Job 42 als proeve van de theologische exegese van Søren Kierkegaard (1813–1855)

Mastercollege Systematische Theologie — TUA — J.P. van Rossum

InhoudVoorbereiding...........................................................................................................................................1

(§1) De jaren 1843–1844..........................................................................................................................2

(§2) Gjentagelsen (‘herhaling’)................................................................................................................2

(§3) Job 42 bij Kierkegaard......................................................................................................................3

(§4) Toespraken rondom de thematiek van het lijden..............................................................................5

✠Bijlage 1: Afkortingen..............................................................................................................................7

Bijlage 2: Literatuur..................................................................................................................................7

Bijlage 3: Overzicht van Kierkegaards œuvre in Nederlandse vertaling (JPvR).....................................7

Voorbereiding

1. Voorbereidingsvragen: hoe denkt u zelf over de theologische exegese van Job? Lees in elk geval Job 42. Gelooft Job nu wel of niet in een ‘opstanding der doden’? Hoe ‘goed’ vindt u dat Job lijdt? Anders geformuleerd: in hoeverre is Job volgens u

een schoolvoorbeeld van een lijder of een ‘prototype lijder’? Welke plaats heeft Job 42 (m.n. vss. 10–17) volgens u, theologisch gezien, in het boek

Job? (Er zijn hieromtrent allerlei thesen geformuleerd: Anticlimax; Bevestiging van de Tun-Ergehen-Zusammenhang; Moralistische toevoeging; Mythische inkadering; &c.)

Tenslotte: Wat zegt Job 42 (vss. 10–17) u persoonlijk? (Niet als goedkope ‘Bijbelstudie-vraag’ bedoeld, maar als brug naar Kierkegaards theologisch-existentiële exegese).

2. Lees de volgende kernteksten:1

1843: Of/Of ed. Boom, 2000: pp. 201; 242–245; 1843: De herhaling ed. Damon, 2008: pp. 70–100; 1843: Opbouwende toespraken ed. Damon, 2011: pp. 117–134;2

1844: Het begrip angst ed. Damon, 2009: pp. 16–24; 170–171. Pieter Vos, De troost van het Ogenblik, 2002: pp. 20–29; 44–61. (Nederlandse

interpretatie van Kierkegaard)

1 Sommige van deze teksten zijn zeer complex, en de lezer valt soms middenin een betoog binnen. Voor een leeswijzer, zie de kerncitaten uit elke tekst hieronder (§3).2 SKS 5, 113–128, ‘De Heere heeft gegeven, de Heere heeft genomen, de Naam des Heeren zij geloofd.’

(§1) De jaren 1843–1844

Voor Kierkegaards uitleg van het boek Job moeten we terug naar de jaren ’43–’44. Deze jaren schreef de 30-jarige Kierkegaard boeken alsof zijn leven ervan afhing. Onderstaande tijdbalk schematiseert zijn immense productiviteit.3 De zes (!) pseudoniemen die hij in deze tijdsspanne introduceert hebben elk (!) een eigen jargon en denkkader. Deels spreken zij elkaar tegen. Dit alles hangt bij nader inzien samen met Kierkegaards methode: zoals Socrates met zijn eindeloze vragen waarheid achterhaalt (majeustiek), gebruikt Kierkegaard allerlei vormen van ‘indirecte communicatie’ (waaronder pseudonimiteit) om eenzelfde doel te bereiken. Deze indirecte, pseudonieme geschriften komen dan ook (naar eigen zeggen) uit Kierkegaards linkerhand, in tegenstelling tot de opbouwende toespraken, die uit zijn rechthand komen. Dit betekent niet dat wat de pseudoniemen zeggen niets te maken heeft met Kierkegaards mening. Het betekent wel, dat wie Kierkegaard rechtstreeks(er) wil leren kennen, diens opbouwende toespraken moet lezen!4

(§2) Gjentagelsen (‘herhaling’)

Kierkegaard (Constantin Constantius) presenteert zijn uitleg van het boek Job onder de titel Gjentagelsen. Dat is Deens voor ‘herhaling’ en wordt gepresenteerd als een door-en-door filosofisch concept: «herhaling is voorwaarts herinneren».5 Toch is ‘herhaling’ nader bezien meer een theologisch dan een filosofisch concept. De volgende Bijbelse elementen geven een indruk waaraan men kan denken bij het concept Gjentagelsen (‘herhaling’).

1. Bij Abraham6

«…dan zullen wij tot u wederkeren» (Gen. 22:5) «…nu weet ik, dat gij godvrezende zijt, en uw zoon, uw enige, van Mij niet hebt

onthouden» (Gen. 22:12) «overleggende dat God machtig was hem ook uit de doden te verwekken; waaruit hij

hem ook bij gelijkenis wedergekregen heeft» (Hebr. 11:18–19)

3 Zie voor het oorspronkelijke, interactieve bestand: https://cdn.knightlab.com/libs/timeline3/latest/embed/index.html?source=1uc2rL_7KNnHFRvretxAbDEMmjlThRGPIZvuCczoT3rU&font=Lustria-Lato&lang=en&initial_zoom=0&height=800. 4 Cf. SKS 5, 183 (Opbouwende toespraken ed. Damon, 2011: p. 189); SKS 11, 5 (De lelie op het veld en de vogel onder de hemel ed. Buijten & Schipperheijn Motief, 2010: p. 80).5 SKS 4, 9f.6 Cf. SKS 4, 99–210 (Vrees en beven), één van de twee pseudonieme geschriften van 16 oktober 1843 waarin de figuur Abraham centraal staat.

2. Bij Job7

«Is het om niet, dat Job God vreest?» (Job 1:9; proloog) — «…recht van Mij gesproken» (Job 42:7,8; epiloog) [niet ‘om niet’, maar ‘om God Zelf’!]

«En de HEERE wendde de gevangenis van Job» (Job 42:10) «En de HEERE zegende Jobs laatste meer dan zijn eerste» (Job 42:12)

3. Overig «Hij houdt getrouw Zijn Woord» (Ps. 6:9 [1773]) «Want een ogenblik is er in Zijn toorn, maar een leven in Zijn goedgunstigheid» (Ps.

30:6) «Vele zijn de tegenspoeden des rechtvaardigen, maar uit die alle redt hem de HEERE»

(Ps. 34:20) «Let op den vrome en zie naar den oprechte, want het einde van dien man zal vrede

zijn» (Ps. 37:37) «Want ik zal Zijn Naam nog loven» (Ps. 42:3 [1773]) «De rechtvaardige zal zevenmaal vallen en opstaan» (Spr. 24:16) «…zo wie zijn leven verliezen zal om Mijnentwil, die zal het behouden» (Luk. 9:24) «Gelukzalig wie verdragen» (Jak. 5:11)8

(§3) Job 42 bij Kierkegaard

In welke geschriften exegetiseert Kierkegaard het boek Job, en dan met name hoofdstuk 42? Uit concordant onderzoek (via sks.dk) blijkt dat Kierkegaard vooral in zijn productieve jaren (’43–’44) in directe zin bezig is met de uitleg van Job 42: in de geschriften Of/Of, De herhaling en Het begrip angst (№ 1–3 hieronder). Meer indirect komt dit Schriftgedeelte terug aan het eind van Kierkegaards leven; dan vooral in de vorm van dagboeknotities (№ 4 hieronder).

1. (Of/Of ed. Boom, 2000: pp. 201; 242). «Daarvan wil ik hem beroven, dan zal hij mijn smart leren kennen. En wanneer hij

dan de vertwijfeling nabij is geef ik hem alles terug, ik zal degene zijn aan wie hij het te danken heeft – en daarmee ben ik gewroken »9

«de patriarch van het leed (…) Job»10. «…wat hij behield valt buiten onze interesse»11.

2. (De herhaling ed. Damon, 2008: pp. 79; 87) «Als ik Job niet had! (…) Ik lees hem niet zoals je een ander boek leest, met je ogen,

maar ik leg het boek als het ware op mijn hart en met het oog van mijn hart lees ik het»12.

«In het hele Oude Testament is er geen figuur die je met hetzelfde menselijke vertrouwen en dezelfde vertroosting benadert als Job, juist omdat alles aan hem zo menselijk is, omdat hij in het kraambed van de poësie ligt. Nergens ter wereld heeft de hartstocht van de smart zich zo weten uit te drukken»13.

7 Cf. SKS 4, 7–96 (De herhaling), het tweede pseudonieme geschrift van 16 oktober 1843 waarin Job centraal staat.8 Job wordt in het NT slechts in Jakobus 5 genoemd, als typisch voorbeeld ter illustratie van deze uitspraak. Deze nadruk op het einde van het boek Job wordt voortgezet in de patristieke exegese van het boek Job, cf. Schreiner, Wisdom, 22–90 (m.n. 27–28 en 30: ‘for Gregory, suffering is often not an evil’; ‘under the scourge individuals are “tested” or “proven” so that they learn what they truly are’; ‘Gregory stood in a long tradition of Christian interpretation in which Paul is the model sufferer’; ‘From this vantage point we see why, in Gregory’s theology, adversity is not to be avoided but rather to be embraced’).9 SKS 2, 183, in de ‘Schaduwbeelden’ van Marie Beaumarchais (Cf. Goethe, Clavigo [1774]).10 SKS 2, 221, in de ‘begeesterde toespraak tot Συμπαρανεκρωμενοι’ over ‘De ongelukigste’ (Ulykkeligste).11 SKS 2, 221.12 SKS 4, 72.13 SKS 4, 72.

«Job is gezegend en heeft alles dubbel gekregen. – Dat noem je een herhaling (Gjentagelse)»14.

«Is er dan geen herhaling (Gjentagelse)? Heb ik niet alles dubbel gekregen?»15. «een schrijver [doet] naar mijn mening het juiste door met Clemens Alexandrinus zo

te schrijven dat de ketters het niet kunnen begrijpen»16.3. (Het begrip angst ed. Damon, 2009: pp. 21–24; 170).

«Zonder dat de herhaling (Gjentagelsen) gesteld wordt, wordt de ethiek een bindende macht (…). Zonder de herhaling (Gjentagelsen) kan de dogmatiek eenvoudigweg niet bestaan; want in het geloof begint de herhaling (Gjentagelsen) en het geloof is het orgaan voor de dogmatische problemen»17.

«Als hij (…) de angst die hem wilde verlossen niet wegleuterde, dan zou hij ook alles terugkrijgen zoals geen mens het in de werkelijkheid heeft teruggekregen, zelfs al kreeg die alles in tienvoud (tidobbelt) terug»18.

4. (Dagboeknotities, vertaling Google/JPvR) «O, men heeft haast om over Job te prediken, altijd over het einde: dat hij alles over

had en verdubbeld kreeg. Ik vind het vreemd om erover te prediken. Want het is niet waar dat wanneer men eerst alles kwijt raakte, dat men zichzelf er waarschijnlijk aan terug zou kunnen helpen: zie, daarom preek ik liever over de eerste tijd [van Job].»19

«In het Jodendom is God in zekere zin niet zo hard als in het Christendom, Hij is niet bepaald als Geest – daarom is het slechts een ‘beproeving’: het duurt een paar jaar, en dan komt het gewenste; ja meer dan het gewenste. (…) Zo hard als God is tegen de apostelen, wiens leven volkomen lijden is en zelfs de marteldood, zo hard is God in het Oude Testament nooit tegen Zijn geliefden. (…) God is liefde. Onthoud dat het werd verkondigd door Hem die onder allen het meest heeft geleden in de wereld; door de Verlosser van de wereld! God is liefde, zo werd verkondigd door de apostelen, wier leven van begin tot eind lijden was, nooit door de vromen onder de wet – en toch waren het juist die apostelen die een evangelie hadden om te prediken; niet een wet. Weiger alsjeblieft om op te geven. Is paradoxaal.»20.

«Dat wil zeggen: Christendom wordt dan Jodendom. De wet is bijv. vergelijkbaar met het beproeven en testen door God in het Oude Testament; maar dan komt het evangelie, net als in de oudtestamentische beproeving; hoor: alles wordt vreugde en nog eens vreugde. Maar ik heb vaak gezegd: elke bestaanswijze waarin het leven de spanning van dit leven heeft opgelost, is: Jodendom. Christendom is: dit leven lijdt altijd – eeuwigheid. Het helpt niet als we misschien wel tien keer woedend waren en zeiden: er kan niets aan gedaan worden. Verdragen. (…) Want het is in het Nieuwe Testament, juist in het evangelie: het onvoorwaardelijke.»21.

«Maar terwijl professoren en priesters in miljoenen bewijzen Gods persoonlijkheid uiteenzetten, is het de waarheid dat deze mannen er verre van leven, wat het voor druk en voor gewicht zou zijn om een persoonlijke God te hebben. Er is namelijk iets verschrikkelijks en schrijnends in de waarheid waarmee een patriarch of een apostel spreekt over sterven: ‘der dagen zat’ [Job 42:17]; want inderdaad, van met een persoonlijke God te maken te hebben gehad, kan een mens zat zijn»22.

14 SKS 4, 79.15 SKS 4, 87.16 SKS 4, 91, ad vorm // inhoud!17 SKS 4, 324–327n; Vos, Ogenblik, 92: ‘die lange, ironische voetnoot’.18 SKS 4, 457; tidobbelt kan ook ‘tweevoud’ betekenen. In het hoofdstuk ‘Angst die verlossing brengt door het geloof’.19 Pap. IX A 191 / NB 6: 40; dagboeknotitie 1848.20 Pap. XI 1 A 299 / NB 30: 113; dagboeknotitie 1854: ‘Jodendom – Jodendom’.21 Pap. XI 1 A 572 / NB 32: 67; dagboeknotitie 1854: ‘Wet en evangelie’.22 Pap. XI 2 A 175 / NB 34: 34; dagboeknotitie 1854: ‘Een persoonlijke God’.

(§4) Toespraken rondom de thematiek van het lijden

Nu spreekt Kierkegaard op meer plaatsen over Job, breder nog: over het lijden. Eén van de grote verdiensten van het huidige Nederlandstalige Kierkegaard-onderzoek is dat daarin het complete œuvre van Kierkegaard wordt meegenomen (dus niet alleen de bekende maar zeer complexe, filosofische, pseudonieme geschriften). Pieter Vos presenteerde in 2002 zijn dissertatie, gewijd aan dat complete œuvre, onder de ondertitel Kierkegaard over God en het lijden. Het lijden blijkt dus zelfs het centrale thema van Kierkegaards œuvre te zijn – en dat is het vooral wanneer de zogenaamde ‘opbouwende toespraken’ (wij zouden zeggen: preken) worden meegenomen. De thema’s/titels van deze toespraken spreken vaak als idee voor zich en geven een indruk van Kierkegaards theologie van het lijden.23

1843: ‘Het opbouwende van de gedachte dat wij tegenover God altijd ongelijk hebben.’ (Luk. 19:41f)24

‘De Heere heeft gegeven, de Heere heeft genomen, de naam des Heeren zij geprezen.’ (Job 1:20)25

‘Door geduld zijn ziel verwerven.’ (Luk. 21:19)26

1844: ‘Door geduld zijn ziel behouden.’ (Luk. 21:19)27

‘Geduld in verwachting.’ (Luk. 2:33–40)28

‘De doorn in het vlees.’ (2 Kor. 12:17)29

‘De ware bidder strijdt in het gebed en overwint doordat God overwint.’30

1847: ‘Het evangelie van het lijden. Christelijke toespraken’.31

‘Wat er bedoeld wordt met, en wat het verheugende is in de gedachte Christus na te volgen.’ (Luk. 14:27)

‘Hoe kan de last licht zijn, als het lijden zwaar is?’ (Mt. 11:30)

‘Het vreugdevolle, dat de school van het lijden vormt voor de eeuwigheid.’ (Hebr. 5:8)

‘Het vreugdevolle, dat een mens in verhouding tot God altijd schuldig lijdt.’ (Luk. 23:41)

‘Het vreugdevolle, dat het niet de weg is, die nauw is, maar dat het de benauwenis is, die de weg is.’

‘Het vreugdevolle, dat zelfs als het tijdelijke lijden het zwaarst drukt, de zaligheid van de eeuwigheid toch de overhand heeft.’ (2 Kor. 4:17)

‘Het vreugdevolle, dat de vrijmoedigheid in staat is lijdende de macht van de wereld te ondermijnen en de macht heeft bespotting te veranderen in eer, ondergang in overwinning.’ (Hand. 5:41)

23 Hiertoe is geraadpleegd het overzicht van ‘het opbouwend werk’ in Vos, Ogenblik, 267–270.24 SKS 3, 315–332 (Of/Of).25 SKS 5, 113–128 (Opbouwende toespraken).26 SKS 5, 159–174 (id.).27 SKS 5, 185–205 (id.).28 SKS 5, 206–224 (id.).29 SKS 5, 317–334 (id.).30 SKS 5, 361–381 (id.).31 SKS 8, 319–431 (Opbouwende toespraken in verschillende geest) – de titel van de hierna volgende (serie) toespraken.

1848: ‘Het vreugdevolle dat men eenmaal kan lijden, maar eeuwig zegeviert.’32

‘Het vreugdevolle, dat de benauwenis de hoop niet wegneemt, maar bewerkt.’33

‘Het vreugdevolle, dat je datgene wat je tijdelijk verliest, eeuwig wint.’34

‘Het vreugdevolle, dat tegenspoed voorspoed is.’35

‘Hoe gezegend het is – bespotting te lijden vanwege een goede zaak.’36

32 SKS 10, 107–116 (Christelijke toespraken).33 SKS 10, 117–124 (id.).34 SKS 10, 144–152 (id.).35 SKS 10, 158–166 (id.).36 SKS 10, 230–240 (id.).

Bijlage 1: Afkortingen

SKS Søren Kierkegaards Skrifter, eds. Niels Jørgen Cappelørn et al. 28 vols. (Kopenhagen: Søren Kierkegaard Forskningscenteret, 1997–2014; sks.dk).

Pap. Papirer; verwijzing naar de klassieke maar achterhaalde indeling van K’s dagboeknotities (concordantie http://sks.dk/papk/papk.asp).

NB Verwijzing naar K’s eigen indeling van dagboeknotities 1846–1855 (concordantie http://sks.dk/papk/papk.asp).

Bijlage 2: Literatuur

W. Aalders, Wet, tragedie, evangelie. Een andere benadering van het boek Job (Den Haag: J.N. Voorhoeve, 1979).

Frits Florin, Geloven als noodweer. Het begrip ‘het religieuze’ bij S. Kierkegaard (Kampen: Agora, 2002; diss. Erasmus Universiteit Rotterdam).

Andrew Zach Lewis, Read him again and again. Repetitions of Job in Kierkegaard, Vischer, and Barth (Eugene: Wipf & Stock, 2014).

Wim R. Scholtens, 37 ‘Kijk, hier barst de taal…’ Mystiek bij Kierkegaard (Kampen: Kok, 1991).

Susan E. Schreiner, Where Shall Wisdom Be Found? Calvin’s Exegesis of Job from Medieval and Modern Perspectives (Chicago: UP, 1994).

Pieter Vos, 38 De troost van het ogenblik. Kierkegaard over God en het lijden (Kampen: Ten Have, 2002).

Bijlage 3: Overzicht van Kierkegaards œuvre in Nederlandse vertaling (JPvR)

SKS-B

Bd. p. Tit. Titel Pseudoniem Datum Meest complete en meest

recente NL vertalingDeelvertalin

g

1 5 LPAf en endnu Levendes Papirer

7 sep 1838 —

1 59 BI Om Begrebet Ironi29

sep 1841

Ironie (Boom, 1995/20112)

2/3 5/5 EE1Enten - Eller. Første Deel/Anden Deel

Victor Eremita

20 feb

1843Of/Of (Boom, 2000/20072)

4 5 G Gjentagelsen Constantin Constantius

16 okt

1843

De herhaling (SKW3; Damon, 2008)

4 97 FB Frygt og Bæven Johannes de silentio

16 okt

1843

Vrees en beven (SKW1; Damon, 2006)

4 211 PS Philosophiske Smuler Johannes Climacus

13 juni

1844

Onderdeel van: Filosofische kruimels & Johannes Climacus of De omnibus dubitandum est (SKW9; Damon, 2013)

4 307 BA Begrebet Angest Vigilius 17 Het begrip angst (SKW4;

37 Geel gemarkeerde zinnen in de door mij aangeleverde kernteksten worden becommentarieerd op de in de marge aangegeven plaats bij Scholtens, Mystiek.38 Blauw gemarkeerde zinnen in de door mij aangeleverde kernteksten worden becommentarieerd op de in de marge aangegeven plaats bij Vos, Ogenblik.

Haufniensis juni 1844 Damon, 2009)

4 463 F Forord Nicolaus Notabene

17 juni

1844

Onderdeel van: Voorwoorden (SKW13; Damon, 2018)

5 5 2T43

To opbyggelige Taler16

maj 1843

Opbouwende toespraken (SKW8; Damon, 2011)

Voor die ene die lezen wil (KT1; Buijten & Schipperheijn Motief, 2013)

5 57 3T43

Tre opbyggelige Taler16

okt 1843

5 107 4T43

Fire opbyggelige Taler6

dec 1843

Het goede komt van boven (KT2; Buijten & Schipperheijn Motief, 2018)

5 177 2T44

To opbyggelige Taler5

mar 1844

5 225 3T44

Tre opbyggelige Taler8

juni 1844

5 283 4T44

Fire opbyggelige Taler31

aug 1844

5 383 TTLTre Taler ved tænkte Leiligheder

29 apr

1845

God zoeken, liefde en dood (KT5; Buijten & Schipperheijn Motief, 2011)

6 5 SLV Stadier paa Livets Vei Hilarius Bogbinder

30 apr

1845

Stadia op de levensweg (SKW10; Damon, 2014)

7 5 AEAfsluttende uvidenskabelig Efterskrift

Johannes Climacus

27 feb

1846

(7, 5–172; 228–573)Afsluitend onwetenschappelijk naschrift (SKW?; Damon, 2020?)

7, 173–228: Onderdeel van: Denken en zijn (Boom, 1982/19882)

8 5 LA En literair Anmeldelse30

mar 1846

Twee tijdperken – Een literaire recensie (SKW5; Damon, 2009)

8 107 OTA Opbyggelige Taler i forskjellig Aand

13 mar

1847

Opbouwende toespraken in verschillende geest (SKW12; Damon, 2016)

8, 115–250: Onverdeeld één ding te willen (KT6; Buijten & Schipperheijn Motief, 2010)8, 251–307: Onderdeel van: Leren van de lelie en de vogel

(KT7; Buijten & Schipperheijn Motief, 2010)8, 309–431: De school van het lijden (KT8; Buijten & Schipperheijn Motief, 2019)

9 5 KGKjerlighedens Gjerninger

29 sep

1847

Wat de liefde doet (SKW2; Damon, 2007)

10 5 CT Christelige Taler25

apr 1848

Christelijke toespraken (SKW14; Damon, 2019)

10, 11–98: Onbezorgd als de vogel en de lelie (KT9; Buijten & Schipperheijn Motief, 2010)

11 5 LFLilien paa Marken og Fuglen under Himlen

14 maj

1849

Onderdeel van: Leren van de lelie en de vogel (KT7; Buijten & Schipperheijn Motief, 2010)

11 49 TSATvende ethisk-religieuse Smaa-Afhandlinger H. H.

19 maj

1849(11, 49–94)

11, 95–111: Over het verschil tussen een genie en een apostel (Eltheto, 1959)

11 113 SD Sygdommen til Døden Anti-Climacus

30 juli

1849

De ziekte tot de dood (SKW6; Damon, 2010/Boom, 2008)

11 243 YTS»Ypperstepræsten« - »Tolderen« - »Synderinden«

14 nov

1849

(11, 243–280)Drie toespraken bij het Avondmaal op vrijdag, in Stichtelijke redenen (Erven Bohn, 1918/19222)

12 5 IC Indøvelse i Christendom Anti-Climacus

25 sep

1850

Oefening in christendom (SKW7; Damon 2011)

12 255 EOT En opbyggelig Tale20

dec 1850

(12, 255-274)

12 275 TAFTo Taler ved Altergangen om Fredagen

6 aug

1851(12, 275–302)

13 5 FVOm min Forfatter-Virksomhed

6 aug

1851

Onderdeel van: Mijn schrijverswerkzaamheid (SKW11; Damon, 2015)

13 29 TS Til selvprøvelse Samtiden anbefalet

12 sep

Tot zelfonderzoek, mijn tijdgenoten aanbevolen (Ten

1851 Have, 1974)

13 111 DSSDette skal siges; saa være det da sagt

23 maj

1855

Onderdeel van: Schotschriften tegen de gevestigde kerkelijkheid (Ten Have, 1980)

13 125 OI1 Øieblikket Nr. 124

maj 1855

13 143 OI2 Øieblikket Nr. 24

juni 1855

13 169 HCDHvad Christus dømmer om officiel Christendom

16 juni

1855

13 183 OI3 Øieblikket Nr. 327

juni 1855

13 201 OI4 Øieblikket Nr. 4 7 juli 1855

13 223 OI5 Øieblikket Nr. 527

juli 1855

13 253 OI6 Øieblikket Nr. 623

aug 1855

13 277 OI7 Øieblikket Nr. 730

aug 1855

13 319 GU Guds Uforanderlighed 1 sep 1855

13 341 OI8 Øieblikket Nr. 811

sep 1855

13 369 OI9 Øieblikket Nr. 924

sep 1855

13 389 OI10 Øieblikket Nr. 10 nov 1855

14 7 FQAOgsaa et Forsvar for Qvindens høie Anlæg A.

17 dec

1834

(14, 7–90)

14 11 KMKjøbenhavnspostens Morgenbetragtninger i Nr. 43

B.18

feb 1836

14 17 FPOm Fædrelandets Polemik I-II B.

12 mar

1836

14 27 OL Til Hr. Orla Lehmann10

apr 1836

14 39 AAS Aabenbart Skriftemaal12

juni 1842

14 47 FEE Hvo er Forfatteren af Enten-eller

A. F ..... 27 feb

1843

14 53 PHTaksigelse til Hr. Professor Heiberg

Victor Eremita

5 mar

1843

14 59 ELF En lille Forklaring16

maj 1843

14 63 EEL En Erklæring og Lidt til9

maj 1845

14 67 DJ

En flygtig Bemærkning betræffende en Enkelthed i Don Juan I-II

A.19

maj 1845

14 77 AEV

En omreisende Æsthetikers Virksomhed, og hvorledes han dog kom til at betale Gjæstebudet

Frater Taciturnus

27 dec

1845

14 85 PFDet dialektiske Resultat af en literair Politi-Forretning

Frater Taciturnus

10 jan

1846

14 91 KKSKrisen og en Krise i en Skuespillerindes Liv I-IV

Inter et Inter

24 juni

1848

Onderdeel van: Voorwoorden (SKW13; Damon, 2018)

14 109 YDRForanlediget ved en Yttring af Dr. Rudelbach mig betræffende

31 jan

1851(14, 109–120)

14 121 BMS

Var Biskop Mynster et »Sandhedsvidne«, et af »de rette Sandhedsvidner« - er dette Sandhed?

18 dec

1854

Onderdeel van: Schotschriften tegen de gevestigde kerkelijkheid (Ten Have, 1980)

14 127 DBD Derved bliver det!30

dec 1854

14 135 PPMEn Opfordring til mig fra Pastor Paludan-Müller

12 jan

1855

14 139 SBM

Stridspunktet med Biskop Martensen; som, christeligt, afgjørende for det i Forveien, christeligt seet, mislige kirkelige Bestaaende

29 jan

1855

14 145 TNS To nye Sandhedsvidner29 jan

1855

14 149 BMDVed Biskop Mynsters Død

20 mar

185514 153 CGN Er dette christelig 21

Gudsdyrkelse eller er det at holde Gud for Nar?

mar 1855

14 157 HGHvad der skal gjøres. - det skee nu ved mig eller ved en Anden

22 mar

1855

14 161 DRT Den religieuse Tilstand26

mar 1855

14 167 ETEn Thesis - kun een eneste

28 mar

1855

14 171 SA

»Salt«; thi »Christenhed« er: Christendoms Forraadnelse; »en christen Verden« er: Affaldet fra Christendommen

30 mar

1855

14 177 HJV Hvad jeg vil?31

mar 1855

14 183 AFI Anledning af et anonymt Forslag til mig i dette Blads Nr. 79

7 apr 1855

14 187 RKVar det rigtigst nu at »standse med Klemtningen«?

11 apr

1855

14 191 CK

Christendom med kongelig Bestalling og Christendom uden kongelig Bestalling

11 apr

1855

14 195 HGS Hvilken grusom Straf!27

apr 1855

14 199 ER Et Resultat10

maj 1855

14 203 EM En Monolog10

maj 1855

14 207 ATV

Angaaende en taabelig Vigtighed lige over for mig og den Opfattelse af Christendom, som jeg gjør kjendelig

15 maj

1855

14 211 OICTil det nye Oplag af »Indøvelse i Christendom.«

16 maj

185514 215 BMT At Biskop Martensens

Taushed er 1) christeligt uforsvarlig; 2) latterlig; 3) dum-klog; 4) i mere

26 maj

1855

end een Henseende foragtelig

15 5 OIAEt Øieblik, Hr. Andersen!

27 okt

1840- 31 okt

1840

(15, 5–12)

15 13 JCJohannes Climacus eller De omnibus dubitandum est

1842-

1843

Onderdeel van: Filosofische kruimels & Johannes Climacus of De omnibus dubitandum est (SKW9; Damon, 2013)

15 61 PMH Polemik mod Heiberg Constantin Constantius

dec 1843

- mar

1844

(15, 61–88)

15 89 BOA Bogen om Adlerjuni

1846- jan 1847

(15, 89–295)

16 5 SFVSynspunktet for min Forfatter-Virksomhed

juli 1848- okt 1848 Onderdeel van: Mijn

schrijverswerkzaamheid (SKW11; Damon, 2015)

16 107 BNDen bevæbnede Neutralitet

aug 1848

- 1849

16 125 PCSHr. Phister som Captain Scipio Procul dec

1848

Onderdeel van: Voorwoorden (SKW13; Damon, 2018)

16 145 DS Dømmer selv!1851

- 1852

Oordeel zelf! (Ten Have, 1990)

SKW (Søren Kierkegaard Werken, 2006–)39

Vrees en beven (SKW1; Damon, 2006)

Wat de liefde doet (SKW2; Damon, 2007)

De herhaling (SKW3; Damon, 2008)

Het begrip angst (SKW4; Damon, 2009)

Twee tijdperken – Een literaire recensie (SKW5; Damon, 2009)

De ziekte tot de dood (SKW6; Damon, 2010)40

Oefening in christendom (SKW7; Damon, 2011)

39 Onder beheer van de Redactieraad Kierkegaard Werken uitgegeven standaard-editie van Kierkegaards werken in het Nederlands. 40 Opmerkelijk genoeg óók uitegeven door Boom, 2008.

Opbouwende toespraken (SKW8; Damon, 2011)

Filosofische kruimels & Johannes Climacus of De omnibus dubitandum est (SKW9; Damon, 2013)

Stadia op de levensweg (SKW10; Damon, 2014)

Mijn schrijverswerkzaamheid (SKW11; Damon, 2015)

Opbouwende toespraken in verschillende geest (SKW12; Damon, 2016)

Voorwoorden (SKW13; Damon, 2018)

Christelijke toespraken (SKW14, Damon, 2019)

Afsluitend onwetenschappelijk naschrift (SKW?; Damon, 2020?)

KT (Kierkegaards Toespraken, 2010–)41

Voor die ene die lezen wil (KT1; Buijten & Schipperheijn Motief, 2013)

Het goede komt van boven (KT2; Buijten & Schipperheijn Motief, 2018)

? (KT3; Buijten & Schipperheijn Motief, ?)

? (KT4; Buijten & Schipperheijn Motief, ?)

God zoeken, liefde en dood (KT5; Buijten & Schipperheijn Motief, 2011)

Onverdeeld één ding te willen (KT6; Buijten & Schipperheijn Motief, 2010)

Leren van de lelie en de vogel (KT7; Buijten & Schipperheijn Motief, 2010)

De school van het lijden (KT8; Buijten & Schipperheijn Motief, 2019)

Onbezorgd als de vogel en de lelie (KT9; Buijten & Schipperheijn Motief, 2010)

41 Toegankelijker uitgegeven kleine deeltjes met door Lineke Buijs & Andries Visser vertaalde toespraken.