Kijkwijzer Architectuur 1.- Wat zie je. hoe verhoudt het gebouw zich met de omgeving?

        opgenomen in omgeving       contrast met omgeving       gebouw domineert de omgeving Opdrachtgevers vragen architecten vaak om een opvallend gebouw neer te zetten. Wanneer een nieuw gebouw in de oude binnenstad wordt ingepast, staat de architect voor de keuze zijn gebouw hieraan aan te passen of juist een zo groot mogelijk contrast te zoeken. 2.- Wat zie je: welke materialen vallen op? (Kies een of meer)

        baksteenmetselwerk       beton       kunststof       natuursteen       staal (of ander metaal)       glas       pleisterwerk       hout       opvallende materiaalcombinaties De keuze van materiaal draagt bij tot de betekenis die we aan een gebouw toekennen. Bij een groot bankgebouw worden vaak luxe materialen gebruikt, zoals marmer. Metselwerk met bakstenen is typisch Hollands en geeft de gebouwen een vertrouwd uiterlijk. Moderne architecten passen vaak ongebruikelijke materialen en materiaalcontrasten toe. 3.- Wat zie je: wat is de grondvorm van het gebouw?

        grote “doos” vormen       structuur van blok vormen       organische vormen De eenvoudige doosvorm is kenmerkend voor het modernisme en bepaalt veel van de architectuur tussen 1930 en 1980. Structuralisten werken met kleinere - vaak geometrische - vormen die gestapeld worden in een structuur waarin herhaling, ritme en variatie een rol speelt. Organische vormen zijn niet-geometrische vormen die ontleend zijn aan de natuur, ooit geïntroduceerd door de Spaanse architect Gaudi.  4.- Wat zie je: hoe verhoudt zich de facade met de rest van het gebouw?

        facadebouw; façade domineert de rest van het gebouw       façade en bouwvolumes vormen een geheel       geen echte façade; bouwvolumes bepalen het uiterlijk van het gebouw Een architect kan beginnen met de buitenkant - de verpakking - van het gebouw. In de negentiende eeuw is deze facade architectuur gebruikelijk.Moderner is het van binnenuit te beginnen, dus het gebouw als optelsom van kamers, ruimtes of bouwvolumes. Niet symmetrische en niet vlakke gevels zijn dan vaak het resultaat, zoals bij het Rietveld Schroderhuis in Utrecht.  5.- Wat zie je: valt de entree van het gebouw op?

 

       Entrée krijgt veel nadruk. Hoe?       Entrée weinig opvallend.       Gebouw mist centrale entrée. Waarom? Barokke gebouwen uit de zeventiende eeuw hebben vaak een opvallende entree, met bijvoorbeeld veel trappen. Een indrukwekkende entree verhoogt de status van een gebouw. Tegenwoordig zijn entreepartijen vaak wat bescheidener van opzet of ontbreekt zelfs een centrale ingang, zoals bij Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht, om de drempel tussen de straat en het gebouw zo klein mogelijk te maken.  6.- Wat zie je: wat valt op aan de constructie?

        duidelijk zichtbare skeletbouw       skeletbouw verborgen achte gordijnwand       geen skeletbouw, maar dragende muren. In de moderne architectuur is bijna altijd sprake van skeletbouw. Het skelet, bijvoorbeeld van betonnen kolommen, houdt dan het gebouw overeind.Het gebouw stort niet in als er muren worden weggebroken. Een architect staat voor de keuze het skelet 'eerlijk' zichtbaar te laten of het te verbergen, bijvoorbeeld achter een dun vlies van glas en plaatwerk.  7.- Werkwijze. waardoor heeft de architect zich laten leiden?

        functionele architectuur: less is more”       bestaande tradities, oude stijlen less is a bore       veel niet functionele extra’s 'Less is more' is de slogan van het modernisme. Hoe kaler de architectuur hoe mooier 'Less is a bore” is de slogan van het post modernisme en betekent dat er niet-functionele zaken, zoals decoraties, aan het gebouw mogen worden toegevoegd. Vooral in de negentiende eeuw maar tegenwoordig ook weer, gebruiken architecten vaak vroegere stijlen (klassiek, middeleeuws of renaissance) voor nieuwegebouwen, zoals bij het Centraal Station in Amsterdam. Het hedendaagse gebruik van klassieke elementen noemen we Post-Modernisme. 

 8.- Functie: verwijst deze architectuur naar een gebruiksfunctie van het gebouw?

        Het gebouw sluit aan bij de traditionele vorm. Welke?       Ja, niet traditioneel, maar wel herkenbaar. Hoe?       Nee, gebouw zou ook andere functie kunnen hebben. Weinig architecten houden vast aan traditionele vormen, zoals bijvoorbeeld een kerk met een klokkentoren dat is. Lange tijd is het gewoonte geweest de gebruiksfunctie een geringe rol te laten spelen in het uiterlijk van een gebouw. Een kantoorflat, woonflat, school of bioscoop zijn dan niet meer echt van elkaar te onderscheiden. Tegenwoordig is er meer aandacht voor het herkenbaar maken van de gebruiksfunctie. 9.- Betekenis: welke associaties roept het gebouw op?

        status, macht       veel uiterlijk vertoon (extravagant)       gesloten bolwerk, vesting       pure, abstracte architectuur.       Open, toegankelijk gebouw

       klassiek, traditioneel Uit je antwoorden op bovenstaande vragen blijkt in veel gevallen al wel met welke categorie je het gebouw associeert.Pure 'abstracte' architectuur is architectuur die weinig rekening houdt met bestaande tradities en niet echt verwijst naar de gebruiksfunctie. Van Rietveld wordt wel gezegd dat hij abstracte architectuur maakt.De overige categorieën spreken voor zich. 10.- de architect: schrijf een korte biografie over de architect? 

Kijkwijzer Dans 1.- Wat zie je: op welke manier wordt er gedanst?

       Klassiek, op spitzen. Beschrijf lichaamshoudingen       Op dansschoeisel.  Beschrijf lichaamshoudingen.       Op blote voeten. Beschrijf lichaamshoudingen. Aan het gebruikte schoeisel zie je de stijl waarin gedanst wordt. Zo speelt klassiek ballet zich meestal af op spitzen en moderne dans op ander schoeisel of blote voeten. Het schoeisel bepaalt ook mede de gebruikte techniek, de bewegings mogelijkheden en de speelruimte. 2.- Wat zie je: hoe wordt de ruimte gebruikt?

       Bewegingspatronen in de hoogte. Beschrijf enkele patronen.       In de breedte. Beschrijf enkele patronen.       Beweging over de vloer. Beschrijf enkele patronen. Dans wordt wel eens gedefinieerd als lichamen geplaatst in tijd en ruimte. Hoe lichamen in de ruimte geplaatst worden is dus een belangrijk element in de dans. In de dans kun je een ontwikkeling in het ruimtegebruik aanwijzen. Werkt het klassiek ballet vooral in de hoogte (suggestie van gewichtloosheid), de moderne dans zoekt veel meer het contact met de grond. 3.- Wat zie je: hoe zijn de dansers gegroepeerd?

       Grote groepen. Beschrijf combinaties, verhoudingen.       Duo’s Trio’s.  Beschrijf combinaties en verhoudingen.       Solo’s.  Beschrijf rol en verhouding tot de rest. In de opbouw van een dansvoorstelling is het belangrijk welke combinaties door de dansers worden aangegaan. Zo loopt de spanning tijdens een klassiek ballet op tot de climax tijdens het pas-de-deux (duet van de solisten) in het slotgedeelte (divertissement) dat de gelukkige afloop van het verhaal viert. Je kunt ook spreken van pas-de-troix en pas-de-quatre. Ook in de moderne dans nemen soli en duetten vaak een centrale plaats in, maar de aandacht voor het groepswerk is sterk toegenomen. 4.- Wat zie je: wat speelt in de aankleding van het ballet een belangrijke rol?

       décor       belichting       kostuums       omgeving, waarin gedanst wordt       rekwisieten Een uitbundige aankleding kan het verhalende karakter van het ballet ondersteunen. Eenvoudige decors en eenvoudige kostuums zorgen ervoor dat alle aandacht zich richt op de dans. Tegenwoordig komt het ook wel voor dat de dans aangepast is aan een speciale locatie. Rekwisieten beperken de mogelijkheden van dans, maar deze beperking kan juist weer uitgangspunt zijn voor afwijkende bewegingspatronen.   5.- Wat hoor je: op welke muziek wordt er gedanst?

       Klassieke muziek. Beschrijf rol in voorstelling       Moderne muziek. Beschrijf rol in voorstelling       Collage van geluiden. Beschrijf rol in voorstelling 

De muziekkeuze bepaalt sterk de sfeer van een dansvoorstelling. Sommige choreografen starten met muziek, anderen voegen de muziek op het laatst toe en weer anderen gaan een langdurige samenwerking aan met een componist die gaandeweg het repetitieproces een compositie schrijft.Tegenwoordig kunnen er legio geluiden gebruikt worden als invulling van het muzikale decor. 6.- Wat hoor je: volgt de dans de muziek?

       Dans volgt muziek nauwgezet.       Dans en muziek los van elkaar. Beschrijf effect hiervan.       Dans en muziek tegengesteld. Beschrijf effect hiervan. Dans en muziek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bij een eerste kennismaking met moderne dans is het soms schokkend te ervaren dat er doorgedanst wordt wanneer de muziek al gestopt is. 7.- Werkwijze: welke lichamelijke prestatie leveren de dansers?

       Zichtbare kracht en inspanning; omschrijf inspanning.       (Hoogstaande) techniek. Noem voorbeelden.       Souplesse. Met welk effect op de voorstelling? Een van de fascinaties bij het kijken naar dans is het ontzag voor de lichamelijke prestaties. 8.- Inhoud: is het een verhalende of niet-verhalende voorstelling?

       Verhalend. Beschrijf de vertelling.       Thematisch.  Beschrijf de thema’s       Pure dans. Beschrijf wat je ziet. In het klassieke ballet zie je nog veel sprookjesthema's terug. In de moderne dans zie je een ontwikkeling van expressieve emotionele dans naar dans puur als dans. 9.- Betekenis: wat roept de voorstelling op? (Kies een of meer opties)

       dans roept emotie op       dans toont menselijke relaties       dans beeldt verhaal uit       dans roept op tot (eigen) interpretatie       dans roept vrolijkheid op (amusement)       dans laat technisch kunnen zien van de dansers. Het beeld dat een dansvoorstelling bij iemand oproept is vaak het beste uitgangspunt om over dans te praten, wanneer je niet wilt vervallen in technische uitwijdingen. Door te ontdekken of bepaalde bewegingen bepaalde emoties uitdrukken krijg je inzicht in de zeggingskracht van de danstaal. De overige categorieën spreken voor zich. 10. wat is jouw persoonlijke beleving van deze voorstelling?

  

Kijkwijzer film 

1.- Wat zie je: fictie/non-fictie?

       documentaire (beschrijf onderwerp kort)

       mengvorm ( met welke reden?)

       speelfilm ( beschrijf verhaal kort)

 

Non-fictiefilms of documentaires laten een deel van de werkelijkheid zien, bijvoorbeeld door middel van interviews of archiefopnamen. Fictiefilms zijn verzonnen of gedramatiseerde verhalen. Soms is het verschil tussen fictie en non-fictie niet zo duidelijk. Bijvoorbeeld wanneer er binnen een documentaire delen nagespeeld zijn (docudrama) of wanneer een speelfilm erg veel lijkt op een documentaire, omdat het er allemaal zo 'echt' uitziet.

 

2.- Wat zie je? Welke filmtechnieken vallen op? Kies meer dan een optie.

       montage

       special effects

       kadrering

       camerastandpunt/gebruik

       belichting

       mise-en-scène

 

Montage: Het aan elkaar plakken van verschillende beelden waardoor ze een onderlinge samenhang krijgen. Montage bepaalt voor een belangrijk deel de snelheid en het ritme van de film. Beelden die door middel van montage aan elkaar geplakt zijn, beïnvloeden elkaar sterk.

Kadrering: Het kader geeft aan wat er te zien is binnen het beeld en bepaalt mede de compositie van het beeld.

Belichting: Hoe worden de scènes uitgelicht? Zijn er veel licht-donker contrasten? Krijgen bepaalde personages of locaties meer licht dan andere?

Special effects: Vanwege de revolutionaire ontwikkelingen op digitaal gebied wordt het creëren van special effects steeds gemakkelijker en gangbaarder.

Cameragebruik/standpunt: De manier waarop de camera wordt gebruikt kan erg verschillen. Wanneer er met een lichte beweeglijke schoudercamera wordt gefilmd, dan zijn de beelden vaak schokkerig en grof  Een statische camera levert ook statischer beelden op. De plaats waar de camera staat is ook van groot belang. Een standpunt

vanuit personages laat ons meekijken met de spelers en verhoogt onze betrokkenheid bij de film. Ook is het belangrijk te letten op de camera-afstand tot het onderwerp: close-up, medium shot en long shot zijn de drie grote afstandsbepalingen die ieder een eigen effect teweeg brengen.

Mise-en-scène: Alle elementen die voor de camera worden geplaatst om gefilmd te worden: het decor, de voorwerpen in het decor (props), kostuums, make-up van de acteurs en de bewegingen die zij maken.

 

3.- Wat zie je? Wat is de verhouding tussen story en plot?

       Plot volgt chronologie story.

       Plot maakt story spannend. Op welke manier?

       Flash-backs/flash forwards. Beschrijf effect op inhoud.

De manier waarop een verhaal verteld wordt (plot) wijkt vaak af van de reconstructie die je achteraf van het verhaal maakt (story). In de presentatie van het plot kan gespeeld worden met de chronologische volgorde van de gebeurtenissen, met de duur van bepaalde handelingen en met oorzaak-gevolg relaties.

 

4.- Wat ervaar je: hoe wordt de film vertoond? ( Wat is het effect?)

       klassieke bioscoopsituatie

       televisie/video

       interactief/themapark

 

Je kunt een film natuurlijk gewoon in het donker van de bioscoop zien, waar een filmvertoning min of meer een privé-ervaring wordt. Het zien van dezelfde film op video of op televisie (vaak in een groep) kan een heel andere kijkhouding met zich mee brengen. Films in de vorm van interactieve computerspelletjes is weer een andere beleving van hetzelfde product. Het zijn factoren die van invloed kunnen zijn op de betekenis die de film voor je heeft.

 

5.- Wat hoor je? Welke rol speelt de muziek in de film?

       Muziek versterkt inhoud film. Op welke manier?

       Geen, weinig of onopvallende muziek

       Muziek voegt elementen toe: welke en op welke manier?

 

Muziek speelt vaak een belangrijke rol in film. De muziek kan bijvoorbeeld dramatische of spannende momenten versterken. Maar het is ook mogelijk dat de muziek iets nieuws

toevoegt aan de beelden. Soms is er geen of weinig muziek. Let ook op de geluiden zoals straatverkeer, telefoons en voetstappen.

 

6.- Inhoud: tot welk genre hoort de film?

       horror/science fiction

       (docu-)drama

       oorlogsfilm

       thriller

       avonturenfilm

       western

       comedy

       familie/kinderfilm

       documentaire

 

Met de term genre worden films in bepaalde groepen ingedeeld op grond van gemeenschappelijke kenmerken. Elk genre schept zijn eigen verwachtingen: een avonturenfilm moet spannend zijn: een comedy zonder humor is een mislukte film.

 

7.- Inhoud: waar ligt de nadruk van het verhaal?

       op wat er gebeurt (story)

       op de boodschap (thematiek)

       op de (psychologische) ontwikkeling van personage(s)

 

Een film kan gemaakt zijn om een verhaal te vertellen of om gebeurtenissen te presenteren. Maar een film kan ook een duidelijke boodschap hebben (bijvoorbeeld een politieke).

In andere gevallen ligt de nadruk op de psychologische ontwikkeling van de personages.

Een combinatie van deze drie aspecten is natuurlijk ook denkbaar.

 

8.- Inhoud: wat speelt een grote rol bij het maken van de film?

       de filmmaker (auteursfilm)

       acteurs/filmsterren (acteursfilm)

       eerder uitgebrachte films

De stijl van de filmmaker kan een stempel drukken op de hele film (acteursfilm). In andere gevallen bepalen de acteurs (vooral als ze beroemd zijn) het karakter van de film (acteursfilm). Veel films sluiten aan bij eerdere films, bijvoorbeeld Rocky IV.

 

9.- Betekenis: wat denk je dat de betekenis van de film is?

       persoonlijke (autobiografische) betekenis

       morele boodschap

       bedoeld als (politieke of culturele) provocatie

       bedoeld als amusement

       roept emoties op

       gemaakt uit commerciële overwegingen

 

Wat wil de film teweeg brengen? Een combinatie van enkele accenten is natuurlijk ook mogelijk. Gemaakt uit commerciële overwegingen kruis je aan wanneer je denkt dat de inhoud of vorm van de film hierdoor sterk is bepaald. Probeer in dat geval ook aan te geven waaruit je dat opmaakt. De overige categorieën spreken voor zich.

Kijkwijzer Theater 1.- Wat zie je? Hoe begint het toneelstuk?

       doek gaat op       geen doek, spelers komen op       geen doek, spelers staan al op het toneel Het doek (meestal zware dieprode veloursgordijnen) gaat op en het spel kan beginnen. Het doek zorgt voor een duidelijk onderscheid tussen het moment voor de voorstelling en het begin ervan, het maakt de scheiding tussen publiek en toneel groot. Het doek is een onderdeel van het traditionele 'lijsttoneel'. Achter die lijst is een wereld die weinig met de onze te maken heeft. Moderne theatermakers kiezen vaak voor een minder groot onderscheid tussen toneel en publiek. 2.- Wat zie je. hoe karakteriseer je decor, kostuums en rekwisieten" .

       Realistisch of museaal: indien strijdig met oorspronkelijke tijdsbeeld, waarom?       Deels realistisch, deels vrije interpretatie; omschrijf interpretatie.       Vrije interpretatie, abstract, beschrijf kenmerken. In een realistisch decor staan echte meubelstukken, bij voorkeur op een logische plek, alsof het een echte kamer is. Wanneer een klassiek stuk, bijvoorbeeld van Shakespeare, wordt gespeeld in een realistisch hedendaags decor met hedendaagse kostuums, beïnvloedt dat onze interpretatie. De vormgeving van een minder herkenbaar decor (abstract) zegt vaak veel over de manier waarop de regisseur wil dat je naar het stuk kijkt. 3.- Wat zie je: welke rol speelt de belichting" .

       speelt belangrijke rol       ondersteunt stemming op het toneel; hoe?       sobere en neutrale rol De ene regisseur eist van de belichting dat ze niet afleidt van de rest van het toneel. Andere regisseurs gebruiken licht als een zelfstandig theatraal middel. In dat geval is het interessant erop te letten wat die belichting toevoegt aan de betekenis van het toneelspel. 4.- Wat zie je. waar wordt gespeeld?

       op podium       op bijzondere locatie, beschrijf rol locatie in de voorstelling       gelijkvloers (vlakke vloer theater) beschrijf ook de plaats van het publiek Een podium hoort bij lijsttoneel (zie vraag 1). Wanneer er gelijkvloers wordt gespeeld, is er voor het publiek een soort tribune gemaakt: de scheiding tussen spel en publiek is dan veel kleiner. 5.- Werkwijze. welke speelstijl overheerst"

       (melo-)dramatisch. Noem voorbeelden, waaraan je dat ziet.       naturalistisch       karikaturaal, typetjes. Noem voorbeelden, waaraan je dat ziet. Dramatisch spel, met veel grote gebaren en flinke stemwisselingen, wordt vaak gezien als ouderwets. Beïnvloed door film en mogelijk gemaakt door moderne geluidstechniek wordt tegenwoordig vaak de voorkeur gegeven aan een meer natuurlijk spel. Blijspelen lenen zich goed voor karikaturaal spel, het neerzetten van een typetje. 6.- Werkwijze: richten de spelers zich rechtstreeks tot publiek?

       nooit

       een enkele keer (welke personages en met welk effect?)       vaak, met welk effect? Een speler die zich rechtstreeks tot het publiek richt, doorbreekt de illusie dat wat zich op het toneel afspeelt echt is, hij stap uit zijn rol. Vooral in blijspelen wordt dit vaak gedaan. Een cabaretier richt zich altijd tot het publiek: Freek de Jonge had dan ook grote moeite het publiek te negeren in zijn eerste serieuze toneelrol. 7.- Inhoud: hoe heeft de regisseur bestaande tekst verwerkt?

       Getrouwe navolging, of speciaal geschreven voor de voorstelling.       Hier en daar aangepaste versie. Waarom?       Vrije interpretatie tekst. Zijn er meer inspiratie/tekst bronnen? Om allerlei praktische reden kan een toneeltekst worden aangepast, bijvoorbeeld omdat het toneelstuk anders te lang zou duren. Het kan ook zijn dat de regisseur de tekst helemaal verandert en naar zijn hand zet en een eigen betekenis laat spelen. In dat geval zijn er vaak andere zaken aan te wijzen, buiten de oorspronkelijke tekst, die in het maken van het stuk ook een rol spelen. 8.- Inhoud: tot welk genre reken je de voorstelling?

       komedie, blijspel       niet klassiek genre, typeer soort toneel       tragedie Het klassieke Griekse toneel kende al het onderscheid tussen tragedie en komedie. Een komedie is om te lachen, met typetjes, zonder veel diepgang, een voor de hand liggende moraal en vaak een happy end. In een tragedie zit psychologische diepgang en is de afloop vaak dramatisch te noemen. 9.- Betekenis: wat is de betekenis van de voorstelling?

       voorstelling bedoeld als vermaak (amusement)       maatschappelijk of politiek onderwerp staat centraal       (abstract) theatraal spektakel  staat centraal       voorstelling bedoeld als provocatie, daagt publiek uit       autobiografische betekenis maker(s) staat centraal       voorstelling roept op tot eigen interpretatie       voorstelling draagt morele boodschap uit (je leert er van)       algemeen menselijke karakters en relaties staan centraal       voorstelling roept emotie op. Welke? De meeste categorieën spreken voor zich. Ook al is de bedoeling van de makers niet helemaal duidelijk, kan de voorstelling toch stof tot nadenken (tot eigen interpretatie) geven. Ook in de theaterwereld bestaat er zoiets als abstract theater, waar het verhaal met begin en einde maar bijzaak is, maar waar wel veel te beleven valt. In dat geval naderen theater en beeldende kunst elkaar, ook de grens tussen een dansvoorstelling en een toneelvoorstelling vervaagt soms.De overige categorieën spreken voor zich. 10. wat is jouw persoonlijke beleving van deze voorstelling?

  

Kijkwijzer voor Beeldende Kunst 

1.- Wat zie je? Is het werk figuratief of abstract?

 

         Figuratief. Beschrijf de voorstelling.

         Geabstraheerd. Beschrijf de voorstelling en wijze van abstractie.

         Abstract. Beschrijf wat je ziet.

 

Een kunstwerk waarin de voorstelling herkenbaar is noemen we figuratief. Het is logisch dat in dat geval de voorstelling ons op weg helpt naar de betekenis van het werk. In een abstract werk bedenkt de kunstenaar eigen vormen en eigen kleuren.

 

2.- Wat zie je: welke beeldaspecten vallen op? Kies een of meer opties.

 

         kleurgebruik

         compositie

         (suggestie van) ruimte en/of plasticiteit

         (suggestie van) beweging

         verwerking licht

         afmeting/kader

 

In het schema staan zes beeldaspecten die een rol kunnen spelen in de vormgeving van het werk. Kies uit deze zes een of meer aspecten die in dit werk opvallen.

 

3.- Wat zie je: Word je aandacht getrokken naar een bepaald punt?

 

         Aandacht richt zich op een punt. Hoe? Waardoor?

         Aandacht wordt niet naar een punt getrokken.

         Er is sprake van een allesomvattende compositie.

 

Vaak helpt het stil te staan bij zaken die het eerst opvallen. Hoe heeft de kunstenaar dat bereikt en waarom wil hij dat onderdeel van zijn werk accentueren? Bij patroonachtige schilderijen, waar naar geen enkele plek aandacht wordt getrokken, spreek je van een 'overall-compositie'.

 

 

 

4.- Wat zie je: is de ruimte of omgeving waarin het werk is te zien van belang?

 

         werk verbonden met omgeving; omschrijf relatie werk-omgeving

         (reproductie) niet te beoordelen

         omgeving speelt geen rol

 

Vaak speelt de ruimte waarin het werk te zien of geëxposeerd is een rol in de betekenis van het kunstwerk. Dit geldt zeker voor kunstwerken die voor een bepaalde ruimte - al dan niet in opdracht - gemaakt zijn. De expositiewijze en de combinatie van kunstwerken die daardoor ontstaat, beïnvloedt ook de betekenis. Een sokkel of een lijst stimuleert de concentratie op het werk, geïsoleerd van zijn omgeving. Het ontbreken van een sokkel doet het beeldhouwwerk opgaan in de omgeving.

 

5.- Werkwijze: hoe heeft de kunstenaar zijn technieken en materialen gebruikt?

 

         Expressief materiaalgebruik (omschrijf de werkwijze).

         Op een ongebruikelijke manier; beschrijf het uitzonderlijke karakter.

         Materiaalgebruik zonder persoonlijke expressie.

 

EIk materiaal heeft specifieke eigenschappen. Bij expressief materiaalgebruik blijven die eigenschappen zichtbaar, evenals sporen van de manier waarop de kunstenaar heeft gewerkt. Een dergelijke werkwijze speelt een rol in de uiteindelijke betekenis van het kunstwerk. Een kunstenaar kan ook nastreven om de materiaal eigenschappen en het 'handschrift' onzichtbaar te maken. Het kunstwerk krijgt dan een minder persoonlijk, objectiever karakter. Noem in het verslag het gebruikte materiaal.

 

6.- Werkwijze: welke rol speelt de waarneming van de werkelijkheid bij de kunstenaar?

 

         Waarneming staat centraal. Omschrijf de zienswijze – de wijze waarop je hiernaar kijkt.

         Naast waarneming kan ook de fantasie een rol spelen. Wat is waargenomen n.a.v. de werkelijkheid? Wat is waargenomen n.a.v. de fantasie van de kunstenaar?

 

Goed kijken en tekenen wat je ziet heet 'tekenen naar de waarneming'. Tot in de negentiende eeuw werd tekenen naar de waarneming gezien als voorstudie voor het echte grote werk. De impressionisten maken het kijken tot het enige onderwerp. In deze eeuw is er vaak geen verband meer tussen wat de kunstenaar gezien heeft en wat het kunstwerk ons laat zien.

 

7.- Inhoud: levert de titel een aanwijzing voor de interpretatie?

 

         Zonder titel.

         Titel verklaart werk.

         Titel voegt iets toe. Wat voegt de titel toe?

 

De titel helpt ons vaak op weg naar de betekenis van een kunstwerk. De titel kan verwijzen naar de voorstelling of het verhaal achter de voorstelling. Een titel kan het werk verklaren, maar kan ook vragen oproepen. De surrealisten gebruiken bewust vreemde titels om onze fantasie te prikkelen. Met een titel als 'compositie' bereikt de kunstenaar juist het tegendeel.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.- Inhoud: verwijst het werk naar bekende verhalen? Bijbel? Mythologie?

 

         (getrouwe) illustratie van het verhaal. Welk soort verhaal? Vertel!

         (eigen) interpretatie van het verhaal. Welke interpretatie? Welk verhaal?

         Inhoud staat los van bekende verhalen, vertelt eigen verhaal.

 

Eeuwenlang hebben kunstenaars verhalen verbeeld uit de Bijbel, mythologie, historie of literatuur. Soms wordt daarbij gebruik gemaakt van meer of minder bekende symboliek. We spreken dan van historiestuk. Om de betekenis van zo'n werk te achterhalen moet je iets weten van het verhaal of van de symbolen.Wordt het dagelijkse leven weergegeven, dan spreken we van genrestuk.

ln de kunst vanaf ca. 1850 speelt de eigen interpretatie van de kunstenaar op het verhaal een grotere rol dan een getrouwe weergave van het verhaal. 

9.- Betekenis: wat is de betekenis van het werk? (Kies een of meer opties.)

 

         zichtbare werkelijkheid is het onderwerp

         bedoeld als illustratie

         werk roept op tot concentratie/meditatie

         maatschappelijke werkelijkheid is onderwerp

         werk bedoeld als provocatie

         werk roept op tot (eigen) interpretatie

         (prive) leven kunstenaar is onderwerp

         werk bedoeld als decoratie

         werk roept emotie op

 

Werk bedoeld als illustratie. Belangrijkste doel is een verhaal of gebeurtenis goed weer te geven. De stellingname van de kunstenaar is ondergeschikt. .

Werk bedoeld als provocatie. Niet zelden is het doel van moderne kunst het publiek flink wakker te schudden en diskussie uit te lokken.

Werk bedoeld als decoratie. Kunst om van te genieten. om mooi te vinden zonder verdere bijbedoelingen.

Werk roept op tot (eigen) interpretatie. Het kunstwerk roept veel vragen op. Het publiek moet actief meedenken en een eigen betekenis geven aan

het werk. De overige categorieën spreken voor zich.

 

9.- de kunstenaar: schrijf een korte biografie over de kunstenaar.

 

Leeswijzer Literatuur 

Vraag 1 Werkwijze: welk vertelperspectief overheerst?

       alwetende verteller       

       ik persoon

       derde persoon

 

De alwetende verteller kan gesprekken weergeven tussen A en B, en C en D.

Bij de ik-persoon vertelt de 'ik' het verhaal. Hij kan alleen vertellen wat hij zelf meemaakt denkt of voelt.

Bij de 'derde persoonsverteller' staat een 'hij' of 'zij' in het Centrum van de belangstelling. We krijgen alleen informatie over het innerlijk van deze persoon, niet van de andere personen.

 

Vraag 2  Werkwijze: hoe gaat de schrijver om met vertelde tijd?

       chronologisch verteld verhaal

       flash back/flash forward

       tijdrekking en tijdsprongen

 

Een chronologisch verhaal begint bijvoorbeeld in 1950 en eindigt in 1975, geschreven volgens het principe en toen, en toen, en toen. Bij een niet chronologisch verteld verhaal lezen we in een beschrijving van het heden, beschreven gebeurtenissen uit het verleden (flash-backs), of beschreven gebeurtenissen die later plaatsvinden (flash-forwards). Tijdrekking: een kort moment uitvoerig beschrijven, bijvoorbeeld een hele roman over een gebeurtenis die maar enkele uren duurt. Probeer antwoord te geven op de vraag waarom de schrijver kiest voor het verschuiven van de vertelde tijd.

 

 

Vraag 3  Werkwijze: in welke stijl is het verhaal geschreven? (Kies een of meer opties)

       humoristisch

       ernstig    

       alledaags

       platvloers

       verheven

       plechtig   

       sarcastisch           

       met veel symboliek

 

De schrijfstijl heeft grote invloed op onze interpretatie van het verhaal. Probeer voorbeelden te vinden van zinnen die illustratief zijn voor de schrijfstijl.

 

Vraag 4  Inhoud: uitgaand van het moment van verschijnen: wanneer speelt het verhaal?

       verleden

       heden     

       toekomst

 

Als een boek bijvoorbeeld gepubliceerd is in 1948 en het verhaal speelt zich af in de jaren twintig, dan speelt het zich af in de verleden tijd. Veranderende inzichten spelen mee wanneer iemand een historische roman schrijft. Wanneer een schrijver vandaag een verhaal schrijft dat zich afspeelt in de Middeleeuwen kan het toch een eigentijds verhaal zijn.

 

 

 

Vraag 5  Inhoud: welke aandacht krijgen de karakters in het verhaal?

       het zijn 'flat characters' 

       het zijn soms 'flat' soms 'round' characters

       het zijn ‘round characters’

 

'Flat characters' zijn typetjes, personages waar maar een paar kenmerken van belicht worden: iemand is bijvoorbeeld alleen maar wreed en ijdel. Een 'round character' leer je door en door kennen, met al zijn hebbelijkheden en onhebbelijkheden.

 

Vraag 6  Inhoud: in welke omgeving bevindt de hoofdpersoon zich?

       een hem of haar vreemde omgeving   

       een soms vreemde, soms vertrouwde omgeving

       een voor hem of haar vertrouwde omgeving

 

Het plaatsen van de hoofdpersoon in een hem vreemde omgeving komt veel voor in verhalen. In het verhaal kan die omgeving een belangrijke rol spelen. In Dood in Venetië van Thomas Mann raakt de hoofdpersoon in de labyrintische stad letterlijk en figuurlijk de weg kwijt.

 

Vraag 7  Inhoud: tot welk genre kun je het boek rekenen?

       detectiveverhaal 

       science fiction

       liefdesgeschiedenis

       historische roman

       avonturenroman

       ideeënroman

 

De meeste genres spreken voor zich. Bij een ideeënroman is het verhaal ondergeschikt aan de boodschap. Een genre roept bij de lezer verwachtingen op. Niet elke roman hoeft spannend te zijn, maar een avonturenroman wel.

 

Vraag 8  Betekenis: Levert de titel een aanwijzing op voor de interpretatie?

       titel geeft letterlijke betekenis

       titel geeft figuurlijke betekenis

       titel verwijst naar een hoofdpersoon

 

Een voorbeeld van een letterlijke betekenis van de titel is De ondergang van de Titanic. Dit boek handelt inderdaad over de ondergang van een schip dat de Titanic heet. Een voorbeeld van een figuurlijke betekenis van een titel isNooit meer slapen van W.F Hermans. Deze roman gaat niet over slapeloosheid, maar over het verlies van de onschuld.

 

Vraag 9  Betekenis: wat is de betekenis van het verhaal? (Kies één of meer opties)

       nadruk op het plot, op wat er gebeurt 

       nadruk op de boodschap of het thema

       onderwerp autobiografisch       

       onderwerp maatschappelijk of politiek

       nadruk op de ontwikkeling van karakters

       onderwerp filosofisch of roept op tot eigen interpretatie

 

Het verhaal zelf is vaak het belangrijkst bij avonturenromans, ontsnappingsverhalen en dergelijke. De nadruk ligt op de boodschap als de schrijver deze heeft opgehangen aan het verhaal om op die manier de lezer iets mee te geven, bijvoorbeeld zijn visie op de maatschappij.

 

De verdere categorieën spreken voor zich.

Luisterwijzer muziek 

1.- Wat hoor je: in welke stijl is de muziek?

       Jazz, in welke stijltraditie?

       Klassiek; uit welke tijd?

       Popmuziek, soort?

       Mengeling van stijlen. Welke?

       Niet-westerse muziek, van welke oorsprong?

       Iets anders; benoem of beschrijf deze andere stijl?

 

Muziek is meestal in een bepaalde stijl geschreven. Dat zegt vaak iets over de tijd of de plaats van ontstaan, maar soms ook iets over de bedoeling van de componist of de uitvoerende. Het bepaalt vaak ook hoe je er naar 'moet' luisteren.

Binnen elke stijl zijn er natuurlijk weer onderverdelingen te maken. Bij jazz kan het bijvoorbeeld dixieland. bigband-jazz, bebop of free jazz zijn.

Probeer zo mogelijk ook te benoemen tot welk 'subgenre' dit stuk hoort.

Soms is sprake van een mengstijl, bijvoorbeeld tussen pop en niet-westerse muziek.

 

2.- Wat hoor je? geef karakterisering van sfeer of stemming

       somber

       dreigend

       plechtig

       vrolijk

       rustig

       intiem

       heftig

       chaotisch

       mysterieus

 

Probeer weer te geven wat de muziek je 'deed'. de eerste indruk van de muziek. De gegeven stemmingen kunnen je daarbij op weg helpen. Hoe komt het dat de muziek deze

uitwerking heeft? Is dat bewust bedoeld door de componis/uitvoerende? Hoe bereikt hij dat?

 

3.- Wat hoor je: welk aspect van de muziek trekt veel aandacht?

       De melodie

       Het ritme

       De klankkleur of “sound”

 

In verschillende tijden staan verschillende aspecten van muziek op de voorgrond. Tot in de Barok is er meestal sprake van onafhankelijke melodielijnen (polyfonie); daarna zijn de samenklanken belangrijker (harmonie); in de twintigste eeuw is de klankstructuur een van de belangrijkste aspecten.

In popmuziek speelt ritme een grote rol, maar de tekst verbindt zich weer met een melodie. EIk muziekwerk bestaat uit hoofdzaken en bijzaken. Het is verhelderend om na te gaan wat in dit stuk de 'hoofdzaken' zijn.

 

4.- Wat hoor en ervaar je: luister je naar een concert of geluidsopname?

       live-concert, beschrijf sfeer, aankleding, reactie publiek,

       registratie concert op film of televisie; beschrijf wat je ziet.

       CD of andere geluidsdrager.

 

Tijdens een concert spelen veel dingen mee in de manier waarop je de muziek ervaart. Tijdens een popconcert is er een actieve interactie met het publiek (meeklappen. meezingen, 'we want more' etc). Bij een jazzconcert is het de gewoonte om na elke solo te applaudisseren, ook al is het stuk nog niet afgelopen. Tijdens een klassiek concert mag dit weer niet.

 

5.- Wat hoor en zie je: is de muziek onderdeel van een groter geheel?

       opera, operette, toneel, gebruik ook kijkwijzer theater.

       Film, gebruik ook kijkwijzer film.

       Ballet, gebruik ook kijkwijzer dans.

 

Als de muziek een onderdeel van een groter geheel is, wordt ze uiteraard in sterke mate bepaald door dat geheel. Het ligt voor de hand om het verband tussen de muziek en de handeling, de tekst en de sfeer te onderzoeken.

 

6.- Werkwijze: hoe verhoudt zich de uitvoering tot de oorspronkelijke compositie?

       exacte of authentieke uitvoering; gespeeld van papier?

       Bewerking,arrangement waarvan musici niet mogen afwijken?

       Veel improvisatie door uitvoerende musici; solo’s?

 

Net als bij dans is er bij muziek vaak een verschil tussen de maker van een kunstwerk (de componist) en de uitvoerende (de musici). In jazzmuziek is de vrijheid van de uitvoerende bijvoorbeeld een eerste vereiste. Maar bij Mahler zal elke noot exact gespeeld moeten worden zoals hij in de partituur beschreven staat. Het is boeiend (en soms absoluut noodzakelijk) om de inbreng van de componist en van de uitvoerende van elkaar te onderscheiden.

 

7.- Inhoud: welke niet-muzikale gegevens spelen in de muziek een rol?

       bestaande tekst op muziek gezet? Gezongen?

       Literair gegeven is uitgangspunt; welk literair gegeven? Boek?

       Verhaal/persoon/gebeurtenis is uitgangspunt: welk?

Een componist kan vanuit verschillende startpunten werken: buitenmuzikale gegevens zoals een verhaal, een gebeurtenis, of gevoelens die hij wil uitbeelden. Met name vanaf de romantiek is muziek die 'iets uitbeeldt' zeer in de mode. Bij liederen en opera is de tekst natuurlijk het uitgangspunt.

 

8.- Inhoud: wat is het verband tussen tekst en muziek?

       muziek versterkt inhoud tekst. Voorbeelden.

       Muziek haalt tekst uit oorspronkelijke context; met welk doel?

       Weinig of geen verband tussen tekst en muziek.

 

Muziek met tekst kan eigenlijk niet begrepen worden als de luisteraar de tekst niet kan verstaan of kent. Vandaar dat veel operahuizen tekstboekjes ter beschikking stellen, en tegenwoordig vaak 'boventiteling' boven het toneel hebben. Het verband tussen tekst en muziek kan innig of los zijn. De betekenissen van beiden kunnen parallel lopen of elkaar aanvullen, of elkaar soms tegenspreken (extreem voorbeeld: het weerbericht a capella

gezongen). Doorgaans verdiepen ze elkaars werking. Het levert dus veel op om eens een fragment van een stuk gedetailleerd op dit aspect uit te spitten.

 

9.- Betekenis: welke betekenis of functie heeft de muziek?

       muziek om op te dansen of als amusementsmuziek

       muziek roept emotie op

       muziek als uiting algemeen herkenbaar levensgevoel

       muziek bedoeld voor religieus gebruik

       muziek roept op tot concentratie, meditatie

       muziek heeft autobiografische betekenis

       functionele muziek, reclame, film, ceremonie, circus e.d.

       muziek als ontspanning

       autonoom kunstwerk, zonder niet-muzikale bedoelingen

 

Muziek als uiting algemeen herkenbaar levensgevoel.

Muziek die gewaardeerd wordt omdat het stem geeft aan wat het publiek ook voelt, als uiting van generatie of jeugdcultuur.

Muziek met autobiografische betekenis.

Muziek die gewaardeerd wordt omdat de componist of uitvoerende eigen gevoelens of belevenissen tot uitdrukking brengt. Overigens hoeven deze twee categorieën elkaar niet uit te sluiten. .

De overige categorieën spreken voor zich.

 

10. wat is jouw persoonlijke beleving van deze muziek?