© natuur buiten-gewoon 1

Weet wat je eetEten is belangrijk, dat weet iedereen. Je moet eten om in leven te blijven en te groeien.Eten heeft alles met je gezondheid te maken. Ook kan het heel gezellig zijn.Het is belangrijk dat je genoeg en goed eet!Wie sport, krijgt dorst. Je lichaam 'vraagt' om vocht. Wie de hele ochtend op school hard gewerktheeft, wordt door een knorrende maag gewaarschuwd: ga wat eten.

Energie

Omdat je de hele dag ademt, leert en beweegt, gebruik je energie. Je lichaam haalt die energie uithet voedsel. Vooral als daar de volgende stoffen in zitten: vet, vruchtensuiker en zetmeel.

Hoe meer je doet, hoe meer energie je nodig hebt.Maar eet niet te veel, want dan

De energie uit je voedsel zorgt er ook voor dat je lekker warm blijft.Hoeveel graden bedraagt onze lichaamstemperatuur? graden C.

Opdracht 1:

Zet een cirkel om 3 activiteiten, die veel energie kosten:

hardlopen rekenen slapen fietsen zwemmen

praten tv-kijken wandelen lezen gym

Heeft iedereen hetzelfde omcirkeld?

Opdracht 2:

Bedenk 3 beroepen waarvoor veel energie nodig is.

voeding - groep 7

2 © natuur buiten-gewoon

1

4

2

3vak 4:oliën, vetten enolierijke noten

vak 3:eiwitten

Groei

Je lichaam groeit nog een poosje. Hoe lang ben je nu? _____ cm. Haren en nagels groeien altijddoor. Belangrijke bouwstoffen die in je voeding moeten voorkomen, zijn: water, kalk, ijzer eneiwit. Dankzij deze stoffen groeit een schaafwond mooi dicht.

Verder heb je vitaminen en mineralen nodig voor je gezondheid.Dan groei je beter en het lichaam werkt zoals het moet.

Het is belangrijk dat je eten lekker vindt en dat ergenoeg vezels in zitten. Daardoor werken je darmenbeter. Vezels zitten vooral in bruinbrood, in groen-ten en in schillen van fruit.

Opdracht 3:

Bedenk een top 3 van 'lekker' eten en één van 'vies' eten.

Lekker: Vies:

Vergelijk nu je lijstje eens met dat van je vriendje of vriendinnetje.Vinden jullie dezelfde dingenlekker? Of verschillen jullie smaken?

Maaltijdschijf

Om de mensen te helpen bij het kiezen van goede voeding, bestaat er een maaltijdschijf.Deze is verdeeld in vier vakken. Eet bij elke maaltijd uit ieder vak iets. Zo krijg je alle noodzake-lijke voedingsstoffen binnen.

1.

2.

3.

1.

2.

3.

vak 2:groenten en fruit

vak 1:zetmeelproducten

© natuur buiten-gewoon 3

Opdracht 4:

Bekijk de maaltijdschijf goed en vul daarna de opdracht in. Zet achter elk product in welk vakhet thuis hoort.

koek kersen gehaktbal

boter haring brinta

zuurkool vla rijst

kip spaghetti slaolie

Opdracht 5:

Je mag voor je verjaardag een aantal kinderen te eten vragen. Bedenk een lekker menu dat ookgezond is. Zorg dat er uit ieder vak iets in zit.

verjaardagsmenuvooraf

hoofdgerecht

toetje

4 © natuur buiten-gewoon

Weet wat je eetMaaltijdschijf

Je hebt voor deze opdracht het noteerblad nodig dat je thuis hebt ingevuld!Schrijf in de vakken naast de maaltijdschijf wat je gisteren gegeten hebt. Let er wel op dat jealles in het goede vak zet. Dus de graanprodukten e.d. in vak 1, groente en fruit in vak 2 enz.Alle voeding die je niet in een van de 4 vakken kunt zetten, schrijf je in het restvak.

© natuur buiten-gewoon4

W e r k b l a d

restvak

vak 1

vak 2

vak 3

vak 4

© natuur buiten-gewoon 5

Voedsel bewarenVroeger leefden mensen van alles wat de natuur te bieden had. Ze zochten naar paddestoelen,noten en vruchten. Ze vingen vissen en jaagden op rendieren, wisenten, herten en everzwijnen.Als het voedsel op was, trok men verder. Zo was er altijd vers eten.

Ongeveer 4000 jaar voor Christusgingen mensen eten verbouwen.Ze bleven langer op dezelfde plekwonen en brandden grote stukkenbos weg (de as was mest).Dat werden de eerste akkers.Deze landbouwers verbouwdenallerlei graansoorten en lieten grasgroeien voor hun vee.

Een deel van de oogst werd bewaard voor de winter. Door bederf lukte dat niet altijd.Dus ging men op zoek naar manieren om voedsel goed te houden.

In de tijd van de ontdekkingsreizen stiervenonderweg veel schepelingen. Oorzaak waseen ziekte, die we scheurbuik noemen.Kreeg je deze ziekte, dan vielen je tanden enkiezen uit. Je kreeg bloedarmoede en inwen-dige bloedingen.De ziekte werd veroorzaakt door een gebrekaan vitamine C. Deze vitamine komt voor inverse groenten en fruit. Die waren aan boordniet zo lang goed te houden.Tegenwoordig hebben we wel allerlei manie-ren om ons voedsel lang te bewaren.

Voedsel bewaren in de natuur

In de natuur wordt ook op allerlei manieren voedsel bewaard.Een Vlaamse gaai en een eekhoorn leggen een wintervoorraad aan.Wat verzamelen ze zoal?

Ze verzamelen:

Bijen leggen een voorraad aan in hun korf.Wat bewaren ze daar?Ik denk en

Vlaamse gaai

6 © natuur buiten-gewoon

De mol heeft een heel bijzondere manier van verzamelen.Hij vangt een aantal wormen en bijt ze achter de kop.De wormen blijven wel in leven, maar ze zijn verlamd.Zo heeft de mol altijd een gevulde provisiekast.

De hond verzamelt kluiven. Wat doet hij ermee? Hij

Kampioen verzamelaar is de hamster. Hij sleept allerlei voedsel naarzijn hol. Wat betekent het woord hamsteren?Dat betekent:

Veel dieren vormen in de herfst een reserve-voorraadje voedsel in huneigen lichaam. Ze krijgen een dikkere vetlaag! Welk ander voordeelheeft dat extra vet?Ik denk

Opdracht 1:

Pak met je duim en wijsvinger het vel op de bovenkant van je hand. Daarna pak je het vel van jebuik. Welk verschil voel je?Ik voel

Planten slaan ook voedsel op. Ze doen dat in hun zaden en vruchten, maarook in wortels, bollen of knollen. Dat voedsel wordt gebruikt in het voor-jaar als de planten snel uitlopen en de zaden kiemen. De tulp is een mooivoorbeeld.Bloeien bolgewassen vroeg in het voorjaar of later? Ik denkWaarom denk je dat? OmdatSchrijf nog enkele bolgewassen op.

Bederf

Bederf van ons voedsel wordt veroorzaakt door schimmels en bacteriën. Dit zijn hele kleinewezentjes, die je met het blote oog niet kunt zien. We noemen ze micro-organismen.Sporen ervan (een soort zaadjes) zweven altijd en overal om ons heen.De micro-organismen eten van ons voedsel. Dat noemen we bederf. Bedorven voedsel moet jeniet eten. Dat kan gevaarlijk zijn.

Er zijn naast gevaarlijke ook goede schimmels, gisten en bacteriën. Gist laat het deeg van debakker rijzen. Allerlei Franse kazen zijn gemaakt met behulp van schimmels. Een bekend medi-cijn is gemaakt uit een schimmel. Het heet penicilline. De dokter schrijft het voor bij sommigeinfectieziekten.

Karnemelk en yoghurt zijn producten die gemaakt worden door bacteriën. Wist je dat er zelfs inje eigen lichaam bacteriën leven? Ze zitten in een deel van de darmen en daar helpen ze met hetverteren van het eten!

hamster

© natuur buiten-gewoon 7

Hoe bewaren we nu ons voedsel?

Om te kunnen leven hebben micro-organismen warmte, vocht en zuurstof nodig.Als mensen voedsel willen bewaren, moeten ze er voor zorgen dat één van deze drie ontbreekt.

In de loop der eeuwen zijn er heel wat manieren bedacht om voedsel te bewaren. Eén van deoudste manieren is drogen. Boeren hingen hammen en worsten boven het vuur in de schouw.Een moderne manier is invriezen. In diepgevroren voedsel zitten nog wel bacteriën. Deze groeienechter maar heel langzaam. Het eten blijft zo maandenlang goed. Veel mensen hebben een vries-kist, of een vriesvak in de koelkast. Als je eten te lang in de koelkast laat liggen, bederft het toch.

Opdracht 2:

In de tabel zie je allerlei manieren om voedsel te bewaren. Vul zelf de lege vakken in.

manier informatie welk voedsel?

drogen boven het vuur in de schouw ham, worst

roken vroeger boven een rookvuur;nu in een fabriek

inzoeten in zoveel mogelijk suiker; de smaak wordt zoet

zouten met zoveel mogelijk zout; de smaak wordt zout

in 't zuur met azijn; de smaak wordt zuur

inblikken eerst verwarmd tot 140 oC: dit heet steriliseren

invriezen bij hele lage temperaturen

vacuüm luchtledig verpakt

Opdracht 3:

Hoe worden de volgende voedingsmiddelen beschermd tegen bederf? Schrijf het eronder.

bonenkippenpotenkoffie paling

8 © natuur buiten-gewoon

W e r k b l a d

8 © natuur buiten-gewoon

Voedsel bewaren

Wat beschimmelt het eerst? Leg op vier schoteltjes apart een beetje brood, kaas, worst en fruit.Zorg dat de schoteltjes vochtig blijven. Doe er een plastic zakje omheen!

Het ene voedingsmiddel beschimmelt eerder dan het andere. In welke volgorde gaan deze pro-ducten beschimmelen? Ik denk ...

1. 3.

2. 4.

Houd de komende tijd de proef goed in de gaten. Vul in hoe de proef verloopt.Schrijf er bij na hoeveel dagen het schimmelen begint. De volgorde is:

1. schimmelt na dagen

2. schimmelt na dagen

3. schimmelt na dagen

4. schimmelt na dagen

Teken en kleur in de drie boterhammen wat je ziet op de plak brood in de proef.Tip: kijk door een loep!

We gaan bekijken of we het schimmelen kunnen vertragen. Leg 4 plakken brood weg.De eerste droog, de tweede vochtig, de derde in azijn en de laatste in zout water.In welke volgorde denk je dat de plakken gaan schimmelen?Gebruik de woorden: droog - vochtig - zuur - zout.

Ik denk: De volgorde volgens de proef is:

1. 1.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

na 1 week na 2 weken na 3 weken

© natuur buiten-gewoon 9

Zuid-Amerika

Afrika

Azië

Australië

Voedsel van verWe eten iedere dag. We leven gelukkig in een land waar dat kan. Er is voor iedereen genoeg.De winkels liggen vol met lekkere dingen. We kunnen kiezen wat we willen. Maar waar is al datvoedsel van gemaakt? En waar komt het vandaan?

Opdracht 1:

Weet je van onderstaande voedingsmiddelen, waarvan ze gemaakt zijn? Zet het er achter.

brood boter

chips macaroni

popcorn suiker

kaas frikadel

De woorden die je hebt ingevuld, zijn de namen van grondstoffen. Zo maken we van de grond-stof graan het product brood. Sommige grondstoffen, zoals graan, komen uit eigen land of uitonze buurlanden. Voor andere moeten we naar verre landen. Kijk maar eens naar de producten inde winkels. Eet je wel eens pindakaas, een bountyreep of een nasibal? Daarvoor halen we grond-stoffen uit de landen van de Derde Wereld. Dat zijn bijna altijd arme landen.Ze liggen in Afrika, Azië en Midden- en Zuid-Amerika. Enkele staan gestippeld op het kaartjehieronder. Het zijn Mexico, Ivoorkust, Kenya, Tanzania en Nigeria.

Opdracht 2:

Zoek in je atlas deze landen op. Kleur ze en zet de namen op de lijnen naast het kaartje.Kleur Mexico rood, Ivoorkust groen, Kenya bruin, Tanzania geel en Nigeria blauw.

Noord-AmerikaEuropa

10 © natuur buiten-gewoon

cacaobomen met bonen

Grondstoffen uit de Derde Wereld

Eet je wel eens chocoladehagel op je brood?Dat is gemaakt van cacao. Cacao komt van decacaoboom. Cacaobomen groeien veel inIvoorkust. In de vruchten van deze boom zittenbonen. Die worden gemalen en dat is cacao.

Ken je nog een paar producten, die van decacaobonen gemaakt worden?Vul ze maar in:

In Nigeria groeien aardnoten. Ze groeien,net als aardappels, onder de grond.Wij noemen de aardnoten ook wel pinda's.Aardnoten worden geperst. Er komt dan olieuit. Daarvan maken we bijvoorbeeld marga-rine of mayonaise. Veel aardnoten wordenverwerkt tot pindakaas.Je kunt ze natuurlijk ook gewoon als pinda's eten.

Suikerriet groeit veel in Tanzania. Het riet wordt afgesneden en vermalen.Daarna wordt er water aan toegevoegd. Uit de pap die dan ontstaat, haalt menrietsuiker. Bij wie thuis gebruiken ze rietsuiker?Waar kun je dat kopen?

Wij kennen thee van onze vroegere kolonie Nederlands-Indië.Dat land heet nu:

Steeds meer thee komt tegenwoordig uit Afrika.Bijvoorbeeld uit Kenya.Thee is afkomstig van de theestruik. Men plukt debovenste blaadjes (de topblaadjes). Die worden ge-droogd en vermalen. Daarvan kun je thee zetten.

Al deze grondstoffen en producten uit landen van de Derde Wereld zijn gemaakt van delen vanbomen of struiken, die bij ons niet willen groeien. Het is te koud in ons land.Warme streken vind je in

theeplukster aan het werk

© natuur buiten-gewoon 11

Geen zuivere koffie

Uit Mexico komen veel koffiebonen. Ze groeien aan de koffiestruik.In West-Europa worden ze gebrand in een fabriek.Wie kent een bekende koffiefabriek in Nederland?Het meeste geld verdienen de koffiehandelaar, de transporteur, dekoffiefabrikant, de groothandelaar en de winkelier.Voor grondstoffen uit de Derde Wereld betalen wij vaak veel teweinig. De boeren in deze landen blijven zo arm.Een koffieboer in Mexico krijgt van elke euro maar 4 eurocent!

Een pak koffie kost bij ons gemiddeld 2,50 euro.Hoeveel eurocent daarvan krijgt de boer in Mexico?Hij krijgt eurocent.

Opdracht 3:

Wat vind jij een eerlijke prijs voor de bonen van de koffie-boer? Wat zou jij hem willen geven? Teken dat maar in decirkel. Denk ook aan de handelaar, het vervoer, enz.Iedereen moet er wat aan verdienen.

Om de koffieboeren toch een eerlijke prijs te geven voor hun bonen,verkoopt de Wereldwinkel 'zuivere' koffie. Van iedere euro komt ergemiddeld 25 eurocent bij de koffieboer terecht.Hoe dat kan? Er is een vereniging 'SOS Wereldhandel', die de koffie-bonen zelf bij de boeren inkoopt. Zo is er geen handelaar nodig. Ookmaakt de vereniging afspraken met de koffiebranders. Deze manier vanhandelen is eerlijker.Je kunt 'eerlijke' koffie herkennen aan het keurmerk Max Havelaar. Kijkmaar eens in jullie levensmiddelenwinkel of supermarkt. Misschien magje van je moeder, de volgende keer, wel zo'n pak (h)eerlijke koffiekopen!

12 © natuur buiten-gewoon12 © natuur buiten-gewoon

Voedsel van ver

Zoek de goede grondstoffen bij de volgende producten. Verbind ze met een lijn.Gebruik verschillende kleurpotloden en je liniaal.

maïs pindakaas

melk chocomel

aardnoten snoepgoed

zonnepitten popcorn

suikerbieten olie

cacao patates frites

aardappels kaas

Welke 'Derde Wereld' grondstoffen zitten in deze twee repen?

Zoek in de atlas de volgende landen op. Kleur ze in op het kaartje en zet het cijfer in het goederondje.theelanden Zimbabwe (1) en Malawi (2): - lichtbruinkoffielanden Brazilië (3) en Zaïre (4): - donkerbruincacaolanden Bolivia (5) en Ghana (6): - oranjerietsuikerlanden Filipijnen (7) en Jamaïca (8): - groenaardnootlanden Nigeria (9) en Senegal (10): - geel

*****

**

*****

**

W e r k b l a d