Het dorp van de 21e eeuw

Frans Thissen

Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Nisse, een dorp in verandering

Het dorp van de 21ste eeuw

1955 1979

2012

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Verandering en Onzekerheid

Geert Mak (1996): “hoelanger ik in het dorpverbleef, des te meerbesefte ik dat het eigenlijkallemaal nog moestbeginnen.

Alleen: niemand wist wátmoest beginnen, enwaarheen het ging”

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Opzet

• Begrippen: leefbaarheid, sociale vitaliteit,sociale infrastructuur

• Territoriale binding en schaalveranderingen

• Van autonome dorpen naar woondorpen

– Ontwikkeling van dorpen in de Westhoek

– Sociale cohesie in Vlaamse Ardennen

– De betekenis van grenzen in de Westhoek

• Het dorp van de toekomst

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit

Het dorp van de 21ste eeuw

Bewoners OmgevingLeefbaarheid: oordeel vanbewoners over hun omgeving(wordt de omgeving doorbewoners als passend ervaren)

Sociale vitaliteit: inspanningen eninitiatieven van bewonersgericht op hun omgeving

Traditionele sociale vitaliteit:meedoen en/of trekker zijn

Vernieuwende sociale vitaliteit:Openstaan voor en eenbijdrage leveren aanverandering

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Sociale infrastructuurvan dorpen

Het dorp van de 21ste eeuw

Voorzieningen

Verenigingen

Activiteiten

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

De veranderende relatie met deomgeving

Territoriale binding:

• Economische binding(werk)

• Functionele binding(voorzieningen)

• Sociale binding (familieen vrienden)

• Culturele binding(identiteit)

• Politieke binding(zeggenschap)

Schaalveranderingen:

• Schaalvergroting

– Lokaal ‘verlies’ van werk envoorzieningen

– Toename van ruimtelijke keuzevrijheiddoor automobiliteit

– Lokale winst in dorpen (recreatie, zorg)

• Schaalverkleining

– Toenemend belang van woning(en) enrecreatie

• Van Dorpsbinding naar Lokaalbewustzijn

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Autochtone of autonome dorp

• Je bent er geboren of opgegroeid, je

komt ‘van het dorp’ (leefpaden)

• Je werkt er en je doet er je

boodschappen: je woont ‘op het dorp’

(dagpaden)

• Traditioneel referentiekader: machtig

beeld

Woondorp

• Je bent er gaan wonen omde mooie woning enaangenamewoonomgeving

• Voor je sociale contactenen voorzieningen ben jeniet afhankelijk van hetdorp

• Opkomend referentiekader

Dorpen (en hun bewoners) in verandering

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Leefbaarheid in het autonome dorp

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Leefbaarheid in het woondorp

Het dorp van de 21ste eeuw10

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Visie autonome dorp: verlies

Het dorp van de 21ste eeuw

• Ontwikkeling inwonertal:

• Absolute afname (44)

• Relatieve afname (20)

• Relatieve toename (28)

• Ontwikkeling aantalvoorzieningen:

• Afname (42)

• Gelijk gebleven (13)

• Toename (4)

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Visie woondorp: verandering

Het dorp van de 21ste eeuw

• Woonkwaliteit:

• Stagnerend (32)

• Dynamisch (27)

• Gemeenschapsinitia-tieven:

• Afgenomen (1)

• Gelijk gebleven (38)

• Toename (20)

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Sociale cohesie in de Vlaamse Ardennen

Het dorp van de 21ste eeuw

Oordeel over sociale cohesiein de buurt / dorp

negatiefpositief

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Sociale cohesie in de Vlaamse Ardennen

Het dorp van de 21ste eeuw

Aandeelarbeiders

Inkomen Zonderjob

Oriëntatie

Bewoners Ronse,geboren engetogen in destreek

Modaal Modaal Laag Lokale familie envoorzieningen incentra elders(gescheiden naartaal)

Dorpsbewonersgeboren engetogen in destreek

Modaal Hoog Laag Zeer lokaal,regionaleidentiteit

Bewoners buiten destreek geboren(niet 4)

Laag Hoog Laag Regionaleoriëntatie, sterkepolitieke invloed

Bewoners afkomstiguit niet-westerselanden

Hoog Laag Hoog Lokale familie enlokalevoorzieningen

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Grensdorpen Westhoek

• Stagnatie in kleine kernen en oudecentra langs de taal- en staatsgrens:– Combinatie van lokaal functieverlies en

gebrekkige woonkwaliteit

– Streekbewoners met een traditioneledorpsbinding

• Positief oordeel is vooral gebaseerdop de woonfunctie:– De woning komt eerst: regionale

woningmarkt

– Woonomgeving: dorpse rust, veiligheid,kwaliteit woonomgeving (natuur,landschap)

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Grensdorpen Westhoek

Het dorp van de 21ste eeuw

Grenzen zijn voor veelbewoners sociaal encultureel een belangrijkescheidslijn

Twee “Grensmilieus”:

1. Traditionele grensmilieu

2. Moderne grensmilieu– Kosmopolitisch: regionale

stedelijke oriëntatie (metopen grenzen)

– Lokaal bewust: oriëntatieop het dorp alswoonmilieu

Grensgebied met poort naarFrankrijk

Platteland met open grenzen

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Dorp van de 21e eeuw

• Ruimte: Ruime regionale handelingsruimte incombinatie met lokale oriëntatie op ‘dorps’woonmilieu (‘Stadt und Land, Hand in Hand’)

• Tijd/Ruimte:– Levensfase

– Deeltijdwonen

• Emotionele binding: van dorpsbinding naarlokaal bewustzijn

• Verbrede wonen: Wonen – Zorg – Welzijn

Het dorp van de 21ste eeuw

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Dorp van de 21e eeuw

1. Kwaliteit van de woonfunctie(woning en directewoonomgeving)

2. Ontmoetingsplekken die zichkenmerken door ‘openheid’ naaralle bewoners

3. Sociaal kapitaal: bewoners metgrote sociale netwerken diekunnen binden maar ook bruggenkunnen en willen bouwen

4. Actieve oriëntatie van bewonersop de veranderende identiteit vanhun dorp: “vertellen van verhalen”

Het dorp van de 21ste eeuw

Het dorp van de 21e eeuw

Frans Thissen

Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM