Wegwijs in

Wegwijs in ...

TELEWERK INVOERENIN EEN ONDERNEMING

September 2007

Algemene Directie Humanisering van de Arbeid

Deze brochure is gratis te verkrijgen3 Telefonisch op het nummer (02)233 42 113 Door rechtstreekse bestelling op de website

van de FOD:http://www.werk.belgie.be

3 Schriftelijk bij de:Cel Publicaties van deFederale Overheidsdienst Werkgelegenheid,Arbeid en Sociaal OverlegErnest Blerotstraat 1 - 1070 BRUSSELFax: (02)233 42 36E-mail: [email protected]

Deze brochure is eveneens raadpleegbaar op dewebsite van de FODhttp://www.werk.belgie.be

Cette brochure peut être également obtenue enfrançais.

Deze brochure baseert zich op de studiedie in 2004 en 2005 werd gerealiseerdop vraag van de FOD Werkgelegenheid,Arbeid en Sociaal Overleg, in het kadervan een programma gefinancierd doorhet Europees Sociaal Fonds. Het integra-le rapport van deze studie is beschikbaarop volgend adres: www.werk.belgie.be,in de module Publicaties > Telewerk encollectieve onderhandeling. Coördinatie: Maxime Stroobant (VUB)

De onderzoeksteams:SOCO/TESA-VUB(www.vub.ac.be/SOCO/)Binnen de Vakgroep Sociaal Onderzoek(SOCO) is de onderzoeksgroep TESA ver-antwoordelijk voor onderzoeksprojectenover arbeidsverhoudingen, arbeidsmarkten organisatorische en technische veran-dering.

Onderzoeker: Jan De Schampheleire

SORE-VUB (www.vub.ac.be/SORE/)De Vakgroep Sociaal Recht (SORE) ont-wikkelt onderzoek over het arbeidsrechten het socialezekerheidsrecht, zowel ineen nationale context, als in Europees eninternationaal verband.

Onderzoeker: Kristof Salomez

TEF-ULB (www.ulb.ac.be/socio/tef)Het Centre de sociologie du Travail, del’Emploi et de la Formation (TEF),(Centrum voor Arbeidssociologie,Werkgelegenheid en Vorming), is eeninterdisciplinair onderzoekscentrum vande Université Libre de Bruxelles gespeci-aliseerd in de studie van de arbeids-markt, de arbeidsvoorwaarden, dearbeidsverhoudingen en de band tussenonderwijs, professionele vorming enwerkgelegenheid.

Onderzoekers: Estelle Krzeslo, EstebanMartinez

De redactie van deze brochure werdafgesloten op 31 augustus 2007

Coördinatie: Directie van de communicatieRedactie: Jan De Schampheleire, Estelle Krzeslo,Esteban Martinez, Kristof Salomez.Omslag en grafische leiding: Hilde VandekerckhoveLay-out: Rilana PicardOmslagachtergrond: Isabelle RozenbaumDruk: Boone-RoosensVerspreiding: Cel PublicatiesVerantwoordelijke uitgever: FODWerkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg

Wettelijk depot: D/2007/1205/35

De verveelvoudiging van teksten uit deze brochu-re voor niet-commmerciële doeleinden is toege-laten mits bronvermelding en, in voorkomendgeval, vermelding van de auteurs van de brochu-re. Voor de verveelvoudiging voor commerciëledoeleinden moet vooraf toelating gevraagd wor-den aan de Directie van de communicatie van deFOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.

M/V

Met de termen “werknemer” en “werkgever”wordt in deze brochure verwezen naar personenvan beide geslachten.

Met de steun vande Europese UnieEuropees SociaalFonds

Wegwijs in … telewerk invoeren in de onderneming

3

Voorwoord

In november 2005 werd de CAO nr. 85 afgesloten, aansluitend bij deEuropese kaderovereenkomst over telewerk van 2002. Deze CAO is vankracht sinds 1 juli 2006. Dit kan er toe leiden dat telewerk in de komendejaren een nieuw elan krijgt.

In de jaren 1990 werd gedacht dat telewerk een ruime toepassing zoukrijgen. Toch is de invoering ervan veel trager verlopen dan aanvankelijkwerd gedacht en krijgt telewerk pas in de loop van de laatste jaren eniggewicht.

Telewerk is geen noodzaak: dezelfde arbeid kan zowel met, als zondertelewerk worden georganiseerd. Deze bijzondere vorm van arbeidsorganisa-tie kan voor de werkgever en de werknemers weliswaar een opportuniteitblijken. Alvorens telewerk in te voeren is het echter nuttig een aantal vra-gen op te werpen om alle onzekerheden uit te wissen.

Wegwijs in … telewerk invoeren in de ondernemingW

egw

ijsin

...

4

De invoering van telewerk moet worden overlegd en onderhandeld,zowel binnen het management als tussen het management en de werkne-mersvertegenwoordigers.

Deze brochure baseert zich op een juridische en sociologische studiedie aandacht besteedde aan de karakteristieken van het telewerk, meerbepaald aan de modaliteiten voor een overlegde omkadering van telewerk.De brochure werd opgesteld door de auteurs van de studie en goedgekeurddoor de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid en de AlgemeneDirectie Individuele Arbeidsbetrekkingen van de FOD Werkgelegenheid,Arbeid en Sociaal Overleg. Deze brochure heeft als doel de actoren van hetoverleg in de onderneming de nodige instrumenten aan te reiken om deonderhandelingen met het oog op de invoering van telewerk tot een goedeinde te brengen. Met andere woorden: wat zijn de belangrijkste aspectenwaaraan de sociale partners aandacht moeten besteden? De brochure isdan ook bestemd voor alle geïnteresseerde actoren van de onderneming ende verantwoordelijken van de beroepsorganisaties.


5

Inhoudstafel

Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3Inhoudstafel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

1 Telewerk in het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71.1 Vormen van telewerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71.2 De regels en de praktijk van telewerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91.3 CAO nr. 85 aangaande telewerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111.4 De CAO en de Arbeidswet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

2 De invoering van telewerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172.1 Minimumvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182.2 Graduele voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192.2.1 De arbeidstaken en -tijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192.2.2 De werking van de dienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202.2.3 De infrastructuurvereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222.2.4 De werkomstandigheden thuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222.3 Proefprojecten en evaluaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

3 Praktische regelingen bij het invoeren van telewerk . . . . . . . . .273.1 Informatie en raadpleging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273.2 Vrijwilligheid van de individuele toepassing . . . . . . . . . . . . . . . . .293.3 De schriftelijke arbeidsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303.4 De arbeidstijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .313.5 Welzijn op het werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .333.6 De kosten voor apparatuur, verbindingen en communicatie . . . . .413.7 De rechten van telewerkers bij sociale verkiezingen . . . . . . . . . . .423.8 De regeling bij een arbeidsongeval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .423.9 Vorming en ondersteuning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

John Dowland


7

1Telewerk

in het algemeen

1.1 Vormen van telewerk

De sociale gesprekspartners van de ondernemingen kunnen zeer uiteenlo-pende vormen van telewerk overeenkomen. Er kunnen over het algemeenvier soorten telewerk onderscheiden worden, waarvan de eerste tweeonder telethuiswerk vallen:

2 Alternerend telethuiswerk lijkt de meest verspreide vorm te zijn,althans binnen het kader van collectieve arbeidsovereenkomsten. Hetveronderstelt een zekere regelmaat in het nemen van telethuiswerk:ofwel op vaste weekdagen ofwel voor een vast deel van de wekelijksearbeidstijd.

2 Bij occasioneel telethuiswerk is er geen regelmaat voorzien. Dit soorttelewerken komt in vele gevallen overeen met het supplementaire werkverricht door kaderleden (managers en experten), die een zekere auto-nomie hebben over het beheer van hun taken en hun arbeidstijd.Verscheidene bedrijven werken met een kader dat onregelmatige ofoccasionele vormen van telewerk toelaat.

2 Een derde vorm is gedecentraliseerd telewerk in bedrijfseenheden diedicht bij de woonplaats van de werknemers liggen.

2 De vierde en laatste vorm is mobiel telewerk, soms aangeduid als‘nomadisch’ werk. Het gaat om diverse situaties waar het werk buitenhet bedrijf wordt uitgevoerd. Commerciële vertegenwoordigers,medisch afgevaardigden, kaderleden die vaak op verplaatsing zijn, vor-


egw

ijs in

...

8

men typische voorbeelden van mobiele telewerkers. Hier is de aandui-ding als telewerker niet vanzelfsprekend omdat een deel van het werkhoe dan ook buiten de lokalen van het bedrijf gebeurt, zoals bij her-stellers en installateurs. Het toenemend gebruik van ICT werkt in dehand dat er veel meer taken buiten het bedrijf worden uitgevoerd. Datis ongetwijfeld soms de reden om mobiel telewerk in een collectievearbeidsovereenkomst binnen het bedrijf op te nemen.

Belangrijk is ten slotte dat voltijds telewerk in praktijk niet of nauwelijksbestaat.

Alterneren tussen thuiswerken en werken in de onderneming

In tegenstelling tot wat algemeen verwacht werd, heeft telewerk zichniet ontwikkeld als een vorm van voltijdse thuisarbeid. Als er thuiswordt gewerkt, dan gebeurt dit occasioneel, of alternerend met werkenin het ondernemingskantoor. De duidelijke voorkeur om tussen beidelocaties af te wisselen, komt voort uit de bezorgdheid van zowel onder-nemers als vakbonden om het collectieve karakter van het werk veiligte stellen en om het risico op sociaal isolement van de werknemers tevermijden. Het is een vaststelling die we tijdens ons onderzoek vaakhebben gedaan:

2 In TELECOM*, een telecommunicatiebedrijf, heeft de meerderheidvan het personeel de mogelijkheid om maximum drie dagen perweek aan telewerk te doen.

2 In de intercommunale ELGA, een distributiebedrijf van gas en elek-triciteit, is telewerk één tot twee dagen per week toegestaan.

2 In het telecommunicatiebedrijf PHONE, net als bij de uitgeverijR&O, wordt de beperking van telewerk uitgedrukt in percentage vande arbeidstijd, in beide gevallen tot 50% van de arbeidstijd.

2 Bij CREDIT, een bank- en verzekeringsmaatschappij, wordt telewerkbeschouwd als “ ad hoc ” wanneer het gaat om minder dan één dagper week en op onregelmatige basis volgens de behoeften van dedienst, of als “ structureel ” wanneer het gaat over minstens één dagper week gedurende een lange vooraf vastgelegde periode (in datlaatste geval wordt een bijvoegsel bij de arbeidsovereenkomst opge-steld).

* De bedrijven uit het onderzoek worden hier aangeduid met een pseudoniem.


9

1.2 De regels en de praktijk van telewerk

Telewerk is een bijzondere arbeidsorganisatievorm die zowel voor dewerkgevers als voor de werknemers veel vragen oproept. Wanneer werkop afstand van de gewone, collectieve werkplaats gaat gebeuren, is hetniet meteen duidelijk hoe het werk zal worden gecoördineerd, en hoe cor-recte arbeidsomstandigheden (veiligheid, welzijn) en arbeidsvoorwaarden(arbeidstijd, arbeidstaak) kunnen worden gegarandeerd.

Bovendien heeft telewerk zich tot voor kort moeten ontwikkelen los vaneen algemene regeling die het resultaat is van werkgevers- en werkne-mersoverleg. Hoewel de arbeidsorganisatie de bevoegdheid van de werk-gever is, moeten de sociale gevolgen van arbeidsorganisatorische verande-ringen in verband met ICT en de arbeidsruimte en -tijd in de paritaireoverlegorganen aan bod komen. En precies door het sociaal overleg is hetmogelijk onzekerheden weg te werken die met een informele ontwikke-ling van telewerk samengaan.

De bestaande reglementering inzake telewerk is thans in volle evolutie. DeCAO nr. 85 van de Nationale Arbeidsraad aangaande het telewerk trad inwerking op 1 juli 2006.

Deze brochure brengt de nieuwe regelgeving in rekening, maar behandeltvoornamelijk de organisatorische mogelijkheden en de praktische proble-men die de introductie van telewerk oproept.


egw

ijs in

...

10

Hoe ondernemingen telewerk reguleren (toestand in 2005)Wanneer men de praktijk van een twintigtal ondernemingen bekijkt,komt een indicatieve typologie naar voor van de diverse manieren omtelewerk te organiseren en te reguleren. Twee criteria kruisen elkaar:enerzijds de graad van formalisering van het telewerk; anderzijds deindividuele of collectieve arbeidsverhouding waarbinnen het telewerkis overeengekomen.

Graad van formalisering

+ -

Aardvan dearbeids-verhou-ding

Collectief

Type 1. Telewerk wordt inde onderneming erkend alseen normale, collectievearbeidsorganisatie. Zijnmodaliteiten worden dooreen formeel kader geregeld(collectief akkoord en aan-gepaste arbeidsovereen-komst).

Type 2. Telewerk wordterkend als een normale encollectieve vorm vanarbeidsorganisatie. Maardit leidt niet tot een forme-le omkadering. Twee geval-len kunnen zich voordoen: 1 het systeem van col-

lectieve arbeidsbetrek-kingen is weinig ont-wikkeld (KMO, non-profit);

2 het formaliseren vanbestaande praktijkenwordt als voorbarigbeschouwd gelet ophet experimenteelkarakter.

Indivi-dueel

Type 3. Telewerk wordtniet erkend als een norma-le manier van werken in deonderneming. Binnen hetkader van individuele rege-lingen wordt het nochtanstoegestaan of zelfs aange-moedigd. Het specifiekcontract op de huisarbeidwordt in dit geval somstoegepast.

Type 4. Telewerk wordtniet als zodanig erkend ener is geen enkele specifiekeformalisering. Toch wordtuitrustingsmateriaal terbeschikking gesteld ofworden onkosten ten lastegenomen (het geval vantelewerk door kaderleden,commerciële of medischeafgevaardigden).


11

1.3 CAO nr. 85 aangaande telewerk

Op 9 november 2005 werd in de Nationale Arbeidsraad (NAR) een collec-tieve arbeidsovereenkomst over telewerk afgesloten (CAO nr. 85), met eenbijhorend advies (nr. 1528). De overeenkomst is er gekomen ter imple-mentatie van de Europese kaderovereenkomst over telewerk van 16 juli2002. Deze Europese kaderovereenkomst heeft immers geen juridisch bin-dend karakter zodat een omzetting van de bepalingen nodig was. De CAOlegt de algemene regels vast waaraan telewerk in de Belgische privé-sec-tor moet voldoen, en trad in werking op 1 juli 2006.

Ze definieert telewerk als “een vorm van organisatie en/of uitvoering vanhet werk waarin, met gebruikmaking van informatietechnologie, in hetkader van een arbeidsovereenkomst werkzaamheden die ook op debedrijfslocatie van de werkgever zouden kunnen worden uitgevoerd, opregelmatige basis en niet incidenteel buiten die bedrijfslocatie worden uit-gevoerd.”

Twee vormen van telewerk vallen ofwel buiten de definitie van telewerkin CAO nr. 85 ofwel buiten het toepassingsgebied ervan:

2 Mobiel telewerk. Hier gaat het immers om werk dat noodzakelijk opverplaatsing wordt uitgevoerd (art. 2 CAO nr. 85).

2 Gedecentraliseerd telewerk. Dit wordt door CAO nr. 85. aangeduid alswerk in een gedecentraliseerd lokaal dat door de werkgever wordt terbeschikking gesteld (art. 4 CAO nr. 85). De regeling in de CAO nr. 85geldt met andere woorden slechts voor telewerk dat op regelmatigebasis, hetzij thuis, hetzij op een andere door de werknemer gekozenlocatie uitgevoerd wordt.

De ondernemingen die voor 2006 ter zake formele collectieve overeen-komsten afsloten, zijn de koplopers op het gebied van telewerkregule-ring (Type 1 in de figuur).

Zij gaven er de voorkeur aan om voor de individuele telewerkers hetarbeidscontract aan te passen met een bijvoegsel overeenkomstig debepalingen van de collectieve arbeidsovereenkomst.


egw

ijs in

...

12

Het beperkte toepassingsgebied van CAO nr. 85 en de praktijk vanondernemingen

Het toepassingsgebied van de CAO nr. 85 is beperkt tot regelmatig tele-werk in de woning van de telewerker of op een door hem gekozenplaats. Uit het onderzoek blijkt evenwel dat men in bedrijven evengoedrefereert naar occasionele vormen van telewerk, en mobiel of gedecen-traliseerd telewerk.

Mobiel telewerk wordt bij de CREDIT-bank vernoemd. In dit gevalheeft “mobiel” betrekking op de medewerker die vrijwel exclusief bui-ten de kantoren van de bank werkzaam is, waar hij ook over geen per-soonlijke werkpost beschikt. Het gaat hier over commerciële raadge-vers die dikwijls op verplaatsing zijn bij klanten en die een deel vanhun administratief werk thuis of een in bijhorend bureau verrichten.Ze staan in verbinding met hun hiërarchische overste en met de inter-ne diensten die de “ back office ” verzekeren. De specialisten of zone-verantwoordelijken zitten in een gelijkaardige situatie, met dit verschildat zij zich voornamelijk binnen het netwerk van de bank bewegen.Allemaal beschikken ze over informatica- en telecommunicatiemateri-aal dat noodzakelijk is voor hun functie en ontvangen ze een vergoe-ding voor hun onkosten van verplaatsing, maaltijden en het gebruikvan woningruimte voor professionele doeleinden.

Het komt anderzijds ook voor dat occasionele vormen van telewerkdeel uitmaken van een reglementering. Zo hebben de sociale gespreks-partners bij de CLEARING-bank voorlopig afgezien van het in voegedoen treden van alternerende vormen van telewerk. Maar ze hebbenwel een akkoord gesloten over een gids voor het occasionele telewerk,die meer bepaald de te volgen procedure aangeeft voor de loontrekken-de en zijn directe overste om punctueel bepaalde taken thuis te kunnenverrichten. Heel vaak blijft de mogelijkheid om occasioneel te telewer-ken bij de meer algemene formules binnen het kader van de collectie-ve overeenkomsten. In dit geval kent de werkgever echter niet dezelf-de vergoedingen toe en stelt hij evenmin dezelfde technische middelenter beschikking. Ook een aanpassing van het arbeidscontract wordtmeestal als niet noodzakelijk aangevoeld.


egw

ijs in

...

14

De CAO nr. 85 heeft tot doel de essentiële beginselen omtrent het beheervan het telewerk vast te leggen. Deze essentiële beginselen kunnen gepre-ciseerd worden door CAO's gesloten op sectoreel of ondernemingsniveau.

De CAO's die gesloten werden voor de inwerkingtreding van CAO nr. 85(1 juli 2006) blijven van toepassing voor zover zij een gelijkwaardigbeschermingsniveau aan de telewerkers waarborgen.

De telethuiswerkers vallen eveneens onder de wet van 3 juli 1978 over dearbeidsovereenkomsten en de bijzondere bepalingen van zijn titel VI overde overeenkomst voor thuisarbeid. Om tegemoet te komen aan de wensvan de sociale partners, en met behoud van de telethuiswerkers in het toe-passingsgebied van deze wet, heeft de wetgever voorzien dat alle bepalin-gen inzake de arbeidsvoorwaarden en de verplichtingen van de partijenvervat in titel VI niet toepasbaar zijn op de telewerkers van de privé-sec-tor die onderworpen zijn van de bepalingen van de CAO nr. 85.

Meer in het bijzonder legt de CAO het volgende vast:

2 het telewerk vindt plaats op vrijwillige basis, zowel voor de werkge-ver als voor de werknemer (artikel 5);

2 het telewerk moet expliciet worden vermeld in de gewone arbeids-overeenkomst (eventueel in een bijvoegsel bij een lopende arbeids-overeenkomst). Die geeft onder andere aan hoe vaak (bijvoorbeeldeen aantal dagen per week) de werknemer zal telewerken (artikel 6);

2 de telewerker geniet dezelfde rechten inzake arbeidsvoorwaarden alsvergelijkbare werknemers die op de bedrijfslocatie werken (artikel 7);

2 de telewerker organiseert zelf zijn werk, maar binnen de lijnen vande normale arbeidsduur. De arbeidsbelasting mag niet hoger zijndan voor het werk op de bedrijfslocatie;

2 er moeten ook maatregelen worden genomen om isolatie van dewerknemer te verhinderen (artikel 8);

2 de werkgever moet voor de nodige apparatuur en technische onder-steuning zorgen en de CAO voorziet in regels met betrekking tot dekosten (artikels 9 tot 13);

2 de werkgever en de werknemer moeten instaan voor de beschermingvan gegevens (artikel 14);

2 de werkgever en de werknemer moeten instaan voor de veiligheid engezondheid. De bevoegde preventiediensten hebben toegang tot deplaats waar het telewerk wordt verricht om de correcte toepassingvan de wetgeving ter zake na te gaan. Indien het telewerk in een


15

bewoonde ruimte wordt verricht is evenwel een voorafgaand akkoordvan de telewerker vereist. (artikel 15);

2 bij telewerk gelden dezelfde rechten qua vorming en carrière. Ermoet voor de telewerkers ook een vorming worden voorzien over despecifieke technische en organisatorische kenmerken van telewerk(artikel 16);

2 bij telewerk gelden ook dezelfde collectieve rechten, met name vak-bondsrechten. De werknemersvertegenwoordigers moeten wordengeïnformeerd en geraadpleegd bij de invoering van telewerk (arti-kel 17).


egw

ijs in

...

16

1.4 De CAO en de Arbeidswet

Artikel 8 van de CAO nr. 85 bepaalt dat de telewerker de organisatie vanzijn werk beheert in het kader van de arbeidsduur die van toepassing isin de onderneming. Deze bepaling moet begrepen worden in het licht vande wens van de sociale partners, uitgedrukt in het advies nr. 1528 van deNationale Arbeidsraad, dat de wet van 16 maart 1971 integraal van toe-passing is op de telewerkers.

Deze wens is echter nog geen realiteit in de zin dat de bepalingen metbetrekking tot de arbeidsduur van de arbeidswet van 16 maart 1971momenteel niet van toepassing zijn op de thuiswerkers en de telethuis-werkers (art. 3 bis van de wet van 16 maart 1971).

Er kan echter een wijziging optreden aangezien art. 3 bis van de arbeids-wet van 16 maart 1971 de mogelijkheid voorziet dat een koninklijk besluitgenomen wordt, op advies van de sociale partners of de NationaleArbeidsraad, om de bepalingen inzake arbeidsduur geheel of gedeeltelijktoepasbaar te maken op deze werknemers.


17

2De invoering van telewerk

De Europese kaderovereenkomst, CAO nr. 85 en de bestaande bedrijfs-overeenkomsten bevestigen het vrijwillig karakter van telewerk, zowel inhoofde van de werkgever als in hoofde van de werknemer. De keuze voortelewerk wordt nooit voorgesteld als een recht voor de werknemers.

Vanuit het standpunt van de onderneming hoeft de invoering van telewerkniet meteen een zware of ingrijpende beslissing te zijn:

2 Telewerk kan in een eerste stap beperkt zijn tot sommige diensten offuncties. Het kan worden uitgeprobeerd in een te evalueren proefpro-ject.

2 De mogelijkheid voor de individuele werknemer om te telewerkenhangt sowieso af van het akkoord van de directeur human resourcesen van de directe hiërarchisch overste.

2 Het aandeel telewerk van de individuele arbeidstijd kan heel beperktzijn. Bij occasioneel telewerk gaat het soms om een dag per maand,en bij alternerend telewerken is een dag per week vrij gangbaar.


egw

ijs in

...

18

2.1 Minimumvoorwaarden

Het arbeidsproces moet zich lenen tot telewerk en meer bepaald tot tele-thuiswerk. Als de productie integraal plaatsgebonden is en de werkne-mers er fysiek bij aanwezig moeten zijn, dan is telewerk uitgesloten. Tochgebeurt de controle over sommige fysieke productieprocessen soms al vir-tueel, waardoor technische bijsturingen ook op afstand kunnen gebeuren.

Ook direct teamwerk of managementtaken die (momenteel) alleen viaface-to-face-interactie mogelijk zijn, lijken niet onmiddellijk in aanmer-king te komen voor telewerk. Toch kan ook hier in vraag worden gesteldof een fulltime fysieke aanwezigheid wel noodzakelijk en wenselijk is.

In alle overige gevallen kan het invoeren van telewerk worden overwogenzodra de werkgever en de werknemers er een potentieel voordeel in zien.Dit kan zijn:

2 minder woon-werk-verplaatsingstijd (wat leidt tot minder stress envermoeidheid van werknemers);

2 een betere coördinatie tussen werk en privé-leven (wat leidt tot min-der stress, vermoeidheid en absenteïsme van werknemers);

2 meer arbeidsmotivatie door het gekregen vertrouwen en de afwisselingin de arbeidsomgeving;

2 een verhoging van de arbeidsprestaties wanneer werk dat creativiteitof concentratie vereist, in afzondering kan gebeuren;

2 een vlotter verloop van het arbeidsproces wanneer punctuele interven-ties en bijkomende prestaties op afstand kunnen gebeuren;

2 een vereenvoudiging van het arbeidsproces wanneer telewerk wordtaangegrepen om de werkmethodes te hertekenen of te informatiseren.

Ten slotte kan telewerk ook een oplossing zijn voor bepaalde werknemersdie (tijdelijk) moeilijk te been zijn.

Telewerk invoeren als gunstmaatregel of als beloning voor sommige werk-nemers is evenwel in de regel geen goed idee. Om te beginnen is een der-gelijke “beloning” niet algemeen toepasbaar: lang niet elke functie laattelewerk toe en lang niet iedereen wil telewerken. Bovendien wordt tele-werk dan mogelijk het voorwerp van jaloezie tussen werknemers. Dekwaliteit van de arbeid en van het geleverde werk verhogen zijn doelenop zich. En telewerk moet daartoe bijdragen.


19

Aandachtspunten:

2 Kan (met behulp van ICT) een deel van het arbeidsproces opafstand gebeuren ?

2 Hebben zowel de werkgever als de werknemers een potentieelvoordeel bij telewerk ?

2.2 Graduele voorwaarden

Naast de minimumvereisten zijn er voorwaarden die gradueel kunnen vol-daan zijn, en die in min of in meerdere mate het invoeren van telewerkinteressant maken. Ze hebben te maken met de arbeidstaken en arbeids-tijden van telewerk (§3.2.1.), met de werking van de dienst (§3.2.3.) , metde vereiste bijkomende infrastructuur (§3.2.3.) en met de werkomstandig-heden thuis (§3.2.4.).

2.2.1 De arbeidstaken en -tijdenA priori lijkt telewerk niet aangewezen voor teamwerk. Het verondersteltin de eerste plaats afgezonderd en autonoom bepaalde taken opnemen enafwerken. De vorm van telewerk die nog het dichtst bij teamwerk aansluit,is die waarbij teksten voor bewerking worden doorgestuurd via e-mail ofeen apart datanetwerk (intranet).

In de mate dat er toch met collega’s moet worden overlegd, of in de matedat er toch klanten moeten worden doorgeschakeld, kunnen kerntijdenworden afgesproken waarop telewerkers bereikbaar moeten zijn. Hetheeft daarentegen weinig zin om van iemand die thuis werkt, dezelfdearbeidsuren te eisen als van iemand die op kantoor werkt. Er is evenminnoch voor de werknemer, noch voor de werkgever veel winst uit het tele-werk te halen als de werknemer thuis voortdurend zou worden gecontac-teerd om hem te controleren.

Wel is het nuttig en regulerend om de normale arbeidstijden conventio-neel als referentie te blijven nemen. Die arbeidsuren werken immers nor-merend. Het kan niet de bedoeling zijn dat mensen met gedestructureer-de uurroosters gaan leven en werken. En evenmin dat ze ofwel te weinigofwel—wat meer waarschijnlijk is—te lang gaan werken.


egw

ijs in

...

20

Aandachtspunten:

2 Welke arbeidstaken kunnen in afzondering en op afstand gebeuren,zonder overleg met oversten of collega’s en zonder contacten metklanten ?

2 Kunnen die arbeidstaken gegroepeerd worden opgenomen tijdenstelewerkdagen ?

2 Kunnen tijdens de telewerkdagen interfererende contacten met col-lega’s of klanten beperkt blijven tot kerntijden ?

2 Kunnen, op initiatief van de werknemer, de telewerkdagen verlopengedurende de normale arbeidstijden ?

2.2.2 De werking van de dienstTelewerk kan concrete problemen stellen voor het functioneren van eendienst. Een heel concreet probleem is dat naarmate meer mensen telewer-ken, de binnenkomende telefoons en vragen van de hiërarchie of klanten


21

moeten worden opgevangen door diegenen die wel aanwezig zijn.Daarmee wordt een deel van het dagelijks werk, dat anders door iedereenwordt opgevangen, nu afgewenteld op diegenen die aanwezig zijn. Ermoeten in ieder geval afspraken worden gemaakt om de werklast evenre-dig te verdelen tussen de telewerkers en de anderen.

Hoe meer hiërarchische niveaus in de organisatie een rol spelen, hoe meerweerstand men tegen telewerk mag verwachten. De hiërarchische tussen-niveaus kunnen geneigd zijn hun bestaansgrond te willen bewijzen doorde nood aan controle. Een succesvolle introductie van telewerk zou even-wel de overbodigheid van die controle kunnen aantonen.

Een verwant probleem doet zich voor indien de ene dienst telewerk veelgemakkelijker toelaat dan de andere. Tussen personen met vergelijkbaretaakniveaus maar van verschillende diensten ontstaan dan vragen waar-om in het ene geval telewerk mogelijk is en in het andere niet. Hoe meerer veralgemeende regels kunnen worden afgesproken, hoe minder wille-keurige verschillen er kunnen zijn.

Vermits telewerk slechts voor specifieke taken of situaties mogelijk is(geen overleg met collega’s, weinig contact met klanten) is het waar-schijnlijk dat werknemers van een zelfde niveau maar met verschillendefuncties, ongelijke toegang hebben tot telewerk, wat tot onvrede kan lei-den. Het is dan kwestie om na te gaan of voor de functies die niet voortelewerk in aanmerking komen, er andere schikkingen kunnen wordengetroffen, zowel qua arbeidstijden (bv. een vierdagenweek) als qua uit-voering van het werk (bv. minder controle over de taakvolgorde en werk-wijze).

Aandachtspunten:

2 Zijn er op de dienst en tussen de diensten transparante criteria omtelewerk toe te laten, respectievelijk te weigeren ?

2 Is voor een zelfde functie de werklast bij telewerk dezelfde als bijniet-telewerk ?

2 Kan op de dienst samen met de autonomie van het telewerk deautonomie van het niet-telewerk worden bevorderd ?


egw

ijs in

...

22

2.2.3 De infrastructuurvereistenVoor de goede uitvoering van zijn telewerktaken moet de werknemer thuisover dezelfde middelen beschikken als op kantoor. Het is de werkgeverdie voor die middelen moet zorgen. Daarbij gaat het om te beginnen omeen computer met internetverbinding. Naargelang de taak kunnen ookbv. een printer, een telefoonverbinding, en referentiewerken nodig zijn.

De kosten van de vereiste middelen hangen af van twee zaken:2 Moet er voor een dubbele infrastructuur worden gezorgd? Of kan er op

een gemeenschappelijke basis worden teruggevallen? Wanneer eenlaptopcomputer thuis en op het bedrijf wordt gebruikt, brengt dit min-der kosten voort dan wanneer er twee PC’s moeten worden voorzien.

2 Hoe worden bedrijfsgegevens opgeslagen en geopend ? Hoe meer degegevens via een datanetwerk worden opgeslagen (in plaats dat zemee naar huis en naar het werk worden genomen), hoe minder er eenbeveiligingsprobleem is dat kosten meebrengt om het op te lossen.Naargelang de versleutelingstechniek van het datanetwerk, variërenook de kosten voor een beveiligde aansluiting van thuis uit (zo is b.v.een digipass-systeem goedkoper dan een Virtual Private Network).

Aandachtspunten:

2 Welke infrastructuur is er op het bedrijfskantoor vereist voor hetuitoefenen van de taken die voor telewerk in aanmerking komen ?

2 Kan thuis en op kantoor geheel of gedeeltelijk dezelfde infrastruc-tuur worden gebruikt ?

2 Wat zijn de beveiligingskosten om het bedrijfsdatanetwerk vanthuis uit te gebruiken ?

2.2.4 De werkomstandigheden thuisVaak hebben de leden van een huishouden in absolute zin wel genoeg tijdom zowel de huishoudelijke taken als de loonarbeid naar behoren te ver-richten, maar komen ze in tijdsnood door momentgebonden verplichtin-gen (b.v. de kinderen om 16 uur van de school afhalen) of wachtrijen (b.v.boodschappen doen tijdens het spitsuur). Telewerk geeft meer tijdsmar-ges, als huishoudelijke verplichtingen tussen het formele werk door kun-nen worden opgenomen.


23

Het is evenwel niet omdat het huishouden behoefte aan tijdsmarges heeft,dat voor de gezinsleden het onderscheid tussen de activiteiten verlorenmag gaan. Dit vereist duidelijke afspraken. Zo kan de telethuiswerkerandere gezinsleden opleggen dat hij tijdens de werkperiodes niet magworden gestoord. Huishoudens met kleine kinderen evenwel, ondervin-den vaak problemen om dergelijke afspraken te maken. Daarom lenen zezich minder tot telewerk.

Op een zelfde manier moet worden verhinderd dat familieleden of vrien-den tijdens het telewerk interfereren. Naast het maken van afspraken, kanhet van belang zijn om gescheiden telefoonlijnen te hebben tussen werken privéleven.

Soms wordt vereist dat de telewerker thuis een aparte werkruimte heeft.Dit is nogal vergaand omdat lang niet iedereen dit kan voorzien of hier-aan behoefte heeft. Wel kan worden nagegaan of het werk op een duide-lijk uitgetekende werkplek kan gebeuren.

Aandachtspunten:

2 Krijgt de telewerker de mogelijkheid om tijdsmarges voor huishou-delijke taken te maken ?

2 Kan de telewerker met de andere gezinsleden houdbare afsprakenmaken om het gezinsleven te scheiden van het formele werk ?

2 Kan de telewerker er voor zorgen dat hij thuis niet meer dan opkantoor door vrienden en kennissen wordt gestoord ?

2 Kan de telewerker thuis een aparte werkplek voorzien ?

John Dowland

2.3 Proefprojecten en evaluaties

Zolang er twijfels bestaan over telewerk is de meest voor de hand liggen-de oplossing om een proefproject te laten lopen. Na de rapportering enevaluatie ervan kan er dan mogelijk een veralgemening komen. De proef-projectfase kan ook langer worden aangehouden en meerdere tussentijd-se evaluaties krijgen.

Voor de werknemers blijkt het relatieve succes van telewerk vooral uit hetaantal mensen dat wil telewerken en het aantal dat blijft telewerken. Hetzou nuttig zijn de telewerkers te vragen hun ervaring te evalueren.


25

Voorbeelden van zelfevaluatie

Naast verscheidene vormen van hiërarchische controle van het werk,kan ook een handleiding helpen om na te gaan of telethuiswerk zinvolen doeltreffend is. Daarbij komt het er niet op aan om de productivi-teit te meten, maar wel om te weten in hoever de functie verenigbaaris met thuiswerk, en in hoever het werken op meerdere plaatsen kanworden gepland en gecoördineerd.

2 Zo is er bijvoorbeeld bij SHOPPING een handleiding onder de vormvan een vierdelige individuele vragenlijst. In het eerste deel gaat dewerknemer na wat voor hem de voordelen en eventuele nadelenvan telewerk zijn. Vervolgens kan hij in het tweede deel uitmakenwelke taken er beter thuis kunnen worden gedaan. In het derdedeel gaat het over de veranderingen in tijdsgebruik ten gevolge vantelethuiswerk. Ten slotte laat het vierde deel toe om de sociale enmateriële omgeving na te gaan: de reacties van andere gezinsleden,de voorwaarden om ongestoord te kunnen werken, de vereiste ICTen bureau-inrichting. Zo’n handleiding laat de werknemer toe omop een continue manier voor zichzelf uit te maken hoe doeltreffendzijn telewerk is.

2 De handleiding die CLEARING aan haar occasionele telewerkersmeegeeft, is dan weer heel operationeel. Hier gaat het over deschikkingen die voor, tijdens en na een telewerkdag genomen moe-ten worden.• Ervoor: plannen welk werk thuis gaat verricht worden, de pre-

cieze doelstellingen en verwachte resultaten vastleggen, verhin-


egw

ijs in

...

26

deren dat het werk wordt onderbroken, er zeker van zijn dat deapparatuur werkt, en het “ virtuele ” bureau organiseren (con-tacten, communicatie).

• Tijdens: binnen de telewerkdag intermediaire doelstellingenbepalen, pauzes voorzien, collega’s en oversten op de hoogtehouden van de vordering van het werk of van eventuele proble-men, de nodige technische maatregelen treffen om het verliesvan gegevens te vermijden.

• Erna: alle schikkingen treffen om het verrichte werk te doen pas-sen in het collectieve werk op kantoor. Het gaat er hier duszowel om, om het eigen werk te organiseren, als het verrichtewerk zichtbaar te maken en zo goed mogelijk af te stemmen ophet collectieve werk.

De werkgever kan voor zijn evaluatie het pro en contra van telewerk ineen kosten-batenanalyse plaatsen. Daarbij staan de bijkomende infra-structuurkosten tegenover (zeer benaderende) schattingen van de toena-me in productiviteit. Een systematisch tegenover elkaar plaatsen van hetpro en contra benadrukt in ieder geval dat telewerk een arbeidsorganisa-tievorm is, en op die grond moet worden beoordeeld. Het mag niet gaanom goedwil van de werkgever.


27

3Praktische regelingen

bij het invoerenvan telewerk

3.1 Informatie en raadpleging

Vooraleer kan worden overgegaan tot de introductie van telewerk in deonderneming, dienen de werknemersvertegenwoordigers te worden geïn-formeerd en geraadpleegd over de sociale gevolgen van de invoering vantelewerk, zoals onder meer over de gevolgen voor de werkgelegenheid ende werkorganisatie (CAO nr. 9 en CAO nr. 39)*. CAO nr. 9 voorziet in deartikelen 9 en 10 dat de ondernemingsraad moet worden ingelicht over hetpersoneelsbeleid en over de projecten en maatregelen die van aard zijnom de omstandigheden en de voorwaarden waarin het werk in de onder-neming wordt uitgevoerd, te wijzigen.

* De CAO nr. 9 van 9 maart 1972 coördineert de nationale overeenkomsten en de CAO’s metbetrekking tot de ondernemingsraden, afgesloten binnen de Nationale Arbeidsraad. De CAOnr. 39 van 13 december 1983 betreft de informatie en het overleg over de sociale gevolgenvan de invoering van de nieuwe technologieën.


egw

ijs in

...

28

Deze informatie en consultatie gebeuren dus in de regel in de onderne-mingsraad (overeenkomstig de bepalingen van CAO nr.9), of bij ontstente-nis van een ondernemingsraad met de vakbondsafvaardiging (art. 5 CAOnr. 39). Deze verplichting tot informatie en consultatie in de onderne-mingsraad of met de vakbondsafvaardiging geldt evenwel niet voor onder-nemingen die minder dan 50 werknemers tewerkstellen (art. 1 CAO nr. 39).

Met betrekking tot de gevolgen van de invoering van het telewerk voor hetwelzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, dient hetcomité voor preventie en bescherming op het werk te worden geraad-pleegd.

De invoering van de mogelijkheid tot telewerk veronderstelt niet noodza-kelijk een voorafgaand collectief akkoord op ondernemingsvlak (eventu-eel in de vorm van een ondernemingscao). Een bedrijfsovereenkomst kanin de praktijk evenwel nuttig zijn voor een succesvolle invoering van tele-werk. De invoering van telewerk in de onderneming ingevolge eenbedrijfsovereenkomst biedt immers meer garanties voor een evenwichtigeverzoening van de werknemersbelangen en de werkgeversbelangen, het-geen het succes van het telewerk wellicht zal verhogen, niet enkel opkwantitatief maar ook op kwalitatief vlak.

Aandachtspunten:

2 Worden de werknemersvertegenwoordigers geïnformeerd engeraadpleegd over de invoering van telewerk in de onderneming ?

2 Voor elke onderneming met minimum vijftig werknemers: gebeurtde informatie en raadpleging in de ondernemingsraad ? Voor elkeandere onderneming: gebeurt dit in overleg met de vakbondsaf-vaardiging ?

2 Wordt overwogen om over telewerk een ondernemingscao af tesluiten ?


29

3.2 Vrijwilligheid van de individuele toepassing

De individuele werknemer kan niet tot telewerk worden verplicht.Omgekeerd is telewerk voor hem geen recht. De werkgever behoudt eenbeoordelingsmarge om uit te maken welke taken, welke functies en welkewerknemers al dan niet voor telewerk in aanmerking komen.

Wordt evenwel binnen de onderneming een bepaalde functie via telewerkuitgeoefend, dan kan voor deze functie telewerk een arbeidsvoorwaardezijn voor nieuw aangeworven werknemers.

Wanneer het telewerk geen deel uitmaakte van de initiële beschrijving vande werkpost, is de beslissing om over te gaan naar telewerk omkeerbaarbij individueel of collectief akkoord.

Aandachtspunten:

2 Een werknemer kan alleen telewerken als hijzelf en de werkgeverhiermee akkoord zijn.


egw

ijs in

...

30

3.3 De schriftelijke arbeidsovereenkomst

De CAO nr. 85 eist dat er voor iedere individuele telewerker een schrifte-lijke overeenkomst wordt gesloten. Deze overeenkomst moet wordengesloten uiterlijk op het ogenblik dat het telewerk een aanvang neemt.Voor lopende arbeidsovereenkomsten kan deze overeenkomst de vormaannemen van een aanhangsel bij de arbeidsovereenkomst.

De geschreven overeenkomst moet conform de onderstaande vereistenzijn opgesteld, zoniet heeft de telewerker het recht te eisen dat hij zijnwerkzaamheden mag verrichten op de bedrijfslocatie van de onderne-ming. Moeten erin opgenomen zijn:1. de frequentie van het telewerk, eventueel de dagen waarop telewerk

wordt verricht en eventueel de momenten waarop de betrokken werk-nemer aanwezig dient te zijn in de onderneming. Het valt daarbij opte merken dat een te precieze omschrijving van de tijdsbesteding iede-re soepelheid in het systeem ongedaan kan maken;

2. de tijdstippen of periodes waarop de werknemer bereikbaar moet zijnen via welke middelen;

3. de tijdstippen waarop de werknemer een beroep kan doen op techni-sche ondersteuning;

4. een regeling inzake de vergoeding door de werkgever van de kosten dieverband houden met het gebruik van apparatuur, de verbindingen ende communicaties;

5. de voorwaarden en nadere regels voor de terugkeer van de werknemernaar de bedrijfslocatie, en desgevallend de notificatietermijn en/of deduur van het telewerk evenals de wijze van verlenging.

Aandachtspunten:

Is er een schriftelijke individuele telewerkovereenkomst afgeslotendie bepaalt:

2 wat ten opzichte van de totale arbeidstijd het maximumdeel aantelewerk is;

2 op welke tijdstippen de telewerker bereikbaar moet zijn;2 op welke tijdstippen de telewerker technische ondersteuning kan

krijgen;2 wat de kostenvergoedingregel is voor apparatuur, verbindingen en

communicatie;2 wat de duurtijd van de telewerkovereenkomst is;

2 wat de terugkeerregels zijn wanneer de partijen besluiten een eindete stellen aan het telewerk ?

3.4 De arbeidstijden

De flexibiliteit van de telewerker is niet onbeperkt. De schriftelijke tele-werkovereenkomst dient immers een clausule te bevatten over hoe en opwelke tijdstippen de telewerker bereikbaar moet zijn.

Het arbeidsreglement kan de periodes vermelden waarin, op vraag van dewerkgever, het telewerk kan plaatsvinden, of omgekeerd de periodeswaarin deze arbeidspresaties niet mogen geleverd worden.


31

Een voorbeeld van arbeidstijdreglementering bij thuiswerk.

Bij SHOPPING, een consumentenorganisatie, is met een ondernemings-cao de mogelijkheid ingevoerd om maximum een dag per week aanthuiswerk te doen. In het bedrijf geldt een algemeen kader van soepe-le arbeidstijden:2 De normale arbeidsduur in de onderneming bedraagt 36 uur per

week. 2 Er worden verschillende vormen van deeltijds werken toegepast. 2 Het werk wordt normaal gesproken verricht van maandag tot vrijdag

tussen 7 en 18 uur (tot 19 uur is toegestaan), met glijdende uren voorhet begin en het einde van de werkdag en voor de middagpauze.

2 Gezien de glijdende werkuren wordt iedereen verondersteld tenminste vier uur gemeenschappelijk op het kantoor aanwezig zijn:tussen 10 en 12 uur en tussen 13.30 en 15.30 uur.

Thuiswerk wordt gemoduleerd door het in dit algemeen kader in teschrijven:2 Een dag thuiswerk staat per conventie voor een werktijd van 7 uur

en 12 minuten.2 De thuiswerker moet deze werktijd presteren tussen 7 en 19 uur.2 De thuiswerker moet aan het werk en bereikbaar zijn tussen 10 en

12 uur en tussen 13.30 en 15.30 uur.


egw

ijs in

...

32

In de onderzochte telewerkovereenkomsten op bedrijfsvlak zijn er min-stens drie verschillende opties:

2 Een forfaitaire arbeidstijd vastleggen. In dit systeem komt een tele-werkdag conventioneel overeen met een werkdag in het bedrijf. In dehuidige bestaande overeenkomsten wordt de arbeidsduur niet noodza-kelijk geëxpliciteerd. Impliciet gaat het om de gemiddelde dagelijksearbeidsduur zoals conventioneel voorzien. Soms is het aantal urenvastgelegd.

2 Een absoluut begrensde arbeidstijd bepalen. Voor het kantoorperso-neel is de toegelaten arbeidsduur in de meeste gevallen geïntegreerd ineen systeem van glijdende begin- en einduren, waarbij het mogelijk isbinnen bepaalde periodes te beginnen of te eindigen (bijvoorbeeld vanmaandag tot vrijdag, telkens tussen 7 en 19 uur). Hoewel die grenzenzonder formele registratie van de begin- en einduren wat theoretischzijn, zijn het toch ook bakens, die aangeven wat onder een normalearbeidsdag valt. Tevens kunnen ze ook de periode aangeven waarvoorde arbeidsongevallenverzekering loopt.

2 Vaste kerntijden van verplichte bereikbaarheid voor de telewerkerbepalen. Met de eenzijdige invoering van kerntijden waarop de werk-nemer bereikbaar moet zijn, wordt in verscheidene bedrijfsovereen-komsten binnen de werktijd een bijkomende grens gemaakt. In ande-re gevallen is voorzien dat de directie in samenspraak met de werkne-mers voor sommige diensten dergelijke kerntijden vastlegt. Belangrijkis dat men de bereikbaarheid van telewerkers niet groter moet willenmaken dan die van niet-telewerkers.

Aandachtspunten:

Is er voor telewerk een arbeidstijdsysteem bepaald dat:2 de coördinatie tussen de telewerker en collega’s of klanten garan-

deert (cf. kerntijden);2 de arbeidsduur van telewerkdagen gelijk houdt met die van niet-

telewerkdagen (cf. forfaitaire arbeidstijd, absoluut begrensdearbeidstijd) ?


33

3.5 Welzijn op het werk

De regels inzake welzijn op het werk (Welzijnswet, ARAB en de Codexwelzijn op het werk) zijn naar geldend recht onverkort van toepassing optelewerkers. In zijn advies nr. 1.528 van 9 november 2005 vindt de NARhet evenwel geraden na te gaan of een aantal bepalingen van de wet van4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoe-ring van hun werk en de ermee samenhangende verordenende bepalingenniet moeten worden aangepast rekening houdend met het specifiekekarakter van het telewerk.

In ieder geval blijft de werkgever de eindverantwoordelijkheid dragen metbetrekking tot de veiligheid en de gezondheid van de telewerker.

Om zich van deze verplichting te kunnen kwijten, moet de interne preven-tiedienst toegang kunnen hebben tot de werkplaats van de telewerker. Alshet werk evenwel wordt verricht in een bewoond lokaal, is de werkplaatszomaar niet vrij toegankelijk. Daarom moet het bezoek op voorhand wor-den aangekondigd en moet hiermee door de werknemer worden inge-stemd. Indien het gaat om een controlebezoek van (externe) socialeinspecteurs in een bewoond lokaal, moeten zij vooraf zelfs toestemmingvan de vrederechter hebben gekregen. Zonder voorafgaande toestemmingwordt het grondrecht op de onschendbaarheid van de woning, dat is voor-geschreven in artikel 15 van de Grondwet, immers niet nageleefd.

De meeste bedrijfsovereenkomsten blijven evenwel zeer vaag over de pro-blematiek van het welzijn op het werk. Vaak worden de werknemers uit-genodigd om de reglementering ter zake op het intranet van de onderne-ming te consulteren en na te leven. Soms wordt de telewerker explicietgeresponsabiliseerd op het gebied van veilig thuiswerk.

In enkele bedrijfsovereenkomsten zijn de kenmerken van de werkplaatsthuis een criterium om voor telewerk in aanmerking te komen. De werk-nemer moet dan aan een aantal criteria voldoen. Hij moet “ over de moge-lijkheden beschikken om zijn taken op een zelfde manier uit te voeren alsin het bedrijf, zowel op technisch niveau, als wat betreft kantoorinrich-ting, veiligheid en gezondheid ”. Zo is beschikken over een bureau datafgescheiden is van de rest van het huis in dit geval een van de beslissen-de elementen om uit te maken of telethuiswerk mogelijk is.


egw

ijs in

...

34

Telewerk en welzijn: enkele aanbevelingen voor telewerk in goedegezondheids- en veiligheidsvoorwaarden.

Dit document wil de telewerker enkele middelen ter beschikking stel-len die hem toelaten risico’s voor zijn gezondheid en zijn veiligheid teevalueren wanneer hij thuiswerk verricht.

Hieronder vindt men een lijst met controlepunten. Deze lijst is geïnspi-reerd op de voorschriften van de Codex over het welzijn op het werk.

De Codex over het welzijn op het werk is ontwikkeld voor werksitua-ties binnen de onderneming. Vermits er geen gelijkaardige tekst bestaatvoor werksituaties thuis is voor het opstellen van deze lijst de Codexals basis genomen. Men moet bijgevolg steeds in het achterhoofd hou-den dat alle voorschriften van de Codex over het welzijn op het werkniet zomaar kunnen overgeplaatst worden op de situatie van het werkthuis.

U kan het resultaat van uw controle aankruisen in de kolommen naasthet controlepunt. “ + ” beantwoordt aan een situatie die u als correctbestempelt, “ - ” aan een situatie die u als ongunstig beschouwt. Eenresultaat dat u veel “ - ” oplevert zou u er toe moeten aanzetten om biju thuis het bezoek aan te vragen van de preventieadviseur van uwwerkgever.

Het advies van de preventieadviseur zal meegedeeld worden zowel aande werknemer als aan de werkgever. Dit advies kan tot de conclusieleiden dat telewerk niet mogelijk is.

2 Het huis

Het gaat erom u een globaal beeld te vormen van uw woonst. Moetenvooral uw aandacht trekken: de brandveiligheid en sommige karakte-ristieken van het comfort van uw huis zoals de geluidsisolatie, dewarmte-isolatie, het verwarmingssysteem.

De onmiddellijke omgeving moet ook bekeken worden: is het er kalmgedurende de dag?


35

De brandveiligheid

Dit punt is van het grootste belang! De meest voorkomende oorzakenvoor een brand zijn te vinden bij de sigaret, in de keuken, door verwar-mingsapparaten, elektrische installaties en schouwen.

Er moeten automatische rookdetectoren voorzien zijn (ze zijn verplichtin de Brusselse regio en in Wallonië). Die detectoren moeten voorzienzijn van een certificaat van BOSEC (Belgian Organisation for SecurityCertification). Ze moeten geïnstalleerd zijn op de vluchtweg, de wegdie men moet gebruiken om het huis te verlaten. In geval van brandmoet u weten hoe u snel uw woning kan ontruimen.

Raadpleeg de site van het Nationale Vereniging voor Brand- enDiefstalbestrijding (ANPI) voor een nazicht van uw woonst op brand-veiligheid www.anpi.be.

De opsomming hieronder is indicatief.

Kijk uw elektrische installatie na. Staat van de dra-den, stopcontacten, zekeringen…..

+ -

Kijk de verlichting na. Voor de veiligheid moet ereen afstand van minimum 20 cm zijn tussen eenlamp of een spot en een gordijn.

+ -

Kijk uw elektrische huishoudapparaten na. + -

Kijk de verwarmingsinstallatie na. + -

Kijk uw bijkomende mobiele elektrische verwar-mingstoestellen na. Toestellen waarvan de weer-standen zichtbaar zijn moeten worden weggedaan.

+ -


egw

ijs in

...

36

Eigenschappen van het comfort van uw woning

Geluidsisolatie + -

Warmte-isolatie + -

Waterdichtheid van de vensters, geen tocht + -

De verwarming + -

De elektrische installatie + -

De buurt: autoverkeer, belangrijke werven in denabijheid, grote commerciële ruimte met leverin-gen en komen en gaan van klanten,…

+ -


37

2 De werkruimte

Hier wordt de eigenlijke werkruimte in uw woning onder de loep geno-men.

De eerste vraag betreft de plaats van de werkruimte in het huis. Is ereen afgescheiden werkruimte voorzien, een bureau dus, of gaat u wer-ken in de living of in een andere plaats van het huis ? Over geenbureau beschikken hoeft op zichzelf geen probleem te vormen. Hetkan er wel een worden wanneer er zich andere personen, familiele-den… in het huis bevinden wanneer u aan het werk bent.

De andere punten die moeten bekeken worden betreffen de algemeneuitrusting van de ruimte waar u gaat werken.

Bureau of niet + -

Verluchting van de ruimte, vensters + -

Vochtigheidsgraad van de lucht (40 à 70%),vochtigheid van de muren

+ -

Specifieke geluidsisolatie voor deze ruimte + -

Temperatuur. 20°. Dit is indicatief, sommigenhebben meer nodig, anderen minder

+ -

Natuurlijke verlichting of kunstlicht. Bij voor-keur een lichtsterkte van 500 lux in deze ruimteom een te groot contrast met uw computer-scherm te vermijden

+ -

In welke staat is de vloerbekleding ? Kan mener over vallen ?

+ -

Orde. Gaat het om een overvolle kamer, is erspeelgoed dat rondslingert… ?

+ -


egw

ijs in

...

38

2 De werkpost

De werkpost moet beantwoorden aan bepaalde voorwaarden om tegaranderen dat men een werk zal kunnen afleveren in goede omstan-digheden. Er zijn mensen die misschien, al naargelang de inspiratievan het moment, een zetel verkiezen en dan met de laptop op deknieën aan het werk te schieten. Toch blijft het aangewezen om zichmet een aangepaste stoel aan een tafel of een bureau te kunnen zetten.

De specifieke verlichting van die werkpost, de elektrische installatie enhet informaticamateriaal verdienen bijzondere aandacht.

De werkstoel:

Bij voorkeur op wieltjes + -

Rug, zijsteunen en zit regelbaar voor de hoogte + -

De tafel of bureau

Goede hoogte + -

Voldoende breed om er zijn voorarmen op tekunnen leggen

+ -

Ruimte om te klasseren

Hebt u in de nabijheid van uw werktafel eenplaats waar u de dossiers, documenten die unodig kan hebben, kan klasseren ?

+ -

Elektrische installatie

Algemene staat van de stopcontacten, de dra-den…

+ -

Geen overbelasting van een stopcontact (PC,lamp, TV, hifi keten…)

+ -


39

2 Psychosociale belasting

Hierbij houden we ons bezig met de aard van het werk en met de sto-ringsbronnen bij de uitvoering van het werk.

Specifieke verlichting van de werkpost + -

Informaticamateriaal

Software, interface + -

Ergonomie van het klavier, van de muis + -

Regeling van de lichtsterkte van het scherm + -

Afwezigheid van weerkaatsing op het scherm + -

Aard van het werk

Conceptueel + -

Concentratie + -

Invoeren van gegevens + -

Er is een hulp waarop beroep kan gedaan wor-den, indien nodig

+ -

U weet hoe uw werk zal geëvalueerd worden + -


egw

ijs in

...

40

Aandachtspunten:

2 Werd door de werkgever en de preventiedienst voldoende nage-gaan, welke bijzondere maatregelen moeten worden genomen omhet welzijn van de telewerkers bij de uitvoering van hun werk tewaarborgen ?

2 Werd het preventieplan (dat elke onderneming in het kader van deWelzijnswet moet opstellen, zowel het vijfjaarlijks globaal preven-tieplan als het jaarlijks actieplan) aangepast aan de specifieke situ-atie van de telewerknemers ?

2 Werd het preventiecomité geïnformeerd en geraadpleegd ?2 Werd de mogelijke toegang van de preventieadviseur tot de werk-

plaats van de werknemer geregeld ?

Storingsbronnen

Andere personen in huis, familieleden, in hetbijzonder kinderen

+ -

Bezoekers + -

Talrijke telefonische oproepen + -

Geluidsniveau in de kamer, geluid buitenhuis,geluid binnenshuis

+ -


41

3.6 De kosten voor apparatuur, verbindingenen communicatie

Cao nr. 85 bepaalt dat de werkgever de kosten dient te dragen voor denodige apparatuur, verbindingen en communicatie. Voor zover de werkne-mer eigen apparatuur gebruikt, zijn de aan het telewerk verbonden kos-ten inzake installatie van informaticaprogramma’s, werking en onderhouden de kosten inzake afschrijving van de apparatuur, voor rekening van dewerkgever. De kosten voor rekening van de werkgever worden voor deaanvang van het telewerk berekend naar rata van de prestaties van tele-werk of volgens een door de partijen overeengekomen verdeelsleutel.

De geest van deze overeenkomst is dat de kostenvergoeding billijk moetzijn. De werknemer mag er geen profijt uit halen (ze mag geen extra voor-deel zijn). Maar het moet ook uitgesloten zijn dat de werknemer persaldo zelf moet instaan voor (substantiële) bijkomende kosten. Dit zouingaan tegen de geest en de letter van de definitie van loonarbeid.Bovendien zou de werknemer dan geneigd kunnen zijn te beknibbelen endaarmee het arbeidsproces te vertragen.


egw

ijs in

...

42

Aandachtspunten:

2 Is de voor het telewerk voorziene apparatuur, verbindingen en com-municatie voldoende om de telewerktaken onder dezelfde voor-waarden uit te oefenen als op het bedrijfskantoor ?

2 Worden de meerkosten voor deze apparatuur, verbindingen encommunicatie door de werkgever gedragen ?

3.7 De rechten van telewerkers bij sociale verkiezingen

Telewerkers met inbegrip van telethuiswerkers dienen in aanmerking teworden genomen voor de berekening van het aantal werknemers dat isvereist voor de oprichting van een ondernemingsraad of een comité voorpreventie en bescherming op het werk.

Tevens genieten deze werknemers onder dezelfde voorwaarden als dereguliere werknemers het actief en passief kiesrecht bij de verkiezingenvoor de ondernemingsraad en het comité voor preventie en beschermingop het werk. Zij kunnen zich dus zowel kandidaat stellen als hun stemuitbrengen bij de verkiezingen.

3.8 De regeling bij een arbeidsongeval

Een arbeidsongeval in de zin van de arbeidsongevallenwet wordtomschreven als “een plotse gebeurtenis die een werknemer tijdens endoor het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst overkomt endie een lichamelijk letsel teweegbrengt”. Een ongeval overkomen tijdensde uitvoering van de arbeidsovereenkomst, wordt geacht te zijn overko-men door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. Eenongeval werd overkomen tijdens de uitvoering van de arbeidsovereen-komst, wanneer de werknemer op het ogenblik van het ongeval onder hetgezag van de werkgever stond.


43

Vooral met betrekking tot de telethuiswerker stelt het een bijzonder pro-bleem om te bepalen of deze op een gegeven ogenblik al dan niet onderhet gezag van een werkgever stond. Niet enkel bevindt deze werknemerzich bij de uitoefening van het werk buiten de bedrijfsgebouwen, maarbovendien regelt deze ook vrij zijn arbeidstijd. Het tijdstip van het onge-val zal dus weinig onthullen omtrent de vraag of het zich voordeed tijdensde uitvoering van de arbeidsovereenkomst. De telethuiswerker bevindtzich dus veeleer in een ongunstige positie op het vlak van de bewijsvoe-ring van het arbeidsongeval.

Een pragmatische oplossing voor dit probleem bestaat erin een clausule inte lassen in de verzekeringspolis door middel waarvan een 24h/24h dek-king wordt voorzien met een weerlegbaar vermoeden dat een ongeval datzich “ thuis ” heeft voorgedaan, is gebeurd tijdens de uitvoering van dearbeidsovereenkomst.

Aandachtspunten:

2 Is er een clausule opgenomen in de overeenkomst over de verzeke-ring van arbeidsongevallen ?

2 Wordt er overeengekomen om de werknemer op telewerkdagen 24uop 24u te verzekeren ?

2 Wordt er een clausule voorzien om voor telewerkdagen een omke-ring van de bewijslast te bepalen ?

3.9 Vorming en ondersteuning

Vorming van telewerkers wordt over het algemeen benaderd vanuit eennon-discriminatie-perspectief. Telewerkers moeten toegang krijgen totdezelfde vormingsmogelijkheden als de andere loontrekkenden, zodat zedezelfde promotieperspectieven en persoonlijke ontwikkelingsmogelijkhe-den hebben. Vermits dit nogal vanzelfsprekend is (en nu ook bepaald isdoor artikel 16 van de CAO nr. 85), is dit meestal niet opgenomen in debedrijfsovereenkomsten over telewerk.

Toch vereist telewerk van de werknemer ook specifieke vaardigheden:meer autonomie in het beheer van taken en van de arbeidstijd, meer


egw

ijs in

...

44

beheersing van de werkomgeving, van de technische apparatuur en vande voorwaarden voor veiligheid en gezondheid op het werk. Voor die uit-eenlopende moeilijkheden zijn er aangepaste collectieve antwoordennodig.

De ondernemingen kunnen minstens drie soorten ondersteuning bieden:

2 het ter beschikking stellen van technische ondersteuning voor de tele-werkers;

2 een gids voor telewerkers, met tips om telewerkdagen voor te bereidenen te plannen;

2 vormingen voor telewerkers over gezondheid en veiligheid op het werkof over het organiseren van de eigen arbeidstaken: tijdsmanagement,beheer van e-mails, organisatie van een virtueel bureau, teleconferen-ties, veiligheid op de arbeidsplaats.

Aandachtspunten:

2 Wordt nagegaan in hoever de werknemers behoefte aan vorminghebben omtrent telewerken ?

2 Wordt op vraag van de werknemers een vorming voorzien ?2 Wordt bij twijfel aan de thuisinfrastructuur de werknemer de gele-

genheid gegeven te beslissen hoe hij zijn thuiswerkpost zal organi-seren ?

2 Worden de werknemers ingelicht over de in acht te nemen regelsvoor gezondheid en veiligheid omtrent thuiswerk ?

Wegwijs in

Documents

Transcript of Wegwijs in