Wandelen inNew York

Irina van Aalst, Rianne van Melik en Jan van Weesep

Colofon

Wan de len in New York© 2017 Odys see Reis gid sen© 2017 Irina van Aalst, Rianne van Melik en Jan van Wee sepNiets uit deze uit gave mag wor den ver veel vou digd, opge sla gen in een geau to ma ‐ti seerd gege vens be stand of open baar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,het zij elek tro nisch, mecha nisch, door foto ko pieën, opna men of enige anderemanier, zon der voor af gaande schrif te lijke toe stem ming van de uit ge ver. Tekst: Irina van Aalst, Rianne van Melik en Jan van Wee sepSerie re dac tie: Bartho Hen drik sen en Leo Plat voetFoto’s: Irina van Aalst, ten zij anders ver meldKaar ten: Barend Köbben (Geo gra fie)Omslag: naar een ont werp van De Weijer Design | www. dew eije rdes ign. nl Over de auteursIrina van Aalst, Rianne van Melik en Jan van Wee sep orga ni seer den jaren langstads ge o gra fi sche excur sies naar New York voor hun bache lor stu den ten vanUni ver sity Col lege Utrecht (UCU) en mas ter stu den ten van de Uni ver si teitUtrecht (UU). Om hun ken nis en erva rin gen te delen ver scheen in het vak bladGeo gra fie tus sen 2007 en 2012 een reeks arti ke len over recente trans for ma ties ennieuwe ste de lijke pro jec ten in New York, tel kens voor zien van een stads wan de ‐ling. Deze reis gids is gro ten deels geba seerd op des be tref fende arti ke len reeks.Alle wan de lin gen zijn ech ter her zien en geac tu a li seerd. Irina van Aalst werktmomen teel bij de Uni ver si teit Utrecht, Rianne van Melik bij de Rad boud Uni ver si ‐teit en Jan van Wee sep is met eme ri taat. Met bij zon dere dank aanGem meke van Kem pen, Ronald Kra nen burg en Barend Köbben van Geo gra fie.Ronald gaf toe stem ming om de wan de lin gen opnieuw te publi ce ren en Barendheeft alle kaar ten belan ge loos gete kend cq. geac tu a li seerd. Tevens dank aan destu den ten van UCU en UU die mee zijn geweest op de excur sies en met hun veld ‐werk heb ben bij ge dra gen aan onze ken nis over de ver schil lende buur ten vanNew York. Volg Odys see Reis gid sen op Facebook en Twit terwww. odyssee- reisgidsen. nl | info@ odyssee- reisgidsen. nl Foto omslag paper back: Wan de len langs de nieuwe woon to rens aan het Hud sonRiver ParkFoto titel pa gina: Wan de laars op de Brook lyn BridgeFoto pag. 5: Zicht op Park Ave nue Mid town van uit kan toor ge bouw

ISBN 978-94-6123-040-9

Colofon

Voorwoord

De gids Wan de len in New York bestaat uit zeven tien wan del rou tes en, als extra,een fiets route in ver schil lende buur ten van New York. Niet alleen het Vrij heids ‐beeld, de Empire State Buil ding, de Brook lyn Bridge en het Cen tral Park makendeze stad uniek. Ook min der bekende gebou wen en gebie den zijn de moeite vaneen bezoek waard. In de loop van haar 400-jarige geschie de nis heeft New Yorkver schil lende fasen door ge maakt die hun spo ren in de gebouwde omge ving ach ‐ter lie ten. Op de ene plek zien we res tan ten van de his to ri sche han del s ne der zet ‐ting, even ver derop de stille getui gen van het indu striële tijd perk. Op andereplaat sen zijn oude haven lood sen ver an derd in sport com plexen, kan toor ge bou ‐wen in gebruik geno men als luxe appar te men ten en cre a tieve bedrijf jes geves ‐tigd in de fabrieks pan den van wel eer. Hoe dit patroon zich ont wik kelt ver schiltvan buurt tot buurt en vari eert in de tijd. Dit boek ver telt het ver haal ach ter de bekende sky line van New York. De wan de ‐lin gen lei den je langs buur ten op Man hat tan, Brook lyn, Bronx en Queens. Dank ‐zij het over zich te lijk genum merde stra ten pa troon is het bijna onmo ge lijk te ver ‐dwa len. Gewa pend met kaart en het ach ter lig gende ver haal wordt wan de lendoor New York een feest van ver won de ring én her ken ning. Veel wan del ple zier,Irina van Aalst, Rianne van Melik en Jan van Wee sep TipsUiter aard houdt Odys see zich aan be vo len voor reac ties van kri ti sche lezers. Zijner fou tieve ver mel din gen, wij zi gin gen in ope nings tij den, prij zen en dienst re ge ‐lin gen? Laat het ons weten! Of heb je tips over hotels, pen si ons, cam pings en der ‐ge lijke? Ook dat horen we graag!Stuur een email naar: info@ odyssee- reisgidsen. nl.

Voorwoord

Inhoudsopgave

Inleiding New YorkVan Hollandse kolonie tot wereldstad 7Wandeling 1 | Lower ManhattanDe canyons van Wall Street 28Wandeling 2 | Chinatown en Little ItalyEtnische enclaves 39Wandeling 3 | SoHoVan industriewijk tot consumptielandschap 47Wandeling 4 | Greenwich Village en East VillageDorpsgemeenschappen in een wereldstad 56Wandeling 5 | Stuyvesant Town en Gramercy ParkVan wie is de stad? 62Wandeling 6 | ChelseaToerisme, koffie en kunst aan de Westoever 71Wandeling 7 | Times SquareCentrum van de wereld 78Wandeling 8 | Midtown ManhattanArchitectuurgeschiedenis in een notendop 87Wandeling 9 | Central Park en Upper East SideGroene oase aan de goudkust 95Wandeling 10 | HarlemGetto van weleer 104IntermezzoOp de fiets rondom Manhattan 112Wandeling 11 | South BronxUit de as herrezen 120Wandeling 12 | Brooklyn Heights en Dumbo (Brooklyn)Oude en nieuwe elitebuurten 129Wandeling 13 | Williamsburg (Brooklyn)De hipste buurt van New York 136Wandeling 14 | Red Hook (Brooklyn)Een vergeten hoek van de stad 144Wandeling 15 | Coney Island (Brooklyn)Pretpark ‘oude stijl’ 151Wandeling 16 | Jackson Heights (Queens)Tuinstad in de metropool 158Wandeling 17 | Jersey CityJersey City hoort ook bij New York 164

Inhoudsopgave

Vrijheidsbeeld

New York City: ook als je er nooit bent geweest, herken je de beelden van deskyline en de drukte op straat. De stad figureert in tal van reclames, boeken,films en tv-series. Het Vrijheidsbeeld, de Empire State Building, de stroomgele taxi’s op Broadway, de Brooklyn Bridge en de joggers in het Central Parkzijn bekende iconen van de New Yorkse stedelijkheid. Maar niet alleen dezesymbolen maken de stad uniek. Ook de kleinschaligheid van Manhattan ison-Amerikaans; het eiland is lopend te doorkruisen. Dankzij het overzichtelijkgenummerde stratenpatroon is het bijna onmogelijk er te verdwalen. Achterde bekende beelden gaat echter een wereld schuil van minder prominentegebouwen en voorzieningen. Ook buurten die niet vanzelfsprekend behorentot de toeristische trekpleisters zijn de moeite van een bezoek waard. Evenalsplekken die in alle reisgidsen zijn opgenomen, maar waarvan het achterlig‐gende verhaal minder bekend en soms verrassend is.

In 1609 werd de natuur lijke haven aan de oost kust van het Noord-Ame ri kaansecon ti nent ‘ont dekt’ door Henri Hud son . In 1626 kocht Peter Minuit het eilandMan hat tan van de Canar sie-indi a nen voor een hand vol snuis te rijen ter waardevan 60 gul den. Nieuw-Amster dam werd een han dels post van de West-Indi scheCom pag nie. Over de daar op vol gende geschie de nis van de kolo nie en de roem ‐ruchte ‘Direc teur-Gene raal’ Peter Stuy ve santis door het terug vin den van eenomvang rijk archief rond 1960 veel bekend gewor den.

Inleiding New York

Van Hollandse kolonie tot wereldstad

Geschiedenis in het kort

Inleiding New York 7

Nieuw-Amster dam komt uit de stuk ken naar voren als een smelt kroes van men ‐sen met sterk uit een lo pende ach ter gron den en vormde daar door een scherp con ‐trast met de omlig gende Engelse koloniën. Op basis van archief stuk ken en het‘New Nether lands Pro ject’ typeert de Ame ri kaan Rus sell Shorto in zijn boek‘Nieuw-Amster dam; de oor sprong van New York’ de bevol king als kos mo po li tischen tole rant. Een samen le ving met een voor die tijd onge woon accent op indi vi du ‐ele vrij heid en een grote mate van cul tu rele diver si teit en soci ale men ging. Hijziet dat als de ‘Hol landse’ erfe nis die de New Yorkse samen le ving van tegen woor ‐dig nog steeds ken merkt. Andere over blijf se len van de korte ‘Hol landse’ peri odezijn een paar gebou wen (zie wan de ling 1) en vooral straat- en plaats na men opMan hat tan en in de wijde omge ving – zij het dat veel van deze namen tij dens hetlatere Engelse bewind zijn ver bas terd.New York City groeide uit van een dorp aan de haven tot een indu strie stad enuit ein de lijk tot een van de belang rijk ste financiële cen tra ter wereld. De Onaf ‐han ke lijk heids oor log (1775-1783) had enorme gevol gen voor de stad. Aan heteind van die oor log lagen grote delen van de stad in puin en ver trok ken veel bur ‐gers van Engelse afkomst naar Canada. Dit was scha de lijk voor de ste de lijke eco ‐no mie. Even func ti o neerde New York als hoofd stad van de nieuwe fede rale repu ‐bliek en werd George Was hing ton er als pre si dent beëdigd. Maar al snel ver trokde rege ring naar Phi l a delp hia waar de volks ver te gen woor di ging vóór de opstandhad ver ga derd en de onaf han ke lijk heid werd uit ge roe pen. Om de poli tieke ver ‐hou din gen tus sen de zui de lijke en de noor de lijke sta ten in even wicht te hou den,werd uit ein de lijk het nieuw ge bouwde Was hing ton de hoofd stad van de nieuwerepu bliek. New York wist wel belang rijke financiële func ties aan zich te bin den.Aan het begin van de 19de eeuw ont stond door de aan leg van het Erie ka naal –een van de belang rijk ste publieke wer ken van die tijd – een uit ste kende ver bin ‐ding tus sen de Atlan ti sche haven en de land bouw mark ten van het Mid den wes ‐ten en werd New York het belang rijk ste han dels cen trum van de Oost kust. Ver vol ‐gens wis sel den peri o den van groei zich af met tij den van stag na tie.

Ruim te lijk gezien werd de ste de lijke ont wik ke ling op Man hat tan geken merktdoor een gestage groei in noor de lijke rich ting. In de 17de eeuw leef den er alleenmen sen op het uiter ste zui de lijke puntje. Lang za mer hand ver ste de lijkte het heleeiland, tot aan het einde van de 19de eeuw de noord punt werd bereikt. Inmid ‐dels was ook de ‘sprong over de rivier’ gemaakt en ver an der den de OuterBoroughs van agra risch vel den in voor foren sen aan trek ke lijke bui ten wij ken enuit ein de lijk in ste de lijke gebie den.Met de groei van de stad groeide ook het aan tal inwo ners. Kort na de onaf han ke ‐lijk heid van de Ver e nigde Sta ten in 1783 wer den er in de eer ste volks tel ling ruim33.000 inwo ners geteld; in 1890 was de bevol king gegroeid tot 1,5 mil joen. Na desamen voe ging van de vijf stads de len (Boroughs: Man hat tan, Brook lyn, Queens,Bronx, en Sta ten Island) in 1898 woon den er bijna 3,5 mil joen men sen in de stad.New York werd daar mee de groot ste stad van de Ver e nigde Sta ten. Na een terug ‐val van acht naar zeven mil joen tus sen 1950 en 1970, was het bevol kings aan tal in2016 bijna 8,5 mil joen inwo ners. Hier van wonen de meeste men sen in Brook lyn(2,6 mil joen) en Queens (2,3 mil joen), gevolgd door Man hat tan (1,6 mil joen),Bronx (1,4 mil joen) en Sta ten Island (0,5 mil joen). Immi gra tie is nog steeds dedrij vende kracht ach ter deze bevol kings groei. Ruim 40 pro cent van alle New Yor ‐

Stedelijke ontwikkeling

Inleiding New York8

kers is afkom stig uit het bui ten land. In de 19de eeuw kwa men de immi gran tenvooral uit Euro pese lan den – afhan ke lijk van poli tieke en eco no mi sche omstan ‐dig he den in her ken bare gol ven uit onder andere Ier land, Duits land, Mid den- enOost-Europa, Rus land en Italië. In de loop van de 20ste eeuw is door ver an de ‐rende wet ge ving het accent ver legd naar de rest van de wereld en zijn de groot stegroe pen migran ten afkom stig uit Latijns-Ame rika en Azië. Opval lend is dat dezeimmi gran ten bij ves ti ging in New York elkaar nog steeds opzoe ken. De stadwordt dan ook geken merkt door een rijk pal let van etni sche buur ten, zoals Chi ‐na town en Little Italy (zie wan de ling 2). Deze bevol kings groei ver taalde zich ook ruim te lijk. De elite en de groei ende mid ‐den klasse trok naar buur ten met nieuw bouw wo nin gen. Vooral na de grote brandin 1835 toen veel wonin gen aan de zuid kant van Man hat tan in rook opgin gen, enna de aan leg van Cen tral Park in 1860, werd dit pro ces voort ge zet in noor de lijkerich ting. De Upper East Side (zie wan de ling 9) en de Upper West Side won nenaan popu la ri teit. De ach ter ge ble ven wonin gen in de oude buur ten kwa menbeschik baar voor immi gran ten. Daar werd ook de indu striële bedrij vig heidgeves tigd wat – met de regel ma tig voor ko mende bran den – een extra reden wasvoor meer wel va rende bewo ners om te ver hui zen naar nieuw bouw wo nin genelders in de stad. Op den duur wer den de slop pen wij ken gesa neerd en ver van gendoor tene ments, gesta pelde woon blok ken in hoge dicht he den, zoals bij voor beeldin de Lower East Side. Op andere plaat sen wer den indu striële lofts gebouwdwaar door meer homo gene werk ge bie den ont ston den, in bij voor beeld SoHo, tenzui den van Hous ton Street (zie wan de ling 3), en het Gar ment Cen ter noor de lijkvan 32nd Street.Vanaf het begin van de 20ste eeuw ver be ter den de ver keers ver bin din gen bin nende stad, door de bouw van brug gen, spoor we gen en de aan leg van de metro.Brook lyn groeide al snel uit van een ver za me ling foren sen ne der zet tin gen tot eenindu stri eel ste de lijk gebied. Op Man hat tan ont wik kelde Mid town zich als tweedestads cen trum mede door de bouw van Grand Cen tral Ter mi nal en Pen n syl vaniaSta tion, de grote sta ti ons voor nati o nale en regi o nale trei nen (zie wan de ling 7 en8). Zo ont stond het klas sieke ste de lijke patroon met op Man hat tan twee cen tralestads cen tra: Down town en Mid town.

Een van de meest karak te ris tieke aspec ten van New York is het stra ten pa troon.De ver ka ve ling van Man hat tan bestaat gro ten deels uit regel ma tige bouw blok kenlig gend tus sen brede van zuid naar noord lopende ave nues waar van de meestewor den aan ge duid met een num mer. De stra ten die van oost naar west lopenheb ben even eens een regel ma tig ver lo pende num me ring en de aan dui ding Eastof West afhan ke lijk van de lig ging ten opzichte van Fifth Ave nue. Dit rati o nelepatroon maakt het navi ge ren door de stad voor zowel bewo ners als bezoe kersgemak ke lijk. Het recht hoe kige stra ten pa troon stamt uit 1811 en was het werkvan een kleine com mis sie; het staat daarom bekend als het Com mis si o ners Plan.Het werd toe ge past in het gebied dat nieuw ont wik keld moest wor den. Dit bete ‐kent dat in het oudere, al bebouwde zui de lijke deel van Man hat tan de stra teneigen na men heb ben en een gril li ger patroon vol gen. De keuze voor het regel ma tige patroon (The Grid) was niet bij zon der. Dat werd

Stratenpatroon

Inleiding New York 9