Warme Truiendag · 2019. 8. 22. · 2 Aansluiting methodes en kerndoelen Aansluiting bij de...

activiteitenboekje

Warme Truiendag

© Uitgave: ANMEC

Activiteitenboekje Warme Truiendag

Dit project is mogelijk gemaakt door de Dienst Milieu en Bouwtoezicht, Klimaatbureau Amsterdam

Bij het samenstellen van het boekje is dankbaar gebruik gemaakt van:• www.warmetruiendag.nl• www.energysurvival.nl• Sarah’sWereld,onderwijsprojectoverduurzaamleven. Meerinformatieistevindenop:www.sarahswereld.nl.• ElenaSimons(2007) Allegrotewereldproblemenenhunoplossingen. Amsterdam:Querido’sUitgeverijBV• Dikke-truiendagBelgië Handleidingenachtergrondinformatievoorleerkrachteninhet basisonderwijs,lespakketontwikkelddoorMilieuzorgOpSchool,Vlaanderen.

Tekst MirellaVierveijzer,MarijntjevanGisbergen,BrigitKuypersLayout JolandavanderHeijden

Herzieneuitgavenovember2013

3a n m e c - w a r m e t r u i e n d a g

Inhoud

Inleiding 5

WarmeTruiendag 6

Aansluitingmethodesenkerndoelen 7

Lesideeënvoordeonderbouw 8

WerkbladWintervacht 13

Lesideeënvoordemiddenbouw 14

Kleurplaat-Bomenonderzoek 19

Lesideeënvoordebovenbouw 20

WerkbladEnergie 21

WerkbladOppad 22

WerkbladOnderzoek 23

Briefaanouders 24

Achtergrondinformatie CO2 25

a n m e c - w a r m e t r u i e n d a g4


InleidingIederjaarrondhalffebruariishetWarmeTruiendaginNederland.VerenigingKlimaatverbondNederlandroeptiedereeninNederlandopommeetedoen.Komineenwarmetruinaarschoolenzetdeverwarmingenkelegradenlager.Hiermeespaartuhetklimaatzonder comfortverlies.Deactiesopdezeenedagzullenhetprobleemnietoplossen,maarzullenhopelijkveelmensen aanhetdenkenzettenoverklimaatsveranderingenmogelijkeoplossingen.

De Dienst Milieu en Bouwtoezicht, Klimaatbureau AmsterdamenhetAmsterdamsNMECentrumonder-steunendeWarmeTruiendag.WedenkenbovendiendaterveelgoedeeducatieveactiviteitenmogelijkzijnomhetleereffectvandeWarmeTruiendagteverhogen.Dezeideeënenactiviteitenstaaninditactiviteitenboekje.Dezelessenkuntuuitvoerenopdedagzelf,maarookvooraftervoorbereidingvandeWarmeTruiendag.

LeeswijzerInhoofdstuk1leestumeeroverdeWarmeTruiendagenoverdelandelijkeactiviteitenensuggestiesvoorschoolbredeactiviteiten. Inhoofdstuk2staateenoverzichtwelkelessenuitdenatuuronderwijsmethodenaansluitenbijdeWarmeTruiendagenaanwelkekerndoelenwordtgewerkt. Inhoofdstuk3vindtulesideeënvoordeonderbouweneenwerkblad. Inhoofdstuk4vindtulesideeënvoordemiddenbouweneenkleurplaat. Inhoofdstuk5vindtulesideeënvoordebovenbouw.en3werkbladen. Inhoofdstuk6staateenbriefdieuaandeouderskuntsturenomhenopdehoogtetestellenvandeWarmeTruiendag. Totslotstaatinhoofdstuk7achtergrondinformatieoverklimaatveranderingenderelatiemetCO2-uitstootdoormenselijkeactiviteiteneneenaantallinksnaarhandigewebsites.


1 Warme Truiendag

Warme Truiendag: Wat is dat?DeWarmeTruiendagiselkjaaropofrond16februari.Ditisdedagwaaropin2005hetKyoto-protocolinwerkingtrad.HetdoelvanhetKyoto-protocolishetwereldwijdverminderenvandeuitstootvanbroeikas-gassenomdatdezevolgensdemeestedeskundigenlei-dentotklimaatverandering.Eenbelangrijkbroeikasgasis CO2datvrijkomtbijhetverbrandenvanfossielebrandstoffeninbijvoorbeeldelektriciteitscentralesenverwarmingsketels.

Waarom deze dag?Dedagherinnertiedereenaandeafsprakenvanhetverdrag:ookinNederlandmoetdeuitstootvanbroeikas-gassenverminderen.Scholenenkantorenzettendeverwarmingenkelegradenlagerenvragenleerlingenenmedewerkers om in een warme trui naar school of werk tekomen.Deverwarming1graadlagerbetekent7%minderbrandstofendus7%minderCO2-uitstoot.MetditinitiatiefwilKlimaatverbondmensenwarmmakenominactietekomentegenklimaatverandering.De acties op deze ene dag zullen het probleem niet oplossen, maar zetten hopelijk wel heel wat mensen aanhetdenkenovermeerstructurelemaatregelen.

Wie organiseert dit?DeWarmeTruiendagiseeninitiatiefvanhetKlimaat-verbond:www.klimaatverbond.nl.

Suggesties voor schoolbrede activiteiten OpdewebsitevanhetKlimaatverbondkuntuideeënvindenomschoolbreedaandachttebestedenaandeWarmeTruiendag.Metdezeactieskuntudeaandachtvangenvandeleerlingen,ouders,persenbelangstellenden. Enkele suggesties• Begindedagmeteenaerobics-opwarmingofeen jumplesophetschoolplein.

• Organiseereenwedstrijdwaarbijiederegroepeenenergiebesparendideebedenkt.Laateenkinderjurydebesteideeënuitkiezenenvoerdezeuit.

• Planteenklimaatboomindeomgevingvandeschool.• OrganiseereenprijsvraagrondomhetthemaEnergie-besparing.

• Organiseereenmodeshowmethetthema:Wol=Hip!• Organiseereen‘meestelaagjesverkiezing’enbenoemeenMissenMisterMichelin.

• Organiseereendineroflunchmetwintersekostindeklas,waarjewarmvanwordt.

• Organiseereenschapen-ofmutsencarnavalenlaatalleleerlingenverkleednaarschoolkomen.

Voornogmeersuggesties:www.warmetruiendag.nl

Energy SurvivalDeWarmeTruiendagisookhetstartschotvoordeelnameaanhetdigitalelespakketop:www.energysurvival.nl

Een aansprekend digitaal lespakket waarbij bovenbouw-leerlingen heel zelfstandig leren over wat er nodig is om klimaatverandering tegen te gaan. Ga naar de site om de school hiervoor aan te melden. Deelname is gratis.


2 Aansluiting methodes en kerndoelen

Aansluiting bij de methodes voor natuuronderwijsThema’svandeWarmeTruiendagklimaatsveranderingenenergiegebruikkomeninverschillendemethodesaanbod.Inonderstaandetabelstaateenoverzichtinwelkelessenhieraandachtaanwordtbesteed.

Methode Groep Thema LesNatuniek 3 Ik speel Les3:Help,mijnijsjeisweg!

5 Omgeving Les1t/m5:Elektriciteit6 Plantenendieren Les2:Dierenindekou7 Omgeving Les4:Deverwarmingaan

Techniek om je heen Les2:Invloedvanklimaatophuizenbouw8 Plantenendieren Les1t/m4:Klimaatverandering

Leefwereld 3 Plantenendieren Les23:Eenbolletjewol4 Plantenendieren Les11:Warmindewinter5 Nietlevendenatuur Les16:Volspanning6 Milieu Les11:Zuinigmetenergie7 Nietlevendenatuur Les21:Ergaatmeeenlichtjeop8 Nietlevendenatuur Les9:Ergaatmeeenlichtjeop

Vogelvlucht 5 Het weer Les4:Hoeweetjeofhetwarmerisdannormaal?8 Energie Les1t/m4

Natuurlijk 5 Nietsgaatvanzelf Les1,2en4:Energie6 Inbewegingblijven Les1t/m4:Verbrandingenenergie7 Levenenbouwen Les1,2en4:Energiegebruikenbesparing8 Zonderkrachtgeenwerk Les2:Elektriciteit

Wijzerdoordenatuur 8 Energie Les1t/3Naut 5 Weerenklimaat Les1Hetweer

Les2SeizoenenLes3HetklimaatLes4Goedomteweten

6 Natuurlijkeverschijnselen Les1EnergieisoveralLes2VanzontotgloeilampLes4Goedomteweten

7 Weerenklimaat Les1Wordthetwarmvandaag?Les2Gaathetwaaienvandaag?Les3Gaathetregenenvandaag?Les4Goedomteweten

8 Natuur en techniek Les2Elektriciteit

Aansluiting kerndoelen

Oriëntatie op jezelf en de wereld39 Deleerlingenlerenmetzorgomtegaanmethetmilieu.42 Deleerlingenlerenonderzoekdoenaanmaterialenennatuurkundigeverschijnselen,zoalslicht,geluid, elektriciteit,kracht,magnetismeentemperatuur.


3 Lesideeën voor de onderbouw

Warm en koud

Leerdoelen• Deleerlingvoeltverschillentussenwarmenkoud.• Deleerlingkanvertellenwathijdoetomwarmteblijven.

Benodigdheden• Voeldoosmetwarmeenkoudevoorwerpen; bijvoorbeeldmeteenkoelelement,ijzer,wol,hout,kruik,bont,glazenflesje

• Voorleesboek‘Kikkerindekou’ofplaatmateriaalenPowerPointpresentatie‘Kikkerindekou’

Op www.kleutergroep.nltevindenonderhetthema‘Kikker’

• Behangpapier• Tijdschriften• Meerderesetswinterkleren

VoorbereidingVerzameldematerialenenleeshetprentenboek‘Kikkerindekou’.Zetvoordeverwerkingdematerialenvoordeleerlingenklaar,zodatzeingroepjesofklassikaalaandeslagkunnengaan.

TijdDezelesduurtongeveer60minuten.

LesverloopVooruitblik (vooraf aan de Warme truiendag)HouddedagvóórdeWarmetruiendagmetdeleer-lingeneenkortkringgesprekoverdeklerendiezevandaagdragen.

• Laatenkeleleerlingeneenrondjeindekringlopenvooreenkleinemodeshow. Laatzedekledingstukkenbenoemen,zoals:trui,

blouse, jurk, rok, broek, maillot, sokken, schoenen endergelijke.• Laatdeleerlingenaandestoffenvoelenenlaatze onderwoordenbrengenhoezevoelen.Voelthetzacht,koud,glad,ribbelig,harig?Geefbijhetvoelenaan dat als je dit doet met je ogen dicht, je nog beter kuntvoelen!

Leguitdathetmorgeneenspecialedagis.Deverwarmingwordtlagergezetenhetzalkouderinschoolzijn.Welkeklerenzijnfijnomtedragenalshetkoudis?Bespreekhoeveelleerlingeneenwarmetruiaangaandoen.

OriëntatieLaatdeleerlingenverschillenervarentussenwarmenkoud.• Laatdeleerlingeneventueelopnieuweenrondjeindekringlopenvooreenkleinemodeshow.

Hoeveelleerlingenhebbeneenwarmetruiaan? Kunnendeleerlingenvertellenwaaromzeeenwarmetruiaanhebben?

• Laateendoosmetwarmeenkoudevoorwerpen(metbijvoorbeeldeenkoelelement,ijzer,wol,hout,kruik,bont,glazenflesje)dekringrondgaanenlaat

leerlingensteedseenvoorwerpuitdedoosvoelen.Laatdeleerlingenelkaarvertellen;voelthetwarmofkoud?Maakindekringeenverzamelingmetalleenwarmevoorwerpenenmetalleenkoudevoorwerpen.

KernLeesmetdeleerlingenhetboek:KikkerindekouvanMaxVelthuijsuit1993oflaatdePowerPointpresentatiezien. Kikkersziejenietindewinter;zehoudendaneenwinterslaap.Kikkergaattochnaarbuiten,maarhijvindthetnietfijn.Zijnvriendenbedenkenvanallesomkikkertehelpen.Bespreekmetdeleerlingendevolgendevragen:• Hadkikkerhetwarmofkoud?• Hoekomthetdateend,varkenenhaashetbuitenwelfijnvinden?

• Watdoenkikkerenzijnvriendenomhetwarm tekrijgen?

VerwerkingLaat de leerlingen aan de slag gaan met het thema KoudenWarmmetbehulpvan(éénvan)deonder-staandeactiviteiten.• Welkeklerenzorgenervoordatjijhetnietkoudkrijgt?Laatleerlingenintweetallendecontourenvanelkaartekenenopbehangpapier:éénleerlinggaatophet

papierliggen,deandertrekthemofhaarna. De leerlingen schilderen hun warmste kleren op de tekeningvanzichzelf.


• Watvoeltwarmenwatvoeltkoud?Laatleerlingeningroepjesafbeeldingenuittijdschriftenverzamelendiewarmenkoudzijn.Dezeafbeeldingenplakkenzeopeenbladmet‘warme’voorwerpeneneenbladmet‘koude’voorwerpen.MetdeklaskanvandezebladeneenWarm-Koud-Boekgemaaktworden.

• SpeelhetWarme-winterklerenspelinhetbewegings-lokaal:Deleerlingenlopeningroepjeseenestafette.Deleerlingengevenhierbijgeenstokjesdoor,maarwinterkleren!Vaniedergroepjerentéénleerlingnaardeverschillendehoopjeswinterklerentoeentrektsteedseenkledingstukaan.Vervolgensrentde

leerling terug naar zijn of haar groepje en geeft het kledingstukdoor.Detweedeleerlinguithetgroepjetrekt het kledingstuk aan en rent naar het hoopje

winterklerentoeomeen(extra)nieuwkledingstukaantetrekkenenhetdoortegevenaandevolgende

leerling.Degroepjesblijvenlopentotdatalleklerenaangetrokkenzijn.Wieheeftvanwelkgroepjeals

eerstealleklerenaan?

EvaluatieBespreekkortmetdeleerlingendevolgendevragen:• Watkunnendeleerlingenvertellenoverwarmenkoud?

• Wetendeleerlingenwaaromzijindewintereendikketruiaantrekken?


Warmte ontsnapt!

Leerdoelen• Deleerlingweetwaarwarmtevandaankomt.• Deleerlingkanvertellenhoejewarmteindeschoolkunnenbewaren.

Benodigdheden• Kaarsjeenaansteker• Stiftvoordegezichtjesopdevingers• Bord/grootvelpapiervoorhetwoordweb• Strookjescrêpepapierenstokjesofpotloden

VoorbereidingVerzameldematerialenenbekijkofhetmogelijkisdeverwarmingteonderzoekentotaanhetketelhuis.Bedenkeengoedelooproute.


LesverloopOriëntatieBespreek met de leerlingen wat warmte is en waar het vandaankomt.• Maakhetdonkerindeklasensteekeenkaarsjeaanindekring.Bespreekmetdeleerlingenwatzezienenvoelen.Eenbrandendekaarszorgtvoorwarmte

(enlicht).Maardekaarskannietdeheledagvoorwarmte en licht zorgen omdat hij steeds kleiner wordt enopraakt.

• Tekenopdetweewijsvingersvandeleerlingeneenblij-enbibbergezichtje.Nuzijndevingersvande

leerlingen‘voelvingers’geworden.Hetblijegezichtjevoeltwarmedingenenhetbibbergezichtjevoeltkoudedingen.Methunwijsvingersmogendeleerlingenindeklasgaanvoelenaanverschillendevoorwerpenenopverschillendeplekken.Naeentijdjegaandeleerlingenterugindekringzittenenvertellenelkaarwathetwarmsteenkoudstewasdatzegevoeldhebben.

• Waarkomtdewarmtevandaan?Laatdeleerlingenhierovernadenkenmetbehulpvaneenwoordenweb(eventueelmettekeningen):

Warmtekomtnietvaneendikketrui,maareendikketruibewaartdewarmtevanjelichaam!

KernGametdeleerlingenoponderzoekuitnaardewarmtevandeverwarming.Bekijksamendeverwarmingindeklas.• Waarstaatdeverwarmingindeklas?• Hoezietdeverwarmingeruit?• Hoevoeltdeverwarming?• Kunjedeverwarminghoren?• Watziterindeverwarming?• Waarvoorisdeknopopdeverwarming?Houdt een speurtocht door de school, waar komt de warmteuitdeverwarmingvandaan:kunnendeleerlingen de buizen door de school ontdekken en het ketelhuisbezoeken?

VerwerkingOnderzoeksamenmetdeleerlingenmet‘tochtmeters’waardewarmtekanontsnappen. Metdeverwarmingkunjehetindeklaswarmmaken,maar als je het raam open zet, ontsnapt de warmte weer!Datisjammerwantwarmteisnietgratis. Meteen‘tochtmeter’kunjeontdekkenopwelkeplekkendewarmtekanontsnappen.Eentochtmeteriseenpotloodmeteenlangendunstukjecrêpepapier.Alshetstrookje papier gaat bewegen op een plek dan kun je aannemendatdaarwarmteontsnapt. Pasopbijdeverwarming!Doordewarmtekaneentochtmeterookgaanbewegen;erkomtdanwarmeluchtbij. Maak met de leerlingen tochtmeters en laat ze met de tochtmetersdetochtplekkeninschoolopzoeken;bijramen,deurenengangen.

EvaluatieBespreekkortmetdeleerlingendevolgendevragen:• Waarkomtdewarmtevandeklasvandaan?• Hoekandewarmtevandeklasontsnappen?• Hoekunjeervoorzorgendaterminderwarmte ontsnapt?

mijn lichaam

warmte

verwarming

kaars vuurzon


Dieren zijn slim!

Leerdoelen• Deleerlingweetwatmensendoenomindewinterwarmteblijven.

• Deleerlingweetwatdierenindewinterdoenomwarmteblijven.

Benodigdheden• Plasticzakjemetijsklontje• Bolletjewol• Eenprentenboekoverdierenindewinter, bijvoorbeeld:- Watdoendedierenindewinter? Serie:Wereldopzak- Eekhoorns,muizenenanderedie-renindewintervanMonikaLange- WinteropkomstvanClaireFreed-man- RoodstaartjevanAnneMoller• Activiteit‘eenvetlaagje’:vaseline,stukjestof,bekers

met koud water en zakdoekjes• Activiteit‘eenverenpak’:verschillendesoortenveren,vergrootglazenendonzendekbed

• Activiteit‘eenwinternest’:schoenendozen,jampotjes,kookwekker,thermometerenisolatiematerialenzoals:stof,schuim,gras,mos,zand,wol,veertjes,houtsnip-pers, bladeren, modder

• Activiteit‘eenwintervacht’:werkbladWintervacht

VoorbereidingKieseenprentenboekuitoverdierenindewinter.Kiesdeactiviteitenuitdieuwiltdoenenverzameldematerialen.


LesverloopOriëntatieBespreekmetdeleerlingenonzemensenvacht.• Wetendeleerlingeneenmanieromkippenvelte krijgen?Jekuntbijvoorbeeldiniemandsnekblazen of bij jezelf een ijsblokje in een plastic zakje in je nek leggen.Laatdeleerlingenelkaarkippenvelbezorgen!Watgebeurtermetdehaartjesopjearm?

Krijgtiemandhetwarmerdoorkippenvel? Kippenvelkrijgjedoordatkleinespiertjesindehuidsamentrekken.Dezespiertjestrekkendehaartjesmeezodatdezerechtopgaanstaan.Kippenvelhelpt

mensenniet,jekrijgthetnietwarmer.Eenmensen-vachtkanonsnietgoedbeschermentegendekou.Maarkippenvelhelpteendier,bijvoorbeelddeaap,wel!Alseenaapkippenvelkrijgt,gaatzijnvacht

omhoogstaan.Indevachtwordttussendeharen dewarmtevastgehouden.• Onzevachtenkippenvelhelpennietomwarmte blijven.Wathebbendemensenbedachtomtochwarmteblijvenindewinter?Inventariseerdeideeënvandeleerlingen,eventueelmetdevolgende

activiteit:Neemeenbolletjewolengooidezenaareenleerlingtoemeteenidee.Dezenoemtzijnofhaarideeenhoudtdedraadvast.Dezeleerlinggooithetbolletjedoornaareenvolgendeleerlingmeteen

anderidee.Ookdezeleerlinghoudtdedraadvastengooitnadebeurthetbolletjedoor.Alsalleleerlingenzijngeweestisereenwebvanwolontstaan.Vanwelkdierkomtdewoleigenlijkvandaan?Watdoendierenomwarmteblijven?

KernBespreek met de leerlingen wat dieren hebben bedacht omindewinterwarmteblijven. Dierenhebbenverschillendemanierenbedachtomindewinterwarmteblijven.Honden,kattenenkonijnenkrijgenbijvoorbeeldeendikkerevacht,vogelskrijgeneenwinterpakmetdonsveertjes,zeehondenkrijgendoordatzeveeleteneenvetlaagjeenegeltjesmakeneenwarmwinternest.Bespreekwatdierendoenbijvoorbeelddooreenprentenboekvoortelezenoverdierenindewinter.Watzijndeleerlingentewetengekomenoverdierenindewinter?

VerwerkingLaatdeleerlingenonderzoekenenvoelenhoeverschil-lendedierenzichwarmhouden. Gametdeleerlingenoponderzoekuitmetbehulpvan(éénvan)deonderstaandeactiviteiten.Ukuntervoorkiezendeactiviteitenklassikaaltebehandelenofleerlingeningroepjesmetdematerialentelatenwerken.


1 Een vetlaagjeVerzameleenpotjevaseline,stukjesstof,eenbekermetkoudwaterentissues. Éénleerlingsmeertéénvingerinmetvaselinealsvoorbeeldvaneenvetlaagje,wikkeltéénvingerinstofalsvoorbeeldvaneenvachtenhoudtéén‘blote’vingerover.Vervolgenshoudtdeleerlingiederevingerindebekermetkoudwater.Welkevingervoelthetkoudst?Deingesmeerdevingerzalminderkoudaanvoelen,omdezevingerziteenextravetlaagje. Onderdehuidvaneenzeehondzitookeendikkevetlaag.Eenzeehondheeftdielaaghardnodigwantsomsisdezeeergkoud.Eenvetlaagjehoudtdediereninhetwaterwarm!

2 Een verenpakVerzamelverschillendesoortenverenzoalsdonsveren,dekveren,staartvereneneventueeleendonzendekbed.Laatdeleerlingendeverenbestuderenmeteenvergrootglasendewarmtevoelenvanhetdekbed.Vogelshoudenhunlijfwarmmeteenwinterverenpakmetdons!Zo’nwinterverenpaklijktergopdewinter-jas-sendiemensendragen. Verdeeleenveltekenpapiermeteenvouwintweehelften.Laatdeleerlingenopdeenehelfteengrotevogelenopdeanderehelftzichzelftekenen.Laatdeleerlingendevogelaankledenmetveertjesenzichzelfmetklerenmetbehulpvanlapjesstof.

3 Een winternestEgelszoekeneenplekjeindenatuurwaarzeeennestmakenmetbladerenenmos.Hetneststoppenzevolmetmaterialendiedewarmtevasthouden.Vannovembertotaprilslapenegelsinhunnestenhoudenzichzowarm.Deleerlingengaaneenwinter-nestmakenvoorhuneigenegel. Verzameljampotjesenschoenendozen(pertweetal)enallerlei isolatiemateriaal zoals stof, schuim, gras, mos, zand,wol,veertjes,houtsnippers,bladeren,modder.• Laatdeleerlingenintweetalleneentekeningmakenvaneenegel.Detekeningknippendeleerlingenuitenplakkendezeophetjampotje.

• Iedertweetalverzameltverschillendeisolatie- materialenenvullendaarmeedeschoenendoos.• Alsiedereenklaarismetdenestjesvultudejam-pot-

jes met handwarm water en laat de leerlingen hunegelinhunwinternestjezetten.• Zetdekookwekkeropeenuur.Naeenuurhalendeleerlingenhunegelsuitdewinternestjes.

• Deleerlingenmetenmeteenthermometerhoewarmhunegelisgebleven.Welknestjehielddewarmtehetbestevast?

4 Een wintervachtVeeldierenkrijgeneendikkerevachtindewinter.Laatdeleerlingendeprentenboekenoverdierenindewinterbekijken.Welkedierenkrijgeneendikkevacht?Laatdeleerlingenhiernahetwerkbladmaken. Hierbij kleuren de leerlingen de dieren die een dikke vachtindewinterkrijgen.

EvaluatieBespreekmetdeleerlingenwatzijvandierenkunnenleren?

a n m e c w a r m e t r u i e n d a g

Wie krijgt een wintervacht?

Kleur de goede plaatjes!

Werkblad wintervacht


4 Lesideeën voor de middenbouw

De wereld met een jasje

Leerdoelen• Deleerlingkanvertellenhoedewarmteopaardewordtbewaard.

• Deleerlingkanvertellenhoejezuinigkuntzijnmetstroom.

Benodigdheden• Kleinewereldbolofvoetbalenpakpapier• 2schaaltjes,ijsblokjes,glasplaatjeenbureaulamp• A3-vellenvoordegroepjeseventueelverdeeld invlakken

VoorbereidingVerzameldematerialenenleeshetdroomverhaal‘Reisdoornaardeaarde’goeddoor.Probeerhetproefjemetdeijsblokjesvoorafuit.


LesverloopOriëntatieVoermetdeleerlingeneenexperimentuitoverhetvast-houdenvanwarmte.LaatdrieleerlingennaarvorenkomenenzorgervoordatéénleerlingeenT-shirt,éénleerlingeendikketruienéénleerlingeendikketruiéneenwinterjasaanheeft.Spreekmetdeleerlingenafhoehoogensnelzemogenspringenenlaatze1minuutspringen.Laatdeandereleerlingenraden:wievandeleerlingenheefthet’tsnelstwarm?

Waaromdenkjedat?Laatdeleerlingenhungedachtenverwoorden.Jelichaammaaktwarmte,jouwklerenbewarendiewarmte.Hoedikkerdelagenvanjekleren,hoemeerwarmtewordtvastgehouden.Wievandedrieleerlingenheefthet’twarmst?

KernDoe het licht uit en maak met de leerlingen een reis door hetheelalenbespreekdeluchtlaagomdeaarde.

“Ruim je spullen op. Leg je armen op tafel en leg je hoofd op je armen. Doe je ogen dicht en stel je het heelal voor: een enorme ruimte met overal stralende sterren. Zweef door deze ruimte en geniet van de mooie lichtjes. Eén van de lichtjes is een gele stralende ster die ons bekend voorkomt. Het is onze zon. Wij vliegen ernaartoe. De zon straalt een mooi en warm licht uit … Nu zien we om de zon een paar planeten draaien. Eén van deze planeten schittert als een edelsteen in blauwe en witte kleuren. Wij vliegen naar de planeet … Nu kunnen jullie de planeet herkennen. Het is onze aarde. Vanuit de hoogte ziet hij er heel mooi uit met diepblauwe oceanen, witte wolken, bruin land en groene bossen. Vlieg met een boog rond de aarde, kijk naar beneden en geniet.” 1)

Houdeenkleineaardbol,tergroottevaneenvoetbal,inuw handen en laat de leerlingen hun ogen weer open doen.

“Dit is onze planeet, we noemen hem aarde. Om onze aarde zit een laagje lucht. In het echt is deze luchtlaag 10 km hoog. Het lijkt veel, maar het is niet meer dan een laagje pakpapier om deze wereldbol heen.” Pakeventueeldewereldbolinpakpapierinomhetvisueeltemaken. “Dit dunne laagje is erg belangrijk, want de luchtlaag houdt de warmte van de zon vast. Net zo als bij ons onze kleren warmte vasthouden. Zonder het luchtlaagje zou het op aarde gemiddeld -18 graden Celsius zijn!”

Demonstreermetbehulpvanonderstaandproefjehoeditwerkt.Verzamel2schaaltjes,1glazenplaatje,2ijsblokjeseneenbureaulamp.Zetdeschaaltjesonderdebureaulampenleginiederschaaltjeeenijsblokje.Dekeenvandeschaaltjesafmethetglazenplaatje.Ditstaatsymboolvoordeluchtlaagomdeaarde.Welkijsblokjesmelthetsnelst?Hoekomtdit?

“Nu is er iets aan de hand met het laagje lucht om onze aarde; hij wordt dikker. Door met auto’s te rijden, stroom te gebruiken en de verwarming te laten branden wordt het jasje om de aarde dikker. Door het autorijden, het stroomgebruik en het branden van de verwarming komt


er namelijk een stof in de lucht die CO2 heet. Deze CO2 zorgt ervoor dat het luchtlaagje om de wereld dikker wordt. Veel mensen denken dat het hierdoor war-mer wordt op de aarde, en dat het op sommige plaatsen teveel of juist te weinig gaat regenen. Door zuinig te zijn met bijvoorbeeld stroom kunnen we ervoor zorgen dat de jas om de wereld niet te dik wordt!”

VerwerkingLaatdeleerlingensamennadenkenoverhoedeschoolzuinigkanzijnmetstroom.• Iederegroepvanvierleerlingenkrijgteenvelpapier.Inhetmiddenvanhetveltekenteenleerlingeenrechthoek,ditisdegemeenschappelijkerechthoek.Vervolgenstrekteenleerlingvanuitdehoekenvanderechthoeklijnennaardehoekenvanhetvelpapier.

• Steldevraag:Hoekunnenwijopschoolervoor zorgendatweminderstroomgebruiken?• Degroepsledenschrijvengedurendeenkeleminutenindividueelhunideeënenantwoordenopineenhoekvanhetvel.

• Nadeindividuelebedenktijd,proberendegroepsledentoteengezamenlijkantwoordtekomen.Deleerlingenbeargumenterenhunkeuzemaarstaanopenvoordeinbrengvandeanderegroepsleden.Hetoverlegmoetresulterenineengemeenschappelijkantwoord.

Wanneerdeleerlingenovereenstemminghebben bereikt,schrijvenzehetantwoordopindegemeen-schappelijkerechthoek.

EvaluatieVraagkortdegroepjesomeenreactie.Watstaaterbijheninderechthoekenhoegingdesamenwerking?Wijswillekeurigeenwoordvoerderaan.

1)Bron:Sarah’s`Wereld-onderwijsprojectoverduurzaamleven.

Meerinformatiekuntuvindenop:www.sarahswereld.nl

gemeenschappelijke rechthoek

individueeldeel


Stroomvreters

Leerdoelen• Deleerlingkanverschillendeelektrischeapparatennoemen.

• Deleerlingweetdatelektrischeapparatenstroom gebruiken.• Deleerlingkanvertellenhoejezuinigkanzijnmetstroom.

Benodigdheden• Bordofgrootwitvelvoorhetwoordweb• Rodeengroenekaartjesvooriedereleerlingofieder

groepje

VoorbereidingLeeshetbewegingsverhaalgoeddoor.Bekijkwelkeelektrische apparaten er op school zijn en hoe hier zuinigermeegewerktkanworden.


LesverloopOriëntatieLaatdeleerlingeneenverhaaluitbeeldenwaarbijzeelektrischeapparatengebruiken.Kunnenzehetverhaalookuitbeeldenalszegeenapparatenkunnengebruiken?

“We liggen allemaal in bed (op de grond): snurk, snurk. De wekker(1) gaat: tuut tuut tuut. Gauw de wekker uit. We gapen een keer en rekken ons lekker uit. Dan staan we op. We lopen naar de badkamer. We doen de douche aan. De boiler of geiser(2) maakt het water lekker warm. We wassen ons hoofd, onze armen, rug en benen. Klaar. Draai de kraan dicht. We pakken de föhn(3). Zo even droogföhnen; ons hoofd, buik, benen en ook tussen de tenen. Even aankleden en dan lopen we de kamer in. Aan de ontbijttafel staat de broodrooster(4) al te gloeien. Mmm lekker, geroosterde boterhammen met kaas. Poing, de boterham floept eruit en we gaan eten; hap, hap, kauw, kauw. Het theewater staat te koken in de elektrische waterkoker(5). We zetten het af en schenken de thee in. Na het eten poetsen we onze tanden met onze gloednieuwe elektrische tandenborstel(6). Zo, goed poetsen, ook de achterkant.

Vader roept dat we zo weg moeten, maar o, o, we moeten nog even naar de w.c. We doen de deur open en het licht(7) aan. Pssssstt, zo hèhè, klaar. We doen onze billen naar achteren en het elektrische billen-af-veeg-apparaat(8) maakt onze billen schoon. En nu naar school. Moeder heeft de motor van de auto(9) al gestart en de deur staat open. We stappen snel in en doen de deur dicht. Zoef, ze rijdt lekker snel. Dag huis, tot vanmiddag!

Welkeelektrischeapparatenhebbendeleerlingengebruikt?Zoudendeleerlingenhetverhaalookkunnenuitbeeldenzonderelektrischeapparaten?

KernElektriciteitnoemjeookwelstroom.Elektrischeapparatenwerkenopstroomenhebbenvaakeenstekker.Erzijnverschillendesoortenelektrischeapparaten:apparatendiewarmtegeven(strijkijzer),apparatendiebewegen(mixer)enapparatendievoorbeeldengeluidzorgen(televisie).Maakmetdeleerlingeneenwoordenwebmetelektrischeapparaten.Welkeapparatenhebbendeleerlingenindeklasenwelkekennenzijvanthuis?

Verwerking2)

Laatdeleerlingenopzoekgaannaar‘energiegriezels’;apparaten die alleen werken op stroom, en laat hen nadenkenhoezezuinigkunnenomgaanmetstroom.Geefiedereleerling(ofiedergroepje)éénroodenergie-griezelskaartjeenééngroentipkaartje.Laatdeleerlingenopspeurtochtgaannaardeenergiegriezels.Het rode kaartje plakken de leerlingen op de elektrische apparatendiezeindeklasofindeschoolvinden.Deleerlingenbrainstormenoverhoezezuinigermethetapparaatomkunnengaanenschrijvenhunideeophetgroenekaartje.Ditgroenekaartjehangendeleerlingennaasthetrodekaartje.

EvaluatieMaakeenenergiegriezels-wandelingdoordeklasofschoolenbekijkalleapparatenengroenetipkaartjes.Maakeenpostervandetop5vanbestetipsenhangdezeopindeklas.

2) Bron:DikkeTruiendag-handleidingenachtergrondinformatievoorleerkrachteninhetbasisonderwijsLespakketontwikkelddoorMilieuzorgOpSchool,Vlaanderen.


Wonderbomen

Leerdoelen• Deleerlingweetwatbomenvoormensendoen.• Deleerlingweetdatbomendeluchtzuiveren.

Benodigdheden• Grootvelpapier• Vellenvoordeleerlingen• Wereldbol• Oudekranten• Blinddoeken• KleurplaatBomenonderzoek

VoorbereidingVerzameldematerialenenkies(éénvan)deactiviteitenuitvoordeverwerking.


LesverloopOriëntatieTeken samen een boom en hang blaadjes in de boom op metdaaropgeschrevenwatbomenvoormensendoen.• Hangeengrootvelpapierop.Ugaatsamenmetdeklaseenboomtekenen.Tekenwatdeleerlingenu

vertellen.Doorvragentestellenaandeleerlingenoverhetuiterlijkvandeboomwordtdetekeningsteedscompleter.Benoemaltekenendalleonderdelen:

wortels,stam,takken,blaadjes,knoppenenvruchten.• Deelpapieruitaandeleerlingenenlaatdeleerlingenereenbladvanmaken.Ophetbladschrijvenzijwat

bomenvoorhendoen.Watbetekenteenboomvoorjou?Laatdeleerlingenhunbladerenopdeboom

plakken.Vuldeideeënvandeleerlingeneventueelaanmet:

- eenboomvangtwind- eenboomisspeelgoed- eenboomgeeftetenindevormvannootjes envruchten- eenboomgeeftpapierenhout- eenboomversierthetland- eenboomgeeftschaduw

KernBespreek met de leerlingen dat bomen bijzonder zijn, ze zuiverendelucht.Laateventueeleenkleinewereldbolaandeleerlingenzienenvertelhetvolgende: “Om de wereld zit een laagje lucht als een dun jasje. Het zorgt ervoor dat wij op de wereld kunnen leven. Maar dit laagje om onze wereld wordt dikker doordat mensen met auto’s rijden, stroom gebruiken en de verwarming laten branden. Door autorijden, stroomgebruik en het branden van de verwarming komt er namelijk een stof in de lucht die wij CO2 noemen. Deze stof maakt het luchtlaagje om de wereld dikker. Veel mensen denken dat het hierdoor warmer op de aarde wordt en dat het op sommige plaatsen teveel of juist te weinig gaat regenen. Bomen gebruiken zonlicht, water en CO2 uit de lucht om te groeien en dik te worden. De bomen eten CO2 uit de lucht die mensen erin stoppen! Bomen kunnen ervoor zorgen dat het jasje van de aarde niet zo dik wordt. Maar heb jij ooit een boom zien groeien? Bomen groeien langzaam! Ze hebben dus niet zoveel CO2 uit de lucht nodig om te groeien. Als 450 bomen een jaar groeien kunnen zij samen de CO2 die één gemiddeld gezin uitstoot opeten. In het Vondelpark staan 4700 bomen. De bomen in dit park zouden samen de CO2-uitstoot van ongeveer 10 gezinnen kunnen opeten. Bomen lossen het probleem niet op, maar helpen wel!”

VerwerkingLaatdeleerlingen,metbehulpvanonderstaandeactiviteiten,nadenkenenuitbeeldenoverwatzijvanbomenvinden.• Geefdeleerlingenopdrachteen‘elfje’teschrijvenovereenboom.Eenelfjeiseengedichtmet11woordenenbeginteneindigtmetéénwoord.Daartussenstaandriezinnendierespectievelijktwee,drieenvier

woordenbevatten. Laatdeleerlingendevolgendestappenmaken:

1Neemeenboominjehoofdwaaroverditgedichtzalgaan.Kiesietswaterbijpastenschrijfditin1woordopbijvoorbeelddekleur,hetgevoel,degeur,

desmaakenzovoorts.2Welkeboomheeftdezekleur,geur,smaakof gevoel?Schrijfditin2woordenop.3Waarisdeboom? Hetantwoordhieropmag3woordenzijn.

4Watdoejeermee?Hetantwoordhieropmag 4woordenzijn.5Welkgeluidmaakthet?Watdoethet?Hetantwoordhieropmag1woordzijn.

groei!de boom

in de stadbeweegt in de wind

woei!


• Laatdeleerlingeneenkaleboomknutselenmetoudekranten.Deleerlingenscheurenrepenvandeoudekrantenindevormvaneenstam.Daarnascheurenzerepenvoordetakkenentakjes.Destamentakkenplakkendeleerlingenopeengekleurdeachtergrond.

• Laatdeleerlingenbomenbeleven.Intweetallengaande leerlingen op onderzoek uit naar de bomen in de omgevingvandeschool.Hoeziendetakkeneruit,hoegrootisdeboom,hoestevigisdeboom,hoedikisdeboom,hoevoeltdeboom,welkekleurenheeftdeboom?Eénvanhettweetalwordtgeblinddoektennaareenboomgeleid.Hijofzijmagdeboomvoelenenruiken.Evenverderopwordtdeblinddoekafge-daan.Hetkindmoetradenwelkeboomhetis

geweest.Laatdeleerlingeneventueeldetekeningoverbomenonderzoek(zievolgendebladzijde)kleuren.

EvaluatieBespreek met de leerlingen of ze iets nieuws geleerd hebbenoverbomen.

a n m e c - w a r m e t r u i e n d a g

Kleurplaat - Bomenonderzoek


5 Lesideeën voor de bovenbouw

Energie

Aandehandvanhetui-modelgaatuaandeslagmethetthemaEnergie.• Nodigdeleerlingenuitnatedenkenoverenergie (uitnodiging).• Vervolgensverkentuhetthemametbehulpvan kennisvragenendoe-opdrachten(uitzoeken).• Hiernamakendeleerlingeneenpresentatieof werkstukoverhetthema(uitbereiden).• Tenslottekrijgenzeeenuitdagingaangebodenomeenprobleemoptelossen(uitdaging).

Uitnodigen

MotiveerdeleerlingenommethetthemaEnergieaandeslagtegaan.Filosofeermetdeleerlingenoverdeonderstaandevragen:• Steljevoor:Jebentmetjeoudersopvakantie.JerijdtmetdeautodoorNoorwegen.Danstoptdeauto.Debenzineisop.Hetdichtstbijzijndedorpisopeenuurafstand.Watdoejij?

• Benzinelevertdeenergiedieeenautolaatbewegen.Demeesteauto’srijdenopbenzine.Zijnerook

anderemanieren?• Kanalleenergievandewereldopraken,volgensjou?Waaromwel/niet?

• Watisenergieeigenlijkprecies?

Uitzoeken

DenkenLaatdeleerlingenonderzoekuitvoerennaarhetthemaEnergiemetbehulpvanhetwerkbladEnergie.VoordatdeleerlingendevragenbeantwoordenbekijkenzeeersteenfilmopdebeeldbankvanSchool-TV.Dezekuntuvindenopwww.schooltv.nl/beeldbank/clip/20031210_energie01.

DoenLaatdeleerlingenproefjesuitvoerenmetbatterijenenstroomkringenmetbehulpvandestappenop www.kidzlab.nl/content/view/19/64/

Uitbereiden

Op padDe leerlingen gaan thuis op onderzoek uit naar het themaEnergiemetbehulpvanhetwerkbladOppad.Ditisdestapvanverbredingenverdieping:deleerlingengaanzelfopzoeknaarinformatie.IndeOppad-opdrachtverkennenzehuneigenomgeving.Dooreenwerkstuk(je)ofpresentatietemakenrang-schikkenzehunnieuwekenniseninzichten.

Werkstuk of presentatie makenLaat leerlingen een werkstuk of presentatie maken aan dehandvandeviersprong:waarnemen,verklaren,herkennen,waarderen.Laatleerlingeneenfotouit-kiezenwatvolgenshenhetthemaEnergiegoeduitbeeld.Laatleerlingenuitleggenwatenergievolgenshen betekent, in welke situaties zij dit tegen komen en watzijvanenergievinden.

Uitdaging

Indelaatstestapwordtdenieuwverworvenkennistoegepast.DaagdeleerlingenuitomeenonderzoekuittevoerennaarhetbewustzijnoverklimaatveranderingonderbuurtbewonersmetbehulpvanhetwerkbladOnderzoek.


Algemeen1 Welke soorten energie ken jij?

2 Waarvoor gebruik je thuis energie?

3 Kunnen we zonder energie? Leg je antwoord uit.

Elektriciteit Elektriciteit is een vorm van energie.

Bekijk het filmpje ‘Electriciteit uit kolen en gas’ op School-TV Beeldbank.

4 Waar komt de elektriciteit die je thuis gebruikt vandaan?

5 Beschrijf in je eigen woorden hoe elektriciteit wordt gemaakt.

6 Op welke plaats in huis kun je zien hoeveel stroom je verbruikt?

Werkblad Energie


Speurtocht Hoeveel energie gebruiken jullie thuis? Doe een speurtocht in je eigen huis.

1 Bijna alle apparaten in huis werken op elektriciteit. Noem tenminste tien apparaten die jij op je speurtocht hebt gezien.

2 Welk apparaat gebruikt de meeste stroom? (vraag aan je vader/moeder).

3 Vind jij dat die ‘stroomvreters’ echt nodig zijn? Leg je antwoord uit.

4 Welke brandstof gebruiken jullie thuis om het huis te verwarmen?

5 Zijn gas en elektriciteit duur? Vraag het eens aan je vader of moeder. Mijn vader/moeder vindt:

Werkblad Op pad


Interview Onderzoek of de mensen in jouw buurt zich zorgen maken over de

klimaatverandering en energieverspilling met behulp van de volgende vragen:• Maakt u zich zorgen over klimaatverandering?• Weet u wat er bedoeld wordt met het broeikaseffect?• Vindt u energiebesparing belangrijk?• Heeft u dubbel glas in de meeste ramen?• Heeft u spaarlampen op plekken waar u vaak licht nodig heeft?• Denkt u dat u nog meer energie kunt besparen?• Zou u advies willen hebben over hoe u energie kunt besparen?

Verzamel de antwoorden.

1 Wat vinden jullie van de antwoorden?

2 Maken mensen uit jullie buurt zich zorgen over klimaatverandering?

3 Als ze zich zorgen maken, doen ze er dan wat aan?

4 Verzin een manier om de mensen meer advies te geven over energiebesparing en klimaatverandering.

Werkblad Onderzoek


6 Brief aan ouders

OnderstaandebriefiseenvoorbeeldbriefomoudersopdehoogtetestellenvandeWarmeTruiendag.

Aan de ouder(s)/verzorger(s) van de leerlingen van basisschool …..

Onderwerp: Warme truiendag 20..

Besteouder(s)/verzorger(s),

Op....dag..februariishetWarmeTruiendag.ScholeninheelNederlandzettendiedagdeverwarmingeenpaargradenlager.Indelessenbestedenzeaandachtaanklimaatenenergie.Ookonzeschooldoetmee!

Waarom CO2 verminderen?CO2komtgelukkigaltijdindeluchtlaagronddeaardevoor.Hetzorgtervoordathethieropaardenietijzigkoudis.Delaatstejarenkomterdoorhetgebruikvanbrandstoffenzoalsaardolie,benzineenkolen,steedsmeer CO2indelucht.Demeestemensenzijnheterovereensdathierdoorhetklimaatopaardeindekomendejarengaatveranderen.Inhetalgemeenwordthetwarmeropdeaardeenopsommigeplaatsengaathetteveelofjuistteweinigregenen.Ditkanvoorproblemenzorgenvoormensen,dierenenplanten.Doorzuinigtezijnmetenergie,bijvoorbeelddoordeverwarminglagertedraaien,kunnenweervoorzorgendat er minder CO2indeluchtkomt!

Wat levert het op?De acties op deze ene dag zullen het probleem niet oplossen, maar zetten hopelijk wel heel wat mensen aan hetdenkenoverhetprobleemenoplossingen.Maartoch:Deverwarming1graadlagerzettenbetekent7%minderbrandstofuitstotenendus7%minderCO2-uitstoot.AlseropdeWarmeTruiendag700scholenmeedoenendekachelgemiddeld3gradenlagerzetten,besparenwemetz’nallen166tonbroeikasgas,waaronderCO2.Ditkomtovereenmeteenautodie830.000kmaflegt!

Waarom in februari?15februari2005isdedagdathetKyoto-protocolisondertekend.InhetKyoto-protocolhebbenlandenoverdehele wereld afgesproken hun best doen om de CO2-uitstootteverminderen.Hetisdusheellogischomjuistopdezedaghierextraaandachttebesteden.

Warme TruiVoorhetslagenvandezeWarmeTruiendaghebbenweookuwhulpalsoudersnodig.Wewillenuvragenomervoortezorgendatuwkindop..februariwarmisaangekleed.

Alvasthartelijkdankvooruwmedewerking.Metvriendelijkgroet,

De schoolleiding


De mens en het klimaat

Hoe werkt de natuur?TussendehoeveelheidCO2 en de temperatuur bestaat eensterkverband.AlsergeenCO2 in de lucht zou zitten,zouhetgemiddeld-18oCzijnopaarde.HetisdusheelfijndatCO2eenbroeikasgasis.

Vijfenvijftigmiljoenjaargeleden,toenereenheleboelCO2 in de atmosfeer zat, was de aarde een tropische planeet.Erlaggeenijsopdepolenendezeespiegelwas80meterhogerdannu.Tropischebomen,dietoenleefden,maaktengebruikvandegrotehoeveelhedenCO2omtegroeien.Bomendiestiervenwerdenonderdegrondopgeslagen.Zoverdweenveelkoolstofindebodem en daalde de temperatuur op aarde in de loop vantientallenmiljoenenjaren.

Wat doet de mens?Toenontdektenwijmensenhoeveelenergieeronderde aardkorst lag opgeslagen en gingen die energie gebruikenvoormachines.Plotselingwerdereenheleboelkoolstofweerdedampkringingeblazen.Alsof dit niet genoeg was, begonnen we de bossen te kappenenteverbranden.MetalsresultaatnogmeeruitstootvanCO2.

GevolgenNiemandweetzekerwatdegevolgenvanklimaat-ver-anderingzullenzijn.Welhebbenduizendenweten-schapperszichmetditvraagstukbeziggehouden.Methunmodellenensimulatiesontdektenzijdevolgendemogelijkegevolgen:• Eentemperatuurstijgingvan1,1tot6,4gradenindeeeuw.

• Grilligeweersomstandighedenzoalslangdurige droogte,hittegolven,meerensterkerestormenen hevigeregenval.• OmkeringvandeGolfstroomdoorhetsmeltenvan deNoordpool.West-Europakrijgtdaneenklimaat metwintersvan-35oC.Ditkanzelfsbinnenenkele jarengebeuren.• Overstromingen.• Misoogsten.• Uitstervenvan20-30%vanplanten-endiersoorten.• ZeespiegelstijgingdiedezeeeuwgrotedelenvanBangladeshdoetonderlopen.Daarwonen100miljoenmensen.DekomendeeeuwenwordenookstedenalsLonden,NewYork,Shanghai,Tokyo,Mumbay,

BuenosAires,SintPetersburg,DenHaag,RotterdamenAmsterdambedreigd.

• Smeltenvangletsjers.DegletsjersindeHimalayadie330miljoenmensenvanwatervoorzien,kunnenalin2035verdwenenzijn.

• Grootschaligfaillissementvanverzekeringsmaat-schappijen,omdatzedeschadeclaimsnanatuur-ram-pennietkunnenuitbetalen.

• Hongersnood.• Verspreidingvanziekten.• Honderdenmiljoenenvluchtelingendoordroogteenoverstromingen.

Hebjeweleensgedacht:lekkertoch,dieopwarmingvandeaarde.StrakswordtNederlandnetalsFrankrijk.Washetmaarzosimpel.Klimaatveranderingbetekentweliswaar gemiddeld een opwarming, maar betekent vooraldathetweerheelraarenonvoorspelbaarwordt.Wekomenterechtineensituatiewaarinmensennieteerdergeleefdhebben.Erveranderengrotedingenindelucht,dezeeenophetland.Alleswatleeftkrijgthethiermoeilijkmee.Alsdevoedselvoorzieningbedreigdwordtenervoortdurendnatuurrampenplaatsvinden,danisdaarmeeookdemensingevaar.Tekstuit:AllegrotewereldproblemenenhunoplossingendoorElenaSimons,ISBN:978-9021433233

Handige en leuke links

Voor leerlingen• www.natuurlijkduurzaam.nl/ Leerlingenkunnenhiereenklimaatspelspelen.• http://player.omroep.nl/?aflID=9213208 Let op! Het is afl (met kleine l) vervolgens hoofdletter i. AfleveringvanhetKlokhuisoverklimaatverandering.

Voor leerkrachten• www.klimaatverbond.nl• www.warmetruiendag.nl• www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering• www.knmi.nl/klimaatverandering_en_broeikaseffect• www.mnp.nl/nl/dossiers/klimaatverandering• www.stichtingklimaat.nl• www.klimaatnieuws.nl

7 Achtergrondinformatie CO2

Warme Truiendag · 2019. 8. 22. · 2 Aansluiting methodes en kerndoelen Aansluiting bij de...

Documents

Transcript of Warme Truiendag · 2019. 8. 22. · 2 Aansluiting methodes en kerndoelen Aansluiting bij de...