

Motorische en fysieke fittestenFittesten zijn bedoeld om een inzicht te geven in de fysieke fitheid en gezondheid van werknemers. Fittesten kunnen worden ingezet als instrument tot bewustwording, maar ook worden gebruikt als nulmeting en start van een beweeginterventie. Er zijn diverse aanbieders op de markt, waaronder Arbo-diensten, gezondheidscentra, provinciale sport-raden, sportcentra, sportmedische adviescentra, sport-servicebureaus en zorgverzekeraars. Testen kunnen zowel binnen de organisatie als op locatie worden uitgevoerd. Meer informatie: www.sportzeeland.nl BedrijfsfitnessTer stimulering van sport en bewegen heeft het kabi-net onder meer een fiscale vrijstelling voor bedrijfs-fitness in het leven geroepen. Dankzij deze vrijstelling is het voor zowel de werkgever als de medewerkers financieel aantrekkelijk om te gaan fitnessen. Onder bedrijfsfitness wordt verstaan de conditie- of kracht-training van werknemers die georganiseerd of geïnitieerd wordt door de werkgever en die plaats-vindt onder deskundig toezicht. De verstrekking of vergoeding van bedrijfsfitness is onbelast, als vol-daan is aan een aantal voorwaarden. Grote(re) bedrijven kunnen een fitnesscentrum aan huis facili-teren. Kleinere bedrijven kunnen afspraken maken met een fitnessaanbieder in de regio. Voor informatie: www.belastingsdienst.nl

Beweeginterventies

13

BedrijfssportBedrijfssport is een aanbod

van de georganiseerde sport en biedt sportprogramma’s en bedrijfs-

competities aan voor bedrijven en organisaties. Bedrijfssport richt zich op

het reduceren van het ziekteverzuim, het verbeteren van het welzijn van de medewer-

kers. Samen onder professionele begeleiding sporten bevordert de collegialiteit, gezelligheid,

gezondheid en productiviteit. Een behoefte-inventa-risatie onder werknemers kan deel uitmaken van het programma. Meer informatie: www.sportenzaken.nl/bedrijfssport

Start to Run Start to Run is een aanbod van de Atletiekunie. Regelmatig, gezond en verantwoord bewegen is de basis van het Start to Run programma. Beginners, maar ook gevorderden wordt geleerd op een gezon-de, verantwoorde en op ieders niveau aangepaste manier te leren hardlopen of “sportief te wandelen”. Het zijn laagdrempelige activiteiten om de conditie van de medewerkers optimaal te verbeteren en te onderhouden. Informatie over het belang van goede schoenen, goede voeding, de werking van het lichaam, en blessurepreventie en de invloed van regelmatig bewegen daarop, zijn onderdeel van de trainingen. De werkgever krijgt een programma ’op maat’. Meer informatie: www.starttorun.atletiekunie.nl

14

Sportieve workshops en clinicsEen bedrijfdag of activiteit kan worden ingevuld met kennismakingsactiviteiten op het gebied van bewe-gen. Lokale sportaanbieders kunnen in de vorm van workshops en clinics een leuk aanbod bieden. Daar-naast zijn er diverse aanbieders op de markt die een aanbod op maat kunnen maken. Beweegactiviteiten kunnen zowel op locatie als elders worden aangebo-den. Kennis maken kan mensen over de streep trek-ken om meer te gaan bewegen. Leuk bezig zijn met collega’s, plezier in de activiteit, misschien gevolgd door een paar proeflessen, zijn ingrediënten die men-sen in beweging brengen èn kunnen houden. Meer informatie: www.sportzeeland.nl, www.vitaevent.nl, www.foresthillbuitensport.nl en zoeken op ‘sportieve workshops’ op het internet levert veel informatie op.

Sport­ en beweegevenementenWerkgevers kunnen werknemers ook stimuleren deel te nemen aan sportieve evenementen. Landelijk, pro-vinciaal en regionaal zijn er door het jaar heen ver-schillende sport- en beweegevenementen, waar men individueel of met een team van werknemers aan deel kan nemen. Deze evenementen kunnen worden gebruikt om werknemers in beweging te krijgen of te houden. Een activiteit met een korte en overzichte-lijke voorbereidingstijd en een piekmoment, kan ervoor zorgen dat, als men eenmaal in het ritme zit, men blijft bewegen. Voorbeelden in Zeeland zijn: Ride of the Roses, (Beach) volleybaltoernooien, King of the Channel (roeiwedstrijd), hardloopwedstrijden (w.o. stadslopen en bijv. de Kustmarathon). Deelname aan deze evenementen kan uitgroeien tot een jaarlijkse activiteit waar men al lang van tevoren naar uitkijkt en gezamenlijk voor traint.

StappaStappa, is een volledige dochteronderneming van Tappa AB uit Zweden, en is sinds begin 2009 actief op de Nederlandse markt. Stappa biedt bedrijven vir-tuele loopcompetities aan. Twee keer per jaar organi-seert Stappa een landelijke loopcompetitie welke op een vaste datum start en waaraan iedereen kan deel-nemen. Daarnaast kan men op elk gewenst moment een competitie starten en nagenoeg volledig zelf de invulling bepalen. Meer informatie: www.stappa.nl

LunchwandelenDe werkdag wordt veelal zittend doorgebracht, achter het bureau of achter de computer. Veel werknemers komen daarnaast met de auto of met het openbaar vervoer naar hun werk en inactiviteit wordt lang niet altijd gecompenseerd. De lunchpauze is daarom een ideaal moment om werknemers te stimuleren de benen te strekken en een frisse neus te halen. Dit kan ook samen met collega’s. Meer informatie:www.lunchwandelen.nl

TrappersHet fietsbeloningssysteem Trappers maakt het voor de werkgever mogelijk het fietsgebruik binnen de organisatie te stimuleren én te belonen. Het registra-tiesysteem van Trappers meet en beloont het fiets-gebruik van medewerkers met een betere gezondheid en leuke cadeaus. De fiets wordt voorzien van een zendertje en bij de organisatie wordt een registratie-unit (ontvanger) geïnstalleerd. Voor elke woon-werk fietsrit krijgt de werknemer een aantal Trappers (fietspunten). De Trappers kunnen in de webshop voor vele leuke artikelen, dagjes uit en korte reisjes worden ingeruild. De werkgever wordt geadviseerd en ondersteund, zowel administratief, communicatief als praktisch, bij het realiseren en de implementatie van Trappers. Dit project wordt aangeboden door Nationale Fietsprojecten. Meer informatie: www.trappers.net

15

Tenslotte een aantal handige tips:

• Laagdrempelige beweegvormen (bijvoorbeeld lunch-wandelen, fietsen naar het werk) sluiten het best aan bij het stimuleren van in- en semi-actieve werknemers.

• Maak gebruik van de multi-layerstrategie: richt het beleid op, professionals én de einddoelgroep zelf.

• Bied een mix van interventies aan en doe dit aan de hand van een goede behoeftepeiling.

• Beïnvloed de sociale (zoals voorbeeldgedrag leidinggevenden) en fysieke omgeving (stimuleren trap i.p.v. lift) van werknemers.

• Benader inactieven vanuit een community-aanpak en maak gebruik van counselingmethoden.

• ‘Meten is weten’, veel mensen vinden het leuk te weten hoe ze ervoor staan, fittesten en lopen met stappentellers zijn prima instrumenten.

Nationaal FietsplanHet Nationaal Fietsplan is bekend als: Een ‘fiets van de zaak’, waarbij werknemers het fiscale voordeel krijgen bij aanschaf van een nieuwe fiets, fietsverze-kering en accessoires. De werkgever wordt geadvi-seerd en ondersteund, zowel administratief als com-municatief, bij het realiseren en de implementatie van het Nationaal Fietsplan. Het Nationaal Fietsplan is onderdeel van Nationale Fietsprojecten.Meer informatie: www.nationalefietsprojecten.nl

16

Kees van Gilst, afdelingshoofd en Ingrid Wijnands, beleidsmedeweerker van de afdeling Personeel Organisatie en Informatie (POI) provincie Zeeland vertellen over het gezondheidsbeleid bij de provincie Zeeland. De provincie Zeeland heeft zo’n 800 werk­nemers, verdeeld over verschillende locaties met een grote diversiteit aan functies, variërend van zittend bureauwerk en veel vergaderen tot fysiek en actief buiten aan de slag. Er is een grote spreiding in leef­tijd, echter 60 procent van de werknemers is inmid­dels ouder dan 45 jaar.

Op het gebied van gezondheidsstimulering is een aantal maatregelen getroffen binnen de provincie Zeeland voor werknemers. In het bedrijfsrestaurant wordt gezonde voeding aangeboden, zoals salades en soepen. Steeds meer worden er ook biologische pro-ducten aangeboden, in ieder geval is dit standaard

bij werklunches. Op gebied van bewegen kun-nen werknemers meedoen aan de campagne ‘Fietsen scoort’ (75 deelnemers), Bedrijfsfitness (ongeveer 135 deel-nemers) en bestaat de mogelijkheid om op fiscaal aantrekkelijke wijze een fiets aan te schaffen ten behoeve van het woon-werkverkeer (fietsplan). Daarnaast wordt er jaarlijks een provinciale sportdag georganiseerd.

De ervaring van de medewerkers is, dat zij het erg positief vinden dat ze een tegemoetkoming krijgen, voor vooral het fitnessen. Dat is ook merkbaar aan het aantal deelnemers.

Provincie Zeeland

17

Wim Hoogendoorn is perso­neelsfunctionaris bij Woongoed

Middelburg. Een organisatie met 83 werknemers verdeeld over 65

kantoorbanen en 18 banen in de ‘buitendienst’. In 2006 is Woongoed

Mid del burg gestart met bewegen als onderdeel van het gezondheidsbeleid, met

het COACH­project als eerste beweeginterventie.

Aan het COACH-project namen 34 werknemers deel, destijds 42% van de werknemers. De ervaringen met het COACH-project zijn heel positief en zeker ook sfeervol. Bewustwording van en ondersteuning bij het stimuleren van een gezonde en actieve leefstijl wor-den als belangrijkste resultaten aangegeven. Bij onge-veer een derde van de deelnemers zijn gezondheids-risico’s geconstateerd, vooral hoge bloeddruk en over-gewicht. Volgens driekwart van de werknemers heeft de COACH-methode ervoor gezorgd, dat men meer is gaan bewegen. Volgens 75% van de deelnemers heeft deelname aan het project invloed gehad op de condi-tie en iets meer dan de helft geeft aan een invloed op de gezondheid te merken. Deelnemers die onvol-

doende actief waren, zijn sindsdien dagelijks gemid-deld een kwartier meer gaan bewegen. Dit leidde bij deze werknemers tot significante verbeteringen: daling van de bloeddruk, een verbetering van knijp-kracht, uithoudingsvermogen en lenigheid van de hamstrings en de lage rug.

Vervolgens heeft Woongoed Bedrijfsfitness geïntrodu-ceerd. Jaarlijks wordt een health-check aangeboden. Deze healh-check wordt uitgevoerd door Arbo-Unie en zorgverzekeraar VGZ participeert hierin. Naast het ‘checken’ van de gezondheid, worden er ook adviezen en tips gegevens voor een gezonde leefstijl. Verder neemt Woongoed, sinds enkele jaren deel aan het roei-evenement King of the Channel.De resultaten van de beweeginterventies zijn vooral een positieve en gezellige werksfeer en de bewust-wording bij medewerkers van hun eigen leefgewoon-ten. Overigens is er nog geen merkbare daling van het ziekteverzuim, maar dat is ook altijd lastig te meten. “Je weet nooit precies wat preventie oplevert, maar wetenschappelijk wordt met regelmaat aange-toond dat het altijd goed is om preventief bezig te zijn”, aldus Wim.

Woongoed Middelburg

18

ZorgSaam Zeeuws­Vlaanderen

Monica Roose, manager van de afdeling personeel­ en managementondersteuning bij Stichting ZorgSaam vertelt over het vitaliteitsbeleid. ZorgSaam heeft zo’n 3000 werknemers, verdeeld over verschillende zieken huizen, ambulancezorg, woonzorgcentra en thuiszorg. Ongeveer 60% van de functies bestaat uit fysieke banen waar zorg/verzorging centraal staat. 40% van de mensen zit op kantoor en/of is werkzaam achter een balie. Het grootste deel (ca. 70%) van de werknemers is vrouw. Het is merkbaar dat de gemid­delde leeftijd geleidelijk stijgt. Op grond van de informatie en de ontwikkeling dat men langer door zal moeten werken, is ZorgSaam bezig het vitaliteits­beleid hierop aan te passen.

Sinds 3 jaar voert ZorgSaam actief beleid op het gebied van preventie & gezondheid van werknemers. De verantwoordelijkheid ligt bij de werknemers, maar als werkgever wil ZorgSaam de werknemer ondersteu-nen.

De eerste twee jaar van het project stonden in het teken van bewustwording en het creëren van draag-vlak creëren bij de werknemers om hun eigen gezondheid eens onder de loep te nemen. ZorgSaam is gestart met een vitaliteitweek en een actieve per-soneelsdag. Twee jaar geleden is de WorkAbility Index geïntroduceerd. Een werknemer kan deze scan 1 keer per 4 jaar doen.

In het bedrijfsrestaurant wordt het aanbod geleidelijk vervangen door gezonde varianten en houden we ludieke acties. Zo werd bijvoorbeeld het dragen van de personeelsbadge gestimuleerd door een gratis appel aan te bieden op vertoon van de badge.

Er wordt al jarenlang jaarlijks een volleybaltoernooi georganiseerd en verder kunnen de werknemers gebruik maken van bedrijfsfitness. ZorgSaam stimu-

leert werknemers deel te nemen aan sportieve evene-menten. ZorgSaam sponsort de deelnemers niet alleen in de vorm van kleding, maar ook steeds vaker door entreegelden te vergoeden of door middel van het verzorgen van vervoer.

De ervaringen zijn positief. Door de WorkAbility Index komen mensen met gezondheidsrisico’s aan het licht. Door hier actie op te ondernemen, kunnen de gevol-gen, zoals uitval, voorkomen worden. De andere activiteiten hebben een positieve invloed op de onderlinge contacten.

“Een knelpunt is dat mensen individueler worden. Zo is een actieve stranddag afgelast wegens te weinig deelnemers, terwijl een aantal jaren daarvoor de actieve personeelsdag een groot succes was. Verder blijft het moeilijk de mensen te bereiken die onvol-doende actief zijn. Door diversiteit in het aanbod te creëren en steeds nieuwe activiteiten toe te voegen, hoopt ZorgSaam zoveel mogelijk mensen te bereiken”, aldus Monica.

19

Anita Stoel, is Arbeid & Organisatiedeskundige bij

Emergis. Emergis maakt zich sterk voor de geestelijke gezond-

heid in Zeeland. Met als motto ‘een betere psychische gezondheid van je

cliënten begint bij jezelf’ ontwierp de afdeling personeel en ontwikkeling een uit-

gebreid en uitgebalanceerd vitaliteitprogram-ma. De aandacht voor zowel fysiek als mentaal

welzijn maakt het beleid bijzonder. Emergis heeft 1493 medewerkers. De gemiddelde leeftijd van het personeel is 43 jaar, waarbij opgemerkt wordt dat 49 % van het totale personeel 45 jaar of ouder is. Als we kijken naar de aard van het werk bij Emergis dan is de verhouding tussen fysiek en niet fysiek inspan-nend werk ongeveer 85-15. Dit betekent dat 15% van de functies fysiek inspannend is. Mentaal is het werk inspannend. Het grootste gedeelte van het personeels bestand is zorgpersoneel en een belangrijk percentage is vrouw, namelijk 76%.

Onder de titel ‘Gezondheid werk(t)’ is het vitaliteits-beleid voor de medewerkers van Emergis ontwikkeld. Uit dat beleid vloeien vele zaken voort, zoals maat-regelen om de Emergisgebouwen zodanig aan te pas-sen dat men kan spreken van ‘een gezonde omge-ving’, maar ook de ‘health check’ die bij de medewer-kers wordt uitgevoerd. “Emergis voert al jaren een actief beleid op het gebied van gezondheid” vertelt Anita. ‘Gezondheid werk(t)’ is een vervolg op ‘Gezonder zorgen’, een programma dat de afgelopen vier jaar allerlei activiteiten aanbood op fysiek, men-taal en sociaal vlak. Het vrijblijvende is echter deels verdwenen uit ‘Gezonder zorgen’: van alle teams wordt verwacht dat zij zich op de een of andere manier én continu ‘bijscholen’.

Emergis presenteert een verleidelijk aanbod van cursussen op het gebied van mentale/sociale gezond-heid; een groot deel hiervan wordt gegeven door col-lega’s. Daarnaast kunnen medewerkers een financiële bijdrage krijgen voor fitness of zwemmen, zodat ook hun fysieke gezondheid een permanente oppepper krijgt. Van de medewerkers heeft 41% zich aangemeld voor fitness of zwemmen. In totaal heeft 60% van de medewerkers zich aangemeld.

Anita vertelt dat in de algemene evaluaties, medewer-kers aangaven, dat de activiteiten waaraan zij hebben deelgenomen, een bijdrage leverden aan hun gezond-heid. De gemiddelde score, die medewerkers aan de activiteiten toekenden was 7,8. We gaan ervan uit dat het verzuim van Emergis, (dat gemiddeld 4,3% is, en daarmee lager dan het gemiddelde van de GGZ en de algemene beroepsbevolking) mede beïnvloed wordt door ‘Gezonder Zorgen’. Bovendien waarderen mede-werkers de actieve rol die Emergis inneemt in het vormgeven van een preventief vitaliteitsbeleid.

Dit jaar heeft TNO een onderzoek uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek worden momenteel intern bekeken. Op de vraag of men knelpunten ervaart in het vormgeven van vitaliteitsbeleid, zegt Anita: “Het is lastig om het iedereen naar de ‘zin’ te maken, dit geldt zowel ten aanzien van de inhoud als ten aanzien van de organisatie en de planning van activiteiten. Bovendien blijft voor ons de vraag wat uiteindelijk de effectiviteit is van de verschillende activiteiten met betrekking tot gezondheid, vitaliteit, verzuim en productie. Vandaar wij TNO hebben inge-schakeld om met ons hier naar te kijken”.

Emergis

20

COACH­project: Deelnemers aan het woord

John vertelt over zijn ervaringen:‘Ik heb meegedaan aan het COACH-project, omdat ik graag wilde afvallen. Ik weet dat beweging hierbij helpt en dat meer bewegen goed is voor mijn gezond heid. Bewegen heeft van mij nooit prioriteit gekregen. Er waren altijd wel andere dingen, die ik op dat moment belangrijker vond. Bewegen kost tijd en inspanning. Waarom zou ik moeilijk doen als het makkelijk(er) kan? Om mijn gewicht te beïnvloeden, weet ik dat ik meer moet gaan bewegen. Nu nog de tijd vinden, of beter gezegd: hoe zorg ik ervoor dat het prioriteit krijgt?

Ik heb in oktober 2005 een fiets gekocht. In het weekend ben ik een aantal keren gaan fietsen. Alleen als het goed weer was! Dat is dus nog niet zo vaak, maar het begin is er. Een extra rondje lopen of fiet-sen levert mij snel beweging, dus extra stappen. Ik beweeg nog te weinig om daar echt mee af te vallen. De combinatie, opletten op mijn voeding en bewe-ging, begint wel zijn vruchten af te werpen.

De fittesten van het COACH-project zijn een stok ach-ter de deur. Ik vond het bijzonder prettig om te zien dat vooral mijn bloeddruk beter is geworden. Ik voel mij ook fitter. Ik heb mijn eerste persoonlijke doel gehaald. Ik ben op de goede weg, maar voor een gezonde leefstijl zal ik nog meer moeten veranderen

aan mijn bewegingspatroon. Daarom ben ik gaan fit-nessen. Dit kon via het werk en was daardoor voor-deliger. Ik ben een tijd minimaal 2 keer per week gegaan. Inmiddels ben ik ermee gestopt. Het kostte teveel tijd en het lag voor mij niet op de route van werk naar huis. Per keer was ik al snel zo’n 3 uur kwijt. De drukte op het werk zorgt ervoor dat ik dit niet meer kan combineren. Ik merk dat ik het bij moet houden, want de resultaten die ik had behaald, zijn aan het verdwijnen.

Ik ben op zoek naar een alternatief. Hulp van de werkgever, zoals met het COACH-project is welkom, maar dat zit er waarschijnlijk niet in. Ik moet zelf op zoek gaan naar wat passends én het liefst ook een beetje betaalbaar. Wel ben ik nog steeds veel bewus-ter bezig met gezondheid en bewegen. Als het even kan, ga ik lopend naar afspraken en zo beweeg ik toch meer, dan dat ik voor het COACH-project doe. En ik heb nu een goede fiets. Dat had ik voor het COACH-project ook niet”.

John Voorpool, deelnemer aan het COACH­projectIn 2005 en 2006 werd bij de Walcherse gemeenten Vlissingen, Middelburg en Veere het COACH­project uitgevoerd. John Voorpool werkzaam bij de gemeente Veere als technisch medewerker milieu, was één van de eerste deelnemers. Hij zit voor zijn werk veel, in de auto of achter het bureau.

21

Hans van Dam, deelnemer aan het COACH­project

Hans van Dam werkzaam bij de gemeente Veere als systeembeheer­

der op de afdeling Interne Dienst­verlening en Automatisering, was samen

met John Voorpool één van de eerste deelnemers. Hij verricht veel zittend werk

achter de computer, maar is ook geregeld op pad door het gebouw.

“Ik heb meegedaan aan het COACH-project, omdat ik bevestigd wilde hebben dat ik voldoende bewoog. Het viel mij dan ook erg tegen dat die bevestiging uitbleef. Ik dacht dat ik op het werk voldoende bewoog, even naar de printer, naar de server-ruimte, van en naar de printer of even langs bij een collega. De resultaten bleken toch minder positief dan dat ik dacht. De stappenteller liegt niet. Eén dag in de week ben ik thuis en dan loop ik al meer dan in die 4 dagen hier op het werk. Omdat ik dacht dat ik vol-doende bewoog had ik nooit actie ondernomen om meer te gaan bewegen, maar nu moest ik dat toch doen.

In 1997 ben ik aan mijn knie geopereerd en gestopt met voetballen. Toen in 1998 kinderen huize Van Dam onveilig kwamen maken heb ik het fanatieke sporten niet meer opgepakt. Wel 1x in de week tennissen, maar daar blijk je er niet mee te komen. Je denkt nog wel dat je fit bent maar de fittest en de stappenteller gaven toch een iets ander beeld. Niet dat ik afge-schreven was, maar je schat je eigen conditie al gauw wat te positief in. De resultaten van de stappenteller waren echt een eye-opener. Ik pak nu eerder de fiets, ook al staat de auto voor de deur. Tijdens het COACH-project heb ik het sporten weer opgepakt. Eerst fitness, waarvoor ik een vaste avond in de week had gepland. Als er iets tussenkwam, keek ik

eerst of ik mijn sportdag verzet kon worden. Kon dat niet dan moest de afspraak verzet worden. Omdat sommige afspraken zich niet lieten verzetten en ik moest reizen richting de sportschool kwam hier lang-zaam de klad in. Die fitnessavond werd uiteindelijk omgezet in een trimochtend. Uiteindelijk bleek de zondagochtend voor mij het ideale tijdstip.

En nu, drie jaar na de fittest is het sporten gebleven. De stappenteller ligt nog steeds op de pak maar die hangt zelden meer aan mijn riem. Vanaf april tot oktober ga ik iedere vrijdagavond tennissen en iedere zondagochtend 1 á 2 uur trimmen. Daarmee maak ik de gemiste meters van die week goed. Fietsen doe ik wel veel vaker dan een paar jaar terug. Op de zon-dagmiddag wandel ik vaak ook nog een rondje rond het dorp. Ik ben nu een stuk fitter en dat merk je echt. Wat dat betreft kwam die fittest op het juiste moment. Ook mijn vrouw is aangestoken met het trimvirus. Soms lopen we samen en dat is erg leuk. SV Nieuwdorp organiseert al sinds het begin van de jaren 70 een oudejaarscross, waar ik in mijn voetbal-periode steevast voor bedankte. Maar sinds ik trim ben ik een vaste deelnemer. Op de foto zie je mij samen met mijn zoon de laatste meters afleggen”.

22

Tenslotte

Bewegen kan worden ingezet als middel om de gezondheid positief te beïnvloeden. Ruim de helft van de Zeeuwse volwassenen beweegt nog te weinig. De doelgroep volwassenen is een groep die moeilijk te bereiken is, als het gaat om bewegingsstimulering. Zeeland vergrijst in een hoog tempo en daarmee neemt de druk op de beroepsbevolking in Zeeland toe. Om de Zeeuwse economie draaiend te houden, zullen mensen langer door moeten werken. Een actie­ve en gezonde leefstijl is hierbij van groot belang.

De setting ‘werk’ kan een belangrijke schakel vormen in het bereiken en stimuleren van een gezonde en actieve leefstijl van Zeeuwse werknemers. De werkge-ver heeft baat bij werknemers die gezond, productief en inzetbaar zijn, ook op hogere leeftijd. In deze brochure worden verschillende beweeginterventies beschreven, die werkgevers kunnen inzetten om hun werknemers aan een actievere en gezondere leefstijl te helpen. Het stimuleren van bewegen op de werk-vloer heeft een positief gezondheidseffect op werk-nemers. Doelstelling is dat meer werknemers voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen en dat minder werknemers inactief zijn. Organisaties en bedrijven kunnen een actieve rol spelen door allereerst hun eigen medewerkers te sti-muleren meer te gaan bewegen, mede door gebruik te maken van de beschreven interventies. Ook kan de overheid een rol spelen in het beïnvloe-den van de fysieke omgeving van bedrijven. Door zorg te dragen voor een aantrekkelijke omgeving en goede sportfaciliteiten, wordt bijgedragen aan het stimuleren van meer bewegen.

Om een evenwichtig en gezond Zeeuws woon- en werkklimaat te creëren, kunnen (lokale) overheden en het bedrijfsleven de handen ineen slaan en samen werken om de vitaliteit van werknemers te stimuleren.

23

Voor meer informatie over bewegen en werk kunt u contact opnemen met:

Seissingel 1004334 AC Middelburg

Telefoon: 0118 64 07 00Email: info@sportzeeland.nlWebsite: www.sportzeeland.nl