Wereld als leeromgeving

GPS

mobielcreatief

mobiele techniekonderwijsspeels

creatiefGPS

mobiele techniekonderwijs

techniek

en

engebruik van

in het

speels creatiefGPS


De werelD als leeromgeving

speels en creatief gebruik van gPs en mobiele techniek in het onderwijs

GPS

mobielcreatief

onderwijscreatiefmobiele techniekonderwijs

3 inleiding

4 THEORETISCHECONTEXT

4 mobielleren 4 locatiegebaseerdlerendoorGPS 5 gamebasedlearning 5 onderwijskundigecontext 7 voordelenenvalkuilen

10 VOORBEELDEN

11 DeZingendeStad13 LopendLeren15 Create-a-Scape:Savannah17 Veenquest19 TimeLab21 Soundwalk23 Frequentie155025 GamesAtelier27 MobileMath29 Biocaching31 MobileLearningGameKit33 Outbreak@MIT

35 REFLECTIE

36 doelen37 doelgroep37 werkvormen38 meerwaarde38 dedocentenhetgebruik(sgemak)vandetechnologie40 schema

42 geraadpleegdeliteratuur43 colofon

inHoUD

3

de wereld als leeromgeving

Ditverondersteltdatleerkrachtenovernieuwecom-petenties moeten beschikken om hierop flexibelin te kunnen spelen. Nieuwe media en technolo-gische ontwikkelingen ondersteunen en stimuleren talent- en competentieontwikkeling bij leerlingenen leerkrachten.Het isdaarombelangrijkdat zowelleerlingenals leerkrachtenopdehoogtezijnvandevaakinnovatievemogelijkhedendienieuwemediaencreatievetechnologiebieden.

Bij deze veranderingen horen andere onderwijsvor-men.Leerlingenzittenlangnietaltijdmeerinrijenindeklasnaardedocentteluisterenomwathijverteltvervolgens uit hun hoofd te leren. Tegenwoordig iserinklaslokalenvaaksprakevangroepjesstudentendiezelfaandeslaggaanonderbegeleidingvanhundocent.ICTspeelthierbijeensteedsbelangrijkerrol,studerenzondercomputerisvaakalnietmeervoortestellen.

Decomputeriseenonderdeelgewordenvanhethui-digeNederlandseonderwijs.LangzamerhandkomensteedsmeerontwikkelingenopICTgebiedhetklaslo-kaalbinnen.Enkelevandezeontwikkelingenzijnhetgebruik van internet en het leren door middel van‘games’, mediatoepassingen en mobiele apparatenzoalsmobieltjes,PDA’senlaptops.

Geziendeveranderingeninhetonderwijs ishetnietondenkbaardatgamesenmobieletechnologieëneensteedsbelangrijkererolgaanspelenindelespraktijk.Mogelijk móeten ze zelfs een belangrijke rol gaanspelenom in tekunnenhakenopdeveranderingen.Metdenieuwsteontwikkelingenindetechniekhoeftlerennietpersemeerinhetklaslokaalplaatstevin-den,maarkanhetookdaarbuiten.Dedirecteomge-vingvandeschoolenvandeleerlingenwordtgebruiktvoorhetlereninauthentiekecontexten.

Indezepublicatiegaanweinopwatlerenmetbehulpvanmobieletechnologie,plaatsbepalingtechnologie(GPS) en speltoepassingen (‘game-based learning’)kan betekenen voor het onderwijs. Wat zijn moge-lijkewerkvormenenwaaromkunnendezenuttigzijn?Na deze theoretische verkenning laten we in prak-tijkvoorbeelden zien welke werkvormen er recentontwikkeld zijn. In debeschrijving vandeprojectenisaandachtvoordeervaringenvanleerlingenendo-centen.Wezienwathunervaringenzijnwanneernietalleenhetklaslokaal,maarookdedirecteomgevingvan leerlingen dient als speelveld én leeromgeving.Ookvaltertelezenhoede‘makers’gevolggevenaandeervaringenvanleerlingenendocenten.Nadebeschrijvingvandepraktijkvoorbeeldenvolgteen reflectie, waarin vanuit de belangrijkste bevin-dingen van de voorbeelden dieper wordt ingegaanop demeerwaarde vanmobiele en locatiegevoeligetechnologiebijhetleren,aandachtspuntenperdoel-groep,doel,werkvormenrolvandedocent.

Het onderwijs verandert. Waar leerlingen vroeger op school leerden om hun leven lang mee toe te kunnen, moet er tegenwoordig een leven lang geleerd worden. Leerlingen worden opgeleid om te werken en te leven in de maatschappij van de toekomst. Die maatschappij doet een beroep op innovatie en creativiteit in plaats van reproductie en standaardvaar-digheden. Kennis is nu niet meer het doel maar het gereedschap.

inleiDing


MobiellerenDetermmobiel leren isontstaanalsspecificatievanE-learning.E-learningisdeverzamelnaamvoorlerenmet behulp van ICT. Bijmobiel lerenwordt gebruikgemaakt van draadloze apparaten, zoals laptops,mobieletelefoons,tabletpc’s,personaldigitalassis-tants (afgekort als PDA’s, een type handcomputers)ofsmartphones.Mobielwilzeggendathetapparaatdraagbaarenverplaatsbaaris.

Mobiellerenvaltglobaalgezienopdriemanierenopte vatten: lerenmetmobiele apparaten, de lerendedie mobiel is (los van of daar apparaten aan te paskomen) en mobiele – overal benaderbare - inhoud/bronnen.Bijmobiellerenspeeltplaats(on)afhankelijklereneenbelangrijkerol.

LocatiegebaseerdlerendoorGPSHet gebruik van plaatsbepalingtechnologie oftewelGPS(GlobalPositioningSystem)kaneenextradimen-sieaanmobiellerentoevoegen.Alseenleerlingleertmet een mobiel apparaat met een GPS ontvanger,biedtditnieuwemogelijkheden.ViasatellietenkrijgtdeGPS-ontvanger signalen door die aangevenwaarde leerlingmet het apparaat zich bevindt.Op basishiervan kan de leerling met zijn apparaat locatie-specifieke informatieontvangenof juist toevoegen.Zo ontstaat er een verbinding tussen de fysieke ende virtuele wereld waarin de leerling zich bevindt;meerderelagenvaninformatiezijntegelijkertijdtoe-gankelijk.

GPSmaakthetmogelijkomvanhet leren inauthen-tieke context een persoonlijke ervaring te maken,maarookomdezeervaringtedelenmetanderen.Eenbelangrijkeontwikkelinghierbijisdatnietalleenapparaten als telefoons en computers steeds mo-bielerworden,maarookhetinternetzelf.Hetinter-net is een platform voor informatie, ontmoeting enexpressie.Het vindt in snel tempo zijnweg naar deopenbareruimte.Datbetekentdatiedereendeheledagopiedereplekonlinekanzijn.Mobieleapparatenwordengebruiktomteproduceren,communicerenentedelen.

Mobiele technologie is een essentieel en onmisbaar onderdeel geworden in onze wereld. Telefoons, zakcomputers en andere me-diatoepassingen passen in onze broekzak. Ze stellen ons in staat om (bijna) overal en altijd in contact te komen met andere mensen. De communicatiemogelijkheden zijn erg divers. Toegang tot bronnen is nu ook mogelijk via mobiele technologie. Educatieve ontwikkelaars en het onderwijs houden zich bezig met hoe ze deze rijke mediaervaring kunnen gebruiken om het leren te stimuleren en bevorderen. Het gaat hier om het leren zowel binnen als buiten het klaslokaal.

tHeoretiscHe context

5


GPS wordt ook steeds meer gebruikt in de vrije-tijdssector, bijvoorbeeld in de vorm van citygamesen GPS-wandelingen. Deze toepassingen zijn nietontwikkeldvoorhetonderwijs,maarhebbenvaakweleeneducatiefelement.

Game-basedlearningOmhetlerenoplocatiealseensocialeenmotiverendewerkvormtoetepassen,wordenvaakspelelemententoegevoegdaanhetleerproces.VeeleducatieveGPS-toepassingen maken gebruik van spelprincipes uitzowel videogames als bord- en buitenspellen. Dezespelprincipes kunnen leerlingen motiveren en debelevingvandeleerinhouddoentoenemen.

Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat spellen(games)uitdagendzijnvoorleerlingen.Tevensstimu-lerenzede fantasieennieuwsgierigheid.Hetsamenspelenvangamesheefteenpositiefeffectopdeso-ciale vaardigheden van leerlingen. Ook kan het bij-dragenaanhetverkrijgenvaninzichtinprocessendiemoeilijk te doorgronden zijn. Lerenmet behulp vangameswordt‘game-basedlearning’genoemd.

Er is nog geen eenduidige definitie voor games.Bepaaldeelementendievaakgenoemdwordenalses-sentiëleonderdelenvaneengamezijn:• Eendoeldatbereiktmoetwordendoordespeler• Competitie (tegen computer,medespeler of zich-

zelf,bijvoorbeeldscore)• Hindernissendieoverwonnenmoetenworden• Regelsdiegevolgdmoetenworden• Eenbepaaldecontext• Het kunnen experimenteren met verschillende

karakters/rollen

In het onderwijs worden vaak een aantal principesuit games toegepast en gecombineerd met anderewerkvormen.Hierbijstaatniethetlerendoormiddelvaneenbestaande(video)gamecentraal.Watcentraalstaatishetvergrotenvanmotivatie,betrokkenheidenbelevingvanleerinhoudbijleerlingen.Hettoepassenen vertalen van bepaalde spelprincipes binnen eeneducatievewerkvormiseenmiddelhiertoe.

OnderwijskundigecontextInhetonderwijsenindewetenschapbestaanverschil-lende leertheorieën.Welke leertheorieën belangrijkgevonden worden, is voor een deel afhankelijk vanhoeeropdatmomenttegenonderwijsaangekekenwordt. In Nederland is het nieuwe leren ingevoerd,eennieuwevisieopleren.Indezevisieisvooralade-quaat handelen belangrijk, in plaats van het uit hethoofdwetenenkennen.Bijhetnieuwelerenishetconstructivismeeenbelang-rijkeleertheorie.Lerenwordtgezienalseenactiefpro-cesvankennisconstructie inplaatsvanalleenkennisoptenemen.Socialeprocessenzijnhierbijvanbelang.Instructieondersteunthetconstruerenvankennis inplaatsvanhettedicteren.Sommigeconstructivistenleggendenadrukopdesocialeconstructievankennisen spreken ook van sociaal constructivisme. Samen-werkendlerenishiereenbelangrijkproces.

Uithet constructivismekomtaandacht voor authen-tiek leren voort. Authentiek leren richt zich vooralop de echte wereld, complexe problemen en bijbe-horendeoplossingen.Erwordtgebruikgemaaktvanwerkvormen als rollenspel, probleemgebaseerdeactiviteiten, case studies enparticipatie in (virtuele)praktijkgemeenschappen.Bijdezemaniervanlerenishetvanbelangdaterooktransferplaatsvindt; leer-lingenmoetenwetenhoezehunverworvenkennisopeen ander (soort) probleem toe kunnen passen. Hetideeachter lerenopauthentieke locaties isdat leer-lingenmindermoeite hoeven tedoende leerstof tevertalennaardesituatiespecifiekecontextwaarinhetgeleerdemoetwordentoegepast.

Mobiellerenenlerenmetbehulpvangameskanhel-penopeenauthentieke locatie te lerenofereen tecreëren.Somskunnende‘echte’wereldendevirtuelewereldgecombineerdwordenineenspel.Inzo’nspelkomen tastbare zaken en informatie uit de ‘echte’wereldsamenmetcomputergegenereerdedata.Dezezogeheten Augmented Reality leidt tot nieuwe vor-menvankennisoverdrachtenbeleving.

Wanneer we ons afvragen wat de toegevoegde

speels en creatief gebruik van gPs en mobiele techniek in het onderwijs foto

: SU

RFne

t|Ke

nnis

net I

nnov

atie

prog

ram

ma

7


waarde is vanmobiele technologieënengamesvoorhet onderwijs, is het niet de bedoeling omde tech-nologische mogelijkheden centraal te stellen. Wemoeten juistkijkennaardeactiviteitendiehierdoormogelijkworden.Het‘mobielzijn’voegteennieuwedimensietoeaanhetlerendoormiddelvantechnologieofcomputers;juist vanwege het persoonlijke en draagbare karak-tervandetoepassingenenvanwegedeinteractiediemogelijkwordtmetanderenenmetdeomgeving.Hetisbelangrijkomnietalleentekijkennaarhetgebruikvan individuele apparaten door individuele gebrui-kers.Omdevolledigepotentievanmobieletechnolo-gieënvoorhetlerentekunnenwaarderenishetnodigomverdertekijken.

VoordelenenvalkuilenWaarom zouden we mobiel leren, al dan niet metbehulp van games enGPS, in het onderwijs?Dedo-centen die al met mobiele technologieën werken,hebbenmeerdereredenenomdezetoetepassen.Opelkgewenstmomentmetanderenkunnencommuni-ceren,informatieopzoeken,foto’senfilmpjesmakenendelenmetanderenisietswaardemeestemensentegenwoordig aan gewend zijn. Dit geldt zeker ookvoorleerlingenvande‘digitalegeneratie’.Denieuweontwikkelingen in mobiele telefonie en technologielaten zienwatermogelijk isophetgebiedvan rijkemultimediale ervaringen en locatiespecifieke infor-matie.

Er zijn vele voordelen aan het werken met mobieletechnologieën. De voordelen die het meest naarvorenkomenzijn:hettijd-enplaatsonafhankelijkle-ren,snellecommunicatieentoegangtotdiversebron-nen.Eenandervaakgenoemdvoordeelishetkunnenexperimenteren met scenario’s en simulaties die inechtnietmogelijkzijn.Dezekunnennuineenauthen-tiekecontextwordennagebootst.Erkanveiliggeëx-perimenteerdworden,omdatfoutenalleengevolgenhebbenvoordegesimuleerdeomgeving.MeteenGPSerbijisjuistweerlocatiegebondenlerenmogelijk:opdrachten,verhalenenmediakunnenaaneen specifieke locatie gekoppeld worden. Hierdoorwordtdebelevingervan intenserenkrijgtde leerin-

houdmeerdirectecontext.Erzijnmeervoordelendanwehierinditboekjekunnennoemen.Eenaantalzul-lenindeuitgewerktevoorbeeldennaarvorenkomen.

Mobielengame-basedlerenkaneenleukeenwaarde-vollemanier kan zijn om te leren. Nadenken bij hetinvoeren ervan is een voorwaarde hiervoor. Het isbelangrijkom jeaf tevragen:“Waaromvoer ikdezemaniervanwerkenin?”en“Isditdebestemanieromdeleerdoelenvoordeleerlingtebereikenofzijnerbe-teremanieren?”Blijfgoedlettenopdedoelendiejewiltbereiken.Hetkanzijndatjebewustervoorkiestom gewoon eens te experimenteren met mobiel engame-basedleren.Dit isookmogelijk,maarsteldannietteveelanderedoelen.

Als de keuze voor mobiel of locatiegebaseerd lerengemaaktis,ishetvanbelangstiltestaanbijwaterbijkomtkijken,tewetenwiewaarvoorverantwoordelijkisengoednaarderandvoorwaardentekijken.Rand-voorwaarden zijn bijvoorbeeld de benodigde tech-nieken en kennis.Overigens hoeftmobiel leren nietop zichzelf te staan; het kan juist primamet anderewerkvormengecombineerdworden. Een spel buitende school kan goed worden gecombineerd met eendiscussieindeklasofeendigitaalwerkstuk.Bepaaldespellen zullen op zichzelf staand lage leeropbreng-sten hebben, terwijl ze gecombineerd met anderewerkvormenheelleerzaamkunnenzijn.Daaromblijftderolvandedocentergbelangrijk;dezemoetkijkenhoeleerdoelenhetbestgerealiseerdkunnenworden.

Als het leerdoel en het nut van het gebruik van eenspelduidelijkis,resternogeenaantalkritischefacto-rendiemeespelenindeinvoeringindeles.Hethurenofaanschaffenvantechnologielevertkostenop.Voordocentendieietswillendoenmetmobieletechnolo-gie of een bestaand project (bijvoorbeeld een pro-jectuitditboekje)kanditeenstruikelblokzijn.Nietelke school heeft de beschikking over budget omPDA’s,mobiele telefoonsof andere technologie aante schaffen. In sommige projecten kan de hardwarewordengehuurdofgeleend.Alserweleenbudgetis,kanhetvindenvanhetjuisteapparaatoftechnologienogeenprobleemzijn;alzijn


erveelmobieleapparatenopdemarktenprachtigespellen,zesluitennognietaltijdopelkaaraan.Indetoekomstzijnerwaarschijnlijkminderproblemenopditgebied.Hetisgoedomjealsdocenttijdigteoriën-terenopwat allemaalmogelijk is en inde toekomstmogelijkzalzijn.

Totslotkande inbedding inhetcurriculumeenpro-bleemvormen.Ditvraagtsomsomeenflexibelehou-dingvaneendocentwaarhetbestaandetoepassingenbetreft.Ofeendocentmoeteendeelvanzijntijdenenergiebestedenomzelf(ofmetdeleerlingen)ietstemakendatdirectaansluitbijhetcurriculum.

9


Kortom: Leren met gebruik mobiele technologie kan, mits goed aangepakt, een zeer waardevolle en stimulerende vorm van leren zijn. De diverse voor-beelden die in deze publicatie aan bod komen illustreren dit.


voorBeelDen

11


BeschrijvingYo!OperalaatleerlingenmetDeZingendeStadhunomgevingvocaalinkaartbrengen.Ditdoenzijdoormuzieklessentecombi-nerenmetlocatiegebaseerdleren.DeZin-gendeStadwilleerlingenenleerkrachtenmotiverenenstimulerenomtegaanzingen.GamesAtelierwordthiervooralsmiddelingezet.GamesAtelierisontwikkeldvoorhetvoortgezetonderwijs(ziepagina25),maarDeZingendeStadmaaktdesoftwaregeschiktvoorgebruikinhetbasisonderwijs.Erwordteenlespakketontwikkeldvoorgroep5t/m8.Ditpakketkunnendocentenzelfgebruikenvoormuziek,topografie,ICT-les,sociaalomgevingsonderwijs,engazomaardoor.Delessenbiedenleerlingenmuzikalebasiskennis(overklankkleur,volume,toon,ritme)enademhalings-enluisteroefe-ningen.Dezelessenwordengecombineerdmetlocatiegebaseerdlerenindebuurtvandeschool.Liedjesengeluidenwordengekoppeldaandedirecteomgevingvandeleerlingen.Deleerlingenlerenliedjesoverhetschoolpleinendewijkrondhetschool-plein.Indehogereklassengaandeleerlin-gendeliedjeszelfschrijvenencomponeren.BinnenelkleerjaarmakendeleerlingenuiteindelijkzelfeenmuziekspeurtochtofspelmetGamesAtelier.Tijdenshetmakenvandezespeurtochtenenspellenlerendeleerlingenhunkennisoverdewijkopeencreatieveenmuzikalemanieromtezetten.Degemaaktespellenwordengespeelddoordeandereleerlingenuitdeklas,oudersenanderebelangstellenden.

De zingenDe staD

muziekspellen maken

zangsporen in de stadoperaGPS

foto

: Ann

a va

n Ko

oij


ErvaringHetprojectDeZingendeStadlooptpassindsmei2008.Hierdoorzijnerophetmo-mentvanschrijvenalleennogresultatenuitgroepvijfvanhetbasisonderwijs.Dezeleer-lingenhebbenhunomgevingvocaalinkaartgebrachtdoorallerleilevendeenlevenlozeobjecteneenklanktegeven.Vanprul-lenbakkentotvliegtuigen,alleskreegeengeluid.Muzieklessenwerdengecombineerdmethetlerenlezenvaneenplattegrond.Eerstleerdenzedeplattegrondvandeklastelezen,laterdievandeschoolendewijk

ronddeschool.Uiteindelijkhebbendeleer-lingenlerenomgaanmet‘GoogleMaps’.Inzeslessenkwamendeleerlingentoteenzelfgemaaktemuziekspeurtochtdiegespeeldkonwordenmetmobieletele-foons.Deleerlingenspeeldenvervolgenselkaarsspel.Tijdensdespeurtochtkrijgendespelersallerleigeluidentehorenenopbepaaldelocatieskrijgenzedeopdrachtomeenliedtezingen.Hetteamdatdeop-drachtenhetbestvoltooitisdewinnaar.Hetspelenvandespeurtochtmetdemobieletelefoonsgingdeleerlingenvan

groep5goedaf.Hetbleekdatleerlingeninmiddelskaartkondenlezenennavigeren.Zodradeleerlingendeverkeerdekantopliepen,zagenzijopdemobieletelefoondatzesteedsverdervanhunopdrachtafliepen.Deleerlingenkondenhierdoorzichzelfcorrigeren.Deafwisselingtussendemuzieklessenendelessenoverkaartlezenennavigerensprakdeleerlingenergaan.Zonderdatzehetindegatenhaddenleerdenzealzingendkaartlezen.

Hetmakenvandeopdrachtenwasvoorsommigeleerlingentehooggegrepen.Zijhaddenmoeiteomzichteverplaatsenindespelervanhunspel.Zijbedachtenvragenofopdrachtendiedoordespelersonmogelijkopdatmomentoptelossenwaren.Demoeilijkheidvandeopdrachtzalvoordezegroepenaangepastworden.

Deleerlingenvangroepvijfvondendemo-bieltjesstoerenspannend.Hierdoorgingdelesnogmeerleven.Opvallendwasdatdejongensmeergingenzingendannormaal.Deleerlingenvoeldenzichvrijommensenaantesprekenopstraatomvervolgensmethentezingen.Doordeeigenomgevingvandeleerlingenbijhetlerentebetrekken,werdhetlereneenpersoonlijkebelevenis.Regelmatigverteldendeleerlingenoverhunervaringbijbepaaldeplekkenopderoute.Doorde‘muzikaleopdrachten’dieaanlocatiesindewijkzijngekoppeld,werdenernieuweherkenningspuntengecreëerd.Doordezenieuweherkenningspuntenkijkendeleerlingennuandersnaarhunwijk.Hetlijkteropdathetbezigzijnmetnieuwemediahetzingen‘faciliteert’.Doordespelachtigeopzetlijktzingennietheteerstedoelvoordekinderen,maareenactiviteitdienoodzakelijkisomhetspeltekunnenspelen.Hiertreedt‘immersion’op:hetdusdanigopgaaninhetspelenvaneen

spelbinneneenteam,datopdrachten(zoalszingen)wordenuitgevoerdzondereralteveelbijstiltestaan.

IneenprojectalsDeZingendeStaddurvendekinderenzichveelvrijeruittedrukkendandoorgaanshetgevalis.Doordatzijzoinhetspelopgaan,leggenzijeenveelgroteredurfaandedagdanineennormalesituatie.Vanhetlefdatzijinhetspelvertonen(watookhenzelfverrast),magjeverwachtendathetbijdraagtaanhunzelfvertrouweninhetalgemeen.Vanafseptemberkomenookgroepzes,zevenenachtaandebeurt.Vanhenwordtmeergevraagdophetgebiedvandemuzi-kaleparameters.Daarnaastgaandeleerlin-genaandeslagmethetmakenvaneenspelinplaatsvaneenspeurtocht.Hiervoorzul-lenzijookverhaallijnenenspelstrategieëngaanbedenken.

Website:www.dezingendestad.nlOntwikkelddoor:Yo!Opera,WaagSociety,OBSDeRietendakschoolJaar:2008Doelgroep:POGebruiktetechnologie:>Hardware:mobieletelefoons,muziekopname-apparatuur(mp3)>Software:GamesAtelier

facts & figUres

foto

: Deb

ora

Patt

y

13


Beschrijving‘DeVerkenner’,eenPDAmetGPS,staatcentraalbijLopendLeren.Basisschoolleer-lingengebruikendeVerkenneralshulpjetij-denshetleren.HetdoelvanLopendLerenishetbevorderenvanactiefenzelfstandiglerenbinnenenbuitendemurenvandeschool.KinderenkunnenmethunVerken-nergeluidenopnemen,surfenopinternetenbestandenuitwisselen.Ookzittenerdeprogramma’sPowerpoint,ExcelenWordop.GPSwordtgebruiktvoorprojectenbuitendeschool,bijvoorbeeldwanneerkinderentochtendoordebuurtmakenendaarbijopdrachtenuitvoeren.

ElkeleerlingheefteeneigenPDA,maarsamenwerkeniseenwezenlijkonderdeelbinnenhetproject.DeVerkennerisindeeerstepilotvanditonderzoeksprojectbijvierscholeningezet.Opeenvandescholengebruiktenkinderenvangroepdriehetapparaatomeendigitaalletterboektemaken.MetbehulpvandePDAmoestenzeplaatjesengeluidenzoekenbijelkeletter.Vervolgensmoestenzedaarmeeeencollagemaken.Oorspronkelijkwashetdebedoe-lingdatopdePDAookeendigitalecamerazouzitten.Ditwasquabudgetniethaal-baar,daaromwerddePDAincombinatiemeteenapartedigitalecameragebruikt.Uiteindelijkpakteditgoeduit,omdatdekinderendaardoorgedwongenwerdenomtakenteverdelenbinnenhungroepje.

loPenD leren

basisschool

onderzoeken & ontdekken

verkenner

actiefzelfstandig samenwerken

foto

: Ray

mon

d Tr

ippe


ErvaringDoordeveelheidaanmogelijkhedenisdeVerkennerheelflexibelindeverschillendelesprogramma’svanhetbasisonderwijsintezetten.Opéénvandedeelnemendescholenishetcurriculumheelvrij,endaarisdePDAalnietmeerwegtedenken.Alseenleerlinginhetweekendietstegenkomt,kanhij/zijereenfotovanmakenenerlateropschoolmeeroveropzoeken.Erzijnookscholenmeteenwatstrakkercurriculum.DaarkosthetietsmeermoeiteomdePDAintevoereninhetlesprogramma,maarookdaarzijnveeltoepassingentebedenken.

Deresultatenvandepilot,dieruimeenjaarduurde,zijnpositief:LopendLerenleidttotsamenwerkenenzelfstandigleren.Boven-dienblijkendeleerlingendegevondengegevensgoedtekunnensamenbrengentotnieuwekennis.DeleerlingenvondenhetgebruikvandePDAergleuk.Zekondenerhelemaalzelfstandigmeewerkenenalszeietsnietbegrepen,hielpenzeelkaar.DetoevoegingvanGPSblijkteenmeerwaardetezijn.Bijhetonderzoekenvaneengebouwofhetlopenvaneenroutezijndeleerlingenheel

gemotiveerdenpakkendeopdrachtheelserieusaan.

BetrokkendocentenwarenookenthousiastoverdelessenmetdePDA,alvondensom-migedocentenhetmoeilijkomtebedenkenhoezedePDAindelessenmoeteninzetten.OokhetgebruikvandePDAvraagtwattraining.Deleerlingenhaddenvaakheelsneldoorhoehetapparaatwerkt.Hetkwamvoordatdeleerlingenhetaando-centengingenuitleggen.OmdePDA’sblij-vendinhetonderwijsintezetten,isgoedetrainingenstimuleringvandedocentennoodzakelijk.HetisbelangrijkdatéénpersoonopeenschoolverantwoordelijkisvoorhetgebruikvandePDAendeanderenmotiveert.Naaraanleidingvandepilotiseenonderzoekopgezetnaardevraagofditsoortopdrachtenaanzettotdieperleren(integenstellingtotoppervlakkigleren).Ineennieuwopgestartproject,DoorlopendLeren,wordthetgebruikendetoepass-ingvandeapplicatieverderontwikkeldengetest.Erwordtondermeereennieuweinterfaceontwikkelddieheeleenvoudigtebedienenis.Hetisdebedoelingdatdocentenerdanbinneneenpaaruurmeekunnenwerken.ErwordtookgewerktaaneenserieopdrachtenvooropdePDAdiekinderenbinnenenbuitendeschoolkunnenuitvoeren.

Website:www.lopendleren.nlOntwikkelddoor:AB-ZHW,medemogelijkgemaaktdoordeKennisrotondeJaar:2007/2008Doelgroep:POGebruiktetechnologie:>Hardware:PDA>Software:Microsoftmobile,RedHalo,applicatie:Nieuwedingendoen

facts & figUres

15


BeschrijvingMetCreate-a-Scapekunnenzowelleerlingenalsdocentendatakoppelenaanlocaties.Opdezemanierkunnenzewandelingen,spellenoffantasielandschap-penmakendieanderemensenweerkunnenbeleven.DitnoemtmeneenMediascape:eenverzamelingvanlocatiegebondenbeelden,tekstenengeluidendiealseen‘laag’overdeechtewereldkomenteliggen.

Create-a-Scapeissinds2006gebruiktdoorverschillendescholeninhetbasis-enmid-delbaaronderwijsinEngeland.Hetis

geschiktvoorverschillendewerkvormen:hetkanintweetallengebruiktwordenmaarookmeteenheleklas.Degebruikersvoe-genzelfdeinhoudtoe.Hierdoorishetzeerflexibelintepasseninhetlescurriculumenkanhetverschillendeleerdoelendienen.Create-a-Scapebeoogtbijtedragenaandeontwikkelingvancreatieveensamen-werkingsvaardighedenvanleerlingenénleraren.Daarnaastversterkthetdebewust-wordingenbelevingvanspecifiekelocaties.

EenvoorbeeldvaneenspeldatgemaaktismetCreate-a-Scapeis‘Savannah’.Indit

spelwerdhetschoolpleinvaneenbasis-schoolomgetoverdtoteenvirtueleAfri-kaansesavanne.Hetmedialandschapwasvantevorenmetbehulpvandecomputergemaaktdoordedocent.DeleerlingenkregeneenPDAmeewaaropdesavannezichtbaarwerd.Indesavannemoestenzealsleeuwenzienteoverleven:zeleerdenhoetejagen,prooitezoekenenophunjongentepassen.

OpdeCreate-a-Scapewebsitestaantallozeinspirerendevoorbeeldenvanprojecten.Gebruikerskunnenallebenodigdesoft-ware,handleidingenenplanningshulpmid-delendownloaden.

ErvaringenVoordatCreate-a-Scapepubliektoegan-kelijkwerd,isereenaantalpilotsgehoudenopbasisscholenenmiddelbarescholen.Opbasisvandeevaluatieshiervanisdesoft-wareverbeterd.SindsdelanceringvandeCreate-a-Scapewebsitein2007hebben130gebruikerszichaangemeld.Zowelleerlin-genalslerarenreageerdenergenthousiast.Lerarengavenaandatzeheteengoedeondersteuningvanhetleerprocesvonden.Sommigedocentenzeidendatzedoordepilotweerherinnerdwerdenaanwaaromzeinhetonderwijswarengaanwerken.Leerlingenvondenvooralhetverzamelenvandeinhoudenhetcreërenvanverhalenergleuk.

EenonafhankelijkteambestaanduitonderzoekersvanvierBritseuniversiteitenheeftin2007eenstudiegedaannaardeleereffectenvanCreate-a-Scape.Opvijfscholenzijnprojectenbestudeerdenerzijnenquêtesgehoudenonderleraren,opleidersvanlerarenenpromovendi.Erwerdgekekennaardetoegevoegdewaardevandetoepassinginhetonderwijsvoor

create-a-scaPe: savannaH

mobiel lerencontent ontwikkeld door

gebruikers

vakoverstijgendbuiten lerenGPS


leerlingenendocenten.Eenzeerbelang-rijkebevindingisdatCreate-a-Scapeeenzeerpositiefeffectheeftopdebetrokken-heidenmotivatievandeleerlingen.Verderiseenbelangrijkpluspuntdatauditiefenvisueelmateriaalgekoppeldkanwordenaaneenlocatie.Hetdraagtbijaandecreativiteitvangebruikersenzeoefenenmetsamenwerkenencommunicerenineengroep.

Website:www.createascape.org.ukOntwikkelddoor:FuturelabJaar:2006Doelgroep:PO,VO,diversevakkenGebruiktetechnologie:>Hardware:PDAmetGPS,laptop>Software:Create-a-scapesoftware,Mscapeauthoringtool

facts & figUres

17


BeschrijvingVeenquestiseenadventuregamewaarmeekinderenmeteenPDAindehandenge-bruikmakendvanGPSdenatuurintrekken.Hetdoelisdekinderenhetnatuurgebiedopeigenwijzetelatenbelevenenomzemilieubewustheidbijtebrengen.DeleerlingengaanzelfstandigoppadmeteenPDA,terwijldeleraarophetbezoekers-centrumblijft.Eenkaarteneenaantalnavigatiemiddelengevenaanwaarzeheenmoetenlopen.Wanneerdegroepenindebuurtvaneenopdrachtkomen,ontvangenzeeenanimatieofopdracht.Despelersmoeteninderolvanjournalist(voordekrantdeVeenbode)eenmilieuprobleemop-lossen.Ditiseenprobleeminspeelsevorm,waarbijzeeengestrandbuitenaardswezenhelpen.Leerlingenlossenopdrachtenmetbetrekkingtotnatuur-enmilieueducatieop.Opgelosteopdrachtenleverenhetruimtewezenweeronderdelenvoorzijnneergestorteraket.Uiteindelijkheeftdehoofdredacteurvandekrantgenoeg(edu-catieve)informatieenkanhetruimtewezenweerterugnaarzijnplaneet.Ditisheteind-puntvanderouteendekinderenzijndanweerterugbijhetbezoekerscentrum.

ErvaringenDeapplicatieisin2007getesteningebruiksinds2008.Deresultatenvandegebrui-kerstestenzijnveelbelovend.Kinderenvindenhetergleukomopdezemanierteleren.HetgebruikvaneenPDAheefteenpositiefeffectopdekinderen.Kinderenblevengefocusttijdensdepilot.Zevondenhetleukommethetapparaatoppadtegaan,zonderdocent.Ookdeinhoudvandeopdrachtenwerdzeerpositiefontvangen.Opbasisvandegebruikerstestswerddeinterfacebegrijpelijkergemaaktenopnieuwgetest.Docentenwareneveneenszeerpositief:

veenQUest

milieubewustheid

adventure game

zien, horen, ruiken en voelenexploreren


“Ditiseenswatandersdandeouderwetsevragenlijstmetpenenpapier.”Vooraldecombinatievanvrageneneenverhaallijnvondenzeeengoedmiddelomkinderenbijdelestehouden.Voordeimplementatieinhetonderwijsishetbelangrijkomperschoolgoedtekijkennaardeaansluitingmetdelesstof,omdathetcurriculumvanbasisscholenvanelkaarverschilt.

Kinderenkunnenhetspelopditmo-mentspelenbijhetbezoekercentruminEernewoude(Friesland)inhetNationaalParkDeAldeFeanen.DeontwikkelingvooreenFrieseversiestaatophetprogramma,enerwordtgewerktaannieuwecontentgerichtopcultuur.Medio2008zaltevensgewerktwordenaantechnologieomcom-petitieensamenwerkingmogelijktemaken.

Website:www.veenquest.comOntwikkelddoor:HogeschoolLeeuwarden,lectoraatICTenveranderendedidactiek(lectorJ.Lepeltak)enIVNLeeuwardenJaar:2007Doelgroep:PO,8t/m13jaarGebruiktetechnologie:>Hardware:PDAmetGPS/GSM>Software:applicatievanKeurICT,draaitopWindowsMobile

facts & figUres

19


timelaB 2100

BeschrijvingTimeLab2100isontwikkeldvoorschool-groependiedecampusvanMIT(Massachu-settsInstituteofTechnology)bezoeken.HetspellaatleerlingenopeenspeelsemanierkennismakenmetdeomgevingvanhetMITenmeteenaantalstudierichtingendieaanhetMITwordengegeven.Sommigescholenspelenhetspelalsonderdeelvanhuncurriculum,maarTimeLabkanookalslossebuitenschoolseactiviteitwordengespeeld.

Hetonderwerpvanhetspelisklimaatveran-deringendeeffectendaarvanopdedirecteomgeving.Leerlingenkrijgenbijdestartvanhetspeldevolgendeinformatie:“Hetishetjaar2100enhetTimeLabheeftjouwhulpnodig.DeklimaatveranderingheeftCambridge,Massachusetts(waarhetspelgespeeldwordt),enderestvandewereldhardgetroffen.DeonderzoekersvanTimeLabhebbenvastgestelddateenaantalwettenuit2008,ingevoerdnaeenverkiezing,dekoersvandegeschiedeniskunnenhebbenbepaald.Julliedoelisomdeeffectenvandezeverschillendewettenteonderzoekenenmeteennieuweverkiezingdewetgevinguit2008teveranderen”.Vervolgensgaandeleerlingenoppad.Ter-wijlzebuitenrondlopen,isdankzijGPShunrouteopeendigitalespelkaarttevolgen.Spellocatieszijnalsiconenopdekaartaangegeven.Alszeeenspellocatieberei-ken,gevendePDA’sinformatieovereenvande17mogelijkewettendiedespelerskunnenveranderen,dieietstemakenhebbenmetdeplekwaarzezijn.Dezeinformatiekrijgenleerlingenonderandereintekstenfoto’s,vanuiteenverhalendperspectiefvaneenvirtueelkarakter.Dezediscussieertbijvoorbeelddeimpactvanopenbaarvervoeropdelocatievaneenbushalte,alternatievenoverduurzame

simulaties

role playing, spel

politiek en beleid, stemmen

mobiel

buiten

klimaatveranderinglocatief, GPS


energiebijeenelektriciteitspaal,ofhettoekomstigescenariovanhetoverstromenvanderivierwaarjelangslooptenhetuitstervenvandewatervogelsdoordeklimaatverandering.Doorditsoortscenario’slerendespelersgedurendehetspelsteedstweeaspectenvanelkepotentiëlewetteoverwegen:deimpactvandewetopdeklimaatverander-ing(laag,medium,hoog)enhoepopulairdewetis(laag,medium,hoog).Dezetweeas-pectenbeïnvloedensameninhoeverreeenwetkansvanslagenheeftnaeennieuwestemming.Wanneerdespelersterugkomenvandebuitenroutebeargumenterenzeiedervijfwettendiezezoudenwillenveranderen.Ditdoenzeinkorte‘pitches’voorhunklasgenoten.Alsiedereenheeftgespro-ken,bepaaltdegroepineengezamenlijkediscussiewelkewettenerwordengenomi-neerd.Vervolgensmogendeleerlingenieder3memo’splakkenopdewettendiezijhetbelangrijkstvinden.Meteendob-belsteenwordtvervolgenseenkansspelgespeeldwaarbijdescorebeslistofdewetdooreenverkiezingkomt.Alsdewetdoordeverkiezingkomt,wordthetscenariovoorgelezendatdoorhetuitvoerenvandezewettotstandkomt.Dezescenario’slatendeverschillendeinvloedenopklimaat-veranderingzien.

ErvaringenTimeLabisin2008voorheteerstgespeeldalsonderdeelvanhetCambridgeScienceFestival.Ditfestivalheeftalsdoelmensenactieftebetrekkeninnatuurwetenschap-pelijkeactiviteiten.Tijdensdepilotspeelden20deelnemersgedurende3,5uurhetspel.Teamsbestondenuiteenscholier(10–14jaar)eneenvolwassene.ZekregeneenPDAterbeschikkingengingensamenopmobielonderzoekuitopdecampus.De

technologiewerktegoed.Quaspelopzetbleekdatdegroepjeshuneigentempowildenvolgenbijhet‘veldonderzoek’ennietalshelegroepbijelkaarwildeblijven.Dooreeneigenroutetevolgenineigentempobeleefdenzehetmeesteplezier.Verderbleekdatspelersmeeruitdagingwildenqua‘spel’eninsamenwerking/competitie.Despelerswaardeerdenzoweldebuitenopdracht,vooraldoordetoevoeg-ingvanGPS,alsdegroepsdiscussiesbinnen.Zevroegenzelfsommeertijdvoorhetdebatenhetinhoudelijkbediscussiërenvandewetten.Sommigenvroegenookommeerwetenschappelijkefeiteneninformatieoverdeinhoudvanhetspelverhaal:deklimaat-veranderingendetoekomstigeeffectendaarvan.Hetverhaalmethettoekomstthemawaspopulair,maarerontstondbijsommige,vooraljongespelers,ookverwarring.Deverwarringbetrofdetijdperiodewaareenanimatieofobjectopdelocatiesnaarverwees:Ginghetoverhetnuofoverdetoekomst?Indevraagstellingenenformu-leringenvandezeverhalenwordthiernurekeningmeegehouden.Ookwordenaanhetspelverschillenderollentoegekend.Doordezerollenhebbenspelerselkaarnodigomtoteentotaaloverzichtvanmoge-lijkewettenenscenario’stekomen.Terversterkingvandeinteractieenrelatiemetdedirecteomgevingwordenernu‘echte’objectenaanhetspeltoegevoegd.Ditzijnbijvoorbeeldinhetgrasverstoptecodesdiemoetenwordenontcijferdengebruiktomietsteopenen.

Eentoekomstigeontwikkelingisomtweeversiesvanhetspelaantebieden.Deversieswordentoegespitstophetniveauvandedoelgroep:eenvoorjongekinderen(10-14)eneenvoormiddelbarescholierenenouder.TotslotzalMITvanafeind2008het

technologischeplatformwaaropTimeLabontwikkeldisvrijgeven,zodatdocentenenanderegeïnteresseerdenzelfsoortgelijkemobielespellenkunnenmaken.

Website:education.mit.edu/drupal/arOntwikkelddoor:MITSchellerTeacherEducationprogrammaJaar:2008Doelgroep:PO,VOGebruiktetechnologie:>Hardware:PDAmetGPS>Software:STEPS,onlineplatformontwikkelddoorMITzelf,vanafeind2008vrijgegevenvoorpubliek

facts & figUres

21


soUnDwalK

BeschrijvingEenSoundwalkiseenworkshop,bestaandeuithetlopenvaneenroute,hetluisterennaareenverhaalenhetcreërenvanbeeld-mate-riaal.DeworkshopwordtaangebodeninhetkadervanhetvakCKV,projectonder-wijs,introductiewekenenexcursies.HetdoelvandeSoundwalkisomleerlingenmetandereogennaarhunstadtelatenkijken.Hunervaringenwerkenzeuitineenper-soonlijkwerkstuk,waarbijzeverschillende(nieuwe)mediagebruiken.InheteerstedeelvandeworkshopkrijgenleerlingeneenMP3-speler,waaropeensoundtrackdraaitmethetverhaalvandevirtuelelocatiescoutFoxy:“Foxyneemtjemeedoordestad,opzoeknaarspannendefilmlocatiesvoordefilmvanregisseurVinnie.VinnieiseenfilmaanhetdraaieninRotterdam:‘TheRealDeal’.Opzoeknaargeschiktelocatiesvertelthijzijnverhaal.”

Derouteisopgedeeldinverschillendetracksenlocaties.Dedeelnemerslopenderouteenluisterennaarhetverhaal.Onder-wegmakenze,geïnspireerddoorwatzijzienenhoren,foto’soffilmopnamen.Inhettweededeelvandeworkshopmakendeleerlingenintweetalleneenfilmtrailerofeenfilmposterbestaandeuithuneigenopnamen.Leerlingenwerkenzelfstandigmetdecomputerprogramma’swaarmeezijhundigitalemateriaalbewerken.Ditdoenzijmetbehulpvanspeciaalhiervoorontwikkeldehulpprogramma’senonderbegeleidingvanworkshopleiders.Dework-shopswordenafgeslotenmethetvertonenvanderesultatenopeengrootschermenhetpublicerenvandewerkstukkenophetinternet.

multimedia ervaring

zelfstandig

werken in je eigen tempo

de stad als inspiratiebron

soundtrack

CKV

peer-educationMP3


ErvaringenDeSoundwalkissindsschooljaar2007-2008ingebruik.Deeerstedeelnemendeklassenfungeerdenalstestgroepen.VoordietijdisdeSoundwalkdoordeontwikkelaarszelfendoordeworkshopleidersvanDigitalPlaygroundgetest.VanwegetechnischeafhankelijkheidenkosteniservoorgekozenomgeenGPS-technologietegebruiken.Inplaatshiervaniseensoundtrackontwikkeldmetuitgemetentimingenverwijzingennaardelocatieswaardeleerlingenlangskomen.Hierdoorhebbenleerlingentochhetgevoelvanhet‘hereandnow’eneenverrijktelocatie-ervaring.

TijdensdepilotvoldeeddeSoundwalkaandeverwachtingen.DeSoundwalkheeftergveelsfeer,hetneemtjemeeendompeltjeonder.Hetdoelvanhetprojectisdeleer-lingenmetandereogeneneen‘verrijkteblik’naarhunomgevingtelatenkijken.Hetprojectblijktookopdiemanierdoordeleerlingentewordenervaren.DeSound-walkheeftmeerdereverhaallijnenenhetbleekdatleerlingenvanhetvmboditingewikkeldvonden.Indepraktijkblijktverderdatsommigedeelnemersdehoe-veelheidinformatienietallemaalevengoedkunnenverwerken.JehoortdeSoundwalk,hetverhaalenallegeluidseffecten,maarjekrijgteveneensveelprikkelsbinnenvanuitdestadwaarjerondloopt.Deimpactvandeauditieveinputwerdoverschat.Hetisgeblekendatdedeelnemersgemakkelijkergestimuleerdkunnenwordenmetvisueleinput.DeroutevandeSoundwalkbleektelangombinnendeworkshoptijdrustigtedoorlopen.Zokongeenrechtgedaanwordenaandetracksendelocatie.

Voorhetschooljaar2008/2009wordenzowelderoutealsdetracksvandeSound-walkingekort,zodathetprogrammarustigbinnendetijdtedoorlopenis.Ombetere

aansluitingophetniveauvandedeelnemerstegaranderen,wordtdeapplicatiewordtvanafhetkomendeseizoenaangebodenaanleerlingenvanhavo/vwo.Tevenswordthetaanvmbo’ersvanafhetderdeleerjaaraangeboden.

Website:www.digitalplayground.nlOntwikkelddoor:DigitalPlaygroundenHootchieCootchieMediaJaar:2006-2008Doelgroep:VO,alleniveau’sGebruiktetechnologie:>Hardware:MP3spelers,camera’senlaptops>Software:DigitalPlaygroundtutorial,Photoshop,Magixvideo

facts & figUres

foto

:KarinaBo

ogae

rds

23


freQUentie 1550

BeschrijvingMetFrequentie1550lerenscholierenspelenderwijsenopeenheelbetrok-kenmanieroverdemiddeleeuwsestad.CentraalinFrequentie1550staatdemid-deleeuwsekaartvanAmsterdamuithetjaar1550.Dezekaartisingedeeldin6zonesmetelkeeneigeneenthema:arbeid,handel,geloof,bestuur&recht,kennis&kundeenverdediging.Dethema’szijngekoppeldaandefunctievandebetreffendezoneindemiddeleeuwsestad.

Hetspelwordtgespeeldinteamsvan4leerlingen,verdeeldinwebspelersenstraatspelers.Destraatspelerszijnuitgerustmeteengamephone(mobieletelefoonmetGPS)eneenvideophone.Opdegamephonezienzezichzelfbewegenopdemiddel-eeuwsekaartenkrijgenzeeenopdrachtenbinnen.Devideophonegebruikenzevoordecommunicatiemetdewebspelersenhetkijkenvanthemavideo’s.Dezevideo’szijngekoppeldaande6stadszones.

Ophethoofdkwartierzittendewebspelersachtereencomputer.Ophunschermzienzedemiddeleeuwsekaartmetlocatiesvandeverschillendeteamsenopdrachtloca-ties.Zekunnendebewegingenenactiesvandestraatspelerslivevolgen.Zenemenstrategischebeslissingenomandereteamstesnelaftezijnoftedwarsbomen.Dewebspelersontvangenfoto’senvideo’svandestraatspelers.Zehelpendestraatspelersbijhetoplossenvanopdrachtendoorinfor-matietevindenophetinternet.Doorhetuitvoerenvandeopdrachtenlerendespe-lersoverdeomvang,opbouwenfunctievandemiddeleeuwsestad.Tevensontdekkenzedeoorsprongvandemiddeleeuwsespreekwoorden.OoklerenzeinformatieuitonlineenlocatiegebondenbronnenvandeMiddeleeuwenteanalysereneninterpre-teren.Deopdrachtenvragendeleerlingen

realistisch betekenisvol

onderbouw

vernieuwend

locatiegebaseerd spel

geschiedenisonderwijs


omietsuittebeelden,kennisteachter-halendooronderzoekoplocatieoffoto’sen/ofvideo’stemaken.Dewebspelersne-menstrategischebeslissingenomhetteamtelatenwinnen.

ErvaringenDeeerstepilotvanFrequentie1550isgespeeldinmaart2005.Deleerlingenreageerdenergenthousiast;zoweldestraatspelersalsdewebspelerswarenheelgemotiveerdinhetuitvoerenvandeopdrachtenenhetsamenspelen.DaarnaiseronderzoekgedaannaardeleereffectenvanhetspeldoorILOenIVLOS.In2007isFrequentie1550opnieuwgespeeldenonderzocht.VoorhetonderzoekisFrequen-tie1550opeenaantalvlakkenverbeterd.Despelduurisverkortvan3dagennaar1dag.Hetgrotereverhaalisgeschrapt,omdatleerlingenmoeitehaddenomfeitenfictievanelkaartescheiden.Eenaantalspelregelszijnaangepast,omdathetaantaltebehalenpuntenvoorspelonderdelennietaltijdinverhoudingstondtothetedu-catievedeelvanhetspel.

In2007hebbentienklassenvanvijfverschillendeAmsterdamsescholen(OSB,

MLA,MCO,IVKOenAmstel)hetspelFre-quentie1550gespeeld.Vandezescholenhebbentienandereklasseneenregulierelessenserie(tweelessen)gevolgd.Indezelessenkwamdezelfdeinformatieaanbod.Erisvoorafgaand,tijdensennadespellenenlessendataverzameld.Erzijnookobservatiesgedaanenuitgeschrevenenrapportagesopgesteld.

Debelangrijksteconclusievanhetonder-zoekisdatleerlingendiehetspelhebbengespeeldbetergescoordhebbenopeenkennistoetsovermiddeleeuwsAmsterdamdandelesleerlingen.Mogelijkhebbendeleerlingenmeeronthoudenvandeinfor-matiedoordatzedeinformatiegepresen-teerdkregenineenrealistischebeteke-nisvollecontext.Deervaringoplocatieenhetactiefbijdragenaaneenverhaalzijndusvermoedelijkvangrotewaardebijhetoverdragenenonthoudenvaninformatie.Verderblijktdatdestraatspelersgemo-tiveerdrakendoordefysiekeervaringendeactieverolinhetuitvoerenvanopdrachten.Webspelersrakengemotiveerddoordestrategischebeslissingendiezijkunnenne-menomhetspelteregisserenenstraatspel-ersaantesturen.Straatspelerszijnerggefocustophetgoedenorigineeluitvoerenvanopdracht,webspelersbewarenjuisthetoverzichtenvoelenzich‘incontrole’.

Inhetonderzoekstondendeleereffectenvanhetspelenvanhetspelcentraal.Erwordtverwachtdathetmakenvaneenspelnogweerheelandere,mogelijksterkere,re-sultatenoplevert.HetvervolgopFrequen-tie1550isGamesAtelier,waarinleerlingenineenonlineleeromgevingzelflocatiege-baseerdespellenkunnenmaken.EenuitgebreidebeschrijvingvanGamesAtelieriseveneensindezepublicatietevinden.TegelijkertijdwordtergewerktaanhetspelFrequentie1550binnenGamesAtelier.In

hetnajaarvan2008ishetmogelijkFrequen-tie1550tespelenvanuitGamesAtelier.

Website:www.frequentie1550.nlenwww.gamesatelier.nlOntwikkelddoor:WaagSocietyismdocentenbetrokkenscholenJaar:2005-2007Doelgroep:VO,onderbouwgeschie-denisGebruiktetechnologie:>Hardware:mobieletelefoon,PDAmetGPS>Software:eigensoftware

facts & figUres

25


games atelier

BeschrijvingGamesAtelieriseennieuwleermiddel,dataansluitbijdebelevingswereldvanscholiereninhetvoortgezetonderwijs.Scholierengebruikenmobieletelefoons,GPSeninternetomsamenlocatiegeba-seerdespellentemaken,tespelen,tedelenenachteraftebekijken.Bijdezespellenwordtdedirecteomge-vinggebruiktalsbronvaninformatieenals‘setting’vooreenspelverhaal.ViamobieletelefoonsmetGPSkunnenoplocatiesverschillendesoorteninformatie,verhalenenmediawordenontslotenvoorspelersenookdoorhenwordentoegevoegd.

HetuitgangspuntvanGamesAtelierisdatonderwerpenbeterbeklijvenwanneerleerlingenzezelfinspelformatsomzettenenwanneerzeopauthentiekelocatieswordenervaren.MetGamesAtelierkunnenleerlingenendocentenoveralmobielespellenmakenoverrelevanteonderwerpen.Juistdeeigenleefomgevingvanleerlingenkandaarbijwordengebruikt.Zolerenzekennistoepassenenbegrijpenineenvoorhenrelevante,authentiekecontext.MetGamesAtelierlerenscholierenopeencon-structieve,samenwerkendemanier.Daarbijlerenzenaastdelesstofookprincipesvaneducatievegamesbeheersen.

Despellenwordengemaaktineenonlineomgeving.Omeenspeltemaken,beden-kenscholiereneenconceptenspelverhaal.Ditdoenzemetbehulpvanzogeheten‘gameboards’.Zewerkenspelregelsuitenplaatsenmediaenopdrachtenopeendigi-talekaart.Descholierenkunnenkiezenuitdriespelgenres:SecretTrail,AdventureofCollect&Trade.Dezegenreshebbeniederhuneigenspelregelsenniveau.Hetspelenvanspellenvindtplaatsindeleefomgevingvanscholieren.ZenavigerenmeteenmobieletelefoonmetGPSdoor

vakoverstijgend

zelfstandig op pad

informatie verzamelen

spellen maken en spelenGPS

leren in autentieke context


deomgevingopzoeknaaropdrachtenofspelaanwijzingen.Zemakenzelfmediaenversturendiemetdetelefoonnaardewebomgeving.Hunvorderingenzijnonlinezichtbaar.Iederspelkannaafloopwordenbekeken.Deleerlingenkunnendanhunervaringenuitwisselenenmethundocentreflecterenophunleermomenten.

GamesAtelieriskleinofgrootintezettenindeles,enalsbredeschool-activiteit.Docentenkunnenzelfspellenmakendiedeleerlingenkunnengaanspelen,ofgebruikmakenvaneenaantalvoorbeeldspellen.Eennoggroterleereffectkanwordenbereiktwanneerleerlingenzelfspellenlerenmaken.Eeneenvoudigspelisinalin2lesurentebouwen.Ditkanindevolgendelesgespeeldwordenenindevolgendelesgespeeldworden.Groterespellenkun-nentijdensdelesofinprojectenwordenontwikkeld.Hierbijkaneenbepaaldonder-werpwordenuitgediepten/ofgekoppeldwordenaaneenveldonderzoek.Docentenendeschoolhebbentenaanzienvanhetlesmateriaalenhetleerprocesvandescholiereneenbepaaldeverantwoorde-lijkheid.BijhetmakenvanGamesAtelierishierrekeningmeegehouden;docentenhebbendeeindverantwoordelijkheidvoorhetpublicerenenspelenvaneenspel.

ErvaringenGamesAtelierisontwikkeldinsamen-werkingmetdocentenenleerlingenvan5Amsterdamsescholen.Vanjanuaritotmaart2008hebbenleerlingenvandezescholenmeegedaanaaneenpilotoverburgerschapenbetrokkenheid.Eerstwerdereendis-cussiegehoudenrondomhetthemaburger-schap.Vervolgensmoestendejongereneenmobielspelinhunomgevingbedenken.Inditspellietenzezienhoezedemaatschap-pijervarenenwatzebelangrijkvinden.Depilotresulteerdein7spellendievooreenprofessionelejuryzijngepresenteerd.Hetwinnendespelwas‘Hetingeburger-deOost’.Dereactiesvanleerlingenendocententijdensdezeeerstepilotwarenzeerpositief.Deleerlingenvondenheteenuitdagingomzelfietstemakeninhuneigenwijk.Hetmoeilijkstvondenzehetomeengoedverhaaltebedenken.Hetbleekdatzehetbedenkenvanspellensneloppiktenenzeergemotiveerdraaktenomiets‘eigens’temaken.Hetmeedoenaandepilotwerdnogextraspannendtoenbleekdatburge-meesterJobCohentijdensdeAmsterdamselanceringvanGamesAteliermeedeedmethetwinnendespel.

OokdocentenzijnergenthousiastoverGamesAtelier.EenreactievaneendocenteFrans:“Voorleerlingenishetmakenvaneenlocatiespelmetbehulpvaneenwebsiteeennieuwemanierommetlesstofomtegaan.Nietalleendocentenkunneneenspel

maken,ookleerlingenkunnendeopdrachtkrijgenomlesstofineenspelteverwerken.Zijmakeneenspelvoormedeleerlingen.Eenaantrekkelijkemaniervanleren.HeteindproductishetspelenvanhetspelmetdeklasenmetbehulpvanmobieletelefoonsmetGPS.Eenaanradervoorprojectweken!”

Deleerlingenzijnmomenteelmethundocentenbezigomookvooranderevakkenlocatiegebaseerdespellentemaken,zoalsvoorgeschiedenis,aardrijkskunde,CKVentalen.Vanafjanuari2009isGamesAteliervrijbeschikbaarvoorhetheleNederlandsevoortgezetonderwijs.Erzaleenwedstrijdwordengeorganiseerd,de‘MobileGameQuest’.Hiermeekunnenleerlingenlatenzienhoezijvoorverschillendevakkenenomgevingeneducatievemobielespellenkunnenontwikkelen.InsamenwerkingmethetILOvandeUniversiteitvanAmsterdamenhetIVLOSvandeUniversiteitUtrechtzaleenvervolgonderzoekwordengestart.Erzalonderzoekgedaanwordennaardeleereffectenvannietalleenhetspelen,maarjuistookhetzelfmakenvanlocatiege-baseerdespellen.

Website:www.gamesatelier.nlenwww.7scenes.orgOntwikkelddoor:WaagSociety,Mon-tessoriScholengemeenschapAmsterdam,OpenSchoolgemeen-schapBijlmer,DMOgemeenteAmsterdamJaar:2008Doelgroep:VOGebruiktetechnologie:>Hardware:mobieletelefoons,GPS>Software:7scenes

facts & figUres

27


BeschrijvingMobileMathiseenpilotrondomhetinzettenvanmobielespelvormenvoorwiskundeindeonderbouwvanhavo/vwo.Hetdoelisdatleerlingenlerenoverdeconstructievangeometrischefigurenenhoedezekennisstrategischtoetepassen.Hetspelwordtgespeeldinachtteamsvanleerlingen,allenuitgerustmeteenmobieletelefoon.InhetspeelveldrondomdeschoolkunnenleerlingenpuntenscorendoormeteenmobieletelefoonmetGPSfunctionali-teitvierhoekenteconstrueren.Hetteammetdehoogstescoreisdewinnaar.Eenvierhoekwordtgemaaktdoorvierhoekpuntenopbijbehorendefysiekelocatiesvastte‘klikken’metdemobieletelefoon.Tijdenshetspelwordendegecon-strueerdefigurenzichtbaaralsgekleurdeelementenophetscherm.Dezijdenvandefiguurhoevennietgelopenteworden,maarontstaandoordathetsysteemeenrechtelijntrekttussendevastgekliktepunten.Hiernaasttweeplaatjeswaarbijeenjuistevormwordtgemaakt(links)eneenfoutevorm(rechts).Hoemoeilijkerhetfiguur,hoemeerpunten;parallellogrammenzijnhetmoeilijkstenvierkantenhetmakkelijkst.

Teamskunnenelkaardwarszittendoordeconstructievanfigurenteblokkerenofdooranderefigurentewissen.Deconstructievaneenfiguurvaneenanderteamkanwordengeblokkeerddoorsneleeneigenfiguurtemakeninditgebied.Deleerlingenmoetenafwegenofzeeengrootofmoeilijkfiguurlopenwaarmeezeveelpuntenverdienen,ofsnelkleinevierkantendieminderpuntenopleveren.Teamskunnenfigurenvandetegenstanderwissen.Hiervoormoetenleerlingeneersteenhoekpuntvanditfiguur‘aanraken’.Ophunmobieletelefoonwordtdande‘deconstructie-modus’geactiveerd.Deleerlingenmoetenvervolgensdemid-delpuntenvandedenkbeeldigepatroon-

moBile matH

constueren van wiskundige figuren

niet locatiegebonden spel

wiskunde

gameplayonderbouw vernieuwend

onderwijs


figurengrenzendaandezijdenvandegeselecteerdefiguurtebepalen.Doorovereenvandezepuntentelopen(ziefiguurhieronder)verdwijntdevierhoekvandekaart:

Hiermeeontstaatnieuweruimteinhetveld.Leerlingenvindenhetvooralleukgebiedenzoweeraftenemenvanandereteams.Bovendienverdienendeteamshiermeeextrapunten.

ErvaringenDeeersteversievanMobileMathisgetestopdrieverschillendescholeninNederland(PieterNieuwlandteAmsterdam,ViaNovateUtrechtenVathorstteAmersfoort).Iederetestbegonmeteenintroductiedoordedocentenvervolgensgingendeleerlingenintweetallendestraatop.Hetspeelveldhadeenstraalvaneenkilometerendespelduurwaseenuur.Naafloopwerdereenevaluatieindeklasgehoudenaandehandvaneenvragenlijst.

Dereactiesvandeleerlingenwarenergenthousiast.Eenleerlingzeitijdensdeevaluatie:“eigenlijkishetnetalsofjezelfeenlineaalbent”.ZebegrepenhetdoelendespelregelsvanMobileMathsnel.DetechnologiewerktegoedopallescholenenlocatiesendeleerlingengavenaanveelplezierbeleefdhebbenaanMobileMath.Despelregelswareneenvoudig,maardegameplaywasinnemendenmotiverend;tijdenseenpilotzijntweemeisjeszelfsovereenslootgesprongenomhunfiguuraftemaken.DeintentieisomindenabijetoekomstmeeronderzoektedoennaardepotentievanMobileMathvoorhetonderwijs.

Website:www.mobilemath.nlOntwikkelddoor:FreudenthalInstituutenWaagSocietyJaar:2008Doelgroep:VO,pilotmetonderbouwHAVOenVWOGebruiktetechnologie:>Hardware:PDAmetGPS>Software:MobileMathCAB

facts & figUres

29


BiocacHing

BeschrijvingBiocachingisontwikkeldomstudenteneenmiddeltegevenwaarmeezegegevensvaneenveldwerklocatiekunnenverzamelen,bewerkenenanalyseren.Eentweededoelvanhetprojectishetinkaartbrengenvanmogelijkhedenmetdezetoepassing,zodatinmeerveldwerkcursussengebruikge-maaktkanwordenvanmobieleapparatuur.

DocentenkunnenzelfroutesuitzettendiestudentenintweetallenmeteenPDAindehandkunnenlopen.Opeenoverzichtskaartzienzewaarzezijnenwaardeopdrachtenzijn.Tijdensdewandelingverzamelendestudentenlocatiespecifiekegegevensvanbijvoorbeeldeennatuurgebied.Nadewan-delingcombinerenzeallegegevensvandehelegroepomzetebewerkenenteanaly-seren.Studentenkunnengegevensopslaanenzebijopeenvolgendeveldwerkop-drachtendoordejarenheengebruiken.DegemaakterouteswordenopdeBiocachingwebsitegeplaatst,zodatanderegebruikerslaterbestaanderouteskunnenuitzoekenoplocatieenopleerdoel.

PDA

GPS

informatie verzamelen

hogerbiologie

veldwerkzelfstandig op pad


ErvaringenTussenseptember2007enfebruari2008zijnerpilotsenworkshopsgehoudenbijverschillendestudierichtingenaandeVUenFontys.Studentengavenaandatzehetergleukenleerzaamvondenomzelfoppadtegaan.Bijherhaaldveldwerkoverlangeretermijnblijktdegrotemeerwaardevan

Biocaching:locatiespecifiekeinformatiekandirectoververschillendetijdsperiodenvergelekenworden.Ookvoorstudentendieeenexcursiegemisthebbenblijkthetgoedinzetbaar.Zekunnennaderhandzelfstan-digoppadenzohetwerkalsnoginhalen.Studentendieenigeervaringhaddenmethetgebruikvandeapparatuurwarenhetmeestenthousiast.StudentenAardweten-schappendieinhuneerstejaaralmetlocatiegebondengegevensgewerkthaddengavenzelfsaanBiocachinghetliefstaltijdtewillengebruikenbijveldwerk.

Vooralbijgrotegroepenstudentenisgoede(ICT)ondersteuningeenkritischefactorgebleken.DocentenenstudentenmoeteninstructieskrijgenvoorhetgebruikvandeapparatuurenermoeteenuitleensysteemzijnvoordePDA’s.BijdekeuzevoordePDAiseenbelangrijkcriteriumdatdebatterijvandePDAeenlangelevensduurheeft.Deopgeslagengegevensmogenookniet

verdwijnenalsdebatterijleegis.Momen-teelwordtBiocachingonderdeaandachtgebrachtvanlerareninopleiding.Zijzoudenhetheelgoedkunnengebruikenombijhunmeesterproefhunkennisdirectineenpraktijkgerichteopdrachtomtezetteneneenwandelingvoorhunleerlingentemaken.

Website:www.biocaching.nlOntwikkelddoor:VU,SpinlabJaar:2008Doelgroep:HO,biologiestudentenGebruiktetechnologie:>Hardware:PDAmetGPS>Software:MScape,Arcpad

facts & figUres

31


moBile learning game Kit

Beschrijving‘Dewerkelijkheidiszijnbestemodel’.NaarditmottoisdeMobileLearningGameKit(MLGK)ontwikkeldwaarinstudentendestadsomgevinglerengebruikenalsbronvankennis,informatieenonderzoek.Gewapendmeteenmobieletelefoonwordendestudentendestadingestuurd.Destadishetspeelveld,waarinformatieopverschillendelocatiesverborgenligt:bijvoorbeeldgebouwenwaarvandebouwstijlverraadtinwelkeperiode,voorwie,enmetwelkdoelzezijngebouwd(ennieuwedoelenwaarvoorzeindeloopderjarenzijnhergebruikt),ofdeverschillendecentradiezichindeloopdertijdhebbengevormdonderinvloedvaneconomische,technologische,verkeerstechnischeofso-cialeencultureleontwikkelingen.Destadisletterlijkeenlabyrintvantallozeinformatie-endatanetwerkendieopsomsonverwachteknooppuntenbijelkaarkomenenweeruitelkaargaan.Hetisdetaakvandestudentenomdeverborgeninformatieoptesporen,teverzamelenendoormiddelvanmobieleICTtekoppelenaanhetMobileLearningGameKitplatform.

DeMobileLearningGameKitkenteendrietalhoofdmogelijkheden:Create,PlayenView-demogelijkheidomeenspelte

maken,tespelenenliveofachterafvanuithetarchieftebekijken.DeinformatiediestudentenoplocatieverzamelenwordtverstuurdnaarhetMLGK-platformendaarbewaard.Daarnaastiserdemogelijkheidomgeografischelocatiestekoppelenaanopdrachtenbestaandeuitfoto’s,video-beelden,geluidenenteksten.OokzorgtdemobieleapplicatieervoordatstudentendooranderengemaakterouteskunnenspelenenviaGPS-verbindingallemediaenopdrachtenopdespecifiekelocatiesontvangen.MetMLGKlerenstudenteneigenervarin-genenonderzoekomtezettennaarleer-ervaringenvooranderen.MLGKismetnametoepasbaarvoorvakkendieeengeografischaspecthebben,zoalsMedia-archeologieindezepilot.

DeinteractietussenvirtueleenfysiekerealiteitisnietdeenigewijzewaarophetMLGKplatformvernieuwendis.DoorhettoevoegenvangamingelementenaandeMLGKconcepten,zoalshetafmakenvaneenspelverhaal(storyboard),eentijdrace,puntenvooropdrachteneneen‘treasurehunt’structuur,wordenstudentengestimu-leerdomopeennieuwewijzesamentewerken.

ErvaringenIn2007zijnpropedeusestudentenMediaenCultuurvoorheteerstactiefaandeslaggegaanmetdeMLGKin2gebruikstesten:‘FilmHistoryOntheStreet’-eenkennisquizoverdefilmgeschiedenisvandeAmster-damseNieuwendijk-en‘YouthCultureOntheStreet’-eenreportersroutemetalsonderwerpdeopkomstvandejeugd-envolkscultuuropdeNieuwendijk.Elkspelwerdgespeelddoorteamsvandriestudenten.Eenduidelijkerolverdelingbinneneenteambleekhetmeesteffectief

samenwerken

datanetwerken

competitiecreate play view

de stad als leeromgevingmedia archeologie

GPS


omzosnelmogelijktotgoederesultatentekomen:iemanddiehetverhaalconstrueerteninformatietoevoegtaanhetstoryboard,iemanddiedemobieletelefoonbeheertendeaanwijzingenvolgtvoorde‘treasurehunt’entenslotteiemanddiedeomgevingscantopinteressante(verborgen)infor-matie.

In2008isdeMLGKverderontwikkeldtotdeomgeving‘WalkandPlay’,eentechnischmeerstabieleengebruikersvriendelijkereversievandeeersteMLGK.ErisdoordeUvAenHvAeenonderwijskun-digenotitieopgesteldwaarindebijdragevandeMLGKaanhetonderwijsinzowelindetraditionelealsvernieuwendezinisbeschreven.Vervolgensisnogmaalseenpilotmet30studentenMedia-archeologiegehoudenwaarinisgeëxperimenteerdmetverschillendeverhaallijnenenwerkvormen,zoalsstraatspelersenwebspelers.Ookisereencompetitie-elementtoegevoegd,waar-doordemotivatievanhetspelenstijgtmaareenneveneffectisdatstudentenalleennogvoordepuntenspelen.

GeblekenisdatdeMLGKactievekennis-vergaringenverwerkingdoordestudentenondersteunt.Devolgendeleereffectenblekenvantoepassing:hetleren“lezen”vande(stedelijke)omgeving;hetkritischondervragenvande(stedelijke)omgeving;hetmultimediaalverzamelen,verwerken,analyserenenpresenterenvaninformatie;samenwerkinginteamverband.Vooralhetaanmakenvaneenroutebleekleerzaam.Doorstudentenzelfeenroutetelatenmakenwordenzegedwongenzichteverdiepenindelesstof.Hetontwik-kelenvaneenspelbetekentnietalleenbetrokkenheidbijdecontentmaarookhetrekeninghoudenmetdeuiteindelijkedoel-groepenhetoverbrengenvandecontentnaardezedoelgroep.Duidelijkisdathet

uitwerkenvaneengoedscenariovangrootbelangisvoorhetsuccesvandegame.

OverhetalgemeenwordtdeMLGKalseenconceptgezienmetveelpotentieel.Deleer-lingenzijnenthousiastoverhetprojectenhebbenveelvertrouweninderoldiemobilelearningkangaanspelenindetoekomstvanhetonderwijs.VolgensdedeelnemersisdeMLGKbreedinzetbaarzowelqualeeftijdenalsniveaus.Voordetoekomstishetvanbelangomrekeningtehoudenmethetfeitdatwegensdebeperktebandbreedtekleineremediabestandenvereistzijndanwatvoorinternetgebruikelijkis.Tevenszal,omdatdocentenvaaknogweiniginaanrakingzijngekomenmetzakenalsspelontwikke-ling,bijhetuitrollenvandeMLGKgoedebegeleiding,voorlichtingentrainingnodigzijn.TotslotiswaarschijnlijkaanpassingvanspelontwerpencontentnodigalshetspelgebruiktwordtvoorandereopleidingendanMediastudies.

InmiddelsishetoorspronkelijkeMLGKWalkandPlayplatformsamengegaanmethetinhetGamesAtelierontwikkelde7scenesplatform(www.7scenes.org).Ditbiedtnietalleeneenruimerefunctionaliteitendusgrotereflexibiliteitenmogelijkhedentotaanpassingvangamesaanspecifiekeonderwijsbehoeften,maarbiedthetMLGKprojectookvoldoendeschaalendraagvlakominsamenwerkingmetanderepartijenheteindproductvanditprojectverderteontwikkelen–nieuwemediazijnimmersnooit‘klaar’–enuitterollen.

Website:www.mlgk.nlOntwikkelddoor:UniversiteitvanAmsterdam,HogeschoolvanAmsterdam(Medialab),WaagSociety,StichtingSURFJaar:1epilot2007,2epilot2008Doelgroep:HOGebruiktetechnologie:>Hardware:mobieletelefoonsenGPS>Software:eigen(gebaseerdopKeyworxenGeotracing,door-ontwikkeldnaarWalkandPlayennu7scenes)

facts & figUres

33


oUtBreaK @ mit

Beschrijving‘Outbreak@MIT’iseenspelvoorhethogeronderwijswaarinspelerseenmogelijkeepidemieonderzoekenopdeMITcampusinBoston(U.S.A).Hetspelstartmeteenfic-tiefverhaalovereenvliegtuigwaareenvandepassagiersmogelijkbesmetismetSARS.Despelersmoetenalsteamdesituatieanalyserenenvoorkomendatdeziektezichuitbreidt.Hetspelspeeltzichafineencom-binatievandevirtueleendereëlewereld.DevirtuelewereldiszichtbaaropeenPDAenhetfysiekespeelveldmetechtespelersbestaatuiteenaantalruimtesopdecam-pus.Dedeelnemerskrijgenverschillenderollenmetuiteenlopendevaardigheden.Gaandewegontdekkenzedatzealleendoorsamentewerkendesituatieondercontrolekunnenhouden.

DespelerskunnenmethunPDAverschil-lendeactiesondernemenzoals:•Virtuelemonstersnemenentestenvanzowelechtealsvirtuelespelers.

•Medicijnenverspreidenonderechteenvirtuelespelers.

•(virtuele)Beschermendekledingdragen.•Menseninquarantainezetten.Degamesoftwaremaakthetookmogelijkominterviewstehouden.Ookkandeverspreidingvandeziektegemodelleerdwordenopbasisvandeactiesenlocatiesvandespelers.Despelerslerendoorditspelhunspecifiekevaardighedeneffectiefintezetten.Tevenslerenzesamenwerken,communicerenenstrategischdenken.

mobiele educatie

role playing

epidemie

wi-fi

simulatiegenetwerkt


ErvaringenErzijnpilotsgehoudenmetondermeermasterstudentenepidemiologie,bachelorstudenteneducationaltechnologyenmid-delbarescholieren.Destudentenwerdentijdenshetspelengeobserveerdenachterafwerdenreflectiesessiesgehouden.Eenbelangrijksterkpuntvanhetspelisdathetzeergoedpastbinnenhet‘nieuweleren’.Despelersmoetenzichgoedinleveninhunrolenaldoendelerenzesamentewerkenenstrategischtedenken.

Deverschillendedeelnemersinterpre-teerdendeopdrachtophuneigenmanier;deepidemiologenbenaderdenhetspelalseenoefeningomeffectiefopeendergelijkesituatietereageren,terwijldeeducationaltechnologystudentenhetzagenalseenmethodeomtelerensamenwerkenencom-municeren.Destudentenwarenallemaalergenthou-siastoverdemanierwaaropzeinhetspannendespelwerdengezogen.Eenmid-delbarescholierlegtuit:“Alseriemandziek

werdwildeikgraaghelpen,maardanliepikhetrisicoomzelfziekteworden.Alseenbesmetpersoonzichineengroepbegeeftishetextrabelangrijkomtezorgendathijnietziekwordt”.Outbreak@MITheeftgeenduidelijkewinnaarofverliezer,destudentenmoetenzelfhunmatevansuccesbeoordelen.Dezereflectieblijktookeenbelangrijkleermo-mentvoordestudententezijn.

Website:education.mit.edu/ar/oatmit.htmlOntwikkelddoor:MITJaar:2004-2006Doelgroep:HOenvolwassenenGebruiktetechnologie:>Hardware:PDAmetGPS>Software:ontwikkelddoorMITSchellerEducationProgram

facts & figUres

35


reflectie


Hetonderwijsspeeltsteedsmeerinopdegenoemdeveranderingen enontwikkelingen.Docenten zoekennaarnieuwemanierenomhunvakkennisenlevenser-varingtekunneninzetten:nietalleenalsexpert,maarookalsgidsencoach.Detechnologieëndiehiervoorkunnenwordeningezet,zijnsteedstoegankelijkerenmakkelijkeringebruik,ookvoormobielenlocatiege-baseerdleren.Dediversepraktijkvoorbeeldenindezepublicatiela-teneendeelvandemogelijkhedenzien.Indeinleidingwerdalgenoemddateerstmoetwordenoverwogenhoe,enmetwelkdoel jemobieletechnologieinhetonderwijsinzet.Indezereflectiekomenaspectenaanbod die goed doordacht moeten worden voor eensuccesvolleinvoeringinhetonderwijsprogramma.

DoelenBijdekeuzevooreenwerkvormmoeteerstwordennagedachtwelkdoeldedocentwilbereiken.Ermoeteen redenzijnwaarom juistmobiele technologieals(ondersteunende)werkvormwordtingezet.Eenvanderedenenomdittedoenisdattechnologieveel jongerenprikkelt endat lerendoormiddel vangamesmotiverendvoorzewerkt.Leerlingenkunnenmeteengoedegamezelfstandig leren.Redenenomjuisteenmobieletechnologietekiezenzijnonderan-dere:eencomputerlokaalisnietnodig,informatieen/ofopdrachtenkunnengekoppeldwordenaanlocatiesenhierdoormeerindrukmaken.Deechtewereldkanzoweleenrolspeleninhetspelalsookonderdeelzijnvan het leerproces. Met GPS kan directe interactieworden ingebouwd met anderen en met de omge-ving.

Het (online of mobiel) kunnen volgen van anderenwerkt voor veel leerlingen motiverend; ze krijgeneen gevoel van competitie en willen de activiteitgraag beter of sneller doen. Ook voor een docentkanditderedenzijnommetGPStewerken.Hijkanvan achter de computer op een digitale kaart zienwaaralleleerlingenzichbevindenenhoezijhunop-drachtenuitvoeren.Hijhoefthiervoorniet zelfmeenaarbuitentegaan.Hetisnatuurlijkwelafhankelijkvan de zelfstandigheid en niveau van de leerlingenofeendocentvoordezewerkvormkiest.Erkanookgekozenwordenvooreenprojectwaarbijbegeleidersmeelopenopderoute.

Verderbiedthetgebruikvanmobieletechnologiederuimtevoorsamenwerkendleren;erhoeftgeenapartsysteemvoortekomen.Hetismogelijkomhetover-legviadechat,smsoftelefoontedoen.Facetofaceoverleggen is nog steeds mogelijk, evenals het ge-bruikvanandereonlinecommunicatiemiddelenwaardejeugdveelmeewerkt.

Het is vanbelangdewerkvorm(en)endedoelenopelkaaraantelatensluitenenvoldoendereflectiemo-mentenvoordeleerlingenintebouwen.

DeontwikkelingenophetgebiedvanICTgaansnel.Inhetlevenvanjon-gerenspeeltICTeensteedsgrotererol;zegebruikenveelenvaakICT-toepassingenennemendaareenactieve,vaakproducerenderolinaan.Onderwijsvormenmet modernemedia die een hogere betrokkenheidvanleerlingenbijhetleerprocesteweegkunnenbrengenbiedenkanseninhetonderwijs.

reflectie

37


DoelgroepHethangtvandedoelgroepafwelkesoortwerkvormenactiviteitenhetmeestgeschiktzijn.Inhetprimaironderwijs werkt mobiel leren vooral goed wanneerhetalsspelofspannendveldonderzoekwordtaange-boden,bijvoorkeurmeteensterkverhalendaspect.

Bij het voorgezet onderwijs speelt ook het aanslui-tenbijdebelevingswereldvanjongerendoordeaan-sprekendetechnologieeengroterol,evenalshetzelfactiefmetkennisomgaanenkenniscreëren.Maarookbijdezeleerlingenbiedtverhalendlerendoorspelvor-men een meerwaarde met betrekking tot motivatieenleereffect.Vooralcompetitie/hetwillenwinnenisvoorleerlingenvanhetvoortgezetonderwijseenbe-langrijkefactor.

Inhethogeronderwijswordenvoornamelijkwerkvor-men ontwikkeld waarbij de student invloed heeftop het bepalen vande content en de koppeling vaninhoud aan de directe leefomgeving. De stadwordtgebruikt als leeromgeving of gegevens in het veldwordenmobielontsloten.Bijdezedoelgroepisvaak–meerdanbijjongeredoelgroepen–hetzelfstandig,overalenaltijdkunnenlerenvanbelang.Ditkaneven-tueelplaatsvindenmetbegeleidingopafstand.

Hetisvanbelangdewerkvormendesoortopdrachtengoedaante latensluitenophetniveauvandedoel-groep en te letten op de tijdsduur van het project.Vooral bij jongere leerlingen en leerlingen van hetvmbomoethetonderscheidtussenhetwerkelijkeenhetvirtuele/gefantaseerdedeelduidelijkzijn.

Eenlaatsteaandachtspuntisdatdegebruiktemediagoedmoetenaansluitenophetniveauen specifiekevaardigheden van de doelgroep. Bij leerlingen diemoeitehebbenmetlezen,kaneenspelgebaseerdopveelteksttemoeilijkzijn.Hierkanbijvoorbeeldbetervooreenvormgekozenwordenwaarbijaudioenvideoeenbelangrijkerolspelen.

WerkvormenIndepraktijkvoorbeeldenisteziendatinveelmobiele,GPSprojectengekozenwordtvooreenspelstructuuralswerkvorm.Spelend lerenwerktvoorveel leerlin-genmotiverend.Daarnaastbiedteenspel leerlingendemogelijkheidomverschillenderollenaantenemenvanwaaruitzeietskunnenleren.

Binnen een game zijn ook nog diverse variaties aanwerkvormen mogelijk. Leerlingen kunnen het spelalleenspelen,maarbijdemeestespellenspelenleer-lingen in teamsmet en tegen elkaar. Leerlingen diein groepjes spelen hebben een gedeelde ervaring;ze kunnen elkaar helpen en ze kunnen verschillenderollen ervaren. Ook leren ze op een goede maniersamenwerkenenelkaaraanvullen.Daarnaastkanookgewerktwordenmetcompetitie,watvoordemeesteleerlingensterkmotiverendwerkt.Zezijngewendomgamestespelenwaarbij ze tegenanderenspelenenwillen winnen. Een praktische reden om leerlingensamentelatenwerkenisdatzesamenmetéénappa-raattoekunnen.

Eenanderewerkvormiseenroutediedeleerlingvolgt(Soundwalk)ofzelfmaakt(Biocaching,MLGK,GamesAtelier,DeZingendeStad).Hierinstaatvooraldein-teractievandeleerlingmetdelocatievoorop;deleer-lingkrijgtterplekkeinformatiewaarhijietsmeemoetdoenofhijlegtzelfdata/mediavastmeteencameraofmobieletelefoon.

Perwerkvormverschiltde rolvandedocent.Dedo-cent is vaak een coach die ervoor zorgt dat de leer-lingenzijnvoorbereidophetproject.Tevens laathijde leerlingen hun ervaringen op een goede maniernabespreken en erop reflecteren.De docent kan er-voorkiezenomaanhetprojectmeetedoenofmeetespelen,maarleerlingenkunnenzichjuistvrijervoelenalseendocenternietbijis.Bijsommigespellenkun-nen de docenten online mee kijken (Games Atelier,Frequentie1550,Veenquest).

Dedocentmoetinelkgevalgoedwetenwatdeleer-lingengedaanhebbenenditbespreken:watheeftderouteofhetspelopgeroepen?Watvooropdrachten


zijneruitgevoerdenwelkekeuzeshebbendeleerlin-gendaaringemaakt?Docentenmoetenhierdirectnahetspelenvanhetspelopinhaken.Het isbelangrijkdit vervolgensmee te nemen in de lessituatie,wanthierontstaateenbelangrijkleermoment.Wachtentotdevolgendedagheeftalsnadeeldatdanaleendeelvande‘gameflow’(hetgevoelmiddeninhetspelver-haaltezitten)kwijtis.

Over het algemeen werkt het het beste om diversewerkvormen te combineren. Een game kanmet veleanderewerkvormengecombineerdworden.TimeLabcombineert bijvoorbeeld de mobiele werkvormmet debat/reflectie. Het is bij het combineren vanwerkvormenwelvanbelangomnietde‘gameflow’teverstoren.Alsleerlingentijdenshetspelentevaakietsopmoetenschrijven,wordthetlastigomoptegaaninhetspel.Ditkanwordenopgelostdooreenduidelijkerolverdelingbinneneenteam.

MeerwaardeOnderdoelenvielaltelezendathetgebruikvanmo-biele technologie eenmeerwaarde kan hebben voorsituatiegebaseerd,verhalendenoveral/altijdlerenendat het motiverend werkt. Andere voorbeelden vanmeerwaardezijndatleerlingendoorhetspelenvaneengamemeeronthoudenvandestofdiezeaangebodenkrijgen.UitonderzoeknaarFrequentie1550bleekdatleerlingendiehetspelspeeldenmeeronthieldenovermiddeleeuwsAmsterdamdanleerlingendiedezelfdestofineenregulierelesaangebodenkregen.

Games en simulaties bieden ook de mogelijkheidom dingen die in het echt niet mogelijk zijn tochte ervaren. Zo werd in Frequentie 1550 het mid-deleeuwse Amsterdam ervaren, in Veenquest enTimeLab juist toekomstscenario’s. In Savannah kon-denkinderenzichinleveninanderelandenendieren.Outbreak@MITgafdemogelijkheiddeeffectenvaneenepidemieheelrealistischteervaren,zonderechteenepidemieuittelatenbreken.

Leerlingenvindenhetspelenvaneenspelvaakspan-nend.Zerakensnelbetrokkenbijhetverhaaldooreeneigenpersonagetespelenofdoorinformatievanin-teressantespelfigurenteontvangen.Zemakenerdeelvanuit,inplaatsvanpassieftoetehoren,enonthoud-en dan beter. Vooral wanneer leerlingen een (deelvan)eenverhaalmeekunnencreëren(GamesAtelier,Frequentie1550,MLGK,TimeLab), lerenzeveeloverdeinhoudenblijftdekennisbeterhangen.Maar,zo-als eerder gemeld, hebben ze somsmoeitemet hetonderscheidtussenfeitenfictie.Ditgeldtvooralvoorde jongerekinderen. Juistbij een leswaarbij feiten-kenniseenbelangrijkaspectis,zoalseengeschieden-isles,kanhetbelangrijkzijnhetfictieve‘game’verhaalendefeitenkennisduidelijktescheiden.

Een andere toegevoegde waarde zit in het samen-werken, het mobiel uitwisselen van informatie dieviaverschillendebronnenvaakdirectbeschikbaar is.Dezevormvan‘informationondemand’enlerenvanjevrienden(lerenininformelenetwerken)sluitgoedaan bij de vaardigheden en verwachtingen van dedigitale generatie. Naast samenwerken kan er ooksprakezijnvancompetitie,waarbijderesultatenvanverschillendespelersdirectzichtbaarzijnenvergelek-en kunnenworden.Ook ditwerktmoti-verend voorde leerlingen. Tot slot kunnen locatie-specifiekedata verzameldwordenopverschillendemomenten.Dezegegevenskunnendanover langeretijdwordengeanalyseerd,zoalsbijBiocaching.

Dedocentenhetgebruik(sgemak)vandetechnologieVoor leerlingenishetgebruikvanmobieletechnolo-gieën vaak gemakkelijker dan voor docenten; leer-lingen zijner somsalmeer in thuisen zepikkenhetsnelop.Vaakkunnendeleerlingendedocenthelpenbijhetwerkenmetdemobieleapparatuur.Weesalsdocent niet bang om te leren van uw leerlingen! Zijvindendatalleenmaarprachtigenhiermeestijgthunzelfvertrouwen…en door iets uit te leggen, leren zezelfookweerwat.

Wat de inzet van de docentmoet zijn, verschilt per

39


project.Eendocentkanperapplicatiekijkenwathetprojectaanvoorbereidingenbegeleidingvergt,zodathijweetwaarhijofzijenergieinwilsteken.Sommigeprojecten bestaan uit workshops die door anderengeorganiseerd en gefaciliteerd worden. Dit is hetgeval bij de projectvoorbeelden Veenquest, Sound-walk,Frequentie1550enMobileMath.Anderepro-jectenbestaanuithetgebruikvaneen‘tool’/compu-terprogrammawaarmeededocentofdeleerlingzelfeeninhoudelijkprojectkanmaken.Voorbeeldenhier-van zijn Games Atelier, Lopend Leren, De ZingendeStad,Biocaching,MLGKenCreate-a-scape.Devoor-bereidingbijprojectenwaardeleerlingofdocentzelfietsmaaktvraagtvaakmeertijdeneventueeltechni-schevaardigheidvandedocent.Eengrootvoordeelisdatdetoepassingdanhelemaalkanwordenaangepastaanspecifiekeleerdoelenendelespraktijk.

Detijddieeendocentbeschikbaarheeftendematewaarin hij of zij thuis is in mobiele technologieën,kunnenoverwegingenzijnomvooreenbepaaldsoortprojecttekiezen.Hoedanookgeldtdatdedocententhousiastmoetzijnoverdeinzetvandenieuwetechniekvoorhetonder-wijs.Dedocentmoetzorgenvoorgoedebegeleiding,aansluiting bij leervoorkeuren, duidelijke leerdoelenenvoldoendeuitdagingenfeedback.

Wehopenmetdebeschreventheorieenpraktijkvoor-beeldenuvoldoendeinspiratietebiedeneninzichttegevenindeontwikkelingenenmogelijkhedenophetgebiedvanmobielenlocatiegebaseerdleren.Verderetoepassingenverspreidinginhetonderwijszalweerleidentotnieuwe inzichten,brederetoepasbaarheidentoegankelijkheid.

In de tabel op de volgende pagina’s vindt u tot slot een overzicht van alle beschreven projecten met meer informatie die kan helpen om te beoordelen of u een bepaald project wilt inzetten in de klas.

MobieletelefoonmetPDA

PDA

PDAmetGPS

PDAmetGPS

PDAmetGPS

MP3speler,camera

Mobieletelefoonmet(losse)GPS,

MobieletelefoonmetGPS


PDAmetGPS


PDAmetGPS

Yo!Opera,WaagSociety,OBSDeRietendakschool

Univ.Leiden,ea

Futurelab

HogeschoolLeeuwarden,lectoraatICTenveranderendedidactiek(lectorJ.Lepeltak)enIVNLeeuwarden

MIT

DigitalPlaygroundenHootchieCootchieMedia

WaagSociety,MSA,OSB

WaagSociety,MSA,OSB

FreudenthalinstituutenWaagSociety

VUSpinlab

UvA,HvA,StichtingSURFenWaagSociety

MIT

Zingende stad

Lopend leren

Create-a-Scape

Veenquest

TimeLab

Soundwalk

Frequentie 1550

Games Atelier

Mobile Math

Biocaching

MLGK

Outbreak

PO

PO

PO

PO/VO

PO/VO

VO

VO

VO

VO

HO

HO

HO

Muziek,variabel

Vakoverstijgend

Vakoverstijgend

Biologie

Natuur-wetenschappen

CKV

Geschiedenis

Vakoverstijgend,variabel

Wiskunde

Biologie

Vakoverstijgend,Variabel

Variabel

inhoudelijk

ontwikkelaar

apparatuur/

technolo

gie

typeonderwijs

project vakgebied

41


*Sommigeprojectenzijnnogindepilot-fase,maarzullenindenabijetoekomstbeschikbaarwordengesteldbinnenhetonderwijs.

>1dagtraininggebruik

>1dagtraininggebruik,inhoudles:variabel

>1/2dagtraininggebruiksoftware,>1dagcontentcreërenenplanning

Geen

Gesprekindeklasdedagervoorenerna

Facultatiefopwww.shop4media.nl


>1dagtraininggebruiksoftware,>1dagcontentcreërenenplanning


>1/2dagcontentcreëren>1/2daginelkaarzettenentesten

>1dagtraininggebruiksoftware,>1dagcontentcreërenenplanning

1uurindeklas

Geen

Geen,alleengebruikinUK

Geen

350,-ex.Btwvoor40pers

Nognietbepaald

Tijdenspilot:gratis.vanaf1januari2009:ca € 550perjaarvoorlicentie

Geen

Nognietbepaald

Geen

PDAzelfkopenoflenen

PDAzelfkopenoflenen

Rugzakmetlesmateriaal:€ 7,50perPDA

Geen

Aanwezigtijdensworkshop


Zelfaanschaffen,huurevtmogelijk

PDAmetGPSzelfkopenoflenen

zelfaanschaffen


Pilot:1januari2009

Pilot,indoorontwikkeling

Ingebruik

Ingebruik

Ingebruik

Ingebruik

Pilot,indoorontwikkeling

Pilot,1januari2009landelijkbeschikbaar

Pilot

Ingebruik

Pilot

Pilot

apparatuur/

technolo

gie

voorbereidings-

tijd on

twikkelstatus*

koste

ngebruik

huurmateriaal


•EPN-Platformvoordeinformatiesamenleving(2003).ParelsenGroeibriljanten:8denkersoverdetoekomstvanhetonderwijs. http://www.ictopschool.net/onderzoek/files/parels_groeibriljanten.pdf•Filius,R.M.&Akkerman,S.F(2008).RapportOnderwijsmeteducatievegamesbijdeUniversiteitUtrecht. http://www2.ivlos.uu.nl/ictexpertisecentrum/downloads/200802%20RF%20-%20Rapportgaming%20def.pdf•Fransen,J.(2008)MobileLearning:eenverkenning;Standvanzakenenverwachtingenvoordenabijetoekomst.Tevindenop http://www.mobieleonderwijsdiensten.nl•Caudill,J.(2007).Thegrowthofm-learningandthegrowthofmobilecomputing:Paralleldevelopments. TheInternationalReviewofResearchinOpenandDistanceLearning,8(2).•Kirriemuir,J.&McFarlane,A.(2004)LiteratureReviewinGamesandLearning. http://www.futurelab.org.uk/resources/documents/lit_reviews/Games_Review.pdf•Klopfer,E.,&Squire,K.(2008).EnvironmentalDetectives:Thedevelopmentofanaugmentedrealityplatformforenvironmental simulations.EducationalTechnologyResearchandDevelopment,56,203-228.•Klopfer,E.(2008).AugmentedLearning:ResearchandDesignofMobileEducationalGames.CambridgeMassachusettsUSA:The MITPress•Kukulska-Hulme,A.,&Traxler,J.(2005).Mobilelearning;Ahandbookforeducatorsandtrainers(Eersteed.). LondonUK:Routledge.•Naismith,L.,Lonsdale,P.,Vavoula,G.,&Sharples,M.(2006).Literaturereviewinmobiletechnologiesandlearning. Bristol,UK:FuturelabReport. www.futurelab.org.uk/resources/documents/lit_reviews/Mobile_Review.pdf•Oblinger,D.(red.)(2007)Authenticlearningforthe21stCentury:anoverview. http://net.educause.edu/ir/library/pdf/ELI3009.pdf•Ooijen,van,F.(2006).M-learning[scriptie]Adviesrapport:welkemogelijkhedenzijnervoorCodenameFuturevoorintegratievanmobieleapplicatiesinhaarlesmateriaal?Amsterdam:HvA.TeleenbijmediatheekLeeuwenburgAmsterdam.•Verloop,N.&Lowyck,J.(red.)(2003)Onderwijskunde:eenkennisbasisvoorprofessionals.Groningen:Wolters-Noordhoff.

Geraadpleegdewebsite:http://www.natuurlijkleren.netZieookdewebsitewww.mobieleonderwijsdiensten.nlvoormeerinformatieenprojectenophetgebiedvanmobielleren.

geraaDPleegDe literatUUr colofon

43


Idee en opzet publicatie: MennoSmidts,projectleiderMobieleOnderwijstoepassingenSURFnet/KennisnetRinskeHordijk,programmaleiderCreativeLearning,WaagSocietyJantinaHuizenga,promovendagame-basedlearning,ILO,UniversiteitvanAmsterdam

Inhoud en redactie:JantinaHuizenga,promovendagame-basedlearning,ILO,UniversiteitvanAmsterdamRinskeHordijk,programmaleiderCreativeLearning,WaagSocietyAstridLubsen,usabilityresearcher,WaagSociety

Vormgeving:studioVerhees,[email protected]

Met dank aan de volgende personen voor hun bijdrage en medewerking:MariekeHochstenbach(WaagSociety)KristelKerstens(WaagSociety)RonaldLenz(WaagSociety)FemkevanOoijen(Kennisnet)EricKlopferenJudyPerry(Outbreak@MIT,TimeLab)HenryVorselmanenEvelinevanStuyvenberg(Soundwalk)DeboraPattyenDaniCuypers(DeZingendeStad)GeorgePlakkéenSébastiaanLaarman(Veenquest)KoosEichhorn(LopendLeren)TimRudd(Savannah)LiesbethvandeGrindt(Biocaching)

colofon

SURFnet bvPostbus190353501DAUtrech[email protected]

Stichting KennisnetPostbus7782700ATZoetermeertelefoon0800-[email protected]

Creative Learning LabNieuwmarkt41012CRAmsterdamtelefoon020-5579898fax02[email protected]

Instituut voor de Lerarenopleiding (ILO) van de UvASpinozastraat551018HJAMSTERDAMtelefo[email protected]


GPS

mobielcreatief

mobiele techniekonderwijsspeels

creatiefGPS


Wereld als leeromgeving

Documents

Transcript of Wereld als leeromgeving

Een gepersonaliseerde leeromgeving (voor Dimensie, april 2009)

Een e-leeromgeving opzetten in je organiatie

Een persoonlijke leeromgeving ontwikkelen met web2.0 applicaties

Sharepoint als werk- en leeromgeving Communicatie, beheren en leren. Madelon Kruijff rector [email protected] Woll.

De werelD als leeromgeving mobiel creatief GPS - waag.org · talent- en competentieontwikkeling bij leerlingen en leerkrachten. Het is daarom belangrijk dat zowel leerlingen als leerkrachten

de wereld als leeromgeving

Onderwijsdag 2016 - Interactieve Leeromgeving Schriftelijk Studiemateriaal

Een aantrekkelijke leeromgeving voor schoolleiders

Blackboard + Weblog = Communicatieve Leeromgeving

Lunchseminar Onderwijsraad Leeromgevingen op de grens ......Maatschappelijk vraagstuk als uitgangspunt voor hybride leeromgeving met verschillende opleidingen en niveaus, ook post-initieel

Escape. Als je wereld kleiner wordt

Invoering van Blackboard als universiteit-brede elektronische leeromgeving

Cloudschool: leren met leerlijnen in een adaptieve leeromgeving

Het identificeren van focus groepen Internet of Things in ... · De wereld als leeromgeving Iemand heeft 10 minuten ‘over’ en perron wachtend op een trein en worstelt met een

Verbindende concepten Krachtige Leef- en Leeromgeving met … · 2018. 5. 27. · Krachtige leef- en leeromgeving Als je het hele kader bekijkt dat we in deze publicatie en op de

Business sprint persoonlijke leeromgeving blog 25 november

Afsprakenbundel Schoonheidsspecialist · PDF fileWe willen een sterke leeromgeving waar je als cursist in je leerproces wordt begeleid en ... • Scrub • Masker • Badpoeder ...

Sociale media als persoonlijke leeromgeving

ONTDEK DE WERELD RONDOM DE SCHOOL - Edugroepen · 2018. 9. 9. · In thema 4 heb je onderzocht hoe jij als leerkracht ‘Boeiend Onderwijs’ kunt verzorgen. De betekenisvolle leeromgeving

Persoonlijke leeromgeving