28/03/2014

1

WELKE ZIEKTELAST DOOR MILIEUFACTOREN – LUCHTKWALITEIT?

Prof. Willy BaeyensCoordinator Steunpunt Milieu en Gezondheid

DE VOORDRACHT BESTAAT UIT 3 ONDERDELEN:

1. DE LUCHTVERONTREINIGING IN VLAANDEREN.

2. DE GEZONDHEIDSEFFECTEN VAN LUCHTVERONTREINIGING (LITERATUUR)

3. DE RESULTATEN VAN HET STEUNPUNT MILIEU-EN-GEZONDHEID IN HET KADER VAN LUCHTVERONTREINIGING EN GEZONDHEIDSEFFECTEN.

28/03/2014

2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1990 1995 1996 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

%

Jaar

Atmospherische emissies: dioxines en PAKs versus tijd

dioxines (%)

PAHs (%)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

%

Jaar

Atmospherische emissies: metalen versus tijd

Cd (%)Cu (%)Hg (%)Pb (%)Zn (%)

28/03/2014

3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

As Cd Cr Cu Hg Ni Pb Zn

handel &

transport

landbouw

energie

industrie

huishoudens

aandeel (%)

UITSTOOT METALEN PER SECTOR

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

9 000

10 000

11 000

12 000

1995 2000 20052010* 1995 2000 20052010* 1995 2000 20052010* 1995 2000 20052010*

luchtvaart niet-uitlaat

luchtvaart uitlaat

zeescheepvaart

binnenvaart

spoorverkeer niet-uitlaat

spoorverkeer uitlaat

wegverkeer niet-uitlaat

wegverkeer uitlaat

totaal stof PM10 PM2,5

emissie

*voorlopige cijfers. Emissies 2010 wegverkeer niet vergelijkbaar met reeks 2000-2009 wegens modelaanpassingen. Emissies wegverkeer 2011 gelijk gesteld aan 2010, emissies transport 2011 niet opgenomen in figuur.

emissie/uitstoot (ton)

elementair koolstof

UITSTOOT STOF

28/03/2014

4

20

25

30

35

40

45

50

55

60

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

industrieel gebied

stedelijk gebied

voorstedelijk gebied

landelijk gebied

EU-grenswaarde (2005)

gezondheidsrichtwaarde (WGO)

jaargemiddelde PM10-concentratie (µg/m3)

PM10 jaargemiddeldes per gebied versus tijd

25

30

35

40

45

50

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

jaargemiddelde ozonconcentratie (µg/m3)

OZON jaargemiddeldes versus tijd

28/03/2014

5

verloren gezonde levensjaren

LITERATUUR GEZONDHEIDSEFFECTEN - Alzheimer

Luchtvervuiling (fijn stof/smog): bewoners van steden die met ernstige luchtvervuiling kampen, vertonen, in de hersenen, significant meer ontstekingsverschijnselen en anatomopathologische kenmerken van de ziekte van Alzheimer.

28/03/2014

6

GEZONDHEIDSEFFECTEN – Respiratoire aandoeningen

Chronische bronchitis is een permanente ontsteking van de bronchiën, met verhoogde afscheiding van slijm.

Longemfyseem is een aandoening die veroorzaakt wordt door een verminderde elasticiteit van het longweefsel en door een verlies van alveoli en haarvaten van de alveoli.

Samen vormen deze aandoeningen de COPD.

GEZONDHEIDSEFFECTEN – Respiratoire aandoeningen

Algemene luchtvervuiling wordt beschouwd als een risicofactor voor COPD. Hoewel het precieze aandeel van elke factor hierin moeilijk te bepalen is, wijzen studies erop dat verhoogde concentraties van fijn stof, NO2, SO2 en ozon de respiratoire symptomen kunnen verergeren.Langetermijneffecten zijn nog moeilijker te bepalen, maar bij volwassenen zijn verminderde longfuncties en een verhoogd voorkomen van longobstructie gevonden.

28/03/2014

7

GEZONDHEIDSEFFECTEN – Hart en vaatziekten

Luchtvervuiling en effecten van chronische blootstelling :Er zijn heel wat gegevens beschikbaar die wijzen op een belangrijke rol van milieuvervuiling als oorzaak van cardiovasculaire aandoeningen. De prevalentie van ischemische hartziekten (onvoldoende bloedtoevoer naar de hartspier) bedroeg 9,6% bij personen (algemene populatie) die waren blootgesteld aan vervuilde lucht met een jaarlijks gemiddelde fijne stofdeeltjes (PM2,5) boven de 60 tegenover 5,9% bij personen blootgesteld aan vervuilde lucht met een jaarlijks gemiddelde fijne stofdeeltjes (PM2,5) kleiner dan 60.

GEZONDHEIDSEFFECTEN – Hart en vaatziekten

28/03/2014

8

Zelfs korte termijn-blootstelling aan PM2.5gedurende enkele uren zou aanleiding kunnen geven tot hartinfarcten, hartischemie, arrhytmia, hartfalen, beroerte, zelfs tot plots overlijden. Lange termijn-blootstelling aan lage concentraties PM2.5 wordt gelinkt aan hypertensie en atherosclerose (aderverkalking).

Effecten van acute blootstelling aan fijn stof

PM0.1, de ultrafijne deeltjes, uitgestoten door voornamelijk dieselmotoren, die verantwoordelijk zijn voor het grootste aantal deeltjes in de atmosfeer, kunnen direct binnendringen in de bloedbaan, en vasculaire effecten uitoefenen. Naast inflammatoire effecten, worden deeltjes ook geassocieerd met onder andere verhoogde fibrinogeen- en bloedplaatjesconcentraties.

Effecten van acute blootstelling aan ultrafijn stof

28/03/2014

9

Steunpunt Milieu-en-Gezondheid: studies in het kader van luchtverontreiniging en gezondheidseffecten.

- Luchtverontreiniging en aderverkalking. Dit werdgetest op oudere (56.5 jaar) diabetes patiënten.

- Effect van verhoogde metaalconcentraties op DNA schade bij adolescenten (14-15 jaar).

- Effect van verhoogde metaalconcentraties op schildklier- en sexhormonen bij adolescenten (14-15 jaar).

Methodology: De individuele chronische blootstellingaan fijn stof (PM) werd bepaald door enerzijds de koolstofdeeltjes in luchtwegen macrofagen(beschermende cellen) in sputum te meten en anderzijds door de afstand van de woning van de patient tot de hoofdweg te meten.

Deze blootstellingswaarden werden uitgezet alsfunctie van de plasma concentraties van geoxideerdLDL, en enkele andere factoren.

Luchtverontreiniging en aderverkalking.

28/03/2014

10

Elke verdubbeling in de afstand van de woning tot de hoofdweg(en) resulteerde in een significantedaling van de koolstofdeeltjes in de luchtwegenmacrofagen. Elke verdubbeling in de afstand van de woning tot de hoofdweg(en) resulteerde in een significantedaling van geoxideerd LDL, een maat vooraderverkalking.

Luchtverontreiniging en aderverkalking.

a. Een luchtweg macrofaag die koolstofdeeltjes bevat.

b. De koolstof lading als functie van de afstand tot de hoofdweg.

c. Geoxideerd LDL (maat voor aderverkalking) als functie van de koolstof lading.

d. Geoxideerd LDL (maat voor aderverkalking) als functie van de afstand tot de hoofdweg.

28/03/2014

11

Gezondheid: DNA schade

Cadmium in urine, chroom in urine en thallium in bloed zijn significant positief geassocieerd met DNA-schade. Een onderzoek met fibroblastcellen van menselijke longen (MRC-5) toonde aan dat met stijgende cadmium concentraties een stijging plaats vond in het %-DNA migratie, en dus in de DNA-schade.

DNA schade bij adolescenten door metalen

28/03/2014

12

Bij de adolescenten waren een groot aantal zware metalen gecorreleerd met stijgende aromatase (estrogen synthaseenzyme) en SHBG (sex hormoon bindend globuline) concentraties en met dalende (vrije) oestradiol en (vrije) testosteron concentraties.

Bij de adolescenten waren een groot deel van de gemeten zware metalen (B-Cd, B-Pb, U-Cu, B-As, B-Tl, U-Tl) significant positief gecorreleerd met T3 (trijodothyronine) of T4 (thyroxine).

Effecten op schildklier- en sexhormonen bij adolescenten door metalen

BESLUITEN

• Atmosferische concentraties van zink, lood, kwik, dioxines en fijn stof zijn gedaald in Vlaanderen.

• Atmosferische concentraties van koper, PAKs en ozon zijn niet gedaald in Vlaanderen.

• Luchtvervuiling veroorzaakt een reeks gezondheidseffecten o.a. respiratoire aandoeningen, hart- en vaatziekten, zelfs Alzheimer.

• In het steunpunt Milieu-en-Gezondheid stelden wij vast dat bij oudere volwassenen er meer aderverkalking optrad als gevolg van luchtverontreiniging en bij adolescenten meer DNA schade alsook effecten op schildklier- en sexhormonendoor blootstelling aan metalen o.a. via de lucht.

28/03/2014

13

Met dank aan de Vlaamse Regering en haar administraties

-EWI: Wetenschapsbeleid-LNE: Leefmilieu, Natuur en Energie-AZG: Agentschap voor Zorg en Gezondheid

voor subsidiëring van het Steunpunt Milieu-en-Gezondheid(VUB, KUL, UHasselt, UA, UGent, VITO, PIH).