Welke mantel past ? De ene mantelzorger is de andere niet

Impuls_cahiers_flyer.indd 1 12-06-12 09:51

Jan Brouwer, senior beleidsadviseur zorg, gemeente Arnhem“De boekjes maken inzichtelijk welk aanbod er al is en wat er aanvullend mogelijk is. Bovendien laten ze zien op welke velden je kunt inzetten en hoe je beleid kunt verbinden aan (bestaand en nieuw) aanbod en partijen. Je moet in de aanpak op zoek naar de meest voor de hand liggende coalities.”

Marjoke van Gelder, coördinator Steunpunt Mantelzorg Wageningen, Solidez“Ik verwijs gemeenteambtenaren naar de cahiers voor informatie over hoe om te gaan met diverse groepen mantelzorgers. Ook de preventieteams gebruiken ze als naslagwerk voordat ze specifieke mantelzorgers gaan bezoeken. Heel erg nuttig!”

Henriëtte van Gils, regioadviseur Gelderland, Mezzo”De cahiers dragen bij aan de verbetering van de ondersteuning van specifieke doelgroepen mantelzorgers. Mezzo ondersteunt dit Gelderse initiatief van harte!”

Tip: De ervaring leert dat het heel goed werkt om mantelzorgers uit deze doelgroep in hun eigen omgeving op te zoeken. Benieuwd hoe u dat lokaal kunt doen? Neem dan contact op met één van de experts op het achterblad van deze uitgave.

Allochtone mantelzorgers“Ik las dat diabetes veel voorkomt onder mensen met een Turkse achtergrond. Daarom heb ik, al zeg ik het zelf, een fantastisch leuk programma opgezet over diabetes en een interessante spreker weten te strikken voor een mantelzorgsalon. Ik stuurde een mooie uitnodiging per post naar alle bekende adressen en plaatste in het huis-aan-huis blad een artikel. Er kwamen drie mensen opdagen – uit de vaste bezoekersgroep. Persoonlijk vind ik het jammer dat de energie die ik erin heb gestopt, geen enkele nieuwe bezoeker heeft opgeleverd. Ik weet eigenlijk niet goed hoe het nu verder moet.”

Jonge mantelzorgers zijn kwetsbaar omdat ze vaak taken en verantwoordelijkheden hebben die niet passen bij hun leeftijd en ontwikkeling. Door het bieden van zorg hebben ze geen tijd om te spelen, sporten of huiswerk te maken. Daarnaast brengt de thuissituatie ook zorgen met zich mee. Overbelasting kan leiden tot het ontstaan van fysieke, psychosociale en emotionele problemen. Onder zoek van de GGD Gelre IJssel toont aan dat

jongeren met een ernstig ziek gezinslid twee keer zo vaak last hebben van depressieve gevoelens. Ook roken en drinken ze vaker en gebruiken ze vaker softdrugs dan hun leeftijdgenoten. Ze spijbelen vaker en hebben een grotere kans de school zonder diploma te verlaten. Om dit alles te voorkomen is vroegtijdige signalering en erkenning van de problemen van groot belang.

Tip: Het is als ondersteuner goed om te beseffen dat reageren op uiterlijk gedrag niet bijdraagt aan de oplossing. Wilt u tips over hoe u dit kunt doen? Neem dan contact op met één van de experts op het achterblad van deze uitgave.

Jonge mantelzorgers“Als zorgcoördinator van een middelbare school komen veel leerlingen bij mij op het spreekuur met problemen. Soms ernstig van aard. Ik probeer zoveel mogelijk te achterhalen wat de problemen zijn en probeer lucht en rust te creëren bij de leerling, zodat oplossingen in beeld komen. Ik realiseer mij dat ik me er niet altijd bewust van ben dat de leerling in een mantelzorgsituatie zit.”

Allochtone mantelzorgers lopen verhoogd risico op over belasting. Met name vrouwen van de zogeheten tweede generatie bieden het leeuwendeel van de mantel­zorg. Vaak nemen deze dochters en schoondochters zorg taken vanzelfsprekend op zich en deze weigeren is in de praktijk nauwelijks bespreekbaar. Ook hulp vragen of ondersteuning zoeken is vaak niet aan de orde. Dat is namelijk een signaal dat ze zelf de benodigde zorg niet willen of kunnen geven.

Aan de andere kant: wanneer ze ondersteuning zoeken, stuiten ze veelal op het ‘witte’ aanbod van allerlei partijen. Omdat het aanbod niet bekend, toegankelijk of geschikt is, kunnen veel allochtone mantelzorgers er niet op tijd gebruik van maken. Dat is wrang, want hun onder steuningsbehoeften wijken niet sterk af van die van autochtone mantelzorgers. Het gaat ook bij hen vooral om de behoefte aan informatie en praktische ondersteuning.

Impuls_cahiers_flyer.indd 2 12-06-12 09:51

Overheden en instanties willen mensen steeds meer in hun eigen kracht zetten. Professionals kijken daarom eerst naar wat cliënten zelf kunnen en wat hun persoonlijk netwerk kan bieden. Steeds meer mensen zullen dan ook de rol van mantelzorger krijgen. Daarbij is het van cruciaal belang dat ze die rol goed kunnen invullen. Dat betekent dat ze bekend zijn met een toegankelijk ondersteuningaanbod, dat in hun behoeften voorziet. Dit verkleint de kans op uitval door overbelasting.

Jonge, oudere, allochtone mantelzorgers en mantelzorgers van GGZ­cliënten hebben met elkaar gemeen dat ze een grote kans lopen op overbelasting. En om verschillende redenen lukt het instellingen die het lokaal ondersteuningsaanbod vormgeven minder goed om deze

groepen te bereiken. Daardoor komen ze pas in beeld als ze zelf in de problemen komen. Ze kampen dan zelf met gezondheidsproblemen, komen niet meer op hun werk of op school en laten zich sociaal niet meer zien.

Concrete handreikingenVier Gelderse ondersteuningsorganisaties hebben hun krachten gebundeld om professionals in het veld concrete handreikingen te bieden om met deze doelgroepen aan de slag te gaan, onder meer met de Impulscahiers. Ieder cahier biedt achtergronden en verdiepende informatie over een doelgroep, praktische handreikingen en adviezen en specifieke informatie voor uiteenlopende groepen ondersteuners. Nieuwsgierig geworden? Download de cahiers op de websites van de vier instellingen.

Oudere mantelzorgers“Johan ging natuurlijk voor zijn vrouw zorgen toen haar “korte termijn geheugen wat haperde”, zoals hij dat zo mooi kon zeggen. Wij waren echt niet de enigen die zagen dat er wel meer aan de hand was dan dat, maar Johan weerde alle hulp van buiten af, want “er was niets ergs aan de hand met zijn vrouw”. Hij stopte met zijn wekelijkse tennisuurtje en ging steeds minder de deur uit. Totdat hij van de trap viel, in het ziekenhuis terechtkwam en zijn ernstig dementerende vrouw opgenomen werd op de gesloten afdeling van het verzorgingshuis. Vanuit de tennisclub stonden we het eerst aan zijn bed, met een grote fruitmand. Maar ik vraag me af wat we nog meer hadden kunnen doen voor Johan en zijn vrouw…”

Tip: Wees alert op oudere mantelzorgers en hun signalen en werk aan een sluitend netwerk om de mantelzorger heen. Wilt u hier meer over weten? Neem dan contact op met één van de experts op het achterblad van deze uitgave.

Mantelzorgers van GGZ-patiënten “Tien jaar geleden kregen we Leo binnen, een man die iedereen vooral kende als een positieve vent, als gangmaker op feestjes. Hij kwam bij ons binnen met de diagnose manisch-depressief. Ik zag de worste-ling die deze nieuwe situatie voor zijn vrouw en twee opgroeiende dochters opleverde. Ze vonden het moeilijk om ermee om te gaan en durfden er aanvankelijk met niemand over te praten. Het viel ook moeilijk uit te leggen. Alles in het gezin werd anders. De sfeer in huis, de dagelijkse dingen die ze met elkaar deden. Niet meer met vakantie gaan of leuke uitstapjes maken. Altijd rekening houden met hoe Leo zich op dat moment voelde. Uiteindelijk heb ik zijn vrouw en dochters gewezen op lotgenotengroepen. Daar kunnen ze in ieder geval wel praten over hun gevoelens.”

Als iemand een psychisch probleem heeft, horen daar vaak veranderingen bij in denken en voelen, in stemmin­g en en gedragingen. Gewoon leven is niet langer gewoon. Mantelzorg bieden is dan erg belastend. Het risico op overbelasting neemt toe als de patiënt zijn ziekte ontkent en de mantelzorger ook niet precies weet wat er aan de hand is en waar oplossingen te zoeken. Soms dragen GGZ­mantelzorgers bewust bij aan de

onzichtbaarheid van hun situatie. Ze spiegelen collega’s, buren, vrienden en kennissen een normaal beeld voor en houden het probleem verborgen. Soms om een plekje voor zichzelf te behouden waar het leven normaal is, maar vaker uit schaamte, omdat praten over de situatie voelt als de vuile was buiten hangen, de zorgbehoevende in diskrediet brengen of een stigma opplakken.

Tip: Bied deze mantelzorgers een podium om hun verhaal te durven vertellen. Wilt u meer weten over hoe u dat podium kunt bieden? Neem dan contact op met één van de experts op het achterblad van deze uitgave.

Oudere mantelzorgers (65+) geven doorgaans langdurig intensieve zorg, vaak aan een andere oudere. Meestal neemt de zorg in zwaarte toe, evenals de kans dat de mantelzorgers zelf gezondheidsproblemen krijgen. Het eigen sociale netwerk krimpt doordat leeftijdgenoten gezondheidsproblemen krijgen of overlijden. Extra hulp en sociale ondersteuning vallen dan geleidelijk weg. Dat

brengt risico’s op overbelasting met zich mee. Daar komt bij dat de generatie waartoe deze mantelzorgers behoren, gewend is voor zichzelf te zorgen en niet teveel te klagen. Ze hangen de vuile was niet buiten en belasten niemand met hun eigen zorgen. Ze lossen alles zelf wel op. Tot het echt niet meer gaat.

Waarom aandacht voor specifieke doelgroepen?

Impuls_cahiers_flyer.indd 3 12-06-12 09:51

Ursela van Dijk (026-352 34 20)u.vandijk@elanexpertise.nlElan Expertisecentrum ondersteunt vooral maatschappelijke organisaties en lokale overheden op het gebied van participatie, sociale cohesie en diversiteit.

LeergangIn de regio Noord­Veluwe hebben we voor de mantelzorgconsulenten een leergang opgezet over ondersteuning aan diverse doelgroepen mantelzorgers. Aan de hand van hun eigen praktijkvragen en concrete casussen hebben deze consulenten geleerd hoe ze bijvoorbeeld allochtone mantelzorgers nog beter kunnen signaleren, bereiken en ondersteunen. Ook hebben ze met elkaar voor de lokale situatie uitgewerkt welke samenwerkingspartners ze daar goed bij kunnen betrekken.

Mariëtte Klein Kranenberg (026-384 63 23)m.klein.kranenberg@spectrum-gelderland.nlSpectrum CMO Gelderland helpt gemeenten en instellingen bij de aanpak van maatschappelijke vragen.

Startbijeenkomst door theaterVeel professionals hebben contacten met jongeren zonder te weten dat zij als mantelzorger in een moeilijk parket zitten. En dat hun rol als mantelzorger kan leiden tot spijbelen, moeilijk gedrag en tegenvallende prestaties. Alle lokale partijen worden uitgenodigd voor een startbijeenkomst. Na een presentatie zetten twee trainers/ acteurs herkenbare scènes uit het leven van de jonge mantelzorger neer. Tot slot werken we met alle deelnemers toe naar concrete oplossingen en stappen die ze op lokaal of regionaal niveau kunnen zetten.

Heleen den Breeker (026-384 28 22)heleendenbreeker@zorgbelanggelderland.nlZorgbelang Gelderland helpt Gelderse burgers met een zorgvraag, ondersteunt belangenbehartigers en is een partijdige adviseur voor gemeenten en partners in wonen, welzijn en zorg.

Interactieve workshopWe bieden een interactieve workshop, waarin bewustwording plaatsvindt van de risico’s tot (over) belasting van oudere mantelzorgers. De deelnemers wisselen kennis en ideeën uit vanuit hun eigen praktijk over de mogelijkheden om de zorg door oudere mantelzorgers te verlichten.

Huub Timmermans (026-443 04 31)h.timmermans@pkn.nlGOMA nodigt mensen op levensbeschouwelijke basis uit zich actief bezig te houden met maatschappelijke vraagstukken en zich in te zetten voor mensen die maatschappelijk in de knel (dreigen te) komen.

Ruimte voor anderszijnWe ondersteunen in Gelderland lokale projectgroepen bij het project‘Ruimte voor anderszijn’. Doel van deze lokale projectgroepen: ruimtescheppen voor mensen met een psychische/psychiatrische aandoening,bestrijden van vooroordelen en stigmatisering en zorgen dat betrokkenen optimaal kunnen meedoen in de samenleving. Ook is er aandacht voor de naastbestaanden, familieleden, partners, vrienden. Vaak vervullen zij een zorgtaak voor betrokkenen (mantelzorg).

De cahiers zijn uitgegeven door de Impulsstuurgroep. Impuls bundelt de krachten van Elan Expertisecentrum, GOMA, Spectrum CMO Gelderland en Zorgbelang Gelderland, vier Gelderse ondersteunings-instellingen die zich onder andere bezighouden met mantelzorg. Hier een greep uit het brede onder steunings aanbod van de organisaties.

Partners:

Impuls_cahiers_flyer.indd 6 12-06-12 09:51