Hoe ver kan Het Parool gaan met kopij-uitwisseling, zonder dat de identiteit in

het geding komt?

Scriptie door Daphne van BreemenStudentnummer: 2159325Mediumspecialisatie: krantSLB’er: Jutta ChorusOktober 2014

Inhoudsopgave

Voorwoord P. 3 - 4Deelvraag 1: Wat is de identiteit van een krant? P. 5 - 8Deelvraag 2: Wat maakt Het Parool tot Het Parool? P. 9 - 19

Geschiedenis P. 9 - 10Sociaaleconomische situatie P. 10 - 11

Oplagecijfers P. 11Over Amsterdam P. 11 - 12Koerswijziging P. 12Brutaliteit P. 12

Mensen van de krant P. 13 -14Godsdienst in Het Parool P. 14Niet populistisch maar opvoedkundig P. 14 - 15Vergelijking Amsterdams karakter tien jaar terug en nu P. 15 - 16Onderscheid met andere regionale dagbladen P. 16 - 17Rubrieken P. 17 - 18Columnisten P. 18

Deelvraag 3: Met wie wisselt Het Parool kopij uit en wat betekent dit voor de identiteit? P. 19 - 22Algemeen Dagblad P. 19 - 20Trouw P. 20Gevolgen identiteit P. 20 - 21Rol dagbladcrisis P. 22

Algemene conclusie: Hoe ver kan Het Parool gaan? P. 23 - 24Reflectie (mijn aanbeveling) P. 25 - 26Bronvermelding P. 27 - 28

2

Voorwoord

Zodra het vierde jaar in september 2013 voor mij begon, wist ik dat dit het jaar zou worden waarin veel moest gebeuren: stage lopen, dat ene derdejaars tentamen nog halen en vervolgens afstuderen. Het begin van het einde dus. Het zou mooi zijn als ik voor de zomervakantie kan afstuderen, maar mocht dit niet mogelijk zijn, dan in het najaar. En zo geschiedde. Op het moment van schrijven is het 1 augustus 2014 en hartje zomer. Buiten schijnt de zon, binnen vloeien de woorden op dit (digitale) papier. Allemaal met één doel: het in ontvangst kunnen nemen van mijn diploma in december.

Het nadenken over een onderwerp begon al aan het begin van het vierde jaar. Wat is een goede hoofdvraag voor mijn afstudeeronderzoek en waarmee ga ik zelf aan de slag? Het ligt voor de hand dat ik zocht naar een onderwerp dat met de dagbladjournalistiek te maken heeft. Ik heb immers krant als mediumspecialisatie gekozen en ik ben daarnaast al ruim drie jaar werkzaam in de krantenjournalistiek. Zo schrijf ik wekelijks voor het Brabants Dagblad.

Een onderwerp was uiteindelijk sneller gekozen dan gedacht. Van december 2013 tot en met halverwege maart 2014 liep ik stage bij dagblad Trouw in Amsterdam. In het Unitgebouw. Daar waar ook de Volkskrant en Het Parool hun redacties huisvesten. Behalve bij aankomst steeds hun logo’s groot op de muur van het gebouw zien staan en het af en toe passeren van een Volkskrant- en Parooljournalist, dacht ik weinig met deze twee kranten te maken gaan hebben. Voor de Volkskrant bleek dat inderdaad het geval. Voor Het Parool niet. Er was namelijk een nieuwe regeling gesloten binnen Uitgeverij De Persgroep, waar eerder genoemde drie kranten onder vallen: Het Parool zou vanaf 1 februari stukken van Trouw overnemen in haar eigen krant. Een bezuinigingsmaatregel, omdat de buitenlandredactie was opgeheven, vanwege dalende advertentie-inkomsten.

Tijdens mijn stage al verschenen er dan ook regelmatig stukken, geschreven door de buitenlandredacteuren van Trouw, in het Parool. Die stukken werden altijd door de redactie uitgeknipt en op het prikbord gehangen. De naam van de schrijver kreeg een kleurtje met een markeerstift. Eigenlijk kun je zeggen dat er een beetje lollig om werd gedaan, omdat de stukken soms een paar dagen later nog in Het Parool verschenen.

Hierdoor vroeg ik mijzelf af wat dit voor Het Parool betekent. Met andere woorden: tast dit de identiteit aan en zo ja, hoe ver kan Het Parool dan gaan voordat er niks meer van haar eigen kernmerken over is? Is de toon van deze buitenlandberichten uit Trouw nog wel hetzelfde, of op zijn minst te vergelijken met de toon die Het Parool daarvoor hanteerde? Vragen die ik mij regelmatig stelde, omdat er naar mijn idee inhoudelijke verschillen zijn in de verslaggeving van Het Parool en Trouw: die laatste is een landelijke, van oorsprong christelijke krant die serieus nieuws en veel achtergronden brengt. Het Parool is een regionale krant, gericht op Amsterdam, en daarom kleiner, maar ook anders van toon. Meer brutaal, vrolijk en soms minder serieus.

Ik ben niet de enige die zich dit soort dingen afvraagt, destijds zag ik bij mijn stage bij Trouw hoe stukken van collega’s in Het Parool verschenen. Het maakte veel los, want bijvoorbeeld tijdens de lunch werd vaak de discussie gevoerd over dit vraagstuk. Een vraagstuk dat ik verder uit wil diepen.

Het spreekt voor zich dat ik de kopij-uitwisseling tussen Parool en Trouw dan ook als uitgangspunt neem voor mijn scriptie. Mijn collega’s discussieerden vooral over de rol van Trouw. Ik ga de andere kant bekijken en richt me op Het Parool, omdat het me beter lijkt me toe te spitsen op één krant. Dat ik voor Het Parool en niet voor Trouw kies, is simpel: alleen Het Parool maakt gebruik van de kopij-uitwisseling. Dat is niet voor niets, zoals gezegd is het een krant is die momenteel hard aan de

3

touwtjes moet trekken door bezuinigingen. Trouw mag ook stukken uit Het Parool overnemen, maar doet dat niet, omdat zij zelf de kracht en middelen hebben om hun eigen krant te vullen, zegt hoofdredacteur Cees van der Laan.

Trouw is niet de enige krant waarmee Het Parool kopij uitwisselt. Al sinds 2010 heeft ze een contract met het Algemeen Handelsblad. Beide kranten nemen artikelen van elkaar over, met uitzondering van identiteitsgevoelige artikelen als columns en rubrieken. Het Parool haalt sindsdien voornamelijk binnenlands en economisch nieuws uit het Algemeen Dagblad.

Het Parool heeft als ondertitel ‘Duidelijk Amsterdams’, zoals op de voorpagina van deze scriptie is te zien. De krant richt zich voornamelijk op de hoofdstad en heeft daardoor een duidelijk profiel. Een profiel dat er sinds haar beginjaren al is. De Amsterdamse krant is immers in de oorlog opgericht als sociaaldemocratische verzetskrant. Hierdoor werd zij gezien als een politiek linkse krant. Maar ten tijde van de Vietnamoorlog maakte de krant onder leiding van hoofdredacteur Herman Sandberg een draai naar midden-links, waar ze nu nog steeds zit. Wat is er van deze identiteit over door de kopij-uitwisseling met Trouw en het Algemeen Dagblad? En mocht de identiteit nog niet in het geding zijn, hoe ver kan Het Parool dan gaan voor dit wel het geval is? Hoe ‘duidelijk Amsterdams’ is de krant dan nog? Daarom luidt mijn hoofdvraag:

Hoe ver kan Het Parool gaan met kopij-uitwisseling, voordat de identiteit in het geding komt?

Op deze hoofdvraag probeer ik antwoord te krijgen door het maken van een vergelijking tussen de krant van nu en die van tien jaar terug, daarnaast geef ik de geschiedenis van de krant weer om het verschil in identiteit van toen en nu te laten zien. Ook heb ik deskundige bronnen uit het vak geraadpleegd. Om dit onderzoek in goede banen te leiden, heb ik verschillende deelvragen opgesteld:

- Wat is de identiteit van een krant?- Waar maakt Het Parool tot Het Parool?- Met wie wisselt Het Parool kopij uit en wat betekent dit voor de identiteit?- Algemene conclusie.- Mijn aanbeveling aan Het Parool (de reflectie).

Uiteindelijk zal ik dus mijn aanbeveling aan Het Parool geven. Hierin zet ik, naar aanleiding van mijn onderzoek en gesprekken met deskundigen, uiteen waarom ik vind dat de krant te ver gaat met kopij-uitwisseling of niet.

Ik wens u veel plezier met het lezen van mijn scriptie.

Daphne van Breemen

4

Deelvraag één: Wat is de identiteit van een krant?

Laat ik ten eerste beginnen met vertellen wat een krant is. Een krant is een (meestal) gedrukte, regelmatig verschijnend blad met herkenbare titel. Ze bevat (meestal) een veelheid aan nieuws en achtergronden die op een herkenbare wijze worden behandeld en gepresenteerd; ze zijn bedoeld voor een breed publiek (Kussendrager & Van der Lugt, 2007).

Die herkenbaarheid werd in de jaren zestig nog bepaald door de verzuiling, waarin veel kranten en journalisten de kant van politieke partijen kozen. De Volkskrant, van oudsher een katholieke krant, koos vanzelfsprekend de kant van de Katholieke Volkspartij (KVP), Trouw, van oudsher voor de gereformeerden koos voor hun partij: de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en Het Parool hing de Partij van de Arbeid (PvdA) aan. In de jaren zeventig, naarmate de verzuiling afnam, begon de journalistiek en daarmee ook de kranten te professionaliseren. De Volkskrant hield niet langer het katholieke aan en Het Parool nam voorzichtig afstand van de PvdA. Toch wilde de pers nog steeds een rol spelen in die maatschappelijke omwenteling. Dat kon via links, zoals de Volkskrant en Het Parool deden, maar ook via rechts, zoals De Telegraaf deed. Zo werd toentertijd de identiteit bepaald. Om dit politieke karakter kon de lezer niet heen. Vanaf de jaren tachtig wordt de krantenjournalistiek neutraler, doordat zij zich afstandelijker opstelt. Ze breiden hun informatief aanbod substantieel uit. Ze investeren in buitenlandse berichtgeving en bijlagen. Redacties gebruiken hun medium voortaan als podium voor discussie en opinie. Lezers hechten meer waarde aan de identiteit en informatie, dan een politieke kleur.Werd de identiteit voorheen nog gevormd door de hoofdredacteur die redactionele commentaren schreef – vaak ingefluisterd door de politieke partij die de krant aanhing – nu is het de redactie die het karakter van een krant bepaalt. De redacteuren schrijven steeds vaker analyses en beschouwingen. Hierdoor neemt de voorspelbaarheid van de krant af en wordt de krant steeds interessanter voor een grotere doelgroep (Lockefeer, 1996).

Omdat iedere krant hierdoor anders is, groeide de verscheidenheid in de pers. Voortaan is het uitgangspunt het maken van een prachtige krant voor een breed publiek. Identiteit hoeft niet meer te worden ontleend aan politieke ideologieën. Kranten onderscheiden zich vandaag de dag door hun hoogwaardige kwaliteit, nieuwsgerichtheid, onthullingen, analyses en toelichtingen. De mogelijkheid van die profilering komt voort uit de aard van een krant. Bij garing en selectie van nieuws bestaat ruimte voor eigen accenten, en die marge is nog groter bij analyses, beschouwingen, commentaren, columns en politieke tekeningen. Die elementen tezamen geven een krant haar eigen kleur. Elke krant is daardoor een meneer met eigen voorkeuren, volgens oud-hoogleraar journalistiek aan de Universiteit van Groningen en oud-Volkskranthoofdredacteur Harry Lockefeer. “Deze associatie met een persoon – een man, hoewel taalkundig vrouwelijk – verraadt dat een krant over menselijke trekken beschikt. Een van de belangrijkste van die kenmerken is het hebben van een eigen karakter, van een identiteit.” (Lockefeer, 1996).

Hier sluit ik mij graag bij aan, want elke krant is simpel gezegd anders. Daarnaast zou ik er graag nog iets aan toevoegen. Een krant mag een meneer genoemd worden, omdat het op haar eigen manier haar charme heeft. Iedere ochtend valt de krant op de deurmat, waarna ik een glimlach op mijn gezicht krijg als ik het papier in mijn handen heb en de eerste woorden van die dag lees. Een krant weet dus ook te plezieren. Het brengt emoties teweeg, om nog maar eens over menselijke trekken te spreken. Want een krant is voor mij meer dan alleen een medium om het harde nieuws vandaan te halen. Een recensie, een filmtip, een mooie foto, kunst die ik moet zien: ik bewaar ze om er later nog eens op terug te komen. Het zijn juist die extra’s die voor mij zo belangrijk zijn voor de identiteit van een krant: ik lees de Volkskrant vanwege het kunst- en mediakatern ‘V’ en Trouw lees ik vanwege de

5

religie- en filosofiepagina’s, twee voorbeelden die ik in geen enkele andere krant vind en daardoor mijn keuze bepalen.

Kwaliteitskranten berichten tegenwoordig dus neutraal. Maar in een liberale democratie met een vrije, pluriforme pers, is journalistiek nu juist niet neutraal. Er zijn linke media, rechtse, liberale, christelijke, elitaire, populaire, et cetera. Met een eigen visie en identiteit, die ze uitdragen in hun commentaren, maar ook in het accent dat ze aan onderwerpen geven (De Jong, 2013).

Om toch zo neutraal mogelijk te kunnen berichten, schreven de journalisten Bill Kovach en Tom Rosenstiel hun boek The elements of journalism, met daarin tien elementen voor de journalistiek, die ook wel gezien worden als de opdracht van de journalistiek. De journalistiek heeft tot taak het publiek de informatie te verschaffen die het nodig heeft voor zijn vrijheid en zelfbestuur. Hiervoor moet de journalistiek aan tien verplichtingen voldoen. Media die hieraan voldoen worden als kwaliteitsmedia beschouwd. (Kovach & Rosenstiel, 2001). Aan de hand van deze normen (dikgedrukt) wil ik hieronder bepalen of ze voor Het Parool gelden. 1. Journalism’ first obligation is to the truth. Journalistiek streeft niet naar waarheid in absolute of filosofische zin, maar in een praktische zin, ten behoeve van burgers in een democratie. Dat begint met het op een professionele manier verzamelen en verifiëren van feiten. Het Parool doet dit door feiten te checken, haar verslaggevers op gebeurtenissen en personen af te sturen en dus de macht te controleren. Denk aan het de politiek, het rechtssysteem, het bedrijfsleven, instellingen en instanties. Hiervan doet zij verslag in haar artikelen in de krant. Dit moet zo transparant mogelijk, zodat het publiek zelf kan oordelen.2. Its first loyalty is to citizens. Het belang van de burgers, de maatschappij, gaat boven welk ander belang dan ook en dit mag de journalist niet vergeten. Ook Het Parool wil haar publiek dienen, maar heeft toch ook belangen bij adverteerders en de uitgever. Die komen weliswaar niet op de eerste plaats, maar helemaal negeren kan zij dit ook niet. Zonder genoeg advertenties is er namelijk geen krant. Desondanks staat er niet voor niets ‘Vrij en onverveerd’ in het redactiestatuut van Het Parool. Op de eerste plaats bedient Het Parool haar lezer en daarin is zij van niemand afhankelijk. Ze opereert onafhankelijk.3. Its essence is a discipline of verification. Feiten checken, feiten checken en nog eens feiten checken. In de journalistiek gaat het om de feiten. Een journalist brengt de waarheid, ook de journalisten van Het Parool. Ieder verhaal begint immers bij de feiten: wat is er aan de hand, wat is de stand van zaken en klopt dit wel, is het waar wat er gezegd of beweerd wordt? Een journalist publiceert zijn verhaal pas als hij alle feiten verzameld heeft. Dit doet hij door verschillende kanten van het verhaal te belichten.4. Its practitioners must maintain an independence from those they cover. Als journalist ga je onafhankelijk te werk en speel je nooit onder een hoedje met degene die je interviewt of hebt gesproken. Hoe graag je een verhaal ook wil vertellen en hoe groot de nieuwswaarde ook is, moet je hiervoor onderhandelen met degene waarover je verhaal gaat of die iets met je verhaal te maken heeft, dan ben je als journalist verkeerd bezig. 5. It must serve as an independent monitor of power. Onafhankelijkheid staat voorop. Als journalist ben je een waakhond van de samenleving. Dit geldt ook voor de journalisten van Het Parool. Dit gegeven gaat zelfs terug naar hun beginjaren, waarin ze als verzetskrant heel Nederland wisten te bereiken door afhankelijk te werk te gaan, ook na de oorlog en nu nog steeds staat dit hoog in het vaandel. Gezien hun geschiedenis hechten ze dus veel waarde aan persvrijheid.6. It must provide a forum for public criticism and compromise. Een medium, dus ook een krant, moet als platform dienen voor openbare kritiek en discussie. Het Parool geeft daarom een getrouw beeld van de gevarieerde standpunten en belangen in de samenleving. De berichten in de krant moeten hiertoe leiden en lezers (en niet Paroollezers) moeten daar op kunnen reageren. Dit kan door middel van het reageren met een opiniestuk of een lezersartikel. Ook op de website kan onder

6

artikelen worden gereageerd. De krant biedt ook een podium voor meningen door het plaatsen van columns en het aantrekken van eigen columnisten.7. It must strive to make the significant interesting and relevant. Journalistiek moet ernaar streven om de dingen waar het om draait in de samenleving en dat wat er speelt, voor iedereen interessant, begrijpelijk en relevant te maken. Het Parool doet dit door zich naast Amsterdam ook te richten op het internationale nieuws, het binnenlands nieuws, economie, kunst/cultuur en sport.8. It must keep the news comprehensive and in proportion. Het Parool moet ervoor zorgen dat het nieuws uitgebreid en op de juiste manier in de krant komt te staan. Journalisten moeten zaken niet uit zijn verband rukken, opblazen of de sensatie opzoeken. Iedereen in de samenleving moet een stem krijgen en niemand mag worden veroordeeld. Al deze zaken leiden ertoe dat het medium betrouwbaar is. Dit is het beste te bereiken door achtergrondverhalen en het principe ‘één bron is geen bron’ te hanteren: laat meerdere bronnen aan het woord voor de objectiviteit. Ook de redactie zelf moet divers zijn.9. Its practitioners have an obligation to exercise their personal conscience. Als journalist moet je je altijd bewust zijn van je eigen geweten en je bewust zijn van je verantwoordelijkheid. Ethisch handelen staat dus voorop. We moeten de verschillen in mensen in de samenleving aanmoedigen, evenals de verschillen op de redactie. De samenleving is divers en de redactie moet dat ook zijn, om zo goed te kunnen berichten over dat wat er in de wereld gebeurt. Ook de redactie van Het Parool is divers. Er werken verschillende redacteuren die overal vandaan komen en allemaal hun eigen vakgebied en daarmee ook hun eigen interesses hebben. 10. Citizens, too, have rights and responsibilities when it comes to the news. Ook burgers hebben rechten en verantwoordelijkheden als het gaat om het nieuws. Steeds meer mensen zijn op hun eigen manier met nieuws bezig en een soort doorgeefluiken geworden, zou je kunnen zeggen. Ze geven informatie door via blogs en social media als Twitter, Facebook en de laatste tijd steeds vaker via het populaire Instagram, waar foto’s kunnen worden gedeeld. In feite doen ze hetzelfde als een journalist. Toch verschilt wat deze ‘nieuwe journalisten’ doen in twee dingen met de beroepsjournalistiek. Het doet van de journalistiek is om mensen de informatie te geven die ze nodig hebben om betere beslissingen te maken over hun leven en de samenleving. Het tweede is dat de journalistiek gecontroleerde feiten geeft en het niet gaat om of iets alleen maar interessant en informatief is, zoals de nieuwe journalisten doen. Ook Het Parool gebruikt Twitter en Facebook voor het opdoen van bronnen, maar neemt niet zomaar klakkeloos informatie over, omdat het meeste van wat op social media staat eerst wordt gecheckt. Daarnaast is het de taak van Het Parool om mensen op social media te beschermen waar nodig.

Naar aanleiding van bovenstaande kan worden opgemaakt dat Het Parool aan de tien elementen voldoet. Dit maakt de krant tot een kwaliteitsmedium. Deze tien elementen van Kovach en Rosenstiel zijn echter niet toegespitst op de dagbladjournalistiek, maar op de journalistiek in het algemeen. Hun lijst lijkt op die van de schrijvers John Merrill en Harold Fisher, die in 1980 al een lijst opstelden met de normen waaraan kwaliteitskranten moeten voldoen. Deze staan beschreven in hun boek The world’s great dailies. Zo zeggen zij dat een krant een compleet verslag van nationaal en internationaal nieuws moet brengen, zowel politiek, economisch en cultureel als wetenschappelijk. Er moet een opiniepagina in de krant staan met commentaren, analyses en achtergrondartikelen. Het nieuws moet onpartijdig en gedegen worden behandeld, zonder ‘provincialisme’, sensatiezucht, hysterie of modegevoeligheid. Onafhankelijkheid en integriteit staan voorop. Tot slot moet een kwaliteitskrant een grote, goedopgeleide en intelligente redactie hebben, die vastbesloten is lezers aan te spreken, te dienen en te beïnvloeden (Merrill & Fisher, 1980).

De identiteit van een krant hangt tot slot ook nog af van het verschijningsgebied: regionaal of landelijk. Landelijke kranten richten zich op het hele land met uitgebreid binnenlands nieuws en er is veel ruimte voor buitenlands nieuws. Regionale kranten richten zich op één bepaalde regio in het land. Hun verspreidingsgebied is dus kleiner. Vaak hebben de regionale kranten minder papier en dus

7

minder redactionele ruimte. Bijna alle regionale dagbladen zijn voor hun landelijke en internationale nieuwsvoorziening aangesloten bij een samenwerkingsverband (Kussendrager & Van der Lugt, 2007). Dit kan een persdienst zijn die binnenlands en buitenlands nieuws beschikbaar stelt, maar het samenwerkingsverband kan ook gaan om een uitwisselingsdeal met andere kranten. Het Parool, dus ook een regionale krant, maakt hier gebruik van. Daarover meer in het volgende hoofdstuk.

8

Deelvraag twee: Wat is de identiteit van Het Parool?

GeschiedenisOm te kunnen vertellen waar Het Parool voor staat, wat voor krant het is en hoe deze er vandaag de dag uit ziet, is het van belang te weten hoe de krant ooit is ontstaan en wat de identiteit van de krant toen was.

Het Parool werd in het oorlogsjaar opgericht onder de naam De nieuwsbrief van Pieter ’t Hoen. Op 25 juli 1940 verscheen dit verboden gestencild krantje met politiek nieuws voor het eerst. Frans Goedhart, synoniem voor Pieter ’t Hoen, was de maker van deze nieuwsbrief. In de loop van 1940 zocht hij contact met verschillende personen die voor de oorlog belangrijke posities innamen binnen de pers en de sociaaldemocratische politiek, maar voor wie het door de bezetting onmogelijk was geworden hun werk nog langer uit te voeren. Vanaf dat moment is Het Parool een sociaaldemocratisch getinte verzetskrant met het hele land als verspreidingsgebied.

De eerste uitgave van Het Parool verscheen op 10 februari 1941. Goedhart koos voor het motto ‘Vrij onverveerd’, afgeleid van het Wilhelmus. Het blad had van meet af aan een meer journalistieke inslag dan de ‘Nieuwsbrieven’. Naast de opiniërende stukken bevatte het ook artikelen in een reportagestijl (Berends, 1990). “Wat mij tijdens de oorlog trof, was dat Het Parool op een krant leek. Je kon zien dat er bij het maken een journalist betrokken was. Er was iets van opmaak te zien en er was ook een zekere verdeling van de stof: oorlogsnieuws, politieke beschouwingen, binnenlands nieuws. Er is zelfs een nummer geweest met een cursiefje erin, een stukje dat later in een van de bundels van Carmiggelt opdook”, zo schrijft oud-Parooljournalist en essayist Karel van het Reve in het vijftigjarige jubileumboek over Het Parool (Berends, 1990).

Vanaf augustus 1941 werd de krant niet meer gestencild, maar gedrukt. Hoe gevaarlijk dit was blijkt uit het lot van vele redacteuren en medewerkers: ze werden gefusilleerd, gevangen gezet of naar concentratiekampen afgevoerd. Na deze arrestatiegolf in 1942 was Kees de Groot de enig overgebleven redacteur en lag het lot van de krant in zijn handen. Hij kreeg al snel steun van Gerrit Jan van Heuven Goedhart, voor de oorlog hoofdredacteur van het Utrechts Nieuwsblad. Zij leidden het blad uiteindelijk samen met Frans Goedhart, nadat hij uit Kamp Vught wist te ontsnappen. Onder hun leiding steeg de oplage van 10.000 tot 100.000 exemplaren.

Na de oorlog verscheen het eerste nummer als legaal dagblad op maandag 7 mei 1945. De redactie had haar intrek genomen in het gebouw van het verboden dagblad De Telegraaf aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Het besluit om eenmaal bovengronds als dagblad te verschijnen, had in september 1944 gestalte gekregen in de oprichting van de Stichting Het Parool. Haar doel was ‘de openbare mening in Nederland, en, voor zooveel mogelijk en wenschelijk, buiten Nederland, te beïnvloeden in den geest van de denkbeelden, die zijn voorgedragen in het ‘illegale’ blad Het Parool, gelijk dat ten tijde van de Duitsche bezetting in Nederland is verschenen’, onder andere door ‘het uitgeven en/of doen uitgeven van geschriften’ (Berends, 1990). Een tweede doel van de stichting was het verlenen van steun aan de nagelaten betrekkingen van Parool-medewerkers.

Na de oorlog werd Het Parool een succesvol dagblad. Natuurlijk was dit onder meer te danken aan haar oorlogsverleden, waarin de krant naam maakte. Deze beheersvorm van Het Parool bestaat nog altijd, totdat er in 1968 een einde kwam aan het Parool zoals de lezer de krant tot dan toe was gewend. Het Parool ging met concurrent De Volkskrant samen in De Perscombinatie NV. Hierbinnen had het Parool de beste positie (negentig procent van de aandelen) en de slogan van de krant was dan ook: ‘Het Parool: léés die krant’. En de krant werd gelezen. Daar zorgden belangrijke figuren binnen de krant voor. Jeanne Roos, die een vrouwenpagina had, geschreven in echt Nederlands. Dat

9

vond je in Nederland toen bijna nergens. Annie M.G. Schmidt schreef ‘Impressies van een simpele ziel’, ook al in echt Nederlands. Ook Simon Carmiggelt was één van die schrijvers die de krant maakten. Hij schreef dagelijks een cursiefje, genaamd Kronkel, in Het Parool. Karel van het Reve weet in een paar zinnen samen te vatten wat stukjes als deze voor de lezer betekenden. “Dan had je natuurlijk Carmiggelt, die iedere dag, weer of geen weer, dronken of nuchter, zijn Kronkel schreef. Ieder jaar dompelde hij de lezers in een paar weken rouw als op pagina drie de fatale woorden ‘Kronkel is met vakantie’ stonden. Met Sinterklaas nam hij een dagje vrij: dan schreef hij enkel een paar regels om mee te delen dat men die avond toch geen tijd had om de krant te lezen en hij daarom had afgezien van het schrijven van een stukje.” Ook voor Van het Reve zelf waren het deze Kronkels die hij niet wilde missen (Berends, 1990).

In 1975 keerde echter het tij en ging het slecht met de krant. Ze verloor lezers en leed steeds grotere verliezen. In 1981 werd Wouter Gortzak hoofdredacteur van de krant. De opvolger van Herman Sandberg, die twintig jaar hoofdredacteur was geweest, moest de krant weer winstgevend maken. Dat was moeilijk. Want Gortzak werd hoofdredacteur ‘onder de moeilijkst denkbare omstandigheden’, schrijft Kees Tamboer, die onder Gortzak adjunct-hoofdredacteur was, in zijn in Villamedia verschenen memoriam aan de onlangs overleden Gortzak. De economische crisis van begin jaren tachtig speelde hierin een rol. “Het was de zwaarste van na de oorlog. De crisis trof Amsterdam hard. Heel hard. De stad die het thuisfront was van de krant (en nog steeds is) verpauperde. Door de leegloop – elkaar jaar verlieten zo’n tienduizend Amsterdammers de stad. Door de steile koopkrachtdaling van de achterblijvers. Door de schrikbarend oplopende werkloosheid. Door de krakersoorlogen. Door de verslavingsproblemen. Die verpaupering van de stad kostte Het Parool jaarlijks duizenden abonnees en adverteerders.” Binnenshuis stuitte Gortzak op een uitgever die hem vanaf de eerste dag wantrouwde en liever kwijt dan rijk was.Onder Gortzaks leiding maakte Het Parool een draai van links naar midden links. “De krant nam afscheid van het politieke correcte denken over immigranten, met open oog voor de groeiende verwijdering tussen Amsterdammers in de volkswijken en hun nieuwe buren van buitenlandse komaf. Hij stelde maandenlang de kolommen open voor gesprekken met slachtoffers van wat toen eufemistisch ‘kleine criminaliteit’ werd genoemd maar in zijn krant gewoon ‘de misdaad van alledag’ heette”, schrijft Tamboer in datzelfde memoriam.

Sociaaleconomische situatieSytze van der Zee, van 1988 tot en met 1996 hoofdredacteur van Het Parool, streefde in zijn jaren als hoofdredacteur een landelijke krant met een Amsterdams accent na. Van een regionale krant moest hij niets weten, bang om als ‘regionaal sufferdje’ te worden gezien. Regionaal zou een vloek in de kerk van Van der Zee zijn. (Blanken & Obbema, 1996). Daarentegen wilde hij juist Het Parool omvormen tot tabloid, ook wel halfformaat genoemd en dus half zo groot als broadsheet, zoals de Nederlandse kranten van oorsprong waren. Hiervan moest krantenuitgever Perscombinatie (PCM Uitgevers), waartoe de krant inmiddels behoorde, niets hebben. Uiteindelijk diende Van der Zee zijn ontslag in en werd in 1997 onder leiding van hoofdredacteur Matthijs van Nieuwkerk alsnog de koers gezet die tot deze zomer leidend was (daarover later meer onder het kopje ‘Teveel Amsterdam’): de middagkrant richtte zich volledig op Amsterdam. Van een landelijke krant werd Het Parool een regionaal dagblad, maar zeker geen sufferdje: de regio zou de Randstad tot aan Amersfoort bestrijken. Het nieuwskatern verscheen nog steeds op normaal formaat. Het tweede katern, met achtergronden, verscheen vanaf dat moment op tabloidformaat. Alle redacties kregen in dit katern een eigen plaats. De redactie Amsterdam werd flink uitgebreid, wat ten koste ging van de redactie in Den Haag en de eindredactie van de vroegere katernen en van correspondenten (Abels, 1997). De omslag van landelijk naar regionaal betekende dat het beter ging met de krant: de verliezen werden ieder jaar kleiner. Amsterdam had voor het eerst een regionale krant en Het Parool stond langzaam maar zeker weer op de kaart.

10

Desondanks de verliezen kleiner werden, wilde PCM Uitgevers van de krant af. Op 1 januari 2003 verzelfstandigde het Parool zich met hulp van de Vlaamse Persgroep, die grootaandeelhouder werd. Deze nieuwgevormde holding kreeg de naam Onverveerd N.V. Eind 2003 boekte de krant de eerste winst. Veel kranten gingen over op tabloidformaat, dus kon het Parool niet achterblijven. Pas in 2004, bijna tien jaar later, werden dan ook de plannen van oud-hoofdredacteur Van der Zee waargemaakt: de krant ging over op tabloid. Sinds 2007 is Barbara van Beukering hoofdredacteur van Het Parool.

In oktober 2012 werd bekend dat de krant een andere koers zou gaan varen. Het Parool moest Amsterdamser én jonger worden. Als een bedrijf of merk wil verjongen heeft dat vaak tot gevolg dat oudere werknemers worden ontslagen. Zo ook bij de Amsterdamse krant. Maar een verkapte bezuinigingsmaatregel was het niet, beweerde Ockhuysen aan Villamedia. Het ging naar zijn zeggen om het ‘meer in balans brengen van de redactie’.Om de krant Amsterdamser te maken, werden van het doordeweekse PS-katern vijf coördinatoren ontslagen en de overgebleven twee coördinatoren kregen een nieuwe functie op de redactie. Toch verdwenen er daar ook weer drie banen, ondanks dat het Parool een bescheiden winst maakte. “Maar willen we gezond blijven, dan moet er iets gebeuren”, zei Ockhuysen. Een inhoudelijke koerswijziging is de reden voor deze ingreep. Het PS-katern verdween door de week en maakte plaats voor een Amsterdams katern. Het PS-magazine op zaterdag bleef wel bestaan. Op de redactie van Het Parool werkten toen 81 mensen (fte’s). De oplage bedroeg het tweede kwartaal van 2012 ruim 70.000. Negenduizend minder dan het jaar daarvoor (Ebisch, 2012).

Sinds januari van dit jaar hebben er weer grote veranderingen bij de krant plaatsgevonden. Vanwege grote verliezen, de teruglopende advertentie-inkomsten en het kwijtraken van abonnees, moest de krant volledig op de schop. De redacties buitenland en economie werden anders ingedeeld: voortaan gingen die redacteuren zich meer met Amsterdam bezighouden. De economieredacteuren schrijven voortaan vooral over de Amsterdamse economie; het overige economisch nieuws wordt uit het AD of Trouw gehaald, met wie Het Parool een uitwisselingscontract heeft. Hierop kom ik uitgebreid terug bij deelvraag drie, die over de kopij-uitwisseling gaat.

OplagecijfersOok de oplagecijfers tonen aan dat het sinds de jaren tachtig niet goed gaat met de krant en de cijfers steeds harder teruglopen. Vooral tussen 1980 en 1990 daalde de oplage met 61.000. Zie hier de totaal betaalde gerichte oplage volgens HOI, Instituut voor Media Auditing:

- 1980: 161.200- 1985: 134.200- 1990: 100.600- 2000: 89.246- 2009: 64.399- 2010: 63.303- 2011: 62.118- 2012: 58.305- 2013: 57.734

Voor 2014 zijn de totale betaalde gerichte oplagecijfers nog niet bekend. Wel die per kwartaal. Over het tweede kwartaal van 2014, de laatst bekende cijfers, had Het Parool een oplage van 54.601.

Over AmsterdamZoals gezegd is Het Parool een Amsterdamse krant, die zich met zijn berichtgeving meer dan welke krant dan ook op Amsterdam richt. Niet voor niets staan in iedere krant twee pagina’s die over

11

Amsterdam gaan. In dikgedrukte letters staat er ‘Amsterdam’ boven. In de zaterdagkrant zijn dit maar liefst zes pagina’s. Tel daar de 28-pagina’s tellende bijlage PS de Wereld bij op, die op de buitenlandachtergronden na over het algemeen vol staat met achtergronden over Amsterdam en iedere lezer zal meteen opmerken dat het een krant voor en over Amsterdam is. Op de laatste pagina bij colofon en abonneeservice staat het volgende dikgedrukt: De krant van Amsterdam, met daaronder: Opgericht in het oorlogsjaar 1940 door Pieter ’t Hoen. De krant noemt zichzelf een ‘onmisbare krant voor Amsterdammers en iedereen die geïnteresseerd is in Amsterdam’ (De Persgroep, 2014).Dit gegeven streeft de hoofdredactie na: een volledig op Amsterdam gerichte krant maken. Amsterdam moet voor de lezer de centrale plek van de wereld zijn, daarna komt de rest. Denk aan binnenlands en buitenlands nieuws.

KoerswijzigingRonald Ockhuysen, sinds oktober 2010 adjunct-hoofdredacteur van Het Parool en daarvoor vijfeneenhalf jaar chef van de cultuur- en mediaredactie, vertelt dat de krant sinds afgelopen zomer een andere koers is ingeslagen. Dat Amsterdam vaak op de eerste plaats kwam te staan, bleek niet altijd te zijn wat de lezer wilde. Zo bleek uit lezersonderzoek van Het Parool. De krant was te Amsterdams geworden en vergat daarom wel eens dat ander nieuws eigenlijk belangrijker was. Iedere dag stond er iets over Amsterdam op de voorpagina, terwijl er eigenlijk in Londen of New-York iets groters was gebeurd. “De Paroollezer is hoogopgeleid en slim en dacht dan: is dít het belangrijkste nieuws? De krant zou ‘te lokaal’ zijn geworden”, zegt adjunct-hoofdredacteur Ockhuysen daarover. Daarom besloot de hoofdredactie dat de krant nog steeds Amsterdams moet zijn, maar met meer ruimte voor het grote, internationale nieuws. Want, zo is het idee, de PS-bijlage is al helemaal gericht op leven en beleven in Amsterdam, dat het in de krant zelf wel wat minder Amsterdams kan. Het Parool focust zich wat de hoofdstad betreft alleen nog op de dingen waar zij goed in is. Dat zijn de pijlers politiek, misdaad, cultuur, zorg, verkeer, onderwijs en de Amsterdamse voetbalclub Ajax. “Van de 75 fte op de redactie zijn er 28 Amsterdamverslaggever, die het cultureel en politieke nieuws verslaan. Dat zegt al genoeg over ons karakter, die voornamelijk zit in de brede culturele interesse.”

Toch was deze koerswijziging niet van het ene op het andere moment besloten. Want zie maar eens een goede middenweg te vinden: de krant profileert Amsterdams te zijn, maar wil ook het andere nieuws niet vergeten. De hoofdredactie worstelde met de klus dat de krant minder Amsterdams moest zijn, maar de lezers moesten ook niet het gevoel krijgen dat Het Parool geen Amsterdamse krant meer is, zegt Ockhuysen. Nu de verandering zo’n twee maanden aan de gang is, heeft de hoofdredactie nog geen klachten gehad. Ockhuysen: “Niet zo gek. Het duurt vaak een jaar voor de lezer een verandering doorheeft. We doen voortdurend lezersonderzoek en proberen als hoofdredactie-zijnde de krant daar steeds voortdurend op aan te passen. Als de lezer zegt dat iets teveel wordt, proberen we dat bij te stellen.”

BrutaliteitMaar wat maakt Het Parool nu nog meer zo ‘duidelijk Amsterdams’? Ockhuysen noemt de brutaliteit en zelfspot. “We geven de lezer vaak een knipoog. Neem bijvoorbeeld ons jaarlijkse ‘beste politicipanel’. Dan zetten we op de voorpagina een karikatuur van de winnaar, die laat zien dat we het panel zelf ook niet al te serieus nemen. Het is meer een geintje, een ‘gebbetje’ zoals we dat hier in Amsterdam zeggen.” Uitgeverij De Persgroep omschrijft het zo: “Het Parool brengt kwaliteitsnieuws in een frisse vormgeving, net wat brutaler en met meer humor dan de meeste kranten.” (De Persgroep, 2014)Ockhuysen noemt ook de vrolijkheid als het typische Amsterdamse van de krant. Denk aan de berichten over eten en drinken en de goede kant van het leven.

12

Mensen van de krantChef nieuwsdienst Michiel Couzy, inmiddels tien jaar werkzaam bij Het Parool – waarvan de laatste twee jaar in zijn huidige functie – bepaalt iedere dag welk nieuws er in de krant komt en wat niet. Hij geeft leiding aan circa vijfendertig journalisten van de redacties Amsterdam, sport, landelijke politiek, kunst, economie en buitenland. Hij gaat over het Amsterdamse nieuws. Toch was de koerswijziging geen shock voor hem. “Het was niet lastig voor me om te schakelen, omdat uit onderzoek blijkt dat dit is wat de lezer wil en daar ga je voor.” Couzy vergelijkt het met een supermarkt: als daar de klant om meer biologische producten vraagt, leg je die ook in de schappen. “Daarom is die verandering niet moeilijk. We zijn er in de eerste plaats voor de lezers.” De verhouding Amsterdams nieuws en het overige nieuws is volgens Couzy vijftig op vijftig. Maar het kan ook wel eens verschillen en een stuk minder zijn, dit hangt van de informatie af. Als er veel internationaal nieuws is, is de verhouding Amsterdam tot het overige (internationale) nieuws dertig op zeventig.

Lorianne van Gelder is sinds 2010 verslaggever bij Het Parool. Van maart 2010 tot februari 2011 had ze zelfs haar eigen rubriek in de krant. Sindsdien is ze verslaggever kunst en media geweest en is ze inmiddels verslaggever onderwijs. Toen Van Gelder haar eigen rubriek had, drukte ze daarmee een enorme stempel op de krant. Omdat Van Gelder intussen alweer een tijd voor de krant werkt en op verschillende redacties heeft gezeten, vroeg ik haar wat volgens haar Het Parool tot Het Parool maakt en hoe het is om zelf iets voor de identiteit te betekenen door het hebben van een eigen rubriek. Deze rubriek, genaamd Schuim, is nu nog steeds in de krant te vinden en wordt ieder jaar door een andere journalist geschreven. De eerste rubriek stond in 2009 in de krant. In deze rubriek gaat een journalist een jaar lang verschillende Amsterdamse feestjes af om die feestjes te beoordelen met een aantal ‘glaasjes’ in plaats van sterren. Van Gelder ging uiteindelijk 201 Amsterdamse feestjes af waarvan zij verslag deed in de krant.

“Schuim was toen, en is dat nog steeds, een belangrijke rubriek. Dit werd ook gezegd vanuit de hoofdredactie. Het is natuurlijk een heel Amsterdams onderdeel van de krant met een eigen afgebakend gebied”, zegt Van Gelder. Het draait immers om de feestjes, de showbizz, Daarnaast was de rubriek duidelijk herkenbaar aan de foto’s. “We willen met Schuim op een goede manier laten zien wat er allemaal in Amsterdam gebeurt.” Het kostte wel even tijd voor de rubriek door de redactie en lezer ook zo gezien werd. De rubriek was omstreden. “Te lichtzinnig en te showbizz vonden ze. Maar inmiddels hoort Schuim er echt bij.” De rubriek wordt op een losse manier geschreven, wat past bij de identiteit van de krant. Ondanks dat de rubriek na verloop van tijd echt bij de krant hoorde, was Van Gelder blij dat ze na een jaar het stokje door kon geven. “De reacties zijn leuk, maar ik kreeg ook boze brieven, vooral over het aantal glaasjes. ‘U geeft er te weinig’, ‘Waarom geeft u altijd 3 glaasjes?’, ‘U geeft er te veel’. Of klachten dat mijn oordeel niet terecht was. Op een gegeven moment werd het bijhouden van zo’n rubriek en het afgaan van al die feestjes wel erg veel. Ik feestte me suf”, schreef ze toentertijd op haar website.

Nu werkt Van Gelder alweer zo’n drie jaar op de kunstredactie en dat is niet voor niets. Ze heeft theaterwetenschappen gestudeerd. “Ik wilde bij Het Parool werken omdat kunst belangrijk is. Het hoort bij de krant. Het is één van de pijlers.” Volgens haar betekenen de kunst- en cultuurpagina’s daardoor veel voor de identiteit. “Het is iets bijzonders, wat andere kranten zijn gevolgd. Er is bij ons veel ruimte voor kunst; we hebben meer plekken voor recensies. We zijn één van de weinige kranten die een belangrijke kunstonthulling op de voorpagina zet.” Maar uit meer dan alleen de berichtgeving over kunst blijkt hoe belangrijk deze pagina’s voor de krant zijn. “Het Parool heeft verschillende kunstacties. Speciale kunstavonden of nieuwe abonnees krijgen bijvoorbeeld een museumkaart als ze lid worden.”

13

Een gedegen, inhoudelijk sterke krant noemt Van Gelder Het Parool. “Bijna alle keuzes die we maken, hebben te maken met Amsterdam. En wat natuurlijk opvallend is aan onze krant is dat we ook het vrolijke, kleine nieuws verslaan. ‘Lekkere krant’, zeggen de lezers.”

Godsdienst in Het ParoolTot hij in 2009 met pensioen ging, werkte Maurits Schmidt bij Het Parool. In 1991 kwam hij daar terecht als verslaggever algemeen en levensbeschouwing. “Chef God noemde ik mezelf. Sytze van der Zee was toentertijd hoofdredacteur. Zijn broer wees hem erop dat hij wat aan godsdienst moest doen in de krant. Dat was op een verjaardag waar ik ook was. Ik bood mij aan en werd aangenomen.” Bijna tien jaar schreef Schmidt, die theologie had gestudeerd, over religie. Tot hij daar in 2001 mee moest stoppen. “God bestaat niet, zeiden ze, en dus hoefden we daar ook geen aandacht aan te besteden.” Volgens Schmidt was dit het gevolg van de populariserende koers die de krant was ingeslagen. Daar paste God niet in.

Niet populistisch maar opvoedkundig Uiteindelijk maakte Schmidt in 2001 de overstap naar de kunst- en mediaredactie. Toen Het Parool van broadsheet naar tabloid ging, moest Schmidt zijn stukken anders schrijven. “Alles werd korter, ook het media-interview op dinsdag.” Omdat de krant de populistische hoek was ingeslagen, werd Het Parool volgens hem oppervlakkig en gemakkelijk. “Dan streepte de eindredacteur de moeilijke woorden uit mijn stukken. Daar kon ik niet tegen, want ik was juist een journalist met opvoedkundige streken. Ik wilde mijn verhaal kwijt in de krant en de mensen wat leren. Het is mooi als ze een woord niet kennen en dat moeten opzoeken in het woordenboek.”Ook Schmidt zag zoals velen Het Parool altijd als een krant met het karakter van een verzetskrant. Al is dat karakter ‘verkwanseld’, zegt Schmidt. “Ten tijde van de Vietnamoorlog stond Het Parool achter Amerika, terwijl de rest van Nederland daar niet achterstond.”

De krant meende de hand van ‘Moskou’ te zien in de demonstraties en andere acties tegen de Amerikaanse interventie in Vietnam. Dergelijke betogingen waren in 1966 een vast bestanddeel van het Amsterdamse straatbeeld geworden sinds de Amerikanen met een almaar uitdijende troepenmacht probeerden de guerrilla tegen het prowesterse bewind in Zuid-Vietnam de kop in te drukken. In september 1966 waarschuwde Het Parool de betogers dat ze politiek werden ‘gemobiliseerd’ door ‘figuren en organisaties die hun antiamerikanisme en een perverse voorkeur voor communistische activiteit, waar ook ter wereld en in welke vorm ook, gemeen hebben’. Op dit punt zou zich een scheiding der geesten openbaren die voor de kansen van Het Parool als ‘kwaliteitskrant’ fataal werd. Als de redactie de moeite had genomen voor een wat diepere analyse van de achtergronden van het Vietnam-protest, was het gemakzuchtige cliché van de communistische onruststokers niet zo snel van stal gehaald. De verwarring tussen de krant en haar potentiële nieuwe lezers was des te groter omdat Het Parool de kwestie-Vietnam op een totaal andere manier bekeek (Mulder & Koedijk, 1996).

Hoe kon de krant naast een achterban grijpen die haar in potentie toebehoorde? Een achterban van jonge, hoogopgeleide menen, met een brede belangstelling, een progressieve instelling en een grote nieuwsgierigheid naar hoe het er in de wereld aan toe ging? Welwillend liberaal, met oog voor het behoud van de verzorgings- en de rechtsstaat, is misschien nog de beste omschrijving van de Parool-attitude. Voor de Kamerverkiezingen van 1967 gaf de krant onder leiding van Sandberg zijn lezers een stemadvies dat ging in de richting van zowel de PvdA als D’66. In datzelfde jaar, bij een peiling onder Parool-redacteuren naar hun politieke voorkeur, gaf een derde D’66 aan; de PvdA was nog altijd goed bijna de helft van alle respondenten. Eind jaren vijftig veroordeelde de krant met grote beslistheid het blanke apartheidsbewind in Zuid-Afrika toen dit uitgekiende stelsel van rassendiscriminatie in de rest van de wereld nog nauwelijks bekendheid genoot. Progressief was de krant ook in haar positieve belangstelling voor de nieuwe fenomenen op gebieden als mode, muziek,

14

literatuur, zeden en moraal. Het Parool was toch al nooit een preutse krant geweest, en onderwerpen die de brave burgerij choqueerden kregen van de redactie een warm onthaal. Aan Jan Cremer en aan The Beatles besteedde de krant in haar nieuwskolommen zoveel aandacht dat sommige lezers protesteerden. Toen heel behoudend Nederland in januari 1964 verontwaardigd het hoofd eiste van de makers van ‘Zo is het’ omdat ze het hadden gewaagd in een persiflage op het ‘Onze Vader’ de spot te drijven met de nationale verslaving aan de televisie, gaf Het Parool de schrijvers Harry Mulisch, Hugo Claus, Cees Nootenboom en Willem Frederik Hermans de ruimte voor een tegenvaanval op de gekwetste meerderheid (Mulder & Koedijk, 1996).

Vergelijking Amsterdams karakter tien jaar terug en nuZoals de alinea’s hierboven duidelijk maken is Het Parool altijd sterk geweest in zijn berichtgeving over Amsterdam. Om te kunnen aantonen hoe sterk, heb ik Het Parool van nu en van tien jaar terug van de eerste tot de laatste bladzijde kritisch gelezen. Beide kranten zijn van halverwege september. In 2004 was Het Parool toen net een half jaar op tabloid. Ik heb geteld hoeveel berichten er in de krant staan en hoeveel er hiervan over Amsterdam gaan of Amsterdam gerelateerd zijn. Voor de goede orde: daaronder vallen artikelen die zich afspelen in Amsterdam of waarin een Amsterdammer wordt geïnterviewd. Om te bepalen hoeveel artikelen er in totaal in de krant staan, heb ik alle artikelen met een eigen kop – groot of klein maakt niet uit – als los bericht geteld. Omdat de zaterdageditie groter en uitgebreider is dan die van doordeweeks, heb ik een zaterdag- en een maandagkrant gelezen. Dit heb ik gedaan voor twee kranten uit september 2014 en voor twee kranten uit september 2004. In totaal heb ik dus vier kranten onderzocht.

Het Parool van zaterdag 13 september 2014: Aantal artikelen in totaal: 92Aantal artikelen over Amsterdam: 36Dit betekent dat 39,1 procent van de artikelen over Amsterdam gaat.

In de PS-bijlage ‘de wereld’ van die dag staan zestien artikelen in totaal. Hiervan zijn vier artikelen Amsterdam gerelateerd (ze hebben allemaal iets te maken met een Amsterdammer in het buitenland), dat is dus 25 procent.

Het Parool van maandag 15 september 2014:Aantal artikelen in totaal: 95Aantal artikelen over Amsterdam: 31Dit betekent dat 32,6 procent van de artikelen over Amsterdam gaat.

In bijlage de PS van die dag staan dertien artikelen in totaal. Hiervan gaan acht artikelen over Amsterdam, dat is dus 61,5 procent.

Het Parool van zaterdag 11 september 2004:Aantal artikelen in totaal: 62. Aantal artikelen over Amsterdam: 30.Dit betekent dat 48,3 procent van de artikelen over Amsterdam gaat.

Als we naar de PS van toen kijken, gaat de vergelijking met vandaag de dag niet op. Zoals eerder beschreven, is de bijlage tegenwoordig vooral gericht op Amsterdam. Tien jaar terug was dat nog niet zo en bestond de bijlage uit doordeweeks uit Reizen, Sport, Kunst en Geld. De PS van 11 september ging dan ook over Reizen. Daarnaast zat er een deel media in. Zoals te verwachten gaat er in deze PS dan ook niets over Amsterdam en heeft het geen zin om deze bijlage te onderzoeken.

15

Het Parool van maandag 13 september 2004:Aantal artikelen in totaal: 59.Aantal artikelen over Amsterdam: 28.Dit betekent dat 47,5 procent van de artikelen over Amsterdam gaat.

Aangezien het hier een maandagkrant betreft, bestaat de bijlage PS als vanzelfsprekend uit het sportnieuws. Natuurlijk begint deze met Ajax op de voorpagina. Ook de twee pagina’s daarna gaan daarover. Die heten dan ook niet voor niets ‘Ajax’. Daarna volgen twee bladzijden genaamd voetbal, dan een pagina met tennisnieuws en vervolgens vier pagina’s met de naam sport. Daarna vier bladzijden amateurvoetbal en dan de zaterdagse rubrieken die in iedere PS staan: ‘De avonden – een beeldverhaal’ van Gerard Reve met een illustratie van Dick Matena. Een soort stripversie van de klassiek geworden debuutroman van Reve. Daarna volgt de pagina ‘Weer en service’ met de kopjes ‘In Amsterdam’, ‘Werk aan de weg’ en ‘Hulpdiensten’. Geen artikelen met nieuws over Amsterdam, maar wel iets extra’s voor de Amsterdamse lezer.

Aantal artikelen in totaal: 40.Aantal artikelen over Amsterdam: 15.Dit betekent dat 37,5 procent van de artikelen over Amsterdam gaat.

De conclusie die we hieruit kunnen trekken is dat vergeleken met tien jaar terug wel het één en ander is veranderd. Waar het percentage aantal Amsterdamse artikelen in de nieuwskrant bijna de helft betrof op 11 en 13 september 2004 (respectievelijk 48,3 en 47,5 procent), geldt dit niet voor het aantal artikelen uit 2014, dan ligt het percentage tien en bijna vijftien procent lager: 39,1 procent op 13 september en 32,6 procent op 15 september. Deze vergelijking laat goed zien hoe Het Parool eruit zag voor in 2012 de krant werd omgegooid en de doordeweekse PS-bijlage plaatsmaakte voor een Amsterdams katern.

Onderscheid met andere regionale dagbladenVolgens chef nieuwsdienst Couzy onderscheidt Het Parool zich van andere kranten door het internationale nieuws toe te spitsen op Amsterdam. “Amsterdam is het hart van de krant en daarin willen we geen ‘suffertje’ zijn. We schrijven over internationale zaken in Amsterdam. Ebola overheerst Afrika en verschillende ziekenhuis over de hele wereld bereiden zich daarop voor. Wij vragen ons dan af hoe een Amsterdams ziekenhuis dit doet. Als er in de nachttrein die langs Amsterdam komt Syrische vluchtelingen zitten, dan reizen wij mee en schrijven daar een verhaal over.” Volgens Couzy onderscheidt Het Parool zich hierdoor van andere regionale kranten, omdat wij niet alleen over de wijk of buurt schrijven, maar ook over de wereld. Andere regionale kranten besteden daar minder aandacht aan.”

Volgens Piet Bakker, krantendeskundige, lector op de Hogeschool Utrecht en onderzoeker bij Journalismlab, is Het Parool een goed voorbeeld van een regionale krant die op de juiste manier met de zaterdagkrant omgaat. Zaterdag is namelijk de dag dat mensen de tijd hebben om de krant te lezen en waarop je dus als krant goede verhalen moet brengen. Op de website van Journalismlab noemt Bakker als voorbeeld een ankeiler op de voorpagina en een spread midden in de krant. Dit is precies wat Het Parool op zaterdag doet met haar Amsterdampagina’s: een groot verhaal over of uit de stad. Om het af te maken een grote foto bij het artikel. Op zaterdag hebben mensen de tijd om de krant te lezen. Dat geldt ook voor de lezers van Het Parool: 29 minuten door de week en 43 minuten voor de weekendkrant. Veel regio-kranten zien dat als een excuus om een katern met rommel toe te voegen: commerciële aanbiedingen, reisjes, eetdingetjes, gossip, BN’ers, gesponsorde content. Veel niet-regio vooral. Maar dat is niet waarom mensen een regionale krant lezen. Die willen weten wat er speelt in hun achtertuin. Bakker maakt daarom een vergelijking tussen Het Parool en het Noordhollands Dagblad editie Dagblad Zaanstreek

16

van zaterdag 7 september 2013. Van de 44 pagina’s waaruit het eerste katern van Het Parool bestond waren er 28 pagina’s met Amsterdams nieuws. In PS De Wereld, bestaande uit 28 pagina’s, gingen er nog eens zes over Amsterdam, terwijl het doordeweekse magazine PS, bestaande uit 56 pagina’s vrijwel geheel uit eigen Amsterdams nieuws bestaat. Indrukwekkend, zegt Bakker. Dit omdat op dat moment een groot deel van de rest (buitenland, binnenland, cultuur, sport, auto en gadgets) ook van eigen hand was. Het Noordhollands Dagblad had in het eerste katern (24 pagina’s) één item Zaans nieuws op de voorpagina staan. In het tweede (regio-) katern (24 pagina’s) stonden tien pagina’s met Zaans nieuws. In de extra katernen (48 pagina’s) stonden nul Zaanse regionale artikelen.

Rubrieken Het Parool kent verschillende rubrieken die de krant iets eigens geven, waardoor ze zich onderscheidt van andere kranten.

- Aldus. Dagelijks vijf á zes vragen aan iemand (niet per se een Amsterdammer) over een zacht of opmerkelijk, maar wel actueel onderwerp. Altijd met een kwinkslag.

- Klapstoel. Elke zaterdag een groot interview met een Amsterdammer die iets te vertellen of bereikt heeft of in het nieuws komt.

- Republiek Amsterdam. Elke zaterdag beschrijft een verslaggever van de krant de Amsterdamse politiek.

- Amsterdammer helpt Amsterdammer. Elke zaterdag doet een Amsterdammer met een minimuminkomen een wens. Aan de lezer de vraag die in te lossen.

- Wetenschapper vraagt wetenschapper. Een wetenschapper stelt elke zaterdag een vraag aan een andere wetenschapper. De week daarop mag diegene zelf een vraag aan weer een andere wetenschapper stellen.

- Debat in de stad. In deze rubriek wordt elke zaterdag een debat beschreven dat in die week plaatsvond in Amsterdam. Kort worden de belangrijkste uitkomsten/meningen samengevat.

- Schuim. In deze dagelijkse rubriek gaat een journalist een jaar lang verschillende Amsterdamse feestjes af om die feestjes te beoordelen met een aantal ‘glaasjes’ in plaats van sterren.

- Brandende kwestie. De naam zegt het al: in deze wekelijkse rubriek wordt een brandende kwestie door een verslaggever aan de kaak gesteld. Hij of zij geeft weer wat daarover in de print- en social media gezegd wordt.

- 69 woorden. Een lezer geeft dagelijks in 69 woorden zijn of haar commentaar op een gebeurtenis of iets wat hem is opgevallen.

- Lezer van de week. Bijna dagelijks vertelt een Parool-lezer wat hij of zij van de krant vindt en waarom.

- Punt voor punt. Een manier om de lezer snel en gemakkelijk op de hoogte te brengen van een nieuwsfeit, wanneer dat nodig is. Dit gebeurt met vragen als: wie, waar, wat, waarom, welke, hoe?

- Proefwerk. In deze wekelijkse restaurantrecensie in PS van de Week – die jarenlang van Johannes van Dam was, maar nu inmiddels van de nieuwe culinair recensent Hiske Versprille – wordt een recensie over een Amsterdams restaurant geschreven met een cijfer.

- Broodje van de Week. In deze PS-rubriek wordt iedere dinsdag het lekkerste broodje van de stad getest.

- Wereldburger van de week. In deze rubriek wordt iedere zaterdag iemand beschreven die iets bijzonders doet. Van Australië tot aan IJsland.

- Open. In deze rubriek wordt een bijzondere plek op de wereld beschreven waar iets gebeurt. Denk aan een vreemd museum, een gekke plaats om te overnachten enzovoort.

- Hier en daar. Elke zaterdag wordt aan de hand van een Nederlands voorval een vergelijking gemaakt tussen verschillende landen over bepaalde zaken. Bijvoorbeeld hoeveel jongeren in Frankrijk, Polen en Brazilië drinken.

17

- Kiosk. Biedt de lezer iedere zaterdag een greep uit de internationale media.- Enkele reis. PS de Wereld skypet wekelijks met een Amsterdammer in het buitenland. - Trekpleister. Lezers kunnen wekelijks hun foto’s insturen van bekende, vaak toeristische

plekken waar zij waren. Iedere week staat er één plek centraal.- Mijn wereld. Een bekende Amsterdammer vertelt over verschillende plekken op de wereld

waar hij is geweest. - Fiets. In deze rubriek wordt elke zaterdag iets over een speciale fiets verteld op grappige

wijze.- Auto. Voor deze rubriek geldt hetzelfde, alleen gaat het niet om fietsen. Het gaat om auto’s.- Schipperen. Lezers met een schip vertellen wat voor bootje of schip zij hebben en waar ze

ermee naartoe varen. - Buis. Iedere zaterdag komen in deze rubriek grappige of mooie filmpjes voorbij, gevonden op

het internet.

ColumnistenMano Bouzamour: 23 jaar en schrijver van het boek ‘De belofte van Pisa’. Bouzamour groeide op in een migrantengezin in de Amsterdamse Pijp.Sander Dikhoff: advocaat in de media- en entertainmentbrache uit Amsterdam. Johan Fretz: schrijver en cabaretier uit Amsterdam.Bob Frommé: alter ego van journalist en muzikant Jos Bloemkolk. Al sinds 1981 schrijft hij een wekelijkse column in Het Parool. Voor veel lezers van de krant is hij een begrip en een vaste schare fans begint de zaterdagkrant steevast met zijn bijdrage. Johan Goossens: cabaretier, schrijver en docent. Hij schrijft elke dinsdag zijn column, vaak over zijn werk als docent op een ROC.Eva Hoeke: freelance journalist. Ze schrijft een wekelijkse column voor het weekendmagazine van Het Parool en interviewt Bekende Nederlanders voor de rubriek De Klapstoel (ook Parool). Woont in Amsterdam.Theodor Holman: (scenario)schrijver en radiopresentator. Sinds 2005 schrijft hij een dagelijkse column voor de krant. Geboren en getogen in Amsterdam.Ronald Hooft: Amsterdamse architect. Heeft een wekelijkse column over architectuur.Janneke van der Horst: sportcolumnist voor de krant sinds 2009. Over Ajax en sport in het algemeen.John Jansen van Galen: journalist en radiopresentator. Schrijver van verschillende boeken, waaronder ‘Wandelen om Amsterdam’. Teun van de Keuken: journalist en radio- en televisiemaker uit Amsterdam. Heeft op zaterdag een wekelijkse column in het wetenschapskatern. Zijn columns gaan meestal over duurzaamheid en af en toe over andere politieke en maatschappelijke thema's.Steven Pont: ontwikkelingspsycholoog, relatie- en gezinstherapeut uit Amsterdam. Felix Rottenberg: PvdA-politicus en programmamaker uit Amsterdam.Derk Sauer: journalist, uitgever, mediatycoon uit Amsterdam. Roos Schlikker: journalist. Schrijft iedere zaterdag een column in Het Parool naast de rubriek Klapstoel.Jaap Seidell: voedingsexpert en onderzoeker. Werkzaam op de VU Amsterdam.Henk Spaan: journalist, televisiepresentator en sportanalist. Al op 23-jarige leeftijd was hij columnist bij Het Parool. Karin Spaink: sinds 1992 is deze columnist voor Het Parool. Anne-Mei The: cultureel antropoloog en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Tweewekelijkse column in Het Parool over dilemma’s in de zorg. Jeroen Wollaars: journalist en verslaggever bij het NOS-journaal. Zoals in het overzicht hierboven te lezen is, komen alle columnisten uit Amsterdam of ze werken er al jaren waardoor ze een bepaalde affiniteit met de stad hebben. Alleen al het feit dat ik deze conclusie kan trekken, laat zien hoe Amsterdams de krant is.

18

Deelvraag drie: Met wie wisselt Het Parool kopij uit en wat betekent dit voor de identiteit?

Het Parool wisselt momenteel met twee kranten kopij uit. Dit zijn het Algemeen Dagblad (AD) en dagblad Trouw.

Algemeen DagbladSinds december 2010 wisselt Het Parool kopij uit met het Algemeen Dagblad (AD), gevestigd in Rotterdam. Voor de uitwisseling was Het Parool aangesloten bij de Geassocieerde Pers Diensten (GPD), waar zij haar content vandaan haalde. Maar omdat zij daar per 1 januari 2010 uit zou stappen nam de behoefte naar verhalen uit binnen- en buitenland toe. De kopijbak van het AD moest voor die opvulling gaan zorgen. Een keuze die misschien voor de hand ligt, aangezien beide kranten deel uitmaken van De Persgroep. Maar dat is dan ook het enige wat de kranten gemeen hebben. Het Parool is van oudsher een linkse krant en het AD, opgericht na de oorlog als vervanging voor het in de oorlog fout zijnde dagblad De Telegraaf dat daardoor een publicatieverbod had (Van der List, 2009), profileert zich sinds zijn oprichting als neutrale krant zonder politieke of religieuze binding. Gaan die twee samen?Om te beginnen omvat de uitwisseling tussen Het Parool en het AD eigenlijk bijna alles. Zo mag Het Parool alles uit het AD overnemen en het AD alles uit Het Parool, op de identiteitsgevoelige dingen als columns en de rubrieken na. Andersom geldt dit ook. Volgens hoofdredacteur van het AD, Christiaan Ruesink, was voor deze uitwisselingsdeal doorslaggevend dat beide kranten over een eigen achterland beschikken en elk redacties hebben die elkaar aanvullen. Ook zei hij toentertijd dat ze elkaar niet bijten. Het AD heeft dan wel een grote schare lezers in de Randstad, maar niet in Amsterdam. Hoofdredacteur Barbara van Beukering van Het Parool wees ook op de nul dubbellezers. “Het AD bedient een heel andere doelgroep, maar is ongelooflijk goed in nieuws.” Lezers zullen weinig van de samenwerking merken, zei Ruesink. Van Beukering benadrukte duidelijk dat het gaat om stukken die niet de identiteit van de krant bepalen. Ten tweede houdt de samenwerking tussen het AD en Het Parool ook in dat er één redactie samen is gevoegd: de parlementaire. De Parool-verslaggevers in Den Haag trekken in bij de AD-collega’s (Onkenhout, 2010).

Dagelijks staan er van het AD gemiddeld vijf tot zes stukken in zijn Amsterdamse krant, vertelt adjunct-hoofdredacteur Ockhuysen. “Maar het aantal stukken verschilt van dag tot dag, soms zijn het er acht en soms zijn het er twee.” Van Het Parool staan er zo’n twee tot drie artikelen in het AD. Op die manier kun je, vindt Ockhuysen, goed zien wat het verschil is tussen beide kranten. “Het AD pakt vooral PS-verhalen van ons, die over Amsterdam gaan. Wat zij daaruit vervolgens op hun pagina vijf plaatsen, staat bij ons in het tweede katern.” Volgens Ockhuysen biedt zo’n uitwisseling ook een hoop voordelen. “Neem het drama met de monstertruck begin oktober. “Omdat onze verslaggevers op Amsterdam zitten, hebben wij niemand die naar Haaksbergen af kan reizen, want dat kost ons krachten. En dat is niet erg, want we weten: het verhaal over de monstertruck kunnen we uit het AD meenemen.”

“Tot nu toe gaat dat eigenlijk altijd goed”, zegt Ockhuysen. “Natuurlijk, er worden wel eens fouten gemaakt. Zo is het één of twee keer voorgekomen dat Klapstoel in Het AD terecht kwam door een onoplettende redacteur, die dacht ‘Hé, dat is een leuk verhaal, dat nemen we mee.’” Maar op die enkele vergissing na, gaat de samenwerking tussen beide kranten eigenlijk goed. “Een paar keer per jaar hebben we overleg uit de uitwisseling en er zijn eigenlijk nooit problemen.”

Maar niet iedereen zit op die AD-content te wachten. Piet Bakker, krantendeskundige, lector op de Hogeschool Utrecht en onderzoeker bij Journalismlab bijvoorbeeld niet. Hij is zelf Paroollezer. Een

19

‘AD-kloon’ noemt hij Het Parool in een blog op journalismlab.nl naar aanleiding van een roddelbericht uit het AD dat in Het Parool stond. Hij vraagt zich af of alle lezers daarop zitten te wachten. Als hij het AD zou willen lezen, nam hij wel een abonnement op AD. Maar hij wil het AD niet lezen en doet dat dus niet. Het AD verkeert volgens Bakker sinds haar oprichting in een permanente identiteitscrisis. Begonnen als een alternatief voor De Telegraaf na het naoorlogse verschijningsverbod op die krant, heeft men voortdurend getwijfeld of men hun rivaal links of rechts zou willen passeren. AD heeft ook nog een tijdje geprobeerd een populaire versie van de Volkskrant te zijn. Sinds de overname door De Persgroep is de krant gemodelleerd naar de Belgische boulevardkrant Het Laatste Nieuws – de websites zijn bijvoorbeeld identiek. “Het resultaat is een regionaal-landelijke hybride. Ook de lezers in Dordrecht, Amersfoort en Gouda moeten meesmullen en meegniffelen. En dus ook de lezers van de Amsterdamse partner in crime Het Parool. Ik ken in ieder geval één lezer die daar niet op zit te wachten.”

Trouw De tweede krant waarmee Het Parool kopij uitwisselt, is dagblad Trouw. Eveneens gevestigd in Amsterdam. Trouw is net als Het Parool een verzetskrant, opgericht in de oorlog. Al sinds de eerste uitgave heeft de krant een christelijk karakter. Tegenwoordig schrijft zij over alle religies in de samenleving op de pagina’s ‘religie en filosofie’, te vinden in het katern De Verdieping. Hierdoor onderscheidt de krant zich van alle andere kwaliteitskranten. Stichting De Christelijke Pers waakt over de identiteit van de krant, evenals over die van andere religieus getinte kranten als het Reformatorisch Dagblad en het Nederlands Dagblad. Trouw behoort net als Het Parool tot De Persgroep.

Zoals eerder in dit onderzoek genoemd, bestaan de economie- en buitenlandredactie van Het Parool niet meer op dezelfde manier als voorheen. Voor de redactiewijziging van begin dit jaar, bestond de economieredactie uit drie redacteuren. Dat is nu nog steeds zo. Wat echter is veranderd, is dat zij nu berichten over de Amsterdamse economie in plaats van over de algemene economie. Sinds die omslag mag Het Parool naast de economiekopij uit het AD nu ook economieberichten uit Trouw halen, het dagblad dat net als Het Parool en het AD onder De Persgroep valt. Deze uitwisseling is nu zo’n negen maanden een feit en die maanden hebben laten zien dat er weinig economisch nieuws uit Trouw wordt gehaald, zegt Ockhuysen. “We halen dit nieuws meer uit het AD dan uit Trouw, omdat die toon ons beter bevalt. Trouw schrijft veel over duurzame, groene economie, dat past minder bij ons.”

De buitenlandredactie van Het Parool bestond voor de uitwisselingsdeal uit drie redacteuren. Nu zijn dat er nog steeds drie waarvan één coördinator, één samensteller en één redacteur: Maxime Smit. Zij houdt al het buitenlandse nieuws bij. Waar ze niet aan toekomt, wordt vaak uit Trouw gehaald. “Dit omdat Trouw een serieuze krant is die goed over het buitenlandse nieuws bericht. Daarnaast heeft onze krant amper dubbellezers met Trouw, waardoor wij de stukken met een gerust hart over kunnen nemen.” Zo’n vijf á zes berichten verschijnen dagelijks vanuit Trouw in Het Parool. Maar het kunnen er ook wel eens drie of zelfs acht zijn. “Ook hebben we altijd een spread op de buitenlandpagina’s, die wordt vaak uit Trouw gehaald.” Ockhuysen wijst er graag op dat zo’n kleine buitenlandredactie geen gevolgen heeft voor de kwaliteit van het nieuws. “Neem de onrust in Oekraïne. Als er daar iets groots gebeurt, kunnen wij als hoofdredactie zo tegen een paar redacteuren, ook die niet van buitenland zijn, zeggen dat ze zich nu bezig moeten houden met Oekraïne. De redactie is heel flexibel en multi-inzetbaar. We kunnen nu eenmaal geen veertien journalisten op buitenland zetten. Daar zijn we een te kleine krant voor.”

Gevolgen voor de identiteitNatuurlijk zitten er aan kopij-uitwisseling gevolgen. “Als je teveel uitwisselt, wordt het gevaarlijk. Je moet zorgen dat je geen grote uitwisselingsbak wordt, want dan verlies je je identiteit”, zegt

20

Ockhuysen. Volgens hem zit er een grens aan kopij-uitwisseling. Op die grens zit Het Parool nu, vindt hij. Als meer dan de helft uit een andere krant komt, gaat de lezer van de krant vervreemden. “We hebben nu de goede balans tussen onze eigen stukken en de kopij gevonden, maar we moeten daar niet aan gaan trekken.”

Want, zegt hij, onze pijlers zijn onze speerpunten. Zolang die niet worden opgeheven, ziet de adjunct-hoofdredacteur geen risico’s voor de krant. “Want op die manier behoud je je identiteit. Wij berichten als geen ander over misdaad en de Amsterdamse politiek, dat is onze kracht. Daarvoor zegt de lezer die voor het krantenschap staat: ‘hé, Het Parool wil ik!’. De verhalen eromheen zijn een aanvulling, daar neemt de lezer geen abonnement op, dus kun je die uit andere kranten halen.”

Mocht de krant in slecht vaarwater komen, dan wil hij ook niet dat er nog meer uit andere kranten wordt gehaald om zo het gat op te vullen van journalisten die om bezuinigingsredenen wegvallen. “Als het echt zou moeten, kunnen we een krant met minder mensen maken, maar liever niet. We zitten nu al aan de onderkant.”

Volgens Piet Bakker, krantendeskundige, lector op de Hogeschool Utrecht en onderzoeker bij Journalismlab zijn deze uitspraken in tegenspraak met Ockhuysens eerdere punt dat de krant minder Amsterdams moet. Bakker vraagt zich of die speerpunten, namelijk het Amsterdamse, wel gehandhaafd blijven als je besluit je minder op Amsterdam te richten. Daarbij maakt het, meent Bakker, niet zo veel uit of je iets aan de inhoud doet of niet. Volgens hem komen of gaan mensen niet om die reden bij een krant weg, maar juist vanwege geld of tijd.

Het is volgens Bakker van belang te weten of Het Parool dubbellezers heeft, aangezien dat ook veel zegt over waarom abonnees Het Parool lezen. Volgens adjunct-hoofdredacteur Ockhuysen heeft Het Parool relatief veel dubbellezers. Zoals te lezen in het vorige hoofdstuk heeft de krant momenteel 54.601 betaalde abonnees voor print en digitaal. Florianne Harmsen, marketingmedewerker van De Persgroep, laat weten dat zo’n acht procent naast Het Parool De Volkskrant leest. Zo hebben ze ’s morgens het laatste nieuws en ’s avonds ook weer, maar dan via Het Parool. Dat de krant zoveel dubbellezers heeft, komt volgens Ockhuysen omdat de abonnees het relatief goed hebben en zij daarom twee kranten kunnen betalen. Met het AD, Trouw en De Telegraaf heeft de krant geen tot amper dubbellezers. Met het NRC Handelsblad heeft Het Parool zo’n drie procent dubbellezers. Volgens Ockhuysen kiezen zij daarvoor om NRC’s goede en uitgebreide buitenlandberichtgeving. Volgens Bakker is het probleem dat bij een middagkrant, zoals Het Parool, al erg veel nieuws bekend is. Vooral landelijk. Hij denkt dat Paroollezers misschien daarom in lezersonderzoeken hebben aangegeven dat zij meer over het belangrijkste nieuws van die dag willen lezen en dat dit best op de voorpagina mag staan in plaats van het Amsterdamse nieuws. “Het gekke is”, zegt Bakker die zelf Het Parool leest, “dat ik nog niks van de koerswijziging heb gemerkt.”

De gevolgen voor de identiteit ‘vallen wel mee’, zegt Parooljournalist Lorianne van Gelder. “Onze eigen stukken zijn dominant. De artikelen die we uit Trouw en het AD halen zetten we altijd naar onze eigen hand. We korten ze in of halen er – bij stukken van het AD - de bijvoeglijke naamwoorden uit, want die gebruiken zij erg veel in hun zinnen.” Volgens Van Gelder hoeft kopij-uitwisseling geen probleem te zijn zolang Het Parool genoeg toonaangevende stukken, eigen kleur en toon in de krant heeft. Die bepalen de identiteit. Daarom moet de redactie, zo zegt ze, ook niet blind stukken overnemen. Als voorbeeld noemt ze het AD dat vergeleken met Het Parool rechts en schreeuwerig is. “Vaak hebben zij een heel andere kop en foto bij een artikel dan waar wij voor kiezen. Wij hebben een ander gevoel bij het artikel en zullen nooit sensationeel worden.”

Volgens Van Gelder is daarom, juist in deze tijd van kopij-uitwisseling, de PS zo waardevol. Dit omdat je daar geen kopij van andere kranten in terugvindt. Naast de PS zijn ook de eigen rubrieken van

21

belang, omdat ze identiteitsbepalend zijn. Om de bijzaken, zoals het binnen- en buitenlands nieuws dat voor Het Parool zijn, gaat het uiteindelijk niet, meent Van Gelder. Zij vindt dat nieuws ook maar gewoon nieuws is. Het internationale en binnenlandse nieuws kunnen de mensen op internet of waar ze maar willen vinden. “Maar om dit nieuws gaat het hen niet in de eerste plaats, daarom lezen ze Het Parool.”

Rol dagbladcrisisVolgens Ockhuysen speelt ook de dagbladcrisis een rol in het identiteitsverhaal. Door de digitalisering liepen adverteerders en abonnees weg. Het Parool zag de inkomsten minder en de winstmarges kleiner worden. Van de 81 fte die de krant een paar jaar geleden had, ging zij naar de huidige 75 fte en moest daardoor “van de nood een deugd maken” door zich te richten op haar identiteit: wie zijn wij, waar staan we voor en wat voor krant willen we maken? “Met minder mensen een krant maken is nu eenmaal moeilijker, met minder man moet je meer doen.” Een ander beleid was nodig. “Als je minder geld dan vroeger hebt, moet je efficiënter gaan werken. Van de bijzaken uit de krant (internationaal en binnenlands nieuws) werd voor een groot deel afstand gedaan, er werden uitwisselingsdeals gesloten en de pijlers werden in het leven geroepen.

22

Conclusie

In deze reflectie wordt gekeken naar de identiteit van kranten, de identiteit van Het Parool en haar uitwisselingsbeleid. In hoofdstuk 1 wordt verteld wat een krant tot een krant maakt en aan de hand daarvan komt in hoofdstuk 2 naar voren dat Het Parool een Amsterdamse krant is, gekarakteriseerd door haar verzetsgeschiedenis en linkse berichtgeving. Daar heeft ze nog steeds haar identiteit voor een groot deel aan te danken. Ook moet Het Parool het hebben van haar brutaliteit, humor, scherpe observaties en vrolijke berichten, zo schetsen oud-coryfeeën en -journalisten van de krant. Karel van het Reve noemt de Kronkels van Simon Carmiggelt waar iedereen naar uitkeek of de stukjes van Jeanne Roos. Maar dat een werkende formule niet blijvend hoeft te zijn, heeft de geschiedenis uitgewezen: in de jaren zeventig verloor de krant lezers door de kant van Amerika in de Vietnamoorlog te kiezen en in de jaren tachtig verloor de krant nog steeds lezers door de economische crisis met alle gevolgen van dien.

Het Parool kan dan al die tijd wel een ‘Amsterdamse krant met landelijke allure zijn geweest’, het brengt de cijfers niet uit het rood. Dus wordt de krant in 1997 een regionaal dagblad, gericht op Amsterdam met als verspreidingsgebied de hoofdstad en omstreken. De nieuwe formule slaat aan en langzaam maar zeker worden de cijfers groen en weet de krant weer lezers aan zich te binden.

Maar het is lastig om die te behouden, zeker door de opkomst van internet. Advertentie-inkomsten kelderen, lezers zeggen hun abonnement op; verschillende bezuinigingen zijn het gevolg. In hoofdstuk 3 is te lezen dat er een uitwisselingsdeal met het AD wordt gesloten: voortaan haalt Het Parool daar haar binnenlandse en economisch nieuws vandaan. Christiaan Ruesink en Barbara van Beukering, hoofdredacteuren van beide kranten, benadrukken meer dan eens dat het niet om identiteitsgevoelige artikelen gaat. De lezer zou er niks van merken. Dat hoeft inderdaad niet, als de krant niet zomaar blind stukken uit het AD overneemt, zegt Parool-journalist Lorianne van Gelder.

In 2012 vindt er een nieuwe bezuinigingsmaatregel plaats en wordt besloten dat de krant jonger én Amsterdamser moet. De katernen worden omgegooid. Voortaan gaat het doordeweekse katern PS dat dagelijks bij de krant verschijnt alleen nog maar over Amsterdam. De lezer leest volgens adjunct-hoofdredacteur Ronald Ockhuysen namelijk Het Parool omdat zij het Amsterdamse wil en al het overige nieuws uit andere media haalt. Zijn collega Van Gelder sluit zich daarbij aan.

Begin 2014 wordt er nog eens bezuinigd en gaan de redacties economie en buitenland er anders uitzien. Voortaan moeten deze redacteurs het economische en buitenlandse nieuws op Amsterdam betrekken. Het Parool schrijft dus niet langer zelf meer over het buitenland en de economie, zoals dat tot dan toe werd gedaan. Er wordt daarom een tweede uitwisselingsdeal binnen uitgeverij De Persgroep gesloten. Naast het AD wisselt Het Parool sinds maart van dit jaar ook kopij uit met Trouw. Het gaat om de buitenland- en economiestukken. Wat erop neerkomt dat Het Parool enkel nog haar identiteitsgevoelige artikelen als rubrieken, columns, katernen en het Amsterdamse nieuws zelf schrijft.

Wil de Parool-lezer wel echt alleen maar Amsterdam? Deze visie van de hoofdredactie lijkt in tegenspraak met de latere uitspraak dat de krant minder Amsterdams moet en het andere nieuws zeker ook belangrijk is voor de lezer. Want bijna twee jaar na de koerswijziging blijkt de formule niet helemaal te werken. De krant richt zich teveel op Amsterdam en lijkt daardoor al het andere waaruit een kwaliteitskrant bestaat soms te vergeten, als het aan de lezers ligt. Zo laten zij in lezerspanels weten. De Parool-lezer vindt dat zijn krant op sommige momenten minder Amsterdams mag. Wanneer een ander nieuwsfeit dan een Amsterdamse belangrijker is, moet daar de nadruk op liggen. Dan wil de lezer dat op zijn voorpagina hebben staan.

23

De krant moet hierin een middenweg vinden. Enerzijds wil zij haar lezers goed bedienen voor wie het puur om Amsterdam gaat, anderzijds is er een groep die eerst het belangrijkste nieuws wil en daarna pas Amsterdam. Sinds deze zomer is er daarom weer een koerswijziging geweest. Het Parool wordt minder Amsterdams. Er hoeft voortaan niet meer per se Amsterdams nieuws op de voorpagina, als in Londen of New York een grotere nieuwsgebeurtenis heeft plaatsgevonden.

De verhouding Amsterdams nieuws en het overige nieuws is nu volgens chef nieuwsdienst, Michiel Couzy, vijftig op vijftig. Maar het kan ook wel eens verschillen en een stuk minder zijn, dit hangt van de informatie af. Als er veel internationaal nieuws is, is de verhouding Amsterdam tot het overige (internationale) nieuws dertig op zeventig. Deze koerswijziging is nu zo’n drie maanden bezig. Meestal hebben lezers een jaar later pas veranderingen door. Een nieuw lezersonderzoek is er nog niet geweest. Tot die tijd gaat de (hoofd)redactie door met het maken van een Amsterdamse krant met een wereldwijde blik. Het wereldwijde wat zij niet zelf schrijft, maar uit Trouw en het AD haalt. Of ik denk dat Het Parool voor het behoud van haar identiteit zo door moet gaan, leest u in het volgende hoofdstuk.

24

Reflectie, mijn aanbeveling aan Het Parool

Tilburg, 28 oktober 2014Beste mevrouw Van Beukering, meneer Ockhuysen en redactie,

Hoe ver kan Het Parool met kopij-uitwisseling gaan, voordat de identiteit in het geding komt? Voor en tijdens het schrijven van dit onderzoek vroeg ik mij dit keer op keer af. Het is een vraag waar jullie zelf geen antwoord op lijken te hebben. Ik heb het antwoord wel, daarom hierbij mijn aanbeveling.

Ik noemde het al in het eerste hoofdstuk: een krant is voor mij meer dan alleen een medium om nieuws uit te halen. Een krant voegt juist door zich te richten op film, kunst, lifestyle een hele hoop toe. Om die reden lees ik de Volkskrant , want die heeft het katern V. Hierin vind ik dit alles terug. Maar een krant moet zich ook onderscheiden van andere kranten door haar eigen speerpunten. Daarom lees ik Trouw, daarin vind ik dagelijks het katern De Verdieping met de voor Trouw zo kenmerkende religie- en filosofiepagina. Het is dat ik niet in Amsterdam woon, maar in Tilburg, anders zou ik Het Parool lezen. Want zoals voor Trouw de speerpunten religie en filosofie zijn, zijn dat voor Het Parool de pijlers politiek, misdaad, cultuur, zorg, verkeer, onderwijs en Ajax. Dat is jullie kracht, daarop moeten jullie voortborduren.

Niet nog meer mensen ontslaan en vooral niet nog meer aan kopij-uitwisseling doen. Ik vraag mij namelijk sterk af of het de juiste keuze was om een deal te sluiten met het AD. Natuurlijk, het is makkelijk, want de krant valt net als Het Parool onder De Persgroep. Maar de krant is in alle opzichten zo verschillend van jullie eigen krant. Het AD nijgt naar de rechtse kant van de samenleving en Het Parool al sinds haar verzetsverleden naar links. Het AD is een populistische krant met schreeuwerige koppen, sensatie en roddelartikelen over sterren en het showbizzwereldje. Het Parool is dat niet. Ik denk dat de kopij-uitwisseling met het AD de identiteit wel degelijk aantast. Jullie passen de koppen en soms de foto’s dan wel aan, maar de inhoud van het artikel blijft op hetzelfde neerkomen. Want zou je een redacteur hebben die tijd heeft zo’n artikel van begin tot eind compleet te herschrijven, dan had je die redacteur net zo goed zelf het artikel kunnen laten schrijven. Maar vanwege bezuinigingen zijn die middelen er niet en dus moeten er artikelen uit andere kranten worden gehaald, om de journalisten van de krant zich met Amsterdam te laten bezighouden.

Sinds driekwartjaar wisselen jullie ook kopij uit met dagblad Trouw, eveneens uitgegeven door De Persgroep. Een logischere keuze dan het AD, maar nog steeds is het een heel andere krant dan Het Parool. Trouw staat bekend om zijn christelijke karakter met veel aandacht voor religie, filosofie, groen en duurzaamheid en zijn serieuze, analyserende manier van berichtgeven over nieuws en achtergronden. Het Parool staat juist bekend om haar vrolijkheid, brutaliteit en scherpe observaties. Gaan die karaktereigenschappen samen? Ik denk niet altijd. Het is ook niet voor niets dat het economische nieuws vooral uit het AD wordt gehaald in plaats van uit Trouw, omdat de economie-artikelen uit Trouw teveel over groen en duurzaamheid zou gaan en dat ‘past minder bij Het Parool’, zoals u, Ockhuysen, zegt.

Deze twee uitwisselingen komen erop neer dat Het Parool voor de helft al uit kopij bestaat. Vijftig procent, dat is veel. Dus stel, de oplagecijfers blijven dalen en er moet worden bezuinigd, kan er dan nog meer uit andere kranten worden gehaald? Nee, is mijn advies. Jullie redactie bestaat uit Amsterdam, onderverdeeld in de zeven pijlers en de PS-redactie. Daarvan kun je niet schrappen, want ten eerste kun je die artikelen uit geen enkele andere krant krijgen en ten tweede blijft er dan nog minder van je eigen identiteit over, omdat die artikelen simpelweg niet meer geschreven worden. Dan zou de enige oplossing zijn: nog meer personeel ontslaan. Maar als dat gebeurt, wordt het wel heel moeilijk met het aantal mensen dat er dan nog is om een krant te vullen. Daarom is mijn

25

advies: schrap niet meer in je personeelsbestand en ook niet in je berichtgeving. En sluit geen derde uitwisselingsdeal.

Met vriendelijke groet en als journalisten onder elkaar,

Daphne van Breemen

26

Bronvermelding

Gesproken bronnen

Cees van der Laan, hoofdredacteur van dagblad Trouw: telefonisch gesproken op 27 augustus 2014.Ronald Ockhuysen, adjunct-hoofdredacteur van Het Parool: telefonisch gesproken op 2 oktober 2014.Lorianne van Gelder, journalist bij Het Parool: telefonisch gesproken op 6 oktober 2014.Maurits Schmidt, oud Parool-journalist: in persoon gesproken op 8 oktober 2014.Piet Bakker, krantendeskundige en onderzoeker bij Journalismlab: via e-mail gesproken op 12 oktober en 17 oktober 2014.Florianne Harmsen, De Persgroep: via e-mail gesproken op 14 oktober ’14.Michiel Couzy, chef verslaggeverij bij Het Parool: telefonisch gesproken op 15 oktober 2014.

Boeken

Berends, L. (1990). Het Parool: 1940-1990. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.Kovach, B. & Rosenstiel, T. (2001). The elements of journalism: What newspeople should know and the public should expect. New York: Crown Publishers.Kussendrager, N. & Lugt, D. van der (2007). Basisboek Journalistiek: Achtergronden, genres, vaardigheden. Groningen: Noordhoff Uitgevers bv.Lockefeer, H. (1996). Een krant met karakter: Enkele opmerkingen over identiteit en verscheidenheid. Amsterdam: Meulenhoff.Merrill, J.C. & Fisher, H.A. (1980). The world’s great dailies: profiles of fifty newspapers. New York: Hastings House.Mulder, G. & Koedijk, P. (1996). Léés die krant!: Geschiedenis van het naoorlogse Parool 1945-1970. Amsterdam: Meulenhoff.Zee, S. van der (1998). De overkant: Mijn jaren bij Het Parool. Amsterdam: Prometheus.

Document via website

HOI Instituut voor Media Auditing. (2014). Oplagecijfers Print Totaal (I+II) & Digitaal Totaal (II+III) Totaal betaalde gerichte opgave Het Parool 2011, 2012, 2013 & 2014 Q2. Geraadpleegd op 12 augustus 2014 via http://www.hoi-online.nl/798/Gratis-opvraagmodule.html

Websites

Abels, R. (1997). Niks is mooier dan de regio. Trouw. Geraadpleegd op 6 oktober 2014 via http://www.trouw.nl/tr/nl/4512/Cultuur/archief/article/detail/2648317/1997/05/10/Niks-is-mooier-dan-de-regio.dhtmlBakker, P. (2013). AD-gegniffel in Het Parool. Journalismlab. Geraadpleegd op 9 oktober 2014 via http://www.journalismlab.nl/2013/06/ad-gegniffel-in-het-parool/Bakker, P. (2013). Het Parool: lokaal nieuws zoals het moet. Journalismlab. Geraadpleegd op 10 oktober 2014 via http://www.journalismlab.nl/2013/09/het-parool-lokaal-nieuws-zoals-het-moet/De Persgroep (2014). Onze merken: Het Parool. Geraadpleegd op 25 september 2014 viahttp://www.persgroepadvertising.nl/onze-merken/het-paroolEbisch, B. (2012). Kleiner Parool Amsterdamser en jonger. Villamedia. Geraadpleegd op 25 augustus 2014 via http://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/kleiner-parool-amsterdamser-en-jonger/86054/

27

Gelder, L. van, (2011). Laatste Schuim. Loriannevangelder.nl. Geraadpleegd op 6 oktober 2014 via http://www.loriannevangelder.nl/?p=695 Jong, S. de (2013). Objectieve journalistiek achterhaald? Ik dacht het niet. NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 22 oktober 2014 via http://www.nrc.nl/ombudsman/2013/03/15/objectieve- journalistiek-achterhaald-ik-dacht-het-niet/List, G. van der (2009). Het geheim van De Telegraaf. Elsevier. Geraadpleegd op 27 oktober 2014 via http://www.elsevier.nl/Algemeen/nieuws/2009/10/Het-geheim-van-de-Telegraaf-ELSEVIER248661W/Onkenhout, P. (2010). Innige samenwerking Parool en AD; één Haagse redactie. De Volkskrant. Geraadpleegd op 28 oktober 2014 via http://www.volkskrant.nl/recensies/innige-samenwerking-parool-en-ad-een-haagse-redactie~a1069359/Pew Research Centre (n.d.). Principles of journalism. Journalism.org via http://www.journalism.org/resources/principles-of-journalism/ Ramaker, T. (2008). Journalistiek als houding en praktijk. De nieuwe reporter. Geraadpleegd op 22 oktober 2014 via http://www.denieuwereporter.nl/2008/03/journalistiek-als-houding-en-praktijk/Tamboer, K. (2014). In memoriam Wouter Gortzak 1931-2014. Villamedia. Geraadpleegd op 27 oktober 2014 via http://www.villamedia.nl/personalia/bericht/in-memoriam-wouter-gortzak-1931-2014/Villamedia redactie (2010). AD en Parool gaan samenwerken. Villamedia. Geraadpleegd op 9 oktober 2014 viahttp://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/ad-en-parool-gaan-samenwerken/

Verder

Archief Het Parool te Amsterdam: langsgegaan op 9 oktober 2014 via Marieke Monden, redactiechef.

28