Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot...

28
Waarschoot – H. Consciëncelaan archeologisch vooronderzoek – februari 2014 A. De Logi & N. Heynssens DL&H-Rapport 12

Transcript of Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot...

Page 1: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Waarschoot – H. Consciëncelaanarcheologisch vooronderzoek – februari 2014

A. De Logi & N. Heynssens

DL&H-Rapport 12

Page 2: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

2 DL&H-Rapport 12

ColofonProjectWaarschoot – H. ConsciëncelaanArcheologisch vooronderzoek

Opdrachtgevers:Huysman Bouw NV Immo Danneels NV Familie BultéStationsstraat 83 Sint-Baafskerkstraat 1 H. Consciëncelaan 69900 Eeklo 8200 Sint-Andries 9950 Waarschoot

Uitvoerder:De Logi & Hoorne bvbaGentstraat 50 bus 29800 DeinzeBTW BE 0845.028.465RPR Gentwww.dl-h.be

DL&H-Rapport 12ISSN 2294-0790© 2014 – De Logi & Hoorne bvba

Niets uit deze publicatie mag vermenigvuldigd worden, opgeslagen in geautomatiseerde gegevensbestanden en/of openbaar gemaakt worden onder enige vorm of wijze ook (digitaal, mechanisch, door fotokopie) zonder toestemming van De Logi & Hoorne bvba

Page 3: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 3

InhoudVoorwoord 5

Administratieve fiche 5

1. Inleiding 7

2. Aanleiding en doel van het onderzoek 7

3. Geografische en bodemkundige situering 9

4. Archeologische voorkennis 9

5. Tijdskader 10

6. Methodologie 10

7. Resultaten 12 7.1. Bodemkundige vaststellingen 13 7.2. Sporen van natuurlijke oorsprong 15 7.3. Antropogene sporen 16

8. Conclusies en aanbevelingen 24

9. Bibliografie 25

Page 4: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

4 DL&H-Rapport 12

Page 5: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 5

VoorwoordEind februari 2014 voerde een team van De Logi & Hoorne bvba een archeologisch vooronderzoek uit langs de Hendrik Consciëncelaan te Waarschoot. Opdrachtgevers Huysmanbouw nv, Immo Danneels nv en de familie Bulté zullen de gronden op termijn ontwikkelen tot een woonverkaveling. Met deze prospectie werd nagegaan of op de terreinen archeologisch interessante sporen en vondsten aanwezig waren. Dit bleek niet het geval te zijn en een vervolgonderzoek is bijgevolg niet nodig.

Dit project kende een vlot verloop dankzij de medewerking van een aantal personen en instanties. We danken Studiebureau Standaert Projecting, ontwikkelaars Huysmanbouw – in het bijzonder mevr. Ruth De Blauwer en projectleider Bart Van Holm, Immo Danneels en de familie Bulté, alsook dhr. Van Aerde, gebruiker van het terrein, voor de aangename samenwerking. Stani Vandecatsye (Agentschap Onroerend Erfgoed) wordt bedankt voor de begeleiding van het project. Tenslotte gaat ook dank uit naar kraanfirma Luc Willems en landmeter Jonas Van Hooreweghe (Meet-Het).

Administratieve ficheSite: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14)Ligging: H. Consciëncelaan, Berg, Keerstraatje, Kere te Waarschoot (Oost-Vlaanderen)Lambert 72-coördinaten: X: 95820, Y: 205181; X: 95938, Y: 204935; X: 96048, Y: 204969; X: 96108, Y: 204866; X: 96193, Y: 204981; X: 96178, Y: 205040; X: 96146, Y: 205001; X: 96063, Y: 205072; X: 95970, Y: 205049; X: 95950, Y: 205112; X: 95904, Y: 205101; X: 95882, Y: 205172 (hoekpunten projectgebied)Kadaster: Waarschoot, afdeling 1, sectie E, percelen 557E, 550, 571B2, 576, 577, 516C2, 486C, 482C, 489M3, 568R2, 568B2, 568C2 en 568S2

Onderzoek: vooronderzoek met ingreep in de bodem / proefsleuvenOpdrachtgevers: Huysman Bouw NV, Immo Danneels NV, familie BultéEigenaars terrein: Huysman Bouw NV, Immo Danneels NV, familie Bulté

Uitvoerder: De Logi & Hoorne bvbaVergunning: 2014/003Vergunninghouder: Adelheid De LogiVergunning metaaldetectie: 2014/003 (2)Vergunninghouder metaaldetectie: Adelheid De LogiBijzondere voorwaarden: Bijzondere voorwaarden bij de vergunning voor een archeologische prospectie met ingreep in de bodem: Waarschoot, Hendrik ConsciëncelaanBewaarplaats archief: De Logi & Hoorne bvba Gentstraat 50 bus 2 9800 Deinze

Grootte projectgebied: 4,3 haGrootte onderzoeksgebied: 4 haTermijn: terreinwerk 20 t.e.m. 25 februari 2014 verwerking 27 februari t.e.m. 12 maart 2014Archeologen: Adelheid De Logi Nele Heynssens

Verwachting: ongekendResultaten: laatmiddeleeuwse/vroegmoderne perceleringsgrachten, recente verstoringenAanbeveling: geen verder onderzoek

Page 6: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

6 DL&H-Rapport 12

Page 7: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 7

1. InleidingDe gronden ingesloten door de Hendrik Consciëncelaan, de Berg, het Keerstraatje en de Kere te Waarschoot worden in de toekomst tot een woonverkaveling ontwikkeld door bouwheren Huysmanbouw nv, Immo Danneels nv en de familie Bulté. Voorafgaand aan de bouwwerken werd door het Agentschap Onroerend Erfgoed een archeologisch vooronderzoek door middel van proefsleuven geadviseerd van dit 4,3ha groot terrein. De uitvoering van de prospectie was in handen van De Logi & Hoorne bvba en had plaats eind februari 2014.

In dit rapport wordt het archeologisch vooronderzoek in al zijn facetten belicht. De ruime context, waarin het project tot stand kwam, wordt toegelicht, waarna in detail de resultaten van het veldwerk en de verwerking uitgebreid aan bod komen. Tot slot volgt een besluit waaraan een advies voor of tegen een vervolgonderzoek gekoppeld is. Als bijlage steekt bij het rapport ook een digitale drager waarop het rapport en de plannen consulteerbaar zijn, maar waarop ook een selectie van de veldfoto’s, de sporen- en vondstenlijst en de Harrismatrices terug te vinden zijn.

2. Aanleiding en doel van het onderzoekOmdat de terreinen ter hoogte van de Hendrik Consciëncelaan in de nabije toekomst tot een woonverkaveling ontwikkeld zullen worden, adviseerde het Agentschap Onroerend Erfgoed er een archeologisch vooronderzoek door middel van proefsleuven. De geplande bouwwerken zullen immers de ondergrond roeren, waarbij ook eventueel aanwezige archeologische sporen en vondsten vernield kunnen worden. Om inzicht te krijgen in het archeologisch potentieel van deze terreinen werd een vooronderzoek geadviseerd. Het doel van deze prospectie is in de eerste plaats na te gaan of archeologische relicten op het projectgebied aanwezig zijn. Indien dit het geval is, moet uitgezocht worden wat de aard, datering en verspreiding van de sporen zijn, en of een vervolgonderzoek noodzakelijk is op (een deel van) de gronden. Een bijkomend objectief van de prospectie is door middel van profielen kennis te verwerven over de bodemkundige toestand van de terreinen.

Figuur 1: Het projectgebied aangeduid op een uittreksel van een orthogonale luchtfoto (© www.gisoost.be)

Page 8: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

8 DL&H-Rapport 12

Figuur 2: Afbakening van het onderzoeksterrein op een uittreksel van de topografische kaart (© www.gisoost.be)

Figuur 3: Het projectgebied aangeduid op een uittreksel van de bodemkaart van België (© www.agiv.be)

Page 9: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 9

3. Geografische en bodemkundige situeringHet onderzoeksterrein ligt ingesloten tussen de Hendrik Consciëncelaan, de Berg, het Keerstraatje en de Kere te Waarschoot, provincie Oost-Vlaanderen. Het omvat kadasternummers 557e, 550, 571b2, 576, 577, 516c2, 486c, 482c, 489m3, 568r2, 568b2, 568c2 en 568s2 van afdeling 1, sectie E van de gemeente Waarschoot. Het middelpunt van het te onderzoeken terrein bevindt zich in vogelvlucht ongeveer 650m ten westen van het centrum van de gemeente. Voorafgaand aan het onderzoek was een klein deel van het projectgebied, het uiterste noordwesten (percelen 557e en 550), in gebruik als akker. De westelijke zone werd gebruikt als weidegrond voor paarden. Het zuidoostelijk deel van het terrein tenslotte was braakliggend (percelen 482c en 486c), maar diende in het verleden als voetbalveld. Het terrein werd grotendeels omsloten door gebouwen en achtertuinen, enkel in het oosten grensde het rechtstreeks aan de Consciëncelaan.

Bodemkundig bestaat het projectgebied uit vier zones. Het grootste deel van het terrein heeft een droge zandbodem met duidelijke ijzer en/of humus B horizont (Zbg; fig. 3: lichtblauwe zone). In het uiterste zuiden bevindt zich een kleine sector met zeer droge zandbodem met duidelijke ijzer en/of humus B horizont (Zag; fig. 3: lichtblauwe zone). Een klein stukje van het projectgebied werd gekarteerd als een matig droge zandbodem met duidelijke ijzer en/of humus B horizont (Zcg; fig. 3: paarsblauwe zone). Tenslotte werden hier en daar zones langsheen de huizen en straten als bebouwd weergegeven (OB; fig. 3: grijze zones). Het terrein bevindt zich op de rand van de gronden gekend onder het toponiem Berg, een zone ten zuidwesten van projectgebied die iets hoger gelegen is dan het omringende landschap. De hoogtes op het projectgebied vertonen dan ook een stijgende waarde in zuidelijke richting. Het laagste punt bevond zich in het uiterste noordwesten van het terrein, met hoogtes rond 8,30m TAW. Het hoogste punt, met waarden tussen 9,30 en 9,45m TAW, lag in het zuidelijk deel van het gebied. 4. Archeologische voorkennisOp het onderzoeksgebied zelf had nog nooit archeologisch (voor)onderzoek plaats, evenmin in de onmiddellijke nabijheid van het terrein. De gemeente Waarschoot blijkt archeologisch niet goed gekend. Enkel in het centrum, rond de Sint-Ghislenuskerk, had al archeologisch onderzoek plaats. Na de verwoesting van de kerk door brand in 2002, werd deze structuur nader bestudeerd. Hieruit bleek dat de oudste fase van het bakstenen gebouw terug gaat tot het midden van de 13de eeuw. Een stratigrafisch oudere begraving doet vermoeden dat daarvoor reeds sprake was van een ouder kerkgebouw, mogelijk in houtbouw, maar daarvan werden geen sporen aangetroffen (Acke 2006: 123). Net ten oosten van de Sint-Ghislenuskerk had eind 2012 een proefsleuvenonderzoek plaats op een terrein van 2500m². De oudste sporen dateerden uit de 16de-18de eeuw. Het ging om enkele grachten, een kuil en mogelijk ook een waterput. Twee scherven uit de volle middeleeuwen kunnen op een oudere aanleg van de grachten wijzen, maar zijn mogelijk residueel van aard (Bradt & Haesebeyt 2013: 73).

Andere aanwijzingen voor het archeologisch potentieel van het projectgebied zijn schaars. De oudste structuren binnen een straal van circa 1km dateren mogelijk uit de 13de eeuw. Het betreft een omgrachte hoeve genaamd ‘t Vennegoed (CAI 32520) ten oosten van het terrein, en een site met walgracht met de naam Goed te Diependale (CAI 32523) ten noordoosten van het projectgebied. Verder zijn op de CAI nog een hoeve uit de 15de of 16de eeuw, en mogelijk een versterkt kasteel uit de tweede helft van de 14de eeuw dat in de honderdjarige oorlog werd verwoest, op zo’n 650m ten westen van het projectgebied, aan de Weststraat zichtbaar (CAI 32516). Uit de 15de eeuw dateert de priorij Onze Lieve Vrouw Ten Hove, of het Rattenkasteel, die zich op ongeveer 920m ten noordoosten van het projectgebied situeert. De priorij van het voormalig Cisterciënzerklooster is nog in opstand en bestond oorspronkelijk uit een laatmiddeleeuwse donjon (CAI 36112). Dichterbij, op ongeveer 170m ten oosten van het terrein, moet een houten windmolen gestaan hebben (CAI 39360). De datering van deze structuur is niet duidelijk, maar de molen staat nog aangeduid op de kaart van Ferraris (midden 18de eeuw).

De zuidoostelijke helft van het projectgebied zelf staat op de Ferrariskaart grotendeels aangeduid als bebost. In het noordelijk deel van het terrein was ook een akker aanwezig. Tegen de westelijke grens van het gebied is het Keerstraatje zichtbaar met erlangs een aantal bakstenen gebouwtjes, die net niet binnen het onderzoeksgebied vallen. Ook de straat

Page 10: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

10 DL&H-Rapport 12

Berg in het zuiden is op deze kaart aanwezig. Op de Poppkaart (tweede helft 19de eeuw), zijn voornamelijk de perceelsgrenzen zichtbaar, die nog grotendeels overeenstemmen met de huidige kadasterpercelen. Enkel in het uiterste zuidoosten zijn een aantal smallere perceeltjes met enkele wegen zichtbaar. Deze laatste zijn eveneens aanwezig op de kaart van Vandermaelen (midden 19de eeuw), waarop bovendien een naaldbos aangeduid staat net ten noordwesten van deze perceeltjes.

De gemeentenaam Waarschoot zou afkomstig zijn van het Germaanse wardo en skauta, wat zoveel betekent als hoede of uitkijkpost op een beboste hoek zandgrond, opduikend in moerassig gebied (Gysseling 1960: 1031). Dit zou kunnen wijzen op een vroegmiddeleeuwse oorsprong van de gemeente. Daarvan werden echter nog nergens sporen aangetroffen. De eerste vermelding van de gemeente Waarschoot dateert uit de 13de eeuw (De Vos 1990).

Al bij al zijn er dus weinig aanwijzingen te vinden voor het archeologisch potentieel van dit terrein. De ligging op de droge ietwat hoger gelegen zandgronden van de “Berg” is eerder gunstig voor bewoning of andere menselijke activiteiten in het verleden. Door de locatie dichtbij de kern van de gemeente zou een (vroeg)middeleeuwse bewoning tot de mogelijkheden behoren.

5. TijdskaderHet archeologisch veldwerk te Waarschoot werd gestart op donderdag 20 februari 2014, en werd afgerond op dinsdag 25 februari. Gedurende deze vier dagen terreinwerk werd projectleider Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe Nele Heynssens. Op het terrein werden 27 proefsleuven, één dwarssleuf en vijf kijkvensters aangelegd. Het dichten van sleuven en vlakken gebeurde aansluitend vanaf 25 februari na toestemming van het Agentschap Onroerend Erfgoed. De verwerking en rapportage had plaats van 27 februari tot en met 12 maart 2014.

6. MethodologieHet projectgebied werd onderzocht door middel van 27 lange continue proefsleuven, aangevuld met een dwarssleuf en vijf kijkvensters. De breedte van de sleuven bedroeg 2m, de tussenafstand was gemiddeld 14m as op as. De proefsleuven werden zodanig ingeplant dat de impact op aanwezige perceelsafbakeningen en afsluitingen minimaal was, maar toch een goede dekking van het projectgebied verkregen werd. Op deze manier hadden de meerderheid van de proefsleuven in het noordwestelijk deel van het projectgebied een NNW-ZZO oriëntatie, parallel aan de weidegrenzen. Het zuidoostelijk deel van de gronden telde drie lange NO-ZW lopende sleuven en zes eerder NW-ZO georiënteerde sleuven.

Figuur 4: Zicht op een deel van het terrein tijdens de werkzaamheden

Page 11: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 11

De graafwerken werden uitgevoerd met een rupskraan van 23,5ton voorzien van een 2m brede tandeloze kraanbak. De af te graven dikte werd bepaald door de archeologen en kwam over het algemeen overeen met het pakket teelaarde, waaronder de moederbodem vrijwel onmiddellijk zichtbaar werd. Het grootste deel van het projectgebied was vrij toegankelijk. De noordelijke grens van perceel 486c was omgeven door een grote bomenrij, waar geen sleuven doorheen getrokken konden worden. Dit vormde echter geen probleem voor het onderzoek, aangezien de sleuven tot dicht tegen de bomen gegraven konden worden. Langs een deel van de oostelijke en westelijke rand van datzelfde perceel lagen grote hopen bouwafval met blokken beton. De sleuven werden zo dicht mogelijk tegen de afvalbergen gelegd, maar de afstand tot de perceelsgrens was hierdoor wel iets groter. Een oppervlakte van circa 3180m² was niet toegankelijk voor onderzoek. Door middel van de proefsleuven werd 4790m² van het 4,3ha groot terrein vrij gelegd, wat overeenkomt met 11% van de totale oppervlakte. De oppervlakte van de kijkvensters, en de dwars- en volgsleuven waren samen goed voor 832m², of 2% van het projectgebied. In totaal werd met andere woorden 13% van het terrein onderzocht.

576

1 23 4

518

19

2021

22

23

24

25

26

27

6

78 9

10 1115 16

17

12

13

14

KV1

KV2KV3

KV4

KV5

28

0 100mN

Figuur 5: Grondplan met aanduiding van het projectgebied en inplanting van de sleuven en kijkvensters

Page 12: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

12 DL&H-Rapport 12

Tijdens de aanleg van sleuven en kijkvensters werden de aanwezige sporen en het archeologisch vlak uitgebreid gefotografeerd, en digitaal opgetekend op een grondplan. De sleuven werden genummerd van 01 tot en met 28, de kijkvensters KV1 tot en met KV5. Elk spoor kreeg een nummer bestaande uit het sleufnummer gevolgd door een individueel volgnummer binnen de sleuf. De meetlijnen werden opgehangen aan minstens twee meetpunten per sleuf. De meetpunten, hoogtes van archeologisch vlak en maaiveld, en de contouren van de sleuven en kijkvensters werden door een landmeter opgemeten. Vondsten werden in gripzakken verzameld voorzien van de sitecode (WAA-HCL-14) en spoornummer. In bijna elke proefsleuf werd een bodemprofiel gemaakt waarbij de opbouw van de bodem uitgebreid geregistreerd werd. Tenslotte werden de sleuven met een metaaldetector gecontroleerd op bijkomende vondsten.

De verwerking bestond in de eerste plaats uit het samenstellen van het algemeen grondplan op basis van de veldtekeningen en de opmetingen van de topograaf. De foto’s werden hernummerd en geordend in verschillende mappen. De sporen en vondsten werden beschreven in lijsten, en er werd per sleuf een Harrismatrix gemaakt. Tenslotte werden alle resultaten gebundeld in dit rapport. Het opgravingsarchief wordt bewaard bij De Logi & Hoorne bvba.

7. ResultatenGedurende dit vooronderzoek werden enkel grondsporen aangetroffen. Dit zijn donkere of bleke vlekken ten opzichte van de ongeroerde moederbodem. Deze verkleuringen ontstaan omdat de bodem hier ooit plaatselijk werd verstoord door mens, dier of plant, bijvoorbeeld door het uitgraven van grachten of kuilen, de graafactiviteiten van knaagdieren of de wortelgangen van bomen. Deze uitgravingen raken intentioneel of door verloop van tijd terug opgevuld. Deze vulling verschilt echter van kleur en textuur met de onaangeraakte moederbodem, waardoor ze als een spoor herkend kan worden. Om dergelijke grondsporen te herkennen is bijgevolg een goed begrip van de moederbodem noodzakelijk. Tijdens het onderzoek werd de bodem daarom uitgebreid gedocumenteerd in het vlak, maar ook met behulp van bodemprofielen die meer inzicht in de verticale stratigrafie verschaffen. In wat volgt wordt dan ook eerst ingegaan op de bodemkundige vaststellingen op het terrein in Waarschoot. Daarna worden de sporen van natuurlijke oorsprong, plant en dier, toegelicht. Tenslotte worden de antropogene sporen aangepakt.

Figuur 6: Tijdens het aanleggen van de sleuven werden alle sporen opgetekend en beschreven

Page 13: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 13

7.1. Bodemkundige vaststellingenTijdens het veldwerk te Waarschoot werd de bodem van het projectgebied gedocumenteerd, en werden ook de hoogtes van het maaiveld en het archeologisch niveau bepaald. Uit deze gegevens blijkt dat er oorspronkelijk sprake moet geweest zijn van een microreliëf op deze gronden. Op het grootste deel van het terrein werd een met ijzer aangerijkte C- of B-horizont vastgesteld. Op het westelijk deel van het projectgebied bestond het originele microreliëf uit de afwisseling van smalle, circa 20m breed, ONO-WZW lopende zandruggen en depressiezones. Op de ruggen was sprake van een C- of ijzerhoudende C-horizont. In de tussenliggende depressies was meestal nog een A-, E- en B-horizont aanwezig. De lokale bewaring van deze bovenste podzollagen heeft met dit microreliëf te maken. Waar de bovenste lagen van de bodem (A-, E- en B-horizonten) op de iets hoger gelegen ruggen door erosie of nivellerende activiteiten, zoals ploegen, verdwenen zijn en enkel de C-horizont rest, zijn deze in de lager gelegen zones wel goed bewaard. De reden hiervoor is dat de lokale depressies juist opgevuld raakten door de erosie of nivellering van de aansluitende ruggen, wat resulteerde in het afdekken van de originele bodem. Op het oostelijk deel van het projectgebied werden eveneens zones met een bewaarde A-, E- en B-horizont vastgesteld. Dit was vooral het geval in het uiterste oosten. Met uitzondering van de noordwestelijke zone van dit deel van het projectgebied, werd hier eveneens vooral een ijzerhoudende C-horizont geregistreerd. In de noordwestelijke zone bevond zich onder het af te graven pakket onmiddellijk een zandige C-horizont. De afwezigheid van de bovenste podzollagen in dit gebied is mogelijk te verklaren door de vele diepere recente verstoringen hier en de vroegere aanwezigheid van een voetbalveld, waarvoor het terrein wellicht grondig genivelleerd werd.

0 100mN

Figuur 7: Grondplan met aanduiding van de bodemprofielen in rood; de C-horizont is in geel en oranjebruin aangegeven, de A- en B-horizonten zijn met bruingrijze tinten ingekleurd

Page 14: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

14 DL&H-Rapport 12

Figuren 8 & 9: Bodemprofielen in sleuven 8 en 16 met bewaarde podzolhorizonten

Figuur 10: Zicht op sleuven 10 en 11 en de afwisseling van ruggen en depressies

Figuren 11 & 12: Bodemprofielen in sleuven 18 en 21 waar de C-horizont zich meteen onder de recent omgewoelde lagen bevond

Page 15: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 15

Dit vermoeden wordt enigszins bevestigd door de hoogtes van het maaiveld en het archeologisch niveau. De hoogte van het archeologisch niveau blijft gemiddeld hetzelfde: over het gehele projectgebied werden waarden rond de 8,5m TAW vastgesteld. De hoogtes van het omringende landschap wijzen er echter op dat het terrein in zuidelijke richting stijgt, van 8,3m TAW in het noordwesten naar 9,5m TAW in het zuidoosten. Dit zou erop kunnen wijzen dat het oorspronkelijk hoger gelegen zuidoostelijk deel diepere ingrepen in de bodem onderging, waarbij de bovenste podzollagen vergraven werden. Dit wordt ook weerspiegeld in de diktes van de afgegraven grond. In het noordwestelijk deel van het terrein schommelden deze rond 0,3 à 0,4m, in het zuidoostelijk deel rond 0,6m.

Bij het onderzoek werden dus verschillende zones met goede bewaring van de podzol aangesneden. Deze bodems zijn de plaatsen bij uitstek waar nog resten uit de steentijden verwacht kunnen worden. Daarom werd bij het aanleggen van de sleuven extra aandacht besteed aan mogelijke vondsten uit vuursteen. Sommige zones werden daarom ook nog eens opgeschaafd. Er werden echter nergens vondsten gedaan die wijzen op steentijdaanwezigheid van de mens op dit terrein.

7.2. Sporen van natuurlijke oorsprongVerspreid over het onderzoeksgebied werden een tiental windvallen opgemerkt. Deze sporen ontstaan wanneer de kuil nagelaten door een uit de grond gerukte wortelpartij van een boom terug opgevuld raakt. Andere sporen van natuurlijke oorsprong zijn de opgevulde gangenstelsels van mollen. Deze werden overal op het terrein aangetroffen, zij het in mindere mate op de sterk ijzerhoudende delen van de bodem. De impact van windvallen en mollengangen op de leesbaarheid van de bodem was zeer beperkt. De wortels van de nog aanwezige bomen hadden wel een negatief effect op de leesbaarheid van het vlak. Dit was echter begrensd tot de zone rond de perceelsgrens die de noordwestelijke en zuidoostelijke zones van het terrein scheidde. Aangezien hier geen relevante archeologische sporen werden vastgesteld, leek het niet opportuun de wortels hier dieper uit te graven.

Figuur 13: Een windval aangesneden in sleuf 13

Page 16: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

16 DL&H-Rapport 12

7.3. Antropogene sporenBij het vooronderzoek werden ook sporen van menselijke activiteiten uit het verleden aangetroffen. Het grootste deel van de antropogene sporen stammen uit de recente periode. Enkele grachten lijken op basis van hun vulling en de vondsten erin aanwezig toch iets ouder te zijn.

Gracht 101In sleuven 1, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 23, 24 en 28, en kijkvensters 1, 2 en 4 werden sporen van grachten vastgesteld. Op basis van de kleur, textuur en aflijning van de sporen en de vondsten uit hun vulling lijkt het merendeel thuis te horen in de periode einde late middeleeuwen tot de moderne tijd. Een eerste gracht werd aangesneden in sleuf 1. Dit spoor (101) werd over de volledige lengte van de sleuf, 85,5m, vastgesteld. Gracht 101 liep met een NNO-ZZW oriëntatie parallel aan de huidige perceelsgrens. Het spoor moet een breedte van meer dan 2m gehad hebben en werd gekenmerkt door een eerder homogene donkergrijze vulling. In deze vulling werden stukken baksteen opgemerkt, maar er werden ook zes aardewerkscherven uit verzameld. Het betreft steeds oxiderend gebakken gedraaide waar voorzien van glazuur. Onder de aardewerkvondsten zitten een bodem met standring van een grote kom, een geblokte rand van een kamerpot en een rand met dekselgeul en oor, mogelijk afkomstig van een steelkom. Deze vondsten wijzen op een datering vanaf de 15de eeuw (De Groote 2008: 166-170, 256-258). Naast aardewerk werden in het spoor ook twee gecorrodeerde stukken metaal gevonden, waarvan één als een spijker geïdentificeerd kan worden, en een rechthoekige bodem van een flesje in kleurloos glas. Op basis van de vondsten kan een datering voor deze gracht van het einde van de late middeleeuwen tot de moderne tijd vermoed worden. Hoogstwaarschijnlijk betreft het een oude perceelsgracht, die mogelijk gedurende lange tijd in gebruik was. Op de kaart van Ferraris is duidelijk dat het Keerstraatje aan het einde van de 18de eeuw reeds aanwezig was, met ter hoogte van gracht 101 een gelijklopende perceelsafbakening. Deze loopt overigens haaks op een meer zuidelijk gelegen gracht, die tijdens het onderzoek nog op het terrein aanwezig was en net ten zuiden van sleuven 1 tot en met 4 met een ONO-WZW richting liep. Ook op de Poppkaart (situatie tweede helft 19de eeuw) is duidelijk dat gracht 101 pal op een oude perceelsgrens ligt.

Figuur 14: Hier en daar bemoeilijkten boomwortels de leesbaarheid van de bodem

Page 17: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 17

010

0mN

Figuur 15: Grondplan met aanduiding van alle aangetroffen sporen. Vroegmoderne en moderne sporen zijn bruin, recente sporen wit. Natuurlijke sporen hebben geen inkleuring.

Page 18: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

18 DL&H-Rapport 12

Figuur 16: Gracht 101 zoals die in de proefsleuf werd aangesneden Figuur 17: Selectie uit de vondsten afkomstig uit spoor 101

Figuur 18: Het grondplan geprojecteerd op de kaart van Popp (1842-1879; © www.geopunt.be)

Page 19: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 19

Een grachtensysteem in sleuven 12, 13, 15 - 17, 28 en kijkvenster 4In sleuven 12, 13, 28 en kijkvenster 4 werden verschillende fragmenten van grachten aangesneden. De meest oostelijke wordt gevormd door sporen 1201 en 1305, beide in de oostelijke uiteinden van sleuven 12 en 13. Deze gracht heeft een NNW-ZZO verloop en een breedte van ongeveer 0,85m. Over beide sleuven kon deze gracht vastgesteld worden over een afstand van circa 14,5m. Het spoor heeft een homogene donkergrijsbruine vulling. De afwezigheid van vondsten beletten de gracht met zekerheid te dateren. Maar de gelijkaardige vulling van een tweede gracht in deze sleuven (zie infra), doet een datering in de vroegmoderne - moderne tijd vermoeden. In het verlengde van dit spoor is ten zuidoosten ervan een perceelsgracht zichtbaar op de Poppkaart met eenzelfde oriëntatie. Mogelijk staat spoor 1201/1305 hiermee in verband.

Ter hoogte van het westelijk uiteinde van sleuf 12 werd een gracht (1203) aangetroffen met een zeer gelijkaardige homogene donkergrijsbruine vulling. Dit spoor had eveneens een NNW-ZZO oriëntatie, zij het iets meer N-Z gericht dan voorgaande gracht. Het traject van deze gracht kon in de meer zuidelijk gelegen sleuven gevolgd worden als sporen 1302 en 3301. Het spoor had een breedte van ongeveer 0,9m, een komvormig profiel met een diepte van ongeveer 0,20m onder het archeologisch niveau, en kon door de verschillende sleuven

Figuur 19: Het projectgebied aangeduid op de kaart van

Ferraris (1771-1778). Schaal en noorden bij benadering

(© www.geopunt.be)

Figuur 20: Spoor 1201 in het archeologisch vlak Figuur 21: Gracht 3301 in de volgsleuf

Page 20: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

20 DL&H-Rapport 12

over een totale afstand van 57,5m gevolgd worden. In het zuidzuidoosten gaat de gracht over in een bredere haaks lopende gracht (1503/1603/1704). In de vulling van de gracht werden twee vondsten gedaan: een fragment van een pijpensteeltje in pijpaarde en een wandscherf in oxiderend gebakken gedraaid aardewerk. Pijpensteeltjes zoals deze komen in deze regio voor vanaf het einde van de 17de eeuw, wat de vulling van de gracht in de vroegmoderne tot moderne periode situeert (Bartels 1999: 311-313). Op de Poppkaart is zichtbaar dat deze gracht min of meer parallel verloopt aan de perceelsgrenzen. Vermoedelijk gaat het om een interne opdeling van het perceel.

De haakse gracht waarin spoor 1203/1302/3301 overloopt werd ook waargenomen in de sleuven ten oosten (17) en westen (15 en 16) van sleuf 28. Het spoor (1503/1603/1704) had een ONO-WZW oriëntatie en was ongeveer 3,8m breed. De vulling van het spoor was eerder homogeen donkergrijsbruin. Deze gracht kon over een afstand van 30m geregistreerd worden. In de opvulling van het spoor werden geen vondsten gedaan die het dateren, maar aangezien het om één systeem met gracht 1203/1302/3301 lijkt te gaan, wordt een gelijke datering verondersteld. Deze gracht is duidelijk aanwezig als perceelsgrens op de Poppkaart, en was mogelijk in gebruik tot de tweede helft van de 19de eeuw.

Vanuit het zuidzuidoosten werden nog drie grachten vastgesteld die in verband staan met bovenvermelde gracht (1503/1603/1704). Sporen 1504, 1601 en 1705 lopen parallel van het zuidzuidoosten naar het noordnoordwesten. Van grachten 1504 en 1705 kon waargenomen worden dat ze in verband stonden met gracht 1503/1603/1704. Het vermoede kruispunt met spoor 1601 zal zich buiten de sleuf bevonden hebben. Spoor 1504 had een breedte van ongeveer 0,9m en kon vanaf de zuidzuidoostelijke sleufrand 21,5m gevolgd worden tot gracht 1503/1603/1704. Meer naar het oosten werd gracht 1601 eveneens vanaf de zuidzuidoostelijke sleufrand vastgesteld over een afstand van 22m. Het spoor had een breedte van maximaal 1,5m. In sleuf 17 tenslotte werd spoor 1705 vanaf het zuidzuidoostelijk uiteinde van de sleuf 29m gevolgd tot het spoor in gracht 1503/1603/1704 overging. Gracht 1705 was minimaal 2m breed. Alledrie deze sporen waren gekenmerkt door een homogene donkergrijze tot donkerbruine vulling. Enkel in de vulling van 1601 werden een vondst gedaan. Het betreft een worstoor met schuin uitstaande rand, mogelijk afkomstig van een grape of kookkan, in oxiderend gebakken gedraaid aardewerk voorzien van strooiglazuur en bedekt met een roetaanslag. Dergelijk aardewerk komt voor vanaf de 14de eeuw (De Groote 2008: 156-159). Deze vondst wijst in de richting van een laatmiddeleeuwse tot vroegmoderne datering voor deze grachten.

Al deze grachtfragmenten lijken deel uit te maken van eenzelfde landindelingssysteem, dat ten dele nog aanwezig was in de tweede helft van de 19de eeuw. De oudste vondst dateert uit het einde van de late middeleeuwen, het jongste materiaal wijst echter in de richting van de vroegmoderne en zelfs moderne tijd. Perceelsgrenzen blijven vaak lange tijd in gebruik. Het is dus mogelijk dat met dit grachtensysteem een oude landindeling werd aangesneden die vermoedelijk dateert uit de vroegmoderne periode en minstens gedeeltelijk tot de 19de eeuw in gebruik bleef.

Figuur 22: De vondsten uit de vulling van spoor 3301 Figuur 23: Gracht 1504 sluit aan op gracht 1503

Page 21: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 21

Parallelle grachten in sleuven 23 en 24, en kijkvensters 1 en 2In het noordwestelijk deel van perceel 486c werden de sporen van zes parallelle grachten (2306/3001, 2309, 2312/3103, 2402, 2405, 2408) aangetroffen. Al deze sporen hebben een NNW-ZZO verloop en bestaan uit een homogene donkergrijze vulling. De breedte van deze grachten varieert van 0,5m (2402) tot 1,7m (2408). Ze werden vastgesteld over een afstand van ongeveer 44m. De afstand tussen de grachten onderling is zeer regelmatig bedraagt steeds circa 4,5m. Slechts één spoor (2306/3001) leverde een vondst op. Het betreft een oxiderend gebakken gedraaide wandscherf voorzien van koperglazuur aan de binnenzijde en twee gedeeltelijke perforaties. Deze scherf is wellicht afkomstig van een vergiet, een vorm die voorkomt vanaf de tweede helft van de 15de - de eerste helft van de 16de eeuw (De Groote 2008: 273-274). Dit grachtensysteem lijkt hiermee aan het eind van de late middeleeuwen en het begin van

de vroegmoderne tijd thuis te horen. Op de historische kaarten zijn geen indicaties zichtbaar met betrekking tot deze grachten. De kaarten van Ferraris en Vandermaelen (situatie midden 19de eeuw) geven dit deel van het terrein weer als bos. Op de kaart van Vandermaelen gaat het specifiek zelfs om een naaldbos. Parallelle grachten met een tussenafstand van enkele meters komen vaak voor op drassige zones in bossen, en worden ook rabatten genoemd. Mogelijk kan de combinatie van het microreliëf en de met ijzer-aangerijkte bodems lokaal voor wateroverlast gezorgd hebben.

0 20mN

Figuur 25: Uitsnede van het grondplan met de zone waarin de parallelle grachten werden aangesneden

Figuur 24: Wandscherfje van een vergiet, gevonden in de vulling van gracht 2306/3001

Page 22: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

22 DL&H-Rapport 12

Figuur 26: Kijkvenster 1 met zicht op parallelle grachten 2306/3001 en 2309

Figuur 27: Projectie van het grondplan op de kaart van Vandermaelen (1846-1854) (© www.geopunt.be)

Page 23: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 23

Een gracht in sleuven 18 en 19In de noordoostelijke sector van sleuven 18 en 19 werden de fragmenten van een NW-ZO lopende gracht (1807/1906) aangesneden. De gracht had een breedte van gemiddeld 5,5m en kon over de twee sleuven over een afstand van 18,5m worden vastgesteld. In de homogene donkergrijze vulling van deze sporen werden twee oxiderend gebakken gedraaide wandscherven gevonden. Eén ervan is voorzien van loodglazuur, één van koperglazuur en een gele slib. Deze vondsten wijzen op een datering vanaf het einde van de late middeleeuwen, en waarschijnlijk eerder in de vroegmoderne periode. Op de plaats van deze gracht is op de Poppkaart een gelijklopende perceelsgrens zichtbaar.

Figuur 28: Gracht 1906

Figuur 29: Kijkvenster 5 waarin verschillende sporen van recente activiteiten zichtbaar zijn

Page 24: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

24 DL&H-Rapport 12

Sporen van recente activiteitenOver heel het terrein werden sporen van recente graafactiviteiten vastgesteld. In het noordwestelijk deel van het projectgebied gaat het vooral om kuilen in een eerder lage densiteit. De meeste recente sporen werden hier aangetroffen in sleuven 6, 9 en 11. Het zuidoostelijk deel van het projectgebied vertoonde daarentegen een hoge densiteit aan recente sporen. Deze zijn grotendeels toe te wijzen aan het voetbalveld dat hier tot voor kort aanwezig was. Het gaat onder andere om sporen van leidingen en kabels. Maar ook de meer uitgestrekte vergravingen kunnen in verband staan met de aanleg van het voetbalveld, waarbij het terrein van begroeiing vrijgemaakt en genivelleerd moest worden.

8. Conclusies en aanbevelingenIn februari 2014 werd op een terrein tussen de Hendrik Consciëncelaan, Berg, het Keerstraatje en Kere te Waarschoot een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. Hier wordt in de nabije toekomst een woonverkaveling aangelegd door Huysmanbouw nv, Immo Danneels nv en de familie Bulté. De geplande bouwwerken zullen de ondergrond verstoren en eventueel aanwezige archeologische sporen en vondsten vernielen. Om na te gaan of dergelijke restanten op deze gronden aanwezig zijn, werd een archeologisch vooronderzoek geadviseerd. Op het projectgebied werden in totaal 28 proefsleuven en vijf kijkvensters gegraven, waarmee 13% van de totale oppervlakte van 4,3ha archeologisch onderzocht werd. Deze proefsleuvencampagne wees uit dat op het terrein hoofdzakelijk sporen van recente activiteiten te vinden waren. Enkele grachtsystemen dateren iets ouder en gaan mogelijk terug tot het einde van de late middeleeuwen of de vroegmoderne periode. Deze grachten dienden hoofdzakelijk als perceelsgrenzen, en een deel ervan kon terug gevonden worden op de historische kaarten. Eén systeem van parallelle grachten kan als rabatten binnen een beboste zone geïnterpreteerd worden. Gezien de afwezigheid van oudere sporen, is een vervolgonderzoek op dit terrein in Waarschoot niet aangewezen.

Figuur 30: Zicht op de proefsleuven op het noordwestelijk deel van het projectgebied

Page 25: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe

Archeologisch vooronderzoek Waarschoot - H. Consciëncelaan 2014 25

9. BibliografieAcke B., 2006. Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek van de Sint-Ghislenuskerk te Waarschoot (O.-Vl.). Archaeologia Mediaevalis 29: 123- 127.

Bartels M., 1999. Steden in Scherven 1. Vondsten uit beerputten in Deventer, Dordrecht, Nijmegen en Tiel (1250-1900). Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort.

Bradt T. & Haesebeyt S., 2013. Archeologische prospectie Waarschoot Nieuwstraat (provincie Oost-Vlaanderen). Basisrapport. Monument Vandekerckhove rapport 2013/05, Ingelmunster.

De Groote K., 2008. Middeleeuws aardewerk in Vlaanderen. Techniek, typologie, chronologie en evolutie van het gebruiksgoed in de regio Oudenaarde in de volle en late middeleeuwen (10de-16de eeuw), Relicta - Archeologie, Monumenten- & Landschapsonderzoek in Vlaanderen - Monografie 1, twee delen, Brussel.

De Vos A., 1990. Geschiedenis van Waarschoot, 2 delen, Waarschoot.

Gysseling M., 1960. Toponymisch Woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226). Deel II N-Z. In Bouwstoffen en studiën voor de geschiedenis en de lexicografie van het Nederlands VI.2. Belgisch interuniversitair centrum voor neerlandistiek.

Page 26: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe
Page 27: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe
Page 28: Waarschoot – H. Consciëncelaan · Hooreweghe (Meet-Het). Administratieve fiche Site: Waarschoot – H. Consciëncelaan (WAA-HCL-14) ... Adelheid De Logi bijgestaan door archeologe