Wantij nr 4 2006 Ondergronds

20
Tijdschrift over natuur en milieu in Zeeland December 2006, jrg. 23, nr. 4, losse nrs. 1,15 W antij Ondergronds

Transcript of Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Page 1: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Tijdschrift over natuur en milieu in Zeeland

December 2006, jrg. 23, nr. 4, losse nrs. € 1,15

WantijOndergronds

Page 2: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

WantijColumnRioolrooster 4337PASandra Burgers

Zeeland telt 268 gerubriceerde oude vuilstortenZand eroverJan Moekotte

Na eeuwen bouwen en gravenArcheologisch erfgoed beter beschermdAnke van der Geest

LandschapGrafstemming onder de eikenPeter van der Vliet

WaardevolBij Oranjezon groeit de kust nog aanAnke van der Geest

ConsumentKoele kelder kost geen energieGerda Spaander

Wet milieubeheer verscherptGraafwerkzaamheden grootste gevaar voorbuisleidingenWillem de Weert

De VoorloperAlice in OnderlandPeter Maas

Onderaardse klaver en ondergrondse woelmuisDe darkroom van de natuurPeter Maas

HandhavingIs de gemeente aansprakelijk?Jan Eelco Dijk

Scheidend voorzitter Jaap van der Doef: “We hebben wel tien Al Gore’s nodig”Peter Maas en Gerda Spaander

De lezer spreekt‘Je moet die waakhond blijven’Lex Kattenwinkel

Zeeuwse Nacht van de Nacht weer een succesMelissa Ernst

Berichten

De voetafdruk vanJaap van der DoefGerda Spaander

23ste jaargang, nr. 4, december 2006

Column

2

3

5

7

8

9

10

12

13

14

15

17

18

19

20

Col

ofon

: H

et W

antij

is d

e pl

aats

waa

r st

rom

inge

n el

kaar

ont

moe

ten.

Wan

tij is

een

uitg

ave

van

de V

eren

igin

g Ze

euw

se M

ilieu

fede

ratie

(ZM

F). H

et b

lad

vers

chijn

t vi

er m

aal p

er ja

ar e

n w

ordt

naa

r de

lede

nva

n de

ZM

F ve

rstu

urd.

Het

lidm

aats

chap

van

de

ZMF

bedr

aagt

12,-

per

jaar

. Los

se n

umm

ers

van

Wan

tij k

oste

n €

1,15

. Red

acti

e: E

lly G

eelh

oed

(sec

reta

riaat

), Jo

s va

n de

r H

eijd

en, P

eter

Maa

s, T

jeu

van

Mie

rlo,

Jan

Moe

kott

e, A

nke

van

der

Gee

st,

Ger

da S

paan

der

en W

illem

de

Wee

rt (

eind

reda

cteu

r).

Reda

ctie

secr

etar

iaat

: Ze

euw

se M

ilieu

fede

ratie

, Po

stbu

s 33

4, 4

460

AS

Goe

s, R

avel

ijn d

e G

roen

e Ja

ger

5,44

61 D

J G

oes,

tel

. (0

113)

23

00 7

5, f

ax (

0113

) 25

09

55.

E-m

ail:

egee

lhoe

d@zm

f.nl.

Afs

luiti

ng k

opij

voor

Wan

tij jr

g.24

, nu

mm

er 1

: 27

feb

ruar

i 200

7. B

ijdra

gen

kunn

en in

ove

rleg

met

het

red

actie

se-

cret

aria

at w

orde

n in

gedi

end.

Aut

eurs

zijn

ver

antw

oord

elijk

voo

r de

inho

ud v

an h

un a

rtik

el. P

laat

sing

van

een

art

ikel

hoe

ft n

iet t

e be

teke

nen

dat d

e ve

rmel

de m

enin

gen

het i

nzic

ht v

an d

e re

dact

ie, h

et b

urea

uof

het

bes

tuur

van

de

ZMF

wee

rgev

en. V

orm

gevi

ng/o

pmaa

k: K

ristia

an D

aled

bN

O, O

ostb

urg.

Dru

kwer

k: Z

oete

wey

, Yer

seke

. (W

antij

is g

edru

kt o

p 90

grs

. Rev

iva

Off

set,

100

% T

CF k

ringl

oopp

apie

r).

Voorpagina:

Het diepst bereikbare punt ondergronds in Zeeland:

de tunnel onder de Westerschelde, min 30 NAP.

Foto: Jaap Wolterbeek

Rioolrooster 4337PA

Drijfvuil maandverband, verordening, mobiele telefoon en kwijtschelding, ja ook dátkleeft aan het strontbruine rioolrooster:

het uit kluiten gewassen waterschapskantoor waar ondergrondse kak, van singel en kaai en al wat meer buiten wijkt voor wat opkomt naast het rechtlijnig darmkanaal

Fijn toch dat we niet hoeven te horen, ruiken wat door onze provinciale ingewanden spoelt en slechts de bovengrondse uitstulping zien van een rioolpijp onder druk

die duidelijk maakt dat dit het einde is van een ondergraven stelsel en niet het begin van zoiets als gezuiverde welvaart,nietwaar?

Sandra Burgers

Ondergronds

Deze Wantij heeft de ondergrond als thema.Er zijn natuur- en milieuzaken die zich aan ons zichtonttrekken omdat ze zich (deels) onder de grondafspelen. Voor de hand liggend: bodemverontreini-ging. Maar ook afgedekte vuilstorten, pijpleidingen,aardkundige waarden, ondergronds wonen en onderaardse klaver. En moet de ZMF zelf niet onder-gronds? Ook de lezers spreken zich uit.

De redactie.

Page 3: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Zeeland telt 268 gerubriceerde oude vuilstorten

Zand erover

Tot aan het begin van deze eeuwwerd vrijwel al ons afval gestort.Zeeland had genoeg onrendabelehoeken en gaten: een kreek, een

blikweide, een veedrinkput. Daar kon jede rotzooi in kwijt, zand erover en je zager niks meer van. Die oude stortplaatsenraakten begroeid, kregen een anderebestemming en zijn daardoor soms moei-lijk in het landschap te herkennen.Vormen ze een milieuprobleem?

Slecht afgedektDe Provincie Zeeland bracht in beeld hoe-veel oude stortplaatsen er zijn en welkemilieuproblemen ze kunnen veroorzaken.Door onderzoek in archieven is achter-haald wat op die locaties is gestort. Overillegale stort werd uiteraard niets gevon-den. De provincie onderzocht of de vuil-stort het grondwater en drinkwater ver-vuilde, of ze waren afgedekt, of er (giftig)gas vrijkwam. In totaal werden 268 vuil-storten gerubriceerd. Ze kregen allemaaleen cijfer dat de milieurisico’s uitdrukt.Tachtig procent van de stortplaatsenbleek slecht afgedekt. Soms lag er eenlaagje grond op van amper twintig centi-meter, een enkele leer lag er niks en kwa-men gevaarlijke stoffen aan de oppervlak-te. Het vuil opgraven, afvoeren en (als-nog) verbranden is duur. In veel gevallendenkt de provincie dat beter afdekkenvolstaat. Een laag aarde van een meterdik wordt voldoende geacht. Op de lijstmet stortplaatsen kwam de OudeVeerseweg in Middelburg opvallend vaak(6 keer) voor. Een goede reden om daareens te gaan kijken.

Oude VeersewegWie een vies weggetje verwacht, vergistzich. De Oude Veerseweg baant zich circavijf kilometer lang zigzaggend een wegtussen Middelburg en Veere en is vaneigenaardige schoonheid. Ze begint alsklinkerweggetje op een rommelig indus-trieterrein met loodsen vol lompen enoude metalen, autoslopers. Na een braak-liggend terrein met waarschuwingsbor-den “Gevaarlijk terrein. Vervuilde grond”wordt de klinkerweg een karrenspoor datloopt langs een boerderij met hetopschrift “Bosch Wijk”. Daar woont eentevreden man. Hij is er geboren in 1933en nam het boerenbedrijf over van zijn

vader. Hun ouderlijk huis zakte in elkaartijdens de inundatie van 1945. Het ‘nieu-we’ huis staat er al weer zestig jaar.Ruwweg vijftig jaar geleden begon degemeente Middelburg een paar honderdmeter verderop een stortplaats. Die vuil-nisbelt, aan de rand van de stad, werd alsnel een geliefd speelterrein. De man zager kwajongens vuurtjes stoken en beldepas de brandweer als er vonken overwaai-den naar zijn schuur uit 1701 die toennog met riet gedekt was. Soms zat hijdagen in de stank en in de rook, vooralals er rubber van kabels werd verbrandom het koper te winnen. Het krioelde ervan de ratten, die jaar na jaar, net als de

Wanneer heeft u voor het laatst een kuil gegraven? Niet

voor een ander, maar voor u zelf. Een kuil om een dood

konijn in te stoppen, een strijdbijl te begraven of een pot

met goud. Alleen kabelleggers en doodgravers hanteren

nog professioneel de spa. Wij graven niet meer, wij stoken

ons afval en, oneerbiedig gezegd, onze naasten liever op.

Jan Moekotte

3 WANTIJ December ‘06

t

Met bomen omzoomde vuilnisbelt langs de Oude Veerseweg Foto: Jaap Wolterbeek

Page 4: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

vuilstort, oprukten in zijn richting. Eendeel van zijn grond werd onteigend zodatde vuilstort kon doorgaan tot twintig,dertig meter van zijn woonhuis. Op deze plek wordt nu al vijftien jaargeen huisvuil meer gestort. Wel wordt er,volgens de tevreden man, nog regelmatiggrond aan- en afgevoerd: “Licht vervuildegrond. Pas is die gebruikt voor de aanlegvan een wal rondom een kassencomplexin Sint Laurens. De grond uit de sloothierachter, zo langs het Kanaal, we noem-den dat de Berm, durfden ze niet te stor-ten. Die is naar de Randstad afgevoerd.Dat zal een hoop gekost hebben.”

Nieuwe bestemmingDe Provincie heeft “in het streven om deproblematiek van de vuilstorten beheers-baar te houden in 2006 vooral bemiddelden win-win situaties gecreëerd.” Aan hetwoord is nu een beleidsmaker, niet meerde tevreden man. “Er zijn partijen diegrond in de aanbieding hebben en partij-en die grond nodig hebben. Grond die opde ene plek in de provincie vrij komt doorbijvoorbeeld wegenaanleg, wordt gebruikt

om in de buurt een vuilstort beter af tedekken. Eenmaal goed afgedekt kan zo’noude stortplaats een nieuwe bestemmingkrijgen. Vaak kan er vee grazen, is erlandbouw toegestaan, soms is zelfs hui-zenbouw mogelijk. In Goes werd eensportveld aangelegd op een voormaligevuilstort. Daar speelden geen problemenmet giftige stoffen. Wel bleek daar glasnaar boven te komen dat voor vervelendeblessures zorgde. In Vlissingen werd eenoude stortplaats omgevormd tot naturis-tencamping.”

BultVeel oude stortplaatsen zijn niet meerzichtbaar, de vuilstort aan de OudeVeerseweg is dat duidelijk nog wel.Vierhonderd meter lang, een kleine hon-derd meter breed, tien, twaalf meterhoog. Een flink hek voor de ingang, maarrondom twee prikkeldraadjes waar je zooverheen stapt. Soms is er helemaal geenafrastering. Rondom de bult zijn bomenaangeplant of opgeschoten zoals es, els,meidoorn, eik. Zo te zien dertig, veertigjaar oud. In die bomen een bonte specht

en een zadelzwam. Verderop aan de OudeVeerseweg staan paaltjes met eenopschrift “Grondwatermeetpunt”. DeOude Veerseweg loopt met haakse hoekendoor een open weidegebied. Op een win-derige zaterdag laten zich aan weerszij-den zwarte zwanen zien. Voor je in dieweidse vlakte de Grote kerk en het stad-huis van Veere, achter je een mooi zichtop de hoogtepunten van Middelburg. HetZeeuws Landschap werkt er, zo blijkt uiteen bord bij een vliedberg, aan “de ecolo-gische hoofdstructuur”.

Terug naar de tevreden man. Nee,hij beklaagt zich niet. Ook nietnu in zijn voortuin binnenkort deN57 wordt aangelegd, vierbaansdaar. “We zien wel. Als het te gekwordt, kan ik altijd nog vertrek-ken.” Arme Oude Veerseweg,eerst verpest door vuilnis, straksdoor de N57 ●

4 WANTIJ December ‘06

Jan Moekotte is lid van de Wantijredactie.

Kaart: Provincie Zeeland

Oude Veerseweg

Page 5: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Archeologisch erfgoed beter beschermd

“Helaas is er jaren gebouwd engegraven in de bodem en dat isjammer,” vindt provinciaal

archeoloog Robert van Dierendonck,werkzaam bij de Stichting CultureelErfgoed Zeeland. Zo is een deel van derijke Zeeuwse geschiedenis verlorengegaan. Maar gelukkig is het tij, mededoor zijn werkzaamheden, aan het keren.

OndergrondOngeveer 7700 voor Chr. was het gebieddat we nu Zeeland noemen, nog groten-deels bedekt met zand uit de ijstijden.Met het geleidelijk warmer worden vanhet klimaat steeg de zeespiegel. Het landoverstroomde en werd geleidelijk bedektdoor afzettingen van de zee. Er ontston-den getijdengebieden met kreken en eenpaar strandwallen. Tegen de rand van hethogere zandgebied werden kustveenmoe-rassen gevormd. Toen tussen ±1800 voorChr. en 200 na Chr. de zeespiegel weeriets lager was, ontstonden in vrijwel heelZeeland veenmoerassen. Door deze moe-rassen stroomde de voorloper van de

Schelde naar zee. In de periode daarna steeg het zeeniveauopnieuw en ontstond er wederom eengetijdengebied met kreken. Daarbij wer-den grote delen van het veen afgevoerd ofbedekt met een laagje klei. Ook deSchelde droeg bij aan de toevoer van sedi-ment.

BewoningGedurende duizenden jaren staken drogedelen boven de moerassen uit. Deze drogeplaatsen waren de al eerder genoemdehogere zandgronden, de strandwallen enduinen, de hogere oevers van kreken, deopgevulde kreken en de oeverwallen vande oer-Schelde. Mensen vestigen zichgraag waar ze droge voeten hebben, duszochten ze deze hogere delen op.Regelmatig moesten nederzettingen ver-laten worden als de zee weer oprukte.Restanten van deze nederzettingen wer-den vervolgens weer bedekt door zand,klei en veen. Domburg is een voorbeeldvan een dorp dat verhuisde om het stij-gende water voor te blijven.

De bodem: we lopen er dagelijks over, maar

beseffen vaak niet dat er geschiedenis in

zit.We realiseren ons meestal niet dat er een

direct verband is tussen archeologische vind-

plaatsen en de vormen van het landschap.

Met enige oefening is er veel van de aardkun-

dige geschiedenis in het Zeeuwse landschap te

herkennen en begrijpen we beter waar men-

sen duizenden jaren hun leefplekken zochten.

Anke van der Geest

5 WANTIJ December ‘06

BodemarchiefDe restanten van deze nederzettingen enactiviteiten van de mens wordenbeschouwd als cultuurhistorisch erfgoed.De objecten die in de bodem zitten, wor-den beschouwd als een bodemarchief. Hetis belangrijk om de waardevolle vondstenen restanten van nederzettingen zo veelmogelijk intact te laten op de plek zelf (insitu). Voor landschaps- en natuurontwik-keling, voor de aanleg van wegen, huizenen bedrijfsterreinen zijn nogal eensarcheologische vindplaatsen of aardkun-dige waardevolle kenmerken vergraven.Van Dierendonck is sinds 1998 provinci-aal archeoloog. Hij zet zich in voor beterbehoud van het bodemarchief, voor ver-der onderzoek en ontsluitingen (het inhet daglicht brengen). Hij is een gedrevenman: “Ik ben de afgelopen jaren eensoort missionaris voor het behoud vanarcheologische waarden geweest. Tussen1947 en 1997 is één derde van ons natio-nale bodemarchief verdwenen doorgebrek aan regelgeving! Als dat met depapieren van bijvoorbeeld het ZeeuwsArchief gebeurd was, zou dat flinke enlangdurige protesten geven.”

BeleidDe laatste jaren wordt het werk van dearcheologen gemakkelijker door de ont-wikkeling van beleid. In 1992 onderte-kende een aantal Europese landen waar-onder Nederland het Verdrag van Valletta

h

Na eeuwen bouwen en graven

Opgraving van een 2000 jaar oude boerderij bij Ellewoutsdijk Foto: Jaap Wolterbeek

Page 6: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

bereiken door mogelijkheden te biedenom opgravingen te bezoeken. Dit is bij-voorbeeld vorig jaar gebeurd inSchoondijke en Hulst. In Goes zijn somsde gewelven van Slot Ostende te bezichti-gen, die nu onder bestaande gebouwenliggen. Er is ook veel aandacht voor ver-dronken dorpen, die altijd weer de ver-beelding van Zeeuwen aanspreken. Zozijn in het Historisch Museum DeBevelanden in Goes en in Museum TerraMaris in Oostkapelle permanente opstel-lingen over verdronken dorpen. Vondstenvan de Nehalenniatempels uit deRomeinse tijd zijn zelfs in het nationaleRijksmuseum van Oudheden in Leiden tevinden, evenals in het Zeeuws Museum(dat volgend jaar weer opengaat). De vindplaatsen van nederzettingen zijnmeestal moeilijk voor het publiek toegan-

(Malta) dat archeologisch erfgoedbeschermt. Sinds 1997 is Nederland zelfactief beleid aan het ontwikkelen. In elkeprovincie bestaan nu de ArcheologischeMonumenten Kaart (zie www.zeeland.nl), waarop de vondsten ingetekendstaan, en de Trefkansenkaart, waaropingetekend staat waar mogelijk vind-plaatsen liggen. De Zeeuwse kaarten zijnvoor Van Dierendonck belangrijke instru-menten voor bescherming van archeologi-sche waarden, evenals de nieuweZeeuwse Nota Archeologie. Op 11 oktoberj.l. is de Cultuur Historische Hoofdstruc-tuur (CHS) van Zeeland gepresenteerdwaarin archeologisch erfgoed is opgeno-men.

BezoekenNaast de uitvoering van het beleid is erdraagvlak nodig onder de bevolking. Dearcheologen proberen dit onder andere te

kelijk. Soms kan men in een bouwputnog een blik werpen op vondsten, zoalsrecentelijk in Vlissingen bij de aanleg vaneen parkeergarage. Voor betere toeganke-lijkheid ontbreekt het meestal aan geld.

Zo maar de spa in de grond ste-ken voor landschap, wegen engebouwen kan tegenwoordiggelukkig niet meer. VanDierendonck is tevreden over debehaalde resultaten, maar heeftmet zijn collega´s in Zeeland nogveel werk voor de boeg. Hij hooptook via publicaties bekendheid tegeven aan de Zeeuwse archeologi-sche waarden ●

6 WANTIJ December ‘06

Anke van der Geest is lid van de Wantijredactie.

Opgraving voorafgaand aan de bouw van de parkeergarage in Vlissingen Foto: Jaap Wolterbeek

Page 7: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Grafstemming onder de eiken

Omdat ik op een steenworp afstandwoon, vraagt men mij af en toe naarde geschiedenis van dit bijzondere

plekje. Of het een Joodse begraafplaats ismisschien? Ik verwijs dan naar de tekstop de graftekens. Die maakt duidelijk datdaar de notabelen van Vrouwenpolder lig-gen die zich een steen met inscriptie kon-den veroorloven. Er waren ook graftekensvan hout, maar die zijn door de tand destijds vergaan. Regelmatig maak ik eenrondje over het terrein. Ik stond er eerstniet bij stil, maar doe nu moeite degedachte levend te houden dat hier men-sen begraven zijn.

Oude eikenDe begraafplaats aan de Noorddijk kenteen lange geschiedenis. Tot de Water-snoodramp van 1953 heeft deze locatieals begraafplaats dienst gedaan. Er gaatrust uit van deze plek in de luwte van

dijk en bosrand. De tijd verstrijkt hierlangzamer dan elders. Twee prachtigeoude eiken zijn waarschijnlijk aangeplanten later opgenomen in het spontaanoprukkende wilgenbos. Daartegenovermarkeren twee jongere esdoorns deingang. In een van de esdoorns hangt eenvalkenkast, die dit jaar gekraakt is doorkauwen. De struiken rondom de eiken zijn bijrecente werkzaamheden weggezaagd. Zokomen de twee bomen beter tot hunrecht. De plek als geheel wint hierdooraan uitstraling. En als er niet was inge-grepen, zou de plaats langzaam zijn over-koepeld en weggedrukt door boomkronenen metershoog braamstruweel. Een kwes-tie van kiezen dus. Net als bij het knottenvan een wilg ziet het er aanvankelijkonwennig kaal uit. Maar als het licht inde bosrand valt, die nu van de dijk afzichtbaar is, krijg ik een vredig gevoel.

Over enkele jaren zal duidelijk zijn watLandschapsbeheer voor ogen heeftgestaan.Als de jonge aanplant onder aan de dijkuit de kluiten wast, komt het met debeslotenheid ook weer goed. De lelijkeovergang naar de kunstmatig opgehoogdeparkeerplaats van de ernaast gelegencamping zal dan gemaskeerd zijn.

De jonge aanplant van enkeletaxussen bij de graftekens (eennogal erg voor de hand liggendekeuze) is door weer, wind enbodemgesteldheid mislukt. Ikken mensen die daar niet rouwigom zijn ●

De voormalige begraafplaats van Vrouwenpolder aan de

Noorddijk lag tot voor kort verscholen achter de opruk-

kende ruigte. Overwoekering en verval gaven deze plek

een bijzondere sfeer. Die is echter door bruut ingrijpen

verstoord, gelukkig maar tijdelijk.

Peter van der Vliet

Landschap

7 WANTIJ December ‘06

Snoeien van de oude begraafplaats in Vrouwenpolder

Foto: Jaap Wolterbeek

Peter van der Vliet is medewerker van de Stichting

Landschapsbeheer.

o

Page 8: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

‘Waardevol’ is een nieuwe rubriek over aardkundige waarden in Zeeland. De rubriek wordt geschreven door fysisch geograaf Anke vander Geest. De rubriek is de opvolger van ‘Landschap’ die dankzij de Stichting Landschapsbeheer Zeeland 50 afleveringen in Wantij telde.

Bij Oranjezon groeit de kust nog aan

We beoordelen landschappenmeestal naar hun natuurwaardenen ruimtelijke beleving.

Landschappen worden bepaald door deondergrond, de hogere of lagere liggingten opzichte van de omgeving, de aan- ofafwezigheid van water, etcetera. Deze fac-toren bepalen onder andere welke plan-ten en dieren het er naar hun zin hebbenen zij veranderen het landschap weer. Delaatste duizenden jaren deed en doet demens ook een flinke duit in het zakje bijdie veranderingen.

OndergrondDe huidige ondergrond is ontstaan doorlangdurige processen. In Zeeland is datvooral gebeurd in de ijstijden en daarnadoor de invloed van de zee. Wat nog restvan de hoge zandgronden ligt in enkeledelen van Zeeuws-Vlaanderen. De restvan Zeeland is bedekt door andere afzet-tingen of verdwenen in de golven. De stij-gingen en dalingen van de zeespiegelleidden tot het ontstaan en weer afbrekenvan eilanden, strand en duinen, getijden-vlakten met kreken, veenmoerassen,enzovoorts. Landschappen ontstonden,veranderden van vorm en verdwenenweer. Door ingrepen van de mens zijn demeeste natuurlijke processen op het landingeperkt en veel aardkundige kenmerkenop de schop gegaan, maar er is noggenoeg te zien.

Actieve processenOranjezon is een duingebied in hetnoordwesten van Walcheren. Hier kun jeallerlei onderdelen terugvinden van deaangroei van de kust. En zeldzaam

genoeg zijn er nog steeds actieve proces-sen te zien. Op het strand vóór de eersteduinenrij, de zeereep, zijn kleine duintjesaan het groeien in aanloop naar een nieu-we zeereep. Verderop, aan de zeezijde vande Veersegatdam bij de Banjaard, is ditproces al in een verder stadium. Prachtig!De duintjes groeien en vormen een langerij waarbij ze al dan niet verbondenraken. Ze snijden een stuk strand af, dateen primaire duinvallei wordt genoemd.Afwatering hiervan gebeurt vaak nog tus-sen de duinen door richting zee (slufter).Langs de blauwe wandelroute vanOranjezon kun je een mooi voorbeeld zienvan een oude zeereep, die nu geheel'ingepakt' is door oudere en nieuwere dui-

We geven de naam aardkundige waarden aan gebieden

of landschapsobjecten die kenmerkend zijn voor de ont-

staansgeschiedenis van het landschap en die uit het oog-

punt van erfgoed bescherming verdienen, kortom waar-

devol zijn.

Anke van der Geest

Waardevol

8 WANTIJ December ‘06

w

Oude Zeereep Oranjezon Foto: Anke van der Geest

Oranjezon Kaart Zeeuws Landschap

nen (zie foto: bij paaltje 24 even van hetpad afgaan, schuin-achter naar rechts hetduin oplopen en dan richting noordwes-ten kijken.)

Bij Oranjezon vindt zeker sindsde zeventiende eeuw aangroeivan de kust plaats. Dankzij zand-verplaatsing langs de kust, rich-ting Oosterscheldekering, zal hetproces doorgaan. Dat maakt dezeplaats uniek, waardevol en hetbehouden waard ●

Anke van der Geest is fysisch geograaf en lid van de

Wantijredactie.

Page 9: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Koele kelder kost geen energie

Vroeger waren kelders gangbaar enwerden volop gebruikt, bijvoorbeeldvoor de inmaak. Groenten, fruit en

aardappels bleven er maandenlang goed,zonder dat er energie voor nodig was.Maar ja, het gemak dient de mens.Inmaken is voor de meeste mensen verle-den tijd, voorraden hoeven niet in huis teworden bewaard, daar hebben we desupermarkt voor.Toen de koelkast zijn intree deed, werdmenige kelder volgestort met puin

Kelder met serreOda de Steur uit Ovezande dacht daaranders over. “Mijn Jan maakt wijn. Vande groentetuin en van de fruitbomenhalen we flinke oogsten. Om dat allemaal

goed te bewaren zou een kelder toch welerg handig zijn. Nu is het een heel gedoeom onder een bestaand huis een kelderuit te graven. Wij hebben twee vliegen inéén klap geslagen door naast ons huiseen kelder te bouwen met een serre erboven op. Gelukkig konden we het vooreen groot deel zelf doen.” Jan en Oda ver-huizen binnenkort en laten dit moois danachter. Maar onder hun volgende(Franse) huis zit een kelder die drie keerzo groot is. In zo’n bewaarplaats is het ‘s wintersongeveer 8 ºC, en in de zomer kan het er15 ºC worden. Wie ook zo handig is kanmet behulp van de werkmap “Onderland-huis” van de Twaalf Ambachten goed opweg geholpen worden bij het ondergrond-

se bouwen. Minder handige mensenkunnen een aannemer aan het werk zet-ten. Rekenvoorbeelden op internet latenzien dat een kelder van bijvoorbeeld 3 bij4 meter rond de 16.000 euro kan gaankosten, zonder graaf- en ander bijkomendwerk.

Nieuw huisVoor mensen die een nieuw huis latenbouwen, is het de moeite waard om teoverwegen om er gelijk een kelder bij tenemen. Voor een kelder onder het helehuis krijg je dan zo’n 40 % meer ruimtevoor maar 10 % meerkosten. En dat zon-der extra ruimtebeslag. Zo’n knaap van een kelder hoeft nietalleen bestemd voor opslag van appelenen wijnflessen. Er is meer mogelijk, alkomt er dan wel verwarming aan te pas.Bijvoorbeeld een muziekkelder, zodat deburen niet mee hoeven te genieten. Ofjuist een slaapkamer die stil is en donker.En wat te denken van de kelder als fit-nessruimte, als ontspanningsruimte ofzelfs als een geheime herensociëteit.Natuurlijk maak je ook vleermuizen blijmet een kelder!

Voor meer informatie:www.de12ambachten.nl voor de werkmap“Onderlandhuis”

In een ondergrondse Wantij past een ondergrondse

woning. Maar zover gaan we niet: we zetten hier alleen

de kelder in het zonnetje. Die is niet alleen voor wijn een

goede bewaarplaats. Een kelder heeft geen energie nodig:

over ‘klimaatneutraal’ gesproken!

Gerda Spaander

Consument

9 WANTIJ December ‘06

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

v

Kelder onder het huis van familie De Steur in Ovezande

Foto: Jaap Wolterbeek

Page 10: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

met pijpleidingen te maken heeft metgraafwerkzaamheden. In Nederland ginghet gemiddeld om circa 45 incidenten perjaar bij transportleidingen voor gevaarlij-ke stoffen en om gemiddeld circa 1000storingen per jaar in het gasleidingennet .Over een periode van vier jaar warendaarbij, naar bekend, 18 mensen gewondgeraakt.

MaatregelenDe (bijna) ongevallen zouden vaak temaken hebben met onvoorzichtig hande-len van aannemers of met miscommuni-catie. In Nederland zijn er twee maatre-gelen om de kans op het raken van buis-leidingen bij graafwerkzaamheden teminimaliseren. Ten eerste is de voorge-schreven diepteligging van leidingenzodanig, dat werkzaamheden aan hetoppervlak geen bedreiging voor de buis-leidingen vormen. Ten tweede bestaat hetKabel en Leidingen Informatie Centrummet daarbij behorende gedragsregels (hetKLIC systeem) voor leidingbeheerders enaannemers. Dit KLIC systeem zorgtervoor dat men in principe op de hoogtekan zijn van de ligging van buisleidingenter plaatse van werkzaamheden.

GebrekenMaar uit het onderzoek van de Raadbleek een aantal tekortkomingen. Zowerd een aantal ongevallen veroorzaaktdoor het feit dat buisleidingen niet op devereiste diepte waren gelegd.Grondwerkers bleken af te wijken van deafgesproken regels en onzorgvuldig te

Willem de Weert

Wet milieubeheer verscherpt

Graafwerkzaamheden grootste gevaarvoor buisleidingen

Bedrijven die van het pijplei-dingnetwerk in Zeeland gebruikmaken zijn Air Products (zuur-stof), Dow Benelux (etheen,

propeen), Gasunie en Zebra (aardgas),L’Air Liquide (zuurstof, stikstof, water-stof, koolmonoxide), Shell (etheen) enTotal (nafta, olie). Omdat veel van dezefabrieken in de Kanaalzone en hetSloegebied staan, ligt daar een concentra-tie van buisleidingen.

Hoe veilig zijn buisleidingen? Het idee was dat de veiligheid vangevaarlijke stoffen via pijpleidingen meergewaarborgd was dan transport overwegen, rails en water. Maar op 30 juli2004 vond in België een ramp plaats.Daarbij kwamen 24 mensen om het levendoor een gasexplosie in een hoofdtrans-portleiding. De oorzaak was vermoedelijkeen (oude) beschadiging als gevolg vangraafwerkzaamheden in de buurt van deleiding. In de Tweede Kamer werden vra-gen gesteld over de veiligheid van pijplei-dingen in Nederland. Dit mede naar aan-leiding van een bericht van de Verenigingvan Leidingeigenaren in Nederland dat erteveel bijna-ongevallen zijn met pijplei-dingen.

GraafwerkzaamhedenHet Ministerie van Economische Zakenstelde een onderzoek in. In januari 2005bracht de Raad voor de Transportveilig-heid een themastudie uit over de veilig-heid van buisleidingen. Volgens de Raadbleek dat de helft van alle incidenten

werk te gaan, waardoor toch leidingenwerden geraakt. Ook werden niet allegraafwerkzaamheden aan het KLICgemeld, waardoor grondwerkers niet opde hoogte waren van de eventuele aanwe-zigheid van leidingen. De KLIC-proceduremet een doorlooptijd van drie dagenbleek voor spoedklussen te lang, waar-door deze zonder melding en derhalvezonder kennis over de mogelijke aanwe-zigheid van buisleidingen werden uitge-voerd. In enkele gevallen was de doorKLIC verstrekte informatie niet correct.Niet alle leidingbeheerders bleken bijKLIC aangesloten en KLIC bood geenlandelijke dekking (alle leidingbeheerdersvan leidingen met gevaarlijke stoffenwaren overigens wel aangesloten bijKLIC). Ten slotte bleek niet duidelijk tezijn welke partij de totale verantwoorde-lijkheid draagt voor het functioneren vanhet systeem ter voorkoming van hetbeschadigen van buisleidingen als gevolgvan (graaf)werkzaamheden van derden.

Producten worden op allerlei manieren vervoerd: per

vrachtauto, per trein, per schip, per vliegtuig maar ook,

ondergronds, per buisleiding. In Nederland ligt circa

160.000 km buisleiding voor het transport van gevaarlij-

ke stoffen. Ook Zeeland heeft een netwerk van onder-

grondse buisleidingen, zelfs onder de Wester- en

Oosterschelde door. Hoe veilig is dit netwerk?

10 WANTIJ December ‘06

b

Page 11: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Die partij moet zorgen voor registratie enanalyse van ongevallen en incidenten envoor een centraal meldpunt waar alle lei-dingbeheerders zijn verplicht zich aan tesluiten. De leidingbeheerders moetenbetrouwbare en praktisch bruikbareinformatie over de ligging van hun leidin-gen en kabels verstrekken. Grondroerdersdienen zorgvuldig te werken en leidingenen kabels in de praktijk op te zoeken bin-nen een beperkte bandbreedte van de opde tekeningen weergegeven locatie.Verder dienen ze afwijkingen van teke-ningen en beschadiging van leidingen perdirect te melden bij het centrale meld-punt. Op 5 september 2005 werd in hetStaatsblad een wijziging van de Wetmilieubeheer gepubliceerd. Het RIVM,Rijksinstituut voor volksgezondheid enmilieu, kreeg daarbij de aanbevolen cen-trale rol om de veiligheid van buisleidin-gen te coördineren. Op basis van landelij-ke wetgeving die nu in de maak is, gaathet Ministerie van VROM inspecteren enhandhaven. De wetgeving is wellicht met1 of 2 jaar van kracht. Overdracht en ken-nisdeling met de Provincie vindt nu alplaats.

Op basis van de ProvincialeMilieuverordening vond inZeeland een inspectie van de lei-dingbeheerders plaats. Gasunie,Air Liquide en Air Products enShell beschikken over een goedfunctionerend leidingbeheerssys-teem. Dat van Zebra pijpleidingen Total is voor verbetering vat-baar. Het leidingbeheerssysteemvan Dow dient nogmaals te wor-den geïnspecteerd. De eerstevoorlopige indruk was echterpositief ●

Samenwerken per pijpleidingBedrijven kunnen via buisleidingen samen-werken. In de Ondernemersbijlage vanBN/DeStem van oktober j.l. noemt Hansvan der Hart, directeur van ZeelandSeaports, daar voorbeelden van. “Eenvoorbeeld is de agribusinesscluster in Sasvan Gent waar zich bij zetmeelfabriekCargill inmiddels Nedalco heeft gevestigd.Nedalco produceert daar alcohol voor con-sumptie. De restproducten van de zetmeel-fabriek zijn daarbij grondstof vor Nedalco.Deze grondstoffen worden per pijpleidingvan de ene naar de andere fabriek ver-voerd.”

11 WANTIJ December ‘06

MeldpuntDe Raad adviseerde het Ministerie vanEconomische Zaken om de verantwoorde-lijkheid voor het voorkomen van ongeval-len en incidenten bij één partij te leggen.

Willem de Weert is eindredacteur van Wantij. Met dank

aan A. Boterenbrood, Provincie Zeeland.

Lekkage in de polder achter Total. De 20'' duims transportleidingen

van de steiger van Total naar de fabriek lekten op diverse punten.

De Provincie Zeeland was betrokken bij de inspectie en sanering.

Foto: A.J. Boterenbrood.

Kaart van buisleidingen

in Zeeland

Provincie Zeeland

Page 12: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Alice in Onderland

De expositie is opgebouwd rondeen aantal thema’s. Gek genoegkomt het onderwerp milieu of

energie niet of nauwelijks aan bod, ter-wijl dat toch juist een van de belangrijk-ste redenen kan zijn om ondergronds tegaan. Verrassend is dat er ook om andereredenen voor ondergronds bouwen geko-zen wordt. Om religieuze redenen bijvoor-beeld. Zijn kerken met hun altaren entorens vooral een poging om in contact tekomen met het ‘hemelse’, in de diepteraak je juist verbonden met de aarde.

Ondergronds wonenOndergronds wonen mag dan in ons landmisschien een kleine hype zijn onder lief-hebbers van duurzaamheid, in Chinawonen er nog altijd naar schatting 40miljoen mensen letterlijk onder de grond.Het is er pure noodzaak. De zomers zijner te heet, de winters te koud; de massavan de omringende grond conditioneertde temperatuur van de woonruimten.

ConcertzaalIn Keulen is een concertzaal voor 2000bezoekers gebouwd onder de grond. Ophet plein erboven kun je aan de stenen opstraat herkennen waar het gebouw pre-cies is. Het grote voordeel is dat er geenspeciale geluidsisolerende maatregelengenomen moesten. Alleen kon men nietontkomen aan de contactgeluiden van het

plein erboven. Daarom is het bijvoorbeeldverboden om te skaten op het plein ophet moment dat er uitvoeringen eronderbezig zijn.

ZwembadOok de Finnen blijken creatief. Er wasbehoefte aan een nucleaire schuilkelder,maar ook aan een nieuw zwembad. Hetbleek wonderwel te combineren. Degewelven in de ruimtes zijn zodanigbewerkt dat een wolkenlucht is nage-bootst. Het licht op het water zorgt vooreen voortdurende beweging op het pla-fond. Hierdoor lijkt de ruimte hoger. Desterk verlichte ‘wolkenhemel’ ontneemthet besef van ondergronds zijn.

Ondergronds wonen spreekt totde verbeelding. Het verlangt welspeciale aandacht van de archi-tect om de ruimtes niet alleenfunctioneel, maar ook aangenaamen aantrekkelijk te maken ●

De tentoonstelling ‘Verborgen ruimte, deontdekking van ondergrondse architec-tuur’ is nog tot en met 11 februari 2007 inhet Zeeuws maritiem muZEEum te zien.Bezoekadres: Nieuwendijk 11, 4381 BV Vlissingen; tel.0118- 412 498; www.muzeeum.nl Maandag tot en met vrijdag 10.00 -17.00uur. Zaterdag en zondag 13.00 -17.00 uur.

Het muZEEum in Vlisingen is een verrassende

combinatie van moderne architectuur in een

oud gebouw. Het kan wel degelijk samen-

gaan! Je kunt er het best heel langzaam door-

heen lopen. Voorzichtig slenter ik door de

gangen en daal langzaam af tot ik uiteinde-

lijk in de Pakhuizen terecht kom bij een expo-

sitie over ondergrondse architectuur.

Peter Maas

De voorloper

12 WANTIJ December ‘06

Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

d

Ondergronds zwembad in Finland

Foto: MuZEEum Vlissingen

Page 13: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Onderaardse klaver en ondergrondse woelmuis

De darkroom van de natuur

Er zijn ook hogere planten diezich jaren achtereen ondergrondsbevinden en slechts heel af en toemet bloeistengels boven de grond

uitkomen. Het hondskruid bijvoorbeeld,of ook klavervreter is zo’n soort, waarvande wortels parasiteren op klavers. Hetverklaart waarom dergelijke planten somszo wisselend in aantal voorkomen. Hetene jaar relatief talrijk om vervolgensweer jarenlang onder de grond te verdwij-nen. Erg tot de verbeelding spreektnatuurlijk ook een soort als de onderaard-se klaver. Leg het maar eens uit aanomstanders wat je aan het doen bent,wanneer je loopt te zoeken naar een der-gelijke plantensoort. De onderaardse kla-ver is een soort die slechts zelden aange-kruist wordt door floristen in Zeeland. Endat is niet omdat ze zo moeilijk te zienzijn, maar omdat ze zo weinig voorko-men. Slechts op enkele plekken, vooral inhet zuiden van Zeeuws-Vlaanderen komt

deze klaver voor. Liefst op hele zandige enwarme wegbermen of dijkhellingen. Denaam ‘onderaards’ verwijst naar de eigen-schap van deze klaver om de vruchtsteel-tjes de grond in te boren, zodat de rijpevruchten als het ware meteen in een goedkiembed terecht komen.

Nachtelijke levenswijzeEen ander mooi voorbeeld van Zeeuwsenatuur onder het maaiveld is de onder-grondse woelmuis. Muizen kunnen goedsymbool staan voor de rijke natuur omons heen waar we maar zo zelden ietsvan te zien krijgen. Muizen zijn talrijk enalgemeen verspreid, maar hoe vaak krij-gen we een muis ooit te zien? Het is nietalleen hun ondergrondse levenswijze diedit fenomeen veroorzaakt, maar natuur-lijk ook hun nachtelijke levenswijze.Wanneer de leden van deZoogdierenwerkgroep Zeeland muizenwillen inventariseren doen ze dat ook

steeds met behulp van speciale ‘lifetraps’.Muizenvallen dus, maar dan van de dier-vriendelijke soort. Nadat soort, geslachten fysieke gesteldheid zijn genoteerd,worden de muizen weer losgelaten. Langniet altijd kunnen ze de ondergrondsewoelmuis noteren. Het is een soort diebeperkt is tot de zuidelijke helft van onsland en in Zeeland alleen bekend is uit deZak van Zuid-Beveland en Zeeuws-Vlaanderen.

Zeeland herbergt bijzondere soor-ten onder de grond. De onder-grondse woelmuis wordt extrabeschermd via de flora- en fauna-wet, terwijl de onderaardse klaverals kwetsbaar staat aangegeven opde Rode Lijst ●

Veel dieren brengen hun leven onder-

gronds door. Sterker nog: verreweg de

meeste organismen treffen we aan tussen

zand, zavel of klei. Wat wij bovengronds

te zien krijgen is slechts een fractie van al

het leven op aarde. Veelal gaat het om

microscopisch kleine beestjes als bacte-

riën, wormen, ritnaalden, springstaartjes

of aaltjes. Natuurlijk ook schimmels die

zich dan in sommige gevallen als padden-

stoelen bovengronds manifesteren.

Peter Maas

13 WANTIJ December ‘06

Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

eOnderaardse klaver Foto: Peter Maas

Page 14: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Is de gemeente aansprakelijk?

Al voor de Tweede Wereldoorlogwerd door de gemeente een grachtgedempt met verontreinigd materi-

aal. Niemand die er iets van wist, totdatéén van de bewoners een paar jaar gele-den zijn huis wilde verkopen en eenpotentiële koper een aanbouw aan hethuis wilde. Daarvoor had hij een bouw-vergunning nodig; de gemeente verlangdeeen schonegrondverklaring. Uit hetonderzoek dat volgde bleek dat er sprakewas van ernstige verontreiniging metonder andere PAK’s. De kopers haaktenaf.

ProvincieDe verontreiniging werd gemeld bij deprovincie Zeeland. De Wet bodembescher-ming verlangt van Gedeputeerde Statendat die na een melding een besluit nemenover de ernst van de verontreiniging enook een oordeel vellen over de urgentieom te saneren. De provincie kwam tot deconclusie dat de bodemverontreinigingernstig was, maar niet urgent. Pas uiter-lijk 2030 hoeft de overheid zelf te sane-ren. Wel raadde de provincie het debewoner ernstig af de grond als moestuinte gebruiken.

OnrustigNiet alleen de bewoner, maar ook debuurt werd onrustig. De gedempte gracht

had ten slotte ook achter hun huizenlangs gelopen en velen hadden een moes-tuin. Zou de verontreiniging zich uitstrek-ken tot hun percelen? Welke risico’s liephun gezondheid? De gemeente besloot debuurtbewoners een brief te sturen. Daarinstond dat ook bij omwonenden de bodemwel eens verontreinigd kunnen zijn endat het maar beter was dat zij geengroente en fruit uit de eigen tuin aten.Nader onderzoek vond de gemeente nietnodig: bij de buurman was immers algebleken dat er geen urgent geval vanbodemverontreiniging was. De kans dater bij hen dan wel van urgentie sprakewas, achtte de gemeente nihil. Saneringvan overheidswege was voorlopig dus nietnoodzakelijk.

GemeenteDe buurtbewoners hadden niet de indrukdat ze met de brief van de gemeente veelopschoten. B en W suggereerden wel datde bodem onder hun tuin verontreinigdwas, maar liet de bewoners vervolgensaan hun lot over. Hadden zij al die jarenmet het eten uit de moestuin nu wel ofgeen risico gelopen? De bewoners willendat de gemeente haar verantwoordelijk-heid neemt en de verontreiniging opruimtdie ze zelf heeft veroorzaakt. Ze makenbezwaar tegen de weigering van B en Wom onderzoek te doen en -zo nodig- de

bodem te saneren. B en W geven echterniet thuis: ze menen dat er geen bezwaarmogelijk is tegen de beslissing af te zienvan onderzoek. Het betreft hier geen juri-disch besluit, zoals bijvoorbeeld een ver-gunning dat is. Nee, het was een infor-matieve mededeling, aldus de gemeente.Het bestuursrecht is hier volgens B en Wdus niet van toepassing.

RechterDan overwegen omwonenden de gangnaar de civiele rechter. Via die rechter kande gemeente aansprakelijk wordengesteld, net zoals iedere burger die eenander schade berokkent. Kunnen debuurtbewoners de gemeente als veroorza-ker verplichten tot onderzoek en zo nodigtot sanering? Probleem is dat de veront-reiniging erg lang geleden is veroorzaakt.Van belang is of de gemeente ten tijdevan het dempen van de gracht op dehoogte was of kon zijn van het risico voorde bodem. Stel echter dat uit onderzoek blijkt dat degemeente ten onrechte het bericht heeftverspreid dat de tuinen de buurtbewonersverontreinigd zijn? Volgens de bewonersheeft de geruchtenmachine haar werkgedaan en is er niemand nog bereid hunwoning te kopen.

Omwonenden zouden de gemeen-te aansprakelijk kunnen stellenvoor de schade die ze daardoorhebben geleden ●

Bodemverontreiniging was zo’n 15 jaar geleden een

onderwerp dat de gemoederen flink bezig hield.

Tegenwoordig hoor je er maar weinig meer over. Zijn de

problemen in het land opgelost? In Philippine weten ze

wel beter.

Jan-Eelco Dijk

Handhaving

14 WANTIJ December ‘06

Jan-Eelco Dijk is advocaat en procureur bij Vest

Advocaten (voorheen Bureau Rechtshulp Zuid-Holland

Zuid).

a

Bodemsanering in Terneuzen Foto: Jaap Wolterbeek

Page 15: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Scheidend voorzitter Jaap van der Doef:

“We hebben wel tien Al Gore’s nodig”

Hoe bent u als voorzitter bij de ZMF

terecht gekomen?

Van der Doef: “Toen ik nog burgemeestervan Vlissingen was, hadden ze al eens opmijn stoep gestaan, maar die combinatiezou echt niet gelukkig zijn. Na mijn pen-sionering had ik wel de handen vrij voordeze functie. Ik was geen lid van de ZMF.Wel was er ‘het gevoel’ voor milieu. DeZMF zocht geen boegbeeld en zocht ookniet iemand die inhoudelijk sterk was opnatuur of milieugebied. Wat me opvielwas, en dat vond ik erg inspirerend, datálle medewerkers zeer gemotiveerd warenen allemaal een heel eigen deskundigheidinbrachten. Intern is er sindsdien veelveranderd. Er was te weinig aandachtvoor de organisatie zelf. Er werd welis-waar hard gewerkt aan allerlei projecten,maar er werd niet goed nagedacht overhet halen van de gestelde doelen. Ookfinancieel waren er problemen. Dit noop-te tot een andere opzet van de organisa-tie: er kwam meer management aan tepas. Maar we keken met het bestuur welgoed naar de medewerkers van de ZMF.Welke veranderingen we ook voorstelden,steeds moest iedereen zich daar goed bijvoelen.”

Hoe komt het dat de ZMF nu in de

hoek zit waar de klappen vallen?

“Een aantal zaken stapelde zich op. Zowerd er niet meer inhoudelijk gediscus-sieerd over de verdieping van deWesterschelde en alle facetten die daar

aan vast zitten. Het werd alleen nog maareen verhaal over ontpolderen. Ook destandpunten die de ZMF heeft over zakenals de Westerschelde Containerterminal(WCT) en de visserij vielen bij veelZeeuwen niet goed. Het regende e-mailsen ingezonden brieven. De ZMF werdafgeschilderd als zondebok, als een clubdie overal tegen was en steeds weer juri-dische procedures startte om alles tedwarsbomen. We besloten om niet in hettegenoffensief te gaan. We vonden hetbeter om het even rustig aan te doen enenkele ontwikkelingen af te wachten. Dediscussie over de WCT gaat pas verderzodra de provincie haar huiswerk goed

heeft afgerond. De Westerscheldediscus-sie wacht op de uitkomst van de commis-sie Maljers. In de tussentijd hebben wewel consequent de brievenschrijverssteeds persoonlijk benaderd en zijn weinhoudelijk op hun beschuldigingen inge-gaan. Tegelijkertijd proberen we wel allepositieve zaken waar de ZMF voor staatonder de aandacht te brengen. De Nachtvan de Nacht is daar een mooi voorbeeldvan.”

Frustreren de economische ontwikke-

lingen niet de moeizame vorderin-

gen op milieugebied?

Van der Doef: “Als ZMF zijn we niet tegen

Het dossier Van der Doef kende geen enkele bladzijde over

het milieu. Toch werd hij zes jaar geleden gevraagd om

als voorzitter van de ZMF op te treden. Het waren vooral

zijn bestuurlijke kwaliteiten die gezocht werden.

Daarnaast, niet onbelangrijk, kwam zijn omvangrijk net-

werk zeer van pas. Nu, bij zijn afscheid, kijkt hij tevreden,

maar niet geheel zonder zorgen, terug én vooruit.

Peter Maas & Gerda Spaander

15 WANTIJ December ‘06

Scheidend ZMF-voorzitter Jaap van der Doef Foto: Jaap Wolterbeek

Page 16: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Wat is wijsheid? Waar moet de ZMF

zich op richten?

“Je moet je laten leiden door je eigenwereldbeeld. Ik doe wat mijn hand tedoen vindt. Je kunt idealen hebben zon-der een groot visionair te zijn. Grote,magistrale visies blijven helaas nooit langhangen. De ironie is natuurlijk dat hetmilieubeleid pas onder de aandacht komtwanneer het economisch goed gaat. Pasdan heeft de politiek er ruimte en geldvoor. In het andere geval zal steeds deeconomie alle aandacht opeisen en datgaat ten koste van het milieubeleid. Dehuidige trend is liberalisering. Regelsmoeten versoepeld worden. Als een ont-wikkeling goed is voor de economie, dan,zo is de gevestigde opvatting, moet je dieontwikkeling ruim baan geven. Negatievegevolgen behoren dan gecompenseerd teworden.”

Zou terugdringen van de automobili-

teit een speerpunt kunnen zijn?

“De verwachting is dat er tegen 2040maar liefst 12 miljoen auto’s inNederland rondrijden. Dat is een verdub-beling ten opzichte van nu. Ik zie fysiekemobiliteit wel als mensenrecht, maar hethoeft niet persé met de auto. Er moet duswat te kiezen zijn. Zelf ben ik een fiets-liefhebber en ga zoveel mogelijk met hetopenbaar vervoer. Houd er rekening mee

economische ontwikkelingen. Neem bij-voorbeeld de WCT. Die is in strijd met degrote belangen van Zeeland. Als conceptdeugt het niet. Ik ben het met HermanWijffels eens als hij zegt niets te zien innog meer vrachtwagens en containersover de weg. Dat staat de leefbaarheidvan de provincie in de weg. We geven aanhoe het wel kan. Het rapport ‘Licht opZeeland’, opgesteld door Tom Bade vanKPMG, is nog altijd een heel sterk alter-natief voor de WCT. En niet, zoals nudreigt, een aanvulling daarop. Onze bood-schap is steeds: investeer in de kwalitei-ten die Zeeland kent en niet in ontwikke-lingen die de kwaliteiten in de weg staan.Een analyse van de ontwikkelingen opinternationale of zelfs mondiale schaalleidt echter absoluut tot sombere gedach-ten. We hebben wel tien Al Gore’s nodigom de wereld duidelijk te maken metwelke vernietiging we bezig zijn. Vooralde ongelijke verdeling van armoede enrijkdom baart zorgen. Toch willen we nogals maar rijker worden. Wanneer je opnationaal niveau de partijprogramma’serop naslaat, dan zie je dat iedere partijinzet op een economische groei van mini-maal 2%. En ze zijn er als de dood voordat, als hun programma’s worden doorge-rekend door het Centraal Planbureau, ermisschien een iets lager percentage uit-komt.”

dat we met z’n allen steeds ouder wor-den. Straks zijn we, bij gebrek aan goedopenbaar vervoer, gedwongen om totonze honderdste in een auto te blijven rij-den. Mobiliteit moet je op andere manie-ren mogelijk maken. Op dat vlak is er nogeen wereld te winnen. Maak niet hetbezit, maar wel het gebruik van de autoduurder; dat kan nationaal of zelfs ookprovinciaal. Ik ervaar het als bizar dat iknog altijd het stukje openbare, schaarseruimte voor mijn deur gratis en voor nietsmag gebruiken om mijn auto te parkeren.Het openbaar vervoer moet inspelen opde potentiële vraag van reizigers en moetveel beter toegankelijk worden voor min-der validen.”

Volgens Jaap van der Doef staatbij mensen het eigen belang cen-traal: “Dat is altijd zo geweest enzal altijd zo blijven. Maar daaromheb je juist een overheid nodigdie de confrontatie aangaat enbijstuurt. Die regels stelt en dezeook afdwingt. Ik loop al langgenoeg mee om te weten dat ookde huidige golf van liberaliseringwel weer voorbij trekt” ●

16 WANTIJ December 2006

Peter Maas en Gerda Spaander zijn lid van de

Wantijredactie.

In een vergrijzende samenleving wordt goed openbaar vervoer steeds belangrijker. Foto: Jaap Wolterbeek

Page 17: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

‘Je moet die waakhond blijven’

Ko Adriaanse, Middelburg:“De ZMF moet gewoon doorgaan op dehuidige voet. Ze zit aan tafel met overhe-den, landbouw, recreatie en andere secto-ren. Dat is goed, want met samenwerkingbereik je meer dan met overal tegen zijn.Het beeld van een milieufederatie dieveel juridische acties voert, klopt niet.Misschien is bij de mensen onvoldoendebekend dat de ZMF vooral een overleg-partner is en zou dit beter in de publici-teit moeten komen. In dit opzicht zou deZMF zich de kritiek kunnen aantrekken.Imago is heel belangrijk, want hoe meersympathie je hebt in de samenleving, hoemeer medestanders je krijgt en hoe meerje kunt bereiken. Het gaat om de bescher-ming van ons milieu en dat is belangrijkgenoeg.”

Bram de Koene, Vlissingen:“Strategie veranderen? Nee, natuurlijkniet. Je moet die waakhond blijven. Deoverheid moet zijn werk blijven doen, ende ZMF moet de vinger aan de pols blij-ven houden. Uiteindelijk is het toch deoverheid die beslist. En vind je als ZMFzo’n besluit onverantwoord, dan mag je

een procedure aanspannen. Het is voormij onbegrijpelijk dat een politieke partijals het CDA ineens gaat tegenstribbelenen de provinciale bijdrage aan de ZMFwil binden aan de beperking van: nietprocederen tegen een besluit van diezelf-de provincie. Onder het mom van ‘je gaatje tegenstanders toch niet subsidiëren’willen ze tornen aan een democratischprincipe. Nee, zonodig moet je een besluitaltijd door een onafhankelijke derde kun-nen laten toetsen.”

Auke de Vries, Sint-Maartensdijk:“Ik ben wat ouder en weet nog dat er 40jaar geleden plannen waren voor wat zetoen noemden ‘de gouden delta’.Daarmee bedoelden ze: één groot indus-triegebied tussen Rotterdam enAntwerpen. Ik ben er de natuurorganisa-ties nog steeds dankbaar voor dat dit ermede dankzij hen nooit gekomen is.Daarom is het goed dat de ZMF af en toewat tegengas geeft, maar ze mag nietdoorslaan. Niet alleen het milieubelangtelt, ook het economisch belang. VoorZeeland is de komst van een grote contai-nerterminal veel belangrijker dan hetbehoud van een strandje, want de men-

sen moeten hier wel kunnen blijvenwonen en werken. Anders wordt het eenprobleemprovincie. Daarom zeg ik: als erkritiek is op je organisatie, moet je seri-eus kijken of er een kern van waarheid inzit.”

Cor Dekker, Oud-Sabbinge:“De ZMF als overlegpartner is prima,maar je mag af en toe best wat kritischzijn, ook ten opzichte van sponsoren.Scheidend voorzitter Jaap van der Doefheeft dat uitstekend verwoord in zijnafscheidsinterview met de PZC.Daarnaast mag je ook best in het open-baar je stem laten horen om publiciteitvoor een zaak te krijgen of om sympathieop te wekken. Dat kan in de vorm vaneen publieksvriendelijke demonstratie.Ook een goed voorbeeld van een publieks-gerichte activiteit, zo heb ik zelf onder-vonden, is de medewerking van de ZMFaan diverse activiteiten tijdens de Nachtvan de Nacht. Mensen die de ZMF een‘procedurepartij’ noemen weten waar-schijnlijk niet eens dat de organisatie ookmede dit soort manifestaties organi-seert.” ●

Het afgelopen jaar heeft de ZMF zwaar onder

vuur gelegen. Kritiek kwam er onder meer uit

de hoek van mosselkwekers en tegenstanders

van ontpoldering. Ongezouten en vaak onge-

nuanceerd. Wellicht is het zaak de kritiek niet

met een eenvoudig schouderophalen af te

doen. Moet de ZMF haar strategie aanpassen?

Behoedzamer opereren? Ondergronds gaan?

Of juist nog veel harder roepen?

Lex Kattenwinkel

De lezer spreekt

17 WANTIJ December 2006

Lex Kattenwinkel is medewerker van de Wantijredactie.

Protest bij Krabbendijke tegen ontpolderen. Foto: Jaap Wolterbeek

Page 18: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Verkiezing mooiste donkere plekIn Oud Sabbinge vond tijdens de Nachtvan de Nacht ook de bekendmaking plaatsvan het mooiste donkere plekje in Zeeland.Bij de ZMF kwamen 25 inzendingen bin-nen. De jury o.l.v. ZMF- voorzitter Jaapvan der Doef heeft de plekken beoordeelden er vijf genomineerd. Dit waren hetvliegveld Nieuw-Haamstede op Schouwen,natuurgebied de Goudplaat aan het VeerseMeer, Kapel Hoogelande ten westen vanMiddelburg, het Goese Sas aan deOosterschelde en Fort Moerspui in Zeeuws-Vlaanderen.

Strandje Goese SasHet strandje van het Goese Sas aan deOosterschelde was de winnende plek.Volgens de inzendster Trudy Hermsen“een plek om tot rust te komen, te genie-ten van de zonsondergang en de oplich-tende wolkenpartijen om het vervolgensecht donker te zien worden. En dan plotsopgeschrikt te worden door een aantalduikers die opduiken uit het pikdonkerewater.” Ook de jury vond het een betover-ende plaats die goed bereikbaar is opfietsafstand van de bebouwde kom vanGoes. Behalve buitendijks kun je ook bin-nendijks in de Wilhelminapolder van dedonkerte genieten. De locatie is bovendienzeer representatief voor een waterrijkeprovincie als Zeeland. Water en nachtland-schap gaan hier hand in hand. Dat is vol-gens de jury van grote waarde voor zowelde Zeeuw als de toerist.

Melissa Ernst

Zeeuwse Nacht van de Nacht weer een succes

Het was een avond met wande-lingen, met een zoektocht naarvleermuizen met de batdetectorof luisteren naar Keltische

muziek, naar legendes of het nachtver-haal van de kinderfee. Kinderen ver-maakten zich ook met de fluisterbootjesover het Veerse Meer. Dat was spannendin het donker, zeker toen het begon tewaaien. Ook deden ze volop mee metblinde proeverijen en het zintuigenspel.Als het donker is, moet je vertrouwen opje andere zintuigen als smaak, geur,gehoor en tast. De mensen die voor desterrenhemel waren gekomen, kregen eenpresentatie door de Volksterrenwacht uitMiddelburg en een sterrenkundige ver-eniging uit Vlaanderen. Eigenlijk was hetde bedoeling om met telescopen naar dehemel te kijken, maar de bewolking wildeniet wijken.

Zes gemeentenZes Zeeuwse gemeenten deden mee metde Nacht van de Nacht; een verdubbelingten opzichte van vorig jaar. Middelburg,Veere, Noord-Beveland, Sluis, Terneuzenen Goes doofden het licht van menigkerk, kantoor en molen. De gemeenteGoes liet weten te gaan kijken hoe de sto-rende verlichting van het stadhuis subtie-ler kan.

De ZMF is blij dat de duisternisdoor steeds meer mensen alswaardevol gezien wordt. Zij zoektsteun voor het tegengaan vanenergieverspilling en lichtvervui-ling. In 2007 gaat de ZMF samen met Philips Lighting aande slag met energiezuinige enslimme openbare verlichting bijgemeenten. Ook staat een derde Nacht van de Nacht op deagenda ●

Zo’n 700 Zeeuwen hebben de Nacht van de Nacht bezocht.

Op acht locaties beleefden jong en oud de schoonheid en

romantiek van de donkere nacht.

18 WANTIJ December ‘06

h

Melissa Ernst is beleidsadviseur duurzame landbouw,

plattelandsvernieuwing en energie bij de ZMF.

De Zeeuwse Nacht van de Nacht is medemogelijk gemaakt door een financiële bij-drage van VSBfonds Zeeland.

Foto: Tanny Lemsom

Foto: Maurice Hermans

Foto: Chris Oudijk

Foto: Truke van de Kamer

De workshops nachtfotografie leverdenmooie plaatjes op. Er is volop creatief metlicht en duisternis geëxperimenteerd.

Page 19: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

Campagne RuimteDe open ruimte van Nederlanddreigt dicht te slibben en waar-devolle landschappen gaan ver-loren. Daarom hebben de 12milieufederaties een gezamenlij-ke ’Campagne Ruimte’ opgezet.Onder deze vlag zullen in dekomende jaren activiteiten wor-den opgezet om Nederlanders,jong en oud, burgers enbestuurders, er van te doordrin-gen dat Nederland zuinig moetzijn op de ruimte. Dit vertaaltzich in de slogan: ‘Zuinig opRuimte; Nederland kan zo mooizijn’. In onze variant uiteraard‘Zeeland kan zo mooi zijn’.Op 6 december was de aftrap,met de lancering van een meld-punt op internet. Het meldpuntverzamelt voorbeelden van ver-kwistend ruimtegebruik aange-leverd door het publiek. De meldingen worden opwww.zuinigopruimte.nl verza-meld. In 2007 staan nog veelmeer activiteiten op de rol zoalseen ruimte-estafette, een lande-lijk symposium en een veldrit.Een ander project dat per directwordt opgestart gaat overbedrijventerreinen: verloedering,lege plekken, slecht ingepast ofjuist goede voorbeelden. Voor ditproject zoeken we nog mensen,die zich, eventueel gewapendmet fotocamera, naar eenbedrijventerrein in zijn/haaromgeving willen begeven omhet ruimtegebruik aan de kaakte stellen. U kunt zich aanmel-den bij de ZMF (tel. 0113 -230075) bij Geertje van derKrogt ([email protected]) of [email protected] (GvdK)

Versterking bureau ZMFOnlangs is Janneke Flink alsnieuwe medewerker bij de ZMFgestart. Janneke neemt alsmanagementassistente de va-cante plek in die was ontstaandoor het vertrek van EvelienLievens. Janneke heeft indezelfde functie onder meerervaring opgedaan bij CenterParcs Port Zélande en de laatstetwee jaren bij een advocaten-kantoor in Zuid-Holland. Wewensen haar veel succes methaar werk bij de milieufederatie.De ZMF gaat zich versterkenmet een beleidscoördinatorcommunicatie (20 uur). Tot nutoe was communicatie vooraleen activiteit van de afzonderlij-ke medewerkers. Maar commu-nicatie is zo belangrijk gewor-

den voor de ZMF dat een mede-werker wordt aangetrokken dieniet alleen beleid ontwikkelt,maar er vooral voor zorgt datcommunicatie doelgericht inge-zet wordt voor het ZMF-werk.De vacature staat open tot 11december. Zie voor verdere info:www.zmf.nl (TvM)

Afscheid voorzitter Jaapvan der DoefOp dinsdag 21 november heb-ben bureau, bestuur en achter-ban afscheid genomen van Jaap van der Doef. Als blijk vandank voor zijn inspanningenvoor de ZMF laten we voor hem,naar goed gebruik, een grenslin-de planten in de Zak van ZuidBeveland. Verder hebben weJaap uitgezwaaid met een mini-symposium over het dilemmadat hem na aan het hart ligt:“Hoe behouden we de ruimtelij-ke kwaliteit van Zeeland, terwijlwe de economie willen latenontwikkelen?” Met de hoogste ambtenaar vanhet ministerie van VROM Hansvan der Vlist, en met hoogleraargebiedsontwikkeling Friso deZeeuw, hebben we ons over hetthema gebogen. Hans van derVlist gaf aan dat het Rijk ruim-telijke processen nauwelijks kansturen. De regio moet dit zelfdoen. Wel gaf hij aan dat daarbij

samenwerking tussen gemeen-ten van belang is om onnodigeruimteclaims te voorkomen ende kwaliteit van de besluitvor-ming te vergroten. Op de vraagwat te doen als de ruimtelijkeontwikkeling de verkeerde kantop gaat, bleef hij het antwoordschuldig. Friso de Zeeuw vondde Zeeuwse bouwopgave van21.000 woningen niet reëel. Hijbepleitte dat van de combinatierood en groen een feestje moetworden gemaakt in plaats vaneen blokkade voor ontwikkeling.Hij complimenteerde de ZMFmet haar visie op woningbouwin Zeeland. (TvM)

Zandoverslag HoogePlatenIn de zomer van 2005 heeft deZMF samen met Het ZeeuwseLandschap en Vogelbeschermingde sterk toenemende zandover-slag nabij de Hooge Platen in deWesterschelde aangekaart bijRijkswaterstaat, de beheerdervan het gebied. De overslag dieelke dag van de week, zoweloverdag als ’s nachts plaats-vindt, verstoort de vogels enzeehonden in de buurt.Rijkswaterstaat, de instantie dietoestemming moet verlenenvoor dit soort overslagwerk-zaamheden, heeft op basis vanons bezwaar de mogelijkheden

Berichten

19 WANTIJ December ‘06

voor de zandoverslag beperkt.De binnenvaartschippers, verte-genwoordigd door KoninklijkeSchuttevaer, vinden de beper-kingen te ver gaan. Om een juri-dische strijd te voorkomen, zijnmet Schuttevaer de mogelijkhe-den bezien het nieuwe regle-ment aan te passen. Er blekenaanpassingen denkbaar diezowel recht doen aan hetnatuurbelang als aan de wenszandoverslag te kunnen blijvenplegen. Rijkswaterstaat isinmiddels geadviseerd dezomerse sluiting te schrappenvan een voor de binnenvaart-schippers belangrijk werkvak, inafwachting van nadere onder-zoeksresultaten naar de versto-ring. Daarnaast isRijkswaterstaat verzocht eenlogische uitbreiding van deoverslagzone te overwegen.Schuttevaer stimuleert betrok-ken schippers de natuurwaar-den te respecteren en zodoendehaar imago van milieuvriende-lijke transportwijze te verster-ken. (VK)

NieuwjaarwensBureau en medewerkers van deZMF wensen haar achterban enrelaties alle voorspoed toe voor2007.

Page 20: Wantij nr 4 2006 Ondergronds

20 WANTIJ Juli ‘06

Gerda Spaander

Scheidend ZMF-voorzitter Jaap van der Doef:

Minder vlees, minderautokilometers

Jaap van der Doef: “Ik ben inde eerste plaats een natuur-man. Maar langzamerhand hebik ook oog gekregen voor het

milieu en ben ik er zelf meer rekeningmee gaan houden. Ja, ik maak veel kilo-meters. Voor zover ik die afleg in de autoben ik anders, vooral rustiger gaan rijden,zodat ik minder brandstof verbruik. Enals het even kan, neem ik de trein, even-tueel aangevuld met de bus. Ik raadpleegthuis mijn reisplanner, maar kom ik methet openbaar vervoer niet meer thuis, danpak ik de auto.” Van der Doef heeft buiten het voorzitter-schap van de ZMF nog andere functies.Hij leidt onder andere her en der op hetplatteland inspraakavonden over projec-ten van verschillende ministeries, Ook ishij voorzitter van de landelijke stichtingFiets en Openbaar Vervoer. De mantelzorgdie hij met zijn vrouw aan zijn schoon-moeder geeft, tikt ook flink door in deautokilometers. “Als er een nieuwe automoet komen, denk ik aan een hybride,want die gebruikt veel minder brandstof.Op onze laatste vakantie zijn we naarBern gefietst en met de trein teruggeko-men. En we maken al plannen voor eensoortgelijke vakantie naar Bordeaux.”

Jaap van der Doef had niets speciaals met het

milieu. In de jaren dat hij voorzitter van de ZMF

is, heeft hij bijgeleerd. Hoe werkt dat door in zijn

dagelijkse doen en laten?

De voetafdruk van

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

J

Foto: Peter Maas

BoodschappenJaap van der Doef doet zijn boodschap-pen bij een bekende supermarkt, waar hijwel eens complimenten uitdeelt voor hetgroeiende assortiment van biologischeproducten, en ze natuurlijk ook koopt. Hijblijkt een liefhebber van vlees en datdraagt stevig bij aan zijn uiteindelijk vrijhoge score, ook al gaat het om scharrel-vlees.

Naar AmerikaDe voetafdruk van Van der Doef komt uitop 6,5 ha en dat is meer dan de gemid-delde Nederlander. Een van de oorzakenis dat hij eens in de twee jaar naarAmerika vliegt, omdat daar zijn zoonwoont. Verder komt er veel papier in debus, waaronder drie kranten, om vanalles op de hoogte te blijven,. Er zit eenanti-reclame sticker op de brievenbus,maar dat helpt niet altijd. Ook het ener-giegebruik is aan de hoge kant want hethuis is vrij groot. Maar de thermostaatstaat op 18,5 º C en de stroom is groen.Echtgenote Lies is fanatiek in het uitzet-ten van apparaten als de computer, Jaapgaat daar wat laconieker mee om. Ze isook preciezer in het scheiden van afval,gaat nooit met de auto van Vlissingen

naar Middelburg, ook niet als het regent.Maar ja, we meten de voetafdruk vanhaar man.

Van der Doef vindt zijn scoredesgevraagd wat aan de hogekant. Hij staat open voor advies.Minder vlees eten, minder autoki-lometers? “Dat zal nog niet mee-vallen. Maar ik ga straks nog eensmet mijn vrouw naar mijn voetaf-druk kijken. Dus kom over eenpaar jaar nog maar eens terug.” ●

Bereken zelf uw voetafdruk op www.voetenbank.nl.

Gemiddelde Noord-Amerikaan 9,5 haGemiddelde Nederlander 4,7 haGemiddelde wereldburger 2,3 haEerlijke Aarde aandeel 1,7 ha